Geleneksel Yerleşmelerde Kültür Turizmi: Beypazarı Örneği
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Kastamonu Üni., Orman Fakültesi Dergisi, 2010, 10 (2): 125-136 Kastamonu Univ., Journal of Forestry Faculty Geleneksel Yerleşmelerde Kültür Turizmi: Beypazarı Örneği Filiz AKLANOĞLU Selçuk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Konya Sorumlu yazar: [email protected] Geliş Tarihi: 19.01.2010 Özet Ankara’nın Beypazarı ilçesi, tarihi Hititlere kadar uzanan eski bir yerleşim yeridir. Beypazarı, farklı egemenliklere ve kültürlere ait özgün niteliklerini günümüze kadar büyük ölçüde koruyabilmiş bir yerleşmedir. Yoğun olarak 19. yüzyıl geleneksel konutlarının yanı sıra dini, sosyal, kültürel ve ticari yapılarıyla da zengin bir tarihi kent dokusuna sahiptir. Tarihi mekanları, sosyal ve kültürel değerleri açısından Beypazarı, kültür turizmi potansiyeli oldukça yüksek ve iyi değerlendirilmesi gereken bir yerleşimdir. Bu çalışmada; Beypazarı’nın doğal ve kültürel özellikleri ortaya konmuş, kültür turizmi kapsamında değerlendirilebilecek bileşenler belirlenmiş ve turizm açısından değerlendirilmesi için öneriler geliştirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Kültür turizmi, geleneksel yerleşim, Beypazarı Cultural Tourism at Traditional Settlements: The Case Of Beypazarı Abstract Beypazarı district located in Ankara is an old settlement place which its historical background extends to Hittites. Beypazarı still keeps the characteristics of different cultures up to today. It has a rich historical urban texture mostly covered by 19th century traditional houses besides its religious, social, cultural and commercial buildings. From cultural and social point of view of historical places in Beypazarı has a high cultural tourism potential that must be evaluated. In this study; cultural and natural characteristics of Beypazarı were introduced. In scope of cultural tourism of Beypazarı, components were determined and proposals were developed for evaluating its tourism usage. Key Words: Cultural tourism, traditional settlement, Beypazarı Giriş yönünden bir merkez haline gelmiştir. Turizm, 20. yüzyılın sonunda sosyal, Ankara’nın ilçesi olan Beypazarı, sahip kültürel ve ekonomik yönden önemli bir olgu olduğu doğal, tarihi, sosyal, kültürel durumuna gelmiştir. Önceleri sadece kaynaklar ve özgün peyzaj değerleri ekonomik katkısı ön planda iken bugün açısından oldukça zengin bir yerleşmedir. ekolojik, sosyal ve kültürel zenginlikler de Yerel yönetimin gerçekleştirdiği çalışmalar turizme kaynak oluşturduğu için ön plana ve sahip olduğu bu özellikleri sayesinde son çıkmıştır. yıllarda Beypazarı’nda giderek artan ilgi Kitle turizminin neden olduğu sorunlar ve doğrultusunda turizm yönünden gelişmeler farklı arayışlar sonucunda turizmde ilgi, yaşanmaktadır. Ancak turizmin bir amaç deniz-kum-güneş’e alternatif olarak, doğal, olarak değil Beypazarı’nın korunması için bir tarihi ve kültürel zenginliklere yönelmiştir. araç olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda; kültür turizmi tüm dünyada Bu çalışmada; Beypazarı’nda kültür önemi gittikçe artan bir turizm türü olarak turizmi için kaynak oluşturan çekiciliklerin yaygınlaşmaktadır. Ancak kültür turizminin belirlenmesi ve