Het Geleerdenleven Van Petrus Scriverius (1576-1660)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Geschiedenis als ambacht. Oudheidkunde in de Gouden Eeuw: Arnoldus Buchelius en Petrus Scriverius Langereis, S. Publication date 2001 Link to publication Citation for published version (APA): Langereis, S. (2001). Geschiedenis als ambacht. Oudheidkunde in de Gouden Eeuw: Arnoldus Buchelius en Petrus Scriverius. Uitgeverij Verloren. General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl) Download date:24 Sep 2021 Hoofdstukk 3 'Legendoo et scribendo' HetHet geleerdenleven van Petrus Scriverius (1576-1660) Petruss Scriverius (Pieter Schrijver) deed het in zijn publicaties graag voorkomen alsoff hij Haarlemmer van geboorte was, maar waarschijnlijk was hij op 12 janu- arii 1576 in Amsterdam geboren.' Zijn tactiek was succesvol, want zowel zijn tijd- genotenn als latere historici zijn er steeds vanuit gegaan dat Scriverius' wieg had gestaann in Haarlem, waar hij opgroeide.2 Het manipuleren van zaken als de fa- milienaamm of geboorteplaats kwam, zeker onder geleerden en letterkundigen, well vaker voor in de vroegmoderne tijd, en werd vergemakkelijkt door het ont- brekenn van een persoonsregistratie in een burgerlijke stand. Misschien wenste Scriveriuss zich te distantiëren van een Amsterdamse afkomst gezien de slechte reputatiee van de inwoners van de koopmansstad onder vele leden van de overi- gee stedelijke elites in de Nederlandse Republiek. Amsterdam, een tijdens het grootstee deel van de Middeleeuwen nog onaanzienlijk Hollands stadje, was na dee Opstand in duizelingwekkend tempo uitgegroeid tot een handelscentrum van wereldformaatt en probeerde binnen de Republiek zijn stempel op het binnen- landsee en buitenlandse beleid te drukken. De Amsterdammers golden bij velen alss omhooggevallen en ongecultiveerde geldwolven, zeker vergeleken met de in- wonerss van een eerbiedwaardige oude stad als Haarlem, dat reeds vroeg in de Middeleeuwenn een hof van de Hollandse graven had geherbergd en een le- gendarischee rol had gespeeld in de tijd van de kruistochten en de verovering van Damiate.. Later was Haarlem zelfs de plaats waar de boekdrukkunst werd uitge- vondenn - zoals door Scriverius en zijn tijdgenoten tenminste werd geloofd.1 11 De geboortedatum en Haarlemse geboorteplaats in: Meursius' Illushis Academia (een collectie geleerden- levenss uit 1613), Riijr. Vergelijk Gemeentearchief Leiden, Trouwboeken N.H. Kerk, L'.D, fol. 66, ondertrouw- aktee 27-5-1599: 'Schrijver (Pieler), geboren te Amsterdam, Jongman, woonplaats Leyden, geassisteert met Hen- riekk Pietersz Schrijver zijn vader'; ibidem, Trouwboeken Pieterskerk nr. 2, fol. 14v, trouwakte 22-6-1599: 'Pieter Schrijverr van Amsterdam met Annetgen Willemsdr vander Aer van Leyden'; ibidem, Registers van los- en lijf- rentenn ten laste van de stad, inv.nr. 10185 (deel 1659), fol. 20r: 'Pieter Hendricks/ Schrijver gebooren van Am- sterdam'' (zie ook inv.nr. 10186 (deel 1690), fol. 19v-20r). In de doopboeken van het Gemeentearchief Amsterdam zijnn geen gegevens over Scriverius te vinden. Misschien is hij niet gedoopt, of in Haarlem (waar de doopboe- kenn niet aanvangen vóór 1578) gedoopt. 22 Volgens onder anderen Van der Aa, Biographisch woordenboek XVII, 583-591, Elias, De vroedschap, 257, Tuyn- man,, 'Petrus Scriverius', 6 en Haitsma Muiier, Repertorium, nr. 436 werd Scriverius te Haarlem geboren. 33 Al deze Haarlemse geschiedenissen behoorden tot Scriverius' favoriete oudheidkundige onderwerpen: zie zijn uitgavenn van de bronnen voor de levens van de Hollandse graven; zie het lange lofdicht op het wapen van Haarlem, waarinn de verovering van Damiate werd gememoreerd, in zijn IMncipes (ongepagineerd); en zie zijn verhandeling overr de vermeende Haarlemse uitvinder \cin de boekdrukkunst, I .aurens Janszoon Qwter, getiteld 'Peui Scriverii Uiu- re-crans'' (in 1628 afgedrukt in Ampzing, Beschrijving?ende lof). Dat Coster een zestiende-eeuwse inventie was, wordt aangetoondd in Hellinga-Querido en De Wolf, Laurens Janszoon Coster, zie ook Maas, 'Laurens Janszoon Coster'. 