Kur Janë Dashur Shqiptarët Dhe Serbët
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Kur janë dashur shqiptarët dhe serbët Instituti Columbus Prishtinë, shkurt 2020 Kur janë dashur shqiptarët dhe serbët 1 PËRMBAJTJA Aleksandar Pavloviq dhe Agron Bajrami Rreth këtij libri – afirmim i zërave të miqësisë 3 Dushko Lopandiq Lidhjet dinastike serbo-shqiptare në mesjetë 8 Aleksandar Pavloviq Kondo shqiptari – çlirimtar i Beogradit 13 Natasha Markoviq Dashuri në kamp: Jelisaveta Naçiq e Lukë Lukaj 17 Jeton Neziraj E donte Prishtinën, por edhe Beogradin: Faruk Begolli, jeta mes karrierës, miqve, ish-gruas Zojës dhe primitivizmit ballkanas 20 Agron Bajrami Shkëlqyeshëm dhe tmerrshëm: Bekim Fehmiu dhe Branka Petriq 24 Armanda Hysa Martesat shqiptaro-serbe mes reprezantimeve mediatike dhe realitetit 27 Ana Petrov Kush nuk e dëgjon këngën në shqip, do ta dëgjojë stuhinë, apo si ishte e mundur të luftohej kundër nacionalizmit me muzikën jugosllave 31 Srgjan Atanasovski Religjioni i identitetit në Kosovë: praktikat historike dhe bashkëkohore të pelegrinazhit 36 Jelena Lonçar Na ndiqni: Takimet e grave të Serbisë dhe atyre të Kosovës 40 Fahri Musliu Mbi Petrit Imamin: Intelektual në kohërat e errëta ose demistifikimi i lajthitjeve 44 2 Aleksandar Pavloviq dhe Agron Bajrami Rreth këtij libri – afirmim i zërave të miqësisë Nëse për marrëdhëniet serbo-shqiptare do të gjykonim vetëm bazuar në atë se çka për to flasin politikanët aktualë dhe mediet, do të mendonim se dy popujt tanë, që prejse mbahet mend, vetëm janë urryer dhe konfrontuar, dhe se asgjë e mirë dhe e bukur nuk ka ndodhur mes nesh. Qëllimi i këtij libri të shkurtër është që, para së gjithash,Në tekstin të përkujtojmë e parë Dushko disa prejLopandiqi rrëfimeve shkruan të shumta për martesat të bukura e shumtapër dashurinë dhe lidhjet dhe miqësinë ndërmjet serbëve dhe shqiptarëve, që prej kohëve të vjetra e deri më sot. mes sundimtarëve mesjetarë serbë dhe shqiptarë - Brankoviqët, Balshajt dhe familja e Skënderbeut, Kastriotët, sikur edhe shumë fisnikë tjerë të asaj kohe, me vullnet i marrin nuset serbe dhe shqiptare. Aleksandar Pavloviq shkruan për Jani Kondon, shqiptarin që ishte njëri prej heronjve më të mëdhenj të Kryengritjes së Parë serbe kundër turqve, në fillim të shekullit XIX, ku me guxim edhe u flijua duke luftuar në anën serbe. Kondo ka një rrugë në Beograd dhe një pllakë përkujtimore në Manastirin Tërnosha, por ato nuk e përmendin prejardhjen e tij shqiptare. Natasha Markoviq na ofron një rrëfim romantik për dashurinë mes arkitektes së parë serbe, Jelisaveta Niçiq, dhe intelektualit shqiptar, Lukë Lukaj, të cilët bashkë kanë luftuar në kryengritjen shqiptare për pavarësi. Jeton Neziraj shkruan për aktorin e madh shqiptar dhe jugosllav, Faruk Begolli, dhe martesën e tij beogradase me balerinën Zoja Gjokoviq. Për aktorin tjetër të madh kosovar, Bekim Fehmiu, dhe martesën e tij me Branka Petriqin, shkruan Agron Bajrami. Ky bllok “martesor” plotësohet me tekstin e antropologes Armanda Hysa, e cilarock-and-roll ka vizituar shqiptaret nga Shqipëria Veriore, që sot martohen me serbë dhe jetojnë kryesisht nëpër fshatrat rurale dhe malore të Serbisë. Muzikologia Ana Petrov shkruan për këngët në gjuhën shqipe, që ishin hite