değerlendirilmesi gelişmesi mevcut doğal, sosyal, kültürel ve amaçlanmıştır. Öncelikle Beypazarı’nın tarihi kaynakların korunarak günümüze kadar genel özelliklerine değinilmiş, kültür turizmi gelen kısmına ve bunların çeşitliliğine çekicilikleri belirlenerek özellikleri bağlıdır. açıklanmış, mevcut kaynakların ve kültür Coğrafi konumu ve geçmişten günümüze turizminin sürdürülebilir olması için öneriler kadar birçok uygarlığın kurulduğu bir geliştirilmiştir. merkez olması Türkiye’nin tarihi, doğal, sosyal ve kültürel açıdan zengin bir ülke Kültür Turizmi olmasını sağlamış, sahip olduğu bu Kültür turizmi, ilk kez 1980’li yılların zenginlikler sayesinde de kültür turizmi başında Avrupa Komisyonu’nda; Avrupa 125 Kastamonu Üni., Orman Fakültesi Dergisi, 2010, 10 (2): 125-136 Aklanoğlu Kastamonu Univ., Journal of Forestry Faculty Birliği’nin kültürel kimliğini ve kültürel tarihsel olarak iki bölüme ayırmak mirasını ortaya çıkarmak için yapılan mümkündür. Güncel kültür turizmi içinde çalışmalar sırasında ortaya atılmış bir etkinlikler önemli bir rol oynamaktadır. Bu kavramdır (Kocapınar, 2003). Birleşmiş etkinlikler, özellikle izleyici sayıları göz Milletler (UN) ve Dünya Turizm Örgütü önünde bulundurularak; yöresel etkinlikler, (WTO), kültür turizmini, kişinin eğlence, iş küçük bölgesel etkinlikler, önemli bölgesel ve diğer amaçlar için yaşadığı yerden farklı etkinlikler, ulusal etkinlikler ve uluslar arası yerlere seyahat etmesi ve konaklaması büyük etkinlikler olarak beş ana başlık şeklinde tanımlamaktadır (Foo ve Rosetto, altında toplanmaktadır. 1998). Tarihsel kültür turizmi ise, ulusal sınırlar Kültür turizmi; yeni kültürleri tanıma ve içinde kalan tarihi kültür mirasının belli bir geçmiş kültürleri merak etme temeline turistik organizasyon yardımıyla tanıtılması dayanmaktadır. Aynı zamanda potansiyel esasına dayanmaktadır. Bu da, toplum içinde olarak çok geniş bir faaliyet alanına sahip oluşmuş “tarihi kültür mirasının olduğu için çok boyutlu bir kavramdır. sahiplenilmesi” olgusuyla çok yakından Dünya Turizm Örgütü’nün ele aldığı kültür ilgilidir. Tarihi kültür turizmi, yabancıların turizmi; eğitim, sanat, kültür, festival turları, bu mirasa olan ilgisi ve toplumun bu mirası anıtları, sit alanları ve doğal güzelliklerin sahiplenmesi ölçüsünde artmakta veya ziyaretleri, hac gezileri ile özellikle faaliyet azalmaktadır (Kocapınar, 2003). alanı kültürel etkinlik olan seyahatleri Zengin arkeolojik, otantik, kültürel ve içermektedir (URL1, 2009). Bu bağlamda doğal kaynakları bir arada bulunduran yerler kültür turizmi; kültür turizmi için potansiyel oluşturan • Festivaller ve fuarlar (müzik, dans, komedi, çekiciliklere sahip alanlardır. Ülkemizde ise görsel sanatlar, sanatsal miras), kültür turizmi için potansiyel oluşturan en • Gösteriler ve konserler (tiyatro, opera, bale önemli yerler tarihi kentlerdir. Safranbolu, gösterileri; klasik ve çağdaş müzik Mardin, Kapadokya, Efes gibi yerleşimler konserleri), kültür turizmiyle ön plana çıkmış tarihi • Müzeler ve sanat galerileri, kentlerdir. • Sanat ve zanaat atölyeleri ve stüdyolar, Son yıllarda kültürel mirasın turizm • Tarihi yerler, binalar, kültürel miras ve amaçlı kullanımı sonucunda ülke anıtları ziyaret ve etkinliklere katılım ekonomisine