106 6 'Legendoo et scribendo' Niettegenstaandee zijn aanspraken op een Haarlemse achtergrond werd Scri- verius,, als oudste zoon van de zeer welvarende Amsterdamse koopman Hendrick Pieterszz Schrijver (1550-1626), geboren in een familie die een typische verte- genwoordigerr was van de nouveaux richesaan de Amstel. De familie Schrijver ver- gaardee grote rijkdommen in de zuivelhandel. Scriverius, jong overleden groot- vaderr Pieter Matthijsz was nog chirurgijn in Amsterdam geweest, maar diens drie zonenn hadden een bestaan als zuivelkoopman opgebouwd nadat hun moeder, Mariee Jansdr Schrijver, was hertrouwd met een Amsterdamse kaaskopen Scri- verius'' vader Hendrick en zijn ooms Matthijs en Pieter, die allen de achternaam vann hun moeder verkozen te voeren, maakten vervolgens ook carrière in het Amsterdamsee regentenpatriciaat. Hendrick was van 1603 tot 1617 thesaurier ex- tra-ordinariss van Amsterdam. Eerder was hij opgetreden als regent-aalmoeze- nier,, huiszittenmeester en heemraad van Nieuwer-Amstel. Pieter, de jongere broerr van Scriverius' vader, was lange tijd zelfs schepen en raad in de stad. De remonstrantsee achtergrond van de familie Schrijver maakte echter dat hij in 1618 doorr stadhouder Maurits uit het stadsbestuur werd gezet. Lange tijd nadien werd Pieterr nog eens weesmeester, een ereambt dat ook door de oudste broer Mat- thijss was bekleed.' Scriverius'' vader Hendrick was in 1575 getrouwd met een Haarlemse, Cor- neliajansdrr Soop (f 1626). Het echtpaar verbleef afwisselend in de woonplaats vann Cornelia en in Amsterdam, wraar Hendricks werk zich bevond en waar het paarr lange tijd de grote, goed lopende herberg 't Huis Oostenrijck op de Dam bezatt en bewoonde."' Pas nadat Hendricks Amsterdamse thesaurierschap was beëindigd,, vestigde het echtpaar zich voorgoed in Haarlem. Over de familie van Corneliaa Soop is niet veel meer bekend dan dat zij een zuster had die was ge- trouwdd met een Haarlemse burgemeester, Barthoud van der Nijenburg." Dit echt- paarr had zijn kinderen verloren tijdens het beleg van Haarlem. Toen Scriverius' ouderss zich vanaf 1579 voor langere tijd permanent in Amsterdam vestigden, vertrouwdenn zij hun driejarige zoontje Pieter toe aan de goede zorgen van zijn oomm en tante Van der Nijenburg in Haarlem. Scriverius'jongere broertjes Jan (1578-1638),, die zich later Jan Hendricksz Soop zou gaan noemen, en Daniël (ff 1626) bleven bij hun ouders in Amsterdam.7 Scriveriuss zou tot zijn zeventiende in Haarlem blijven wonen. Zijn oom en tan- 44 Over de carrières van de Schrijvers: Eiias, De vroedschap, 255-258; n.n., 'Het leven', 2, 6. Overliet remonstran- tismee van de familie: Dudok van Heel, 'Abraham Antonisz Recht'; idem, 'Johannes Wienbogaert'. 55 Meyer, 'Huizen'; Breen, 'Topografische geschiedenis'. In Haarlem bezaten Hendrick en Cornelia panden aann de Peuzelaarsteeg en aan de Poort bij deze steeg; enkele van de/e panden verhuurden /.ij aan derden. Ar- chiefdienstt voor Kennemerland, Stadsarchief, Verpondingskohier 1628 (onderde naam Schrijver); ibidem, No- tarieell archief, notaris Jacob Schout, inv.nr. 149, fol. 311. 66 Ampzing, Het lof der statu Hcwrlrm, fol. E4v-Flr vermeldt hem als oud-burgemeester; idem, Beschrijvinge ends lof,lof, 241 vermeldt hem als schepen in 1577 en vroedschap in 1618. 77 Daniël (geboortejaar onbekend) wordt in literatuur over de familie Schrijver vaak over het hoofd gezien (maarr zie n.n., 'Het leven', 5 en Van Eeghen, 'De vaandeldrager'). Hij komt voor in Gemeentearchief Amster- dam,, Loterij voor het Oudemannenhuis, 1606, dossier 125 Amsterdam, inleglijst van collecteur Jan JanszCarel dee Jonge, nr. 30-32; ibidem, Notarieel archief Amsterdam, notaris Salomon Hendrix, inv.nr. 15, fol. 117v-120r, testamentt van Scriverius' ouders, dd. 19-8-1617; ibidem, Begraafboek Nieuwe Kerk, inv.nr. 1054, fol 22r: Daneel Heijndricksenn Schrijver, dd. 8-4-[1626]. In de klappers van het Gemeentearchief Amsterdam op de loterij en dee begraafboeken is abusievelijk Daniël Schrijneropgenomen. Hett geleerdenleven van Petrus Scriverius (1576-1660) 107 7 tee stuurden hem, in overleg met zijn ouders, naar de plaatselijke gerenommeerde Latijnsee school toen hij ongeveer zeven jaar oud was. Nadat hij zijn schooltijd hadd afgerond, verliet hij Haarlem om zich in te schrijven aan de Leidse uni- versiteit,, waar hij rechten diende te gaan studeren. Scriverius' broers gingen niet naarr de universiteit. Blijkbaar reserveerde de familie Schrijver de academische opleidingg voor haar oudste zoon, die wellicht ook op jonge leeftijd al aanleg voor lerenn aan de dag had gelegd. Dee Hollandse koopmanszoon Scriverius was duidelijk van heel andere kom- aff dan Buchelius. Toch betoonde ook hij zich, evenals de Utrechtse