në ish-Jugosllavi, ndërsa Srdgjan Atanasovski ndriçon traditën specifike të sinkretizmit në Kosovë, ku disa vende të shenjta me shekuj përjanë përpjekjetrespektuar bashkëkohore bashkërisht dhe për janë ndërlidhjen mirëmbajtur e grave nga banorëttë respektuara myslimanë, shqiptare ortodoksë dhe dhe katolikë, pa marrë parasysh prejardhjen etnike dhe përkatësinë. Jelena Lonçar flet serbe, intelektuale, politikane dhe gazetare, si një lloj iniciative të vlefshme dhe shpresë dekadapër ngrohjen për hir e marrëdhënievetë bashkëpunimit serbo-shqiptare kulturor dhe në mirëkuptimit të ardhmen. ndërmjet Në fund, Fahriserbëve Musliu dhe shqiptarëve.shkruan për Petrit Imamin e ndjerë dhe përpjekjet e energjitë që ai i shpenzoi në disa Ky libër vjen në kuadër të projektit ndërkombëtar “Demokratizimi dhe pajtimi në Ballkanin Perëndimor”, që udhëhiqet nga Universiteti i New York-ut në Tiranë, ndërsa përkrahet nga Bashkimi Evropian përmes programit Jean Monnet. Krahas autorëve, një falënderim të madh ia kemi borxh Jelica Miniqit nga Lëvizja Evropiane në Serbi, pa ndihmën e çmuar të së cilës në çdo aspekt, prej idesë, titullit, kontakteve me sponsorët dhe botuesit, ky libër nuk do të ishte i mundur. Po ashtu, i jemi falënderues Fondit Evropian për Ballkanin dhe drejtoreshës për programe aty, Aleksandra Tomaniq, sikur edhe Ambasadës së Zvicrës në Prishtinë, posaçërisht Rudi Skënderit dhe Vinsent Hugos, të cilët e kanë përkrahur idenë për botimin e këtij libri në një tirazh kaq të madh. Për fund, falënderim i kemi borxh edhe Anton Berishajt, Filip Vukadinoviqit dhe Kur janë dashur shqiptarët dhe serbët Tamara Naunoviqit, për ndihmën në përkthim, Nina Lopandiqit për leximin e themeltë,3 përmirësimet dhe sugjerimet, Marija Mandiqit, e cila na e ka dhënë në përdorim fotografinë nga hulumtimet prej terrenit të martesave të përziera serbo-shqiptare, si Afirmimidhe Naile Imamit,i zërave e tëcila miqësisë na e ka dërguar fotografinë e saj me Petritin. Kështu, në fakt, kur më thellë shikojmë veten dhe të kaluarën tonë, e shohim se shqiptarët dhe serbët përgjatë historisë kryesisht kanë jetuar bashkë dhe në paqe, enjëri ndryshme pranë tjetrit nga kohët dhe njëri e vjetra me tjetrin. lënë të Andaj, kuptohet me gjithëse serbët mendimin dhe shqiptarët sot dominues njëri-tjetrin për një kryesishtarmiqësi shekulloree kanë parë mes si serbëve miq që dhenga shqiptarëve, kohët burimet dokumentare dhe shkrimet më të lashta, gjatë mesjetës, e deri vonë në antishqiptarshekullin XIX, apo andaj antiserb. dhe nuk mund të flitet për ndonjë diskurs të lashtë, shekullor në Përkujtimet shembull, e tijnë njërin“Život prej i priključenija”burimeve më (tëJeta vjetra, dhe arsimuesi të ndërlidhurat serb, Dositej), të botuaraObradoviq, në vitin e largët 1783, evokon kujtimin “për atë kombin e guximshëm dhe ato toka të mrekullueshme”, të cilat i ka njohur duke qëndruar në mesin e shqiptarëve në afërsi të Gjirokastrës, në Shqipërinë Jugore, më 1769. Veç kësaj, dëshmia e tij këtu është e vlefshme, sesepse shqiptarët tregon se e ai, meritojnë në veprën arsimimine tij, në frymën dhe konsekuente të një arsimuesi, thekson që i banon ato toka të bukura dhe kanë një prejardhjediturinë, dhe të përbashkëtse janë një popull me serbët. i