sağladığı katkı nedeniyle kültür şeklinde gerçekleşmektedir (Foo ve turizmi önemli bir sektör haline gelmiştir. Bir Rosetto, 1998). bölgedeki doğal çevre, tarihi ve kültürel Kültür turizmini diğer turizm türlerinden değerlerin yok olması, o bölgedeki turizm ayıran en önemli fark öğrenme fonksiyonlu etkinliklerinin de sona ermesi demektir. Bu olmasıdır. Kültür, insanların düşündüğü nedenle turizmde sürdürülebilirliğin (tavır, inanç, fikir ve değerler), yaptığı sağlanması için turizme temel oluşturan (davranış ve yaşayış biçimleri) ve değerlerin korunması gereklidir. Kültürel oluşturduğu (sanat eserleri, el sanatları, diğer mirasın sadece turizm için değil gelecek kültürel ürünler) unsurları kapsamaktadır. nesillere aktarılması için de korunması Dolayısıyla kültür, süreçler (insanların gerekmektedir. Bu bağlamda kültür turizmi, düşünceleri ve yaşama biçimleri) ve bu mevcut kaynakların korunması ve sosyo- süreçler sonunda oluşan ürünleri (binalar, el kültürel devamlılığın sağlaması için bir sanatları, sanat ve gelenekler) ortaya araçtır. Asıl önemli olan mevcut potansiyelin koymaktadır. Bu nedenle kültür turizmi belirlenmesi ve nasıl değerlendirileceğini sadece geçmiş kültürlere ait mekan ve gösteren gerçekçi planlama ve uygulama anıtların ziyareti değil, aynı zamanda bir modellerinin geliştirilmesidir. bölge veya ülkedeki insanların yaşam biçimi üzerine de kuruludur (Richard, 2001) Materyal ve Yöntem Kültür sözcüğünün yalnızca geçmişi değil Materyal bugünü de kapsayan bir kavram olduğu Araştırma alanı; 3000 geleneksel konutla düşünüldüğünde, kültür turizmini güncel ve birlikte han, hamam, cami gibi tarihi yapılarla eski çarşının bütünlük oluşturduğu 126 Kastamonu Üni., Orman Fakültesi Dergisi, 2010, 10 (2): 125-136 Aklanoğlu Kastamonu Univ., Journal of Forestry Faculty Beypazarı tarihi kent dokusu ile İnözü Vadisi Arkeolojik ve Doğal Sit Alanı’ndan oluşmaktadır (Şekil 1). Ayrıca mevcut fiziksel çevrenin yanı sıra yörenin sosyo- kültürel özellikleri de çalışmanın materyalini oluşturmaktadır. İnözü Vadisi Şekil 2. Beypazarı’nın Ankara İli içindeki konumu (URL3, 2009) Ankara’dan Beypazarı’na ulaşım, eski Ankara-İstanbul Karayolu’ndan (Şekil 3) sağlanmaktadır. Beypazarı Şekil 1 Araştırma alanı (URL2, 2010) Yöntem Şekil 3. Ulaşım Haritası (URL4, 2009) Çalışmada öncelikle Beypazarı’nın genel özelliklerine değinilmiştir. Beypazarı’nda İlçenin yüzölçümü 1.868 km2 ve rakımı kültür turizmi açısından potansiyel oluşturan 675 m.dir. Merkez dışında 3 kasabası çekicilikler Anonim (1988)’den (Karaşar, Kırbaşı ve Uruş) ve 65 köyü vardır. yararlanılarak tespit edilmiş, çalışma Kent merkezi ise 11 mahalleden alanında yapılan inceleme ve gözlemler ile oluşmaktadır. literatüre dayalı olarak bu çekiciliklerin Beypazarı’nın İç Anadolu ile Batı özellikleri açıklanmıştır. Turizme potansiyel Karadeniz Bölgesi arasında geçiş konumunda oluşturan bu çekiciliklerin, sürdürülebilirliği olması iklim ve vejetasyonda da etkili esas alınarak kültür turizminde olmuştur. Kuzeyinde yer alan dağlık bölge, değerlendirilme olanakları tartışılmış ve Karadeniz ikliminin tam olarak hüküm çeşitli öneriler geliştirilmiştir. sürmesine izin vermemekte, ancak buna karşın bozkır olan güney bölümünde ise İç Beypazarı’nın Genel Özellikleri