guximshëm sot tashmë është i ngulitur se si serbët dhe Tutje, ata që besojnë në mendimin që Dimitrije Tucoviq (1881-1914) shqiptarët, prejse ekzistojnë janë në konflikt serbpër territore, “Srbi svi i svuda”,le të shohin, (Serbët shembull, të gjithë dhe njërin kudo prej shkrimeve kryesore të nacionalizmit ) të Vuk Karaxhiqit (botuar në vitin 1849). Aty, në fakt, shqiptarët dhe vendet që ata i banojnë nuk luajnë ndonjë rol të veçantë. Karaxhiqi, kështu, vetëm e konstaton se “ende nuk dihet se sa ka serbë në Shqipëri dhe Maqedoni”. Për më tepër, në kuadër të këtyre referencave modeste për shqiptarët, Karaxhiqi shfaq respekt për ta si trima sepse, për dallim prej serbëve, kanë solidaritet ndaj bashkëkombësve të vet që janë të fesë tjetër dhe kanë ndjenjën e bashkësisë që i tejkalon ndasitë dhe dallimet fetare. Andaj, në të kaluarën, autorët serbë as nuk dinin shumë e as që interesoheshin eshumë shqiptarit për shqiptarët. ishte ajo e Shumë një malësori më tepër që informata e banon zonën për shqiptarët e kontakteve gjejmë me në malazeztë shkrimet –e malazezëve apo për Malin e Zi, meqë për më shumë se një shekull figura më e theksuar dhe Luginën e Zetës. asokohe kryesisht të konsideruar si serbë - e që përfshin Shqipërinë e sotme Veriore Aleksandar Pavlović i Agron Bajrami - Rreth këtij libri – afirmim i zërave të miqësisë 4 Kështu, historinë më të vjetër malazeze e përbën një shkrim, i cili në vitin 1754 është hartuar dhe dërguar në oborrin perandorak rus, nga sundimtari Vasilije Petroviq Njegosh, i afërm i shkrimtarit shumë më të njohur serbo-malazias Njegoshit (Petar Petroviqi II), me dëshirën që të nxisë interesimin e Rusisë së madhe për çështjet e Malit të Zi. Ai, aty, shqiptarët i përshkruan si “një popull i guximshëm që jeton rreth nesh... medhe natyrë trimërisë luftarake“, së tyre. të cilin turqit nuk kanë arritur ta nënshtronin deri në fund, andaj dheNga në këtëato vite fakt është duhet edhe parë “Përshkrimi shprehjen i shkurtëre një respekti politiko-gjeografik të sinqertë përndaj i Malit të shqiptarëve Zi” (1757), të cilin, sërish për oborrin rus, e ka hartuar Jovan Stefanov Baleviq, doktori i parë malazias i shkencave, përndryshe i lindur në Bratonozhiq, i cili thotë se si malazeztë “n’vete i numërojnë edhe katolikët: Hotët, Klimentët,traditat i tyreGrudët, i tejkalojnë Tuzët, Shkrivalët, malazeztë”. Huzët, Me Maltezët, Kastratët, e të tjerë, të cilët me fjalë të tjera, Baleviqi shqiptarët katolikë praktikishtNjë numër i paraqet burimesh si të afërm të tëmëvonshme malazezve, të cilët “n’vete i numërojnë”. e konfirmojnë këtë traditë lokale. Nga mesie shqiptarëve i shekullit traditën XIX, konsullie gjashtë austriak vëllezërve në Shkodër, Johanes Han, ka shënuar në mesin si zanafillë e fiseve Piper, Kuç, Hot, Bonekqi, VasojeviqDisa dekada dhe më Krasniq, vonë të prej njëjtën të cilëvetraditë tre e janë serbo-malazez, e tre të tjerë shqiptarë. udhëpërshkruesi serb Spiridon Gopçeviq. ka shënuar, por tani në mesin e malazezve, e malazezve dhe në mesin e shqiptarëve Ngagjithnjë fundi e mëi shekullit e popullarizuar XIX, siç duket, është nëtradita mesin e Mark Milanovi (1833-1901) pesë vëllezërve – Vasës, Krasës, Ozrit, Pipit dhe Otës, nismëtarë të fiseve Vasojeviq, Krasniq,