OUDHEIDKUNDIGE KRING RHEDEN-ROZENDAAL Doelstelling Bestuur Ambt en Heerlijkheid De Oudheidkundige Kring Rheden-Rozendaal is Voorzitter Is een uitgave van de Oudheidkundige opgericht 11 januari 1954 en heeft zich ten doel E. Olde Rikkert Kring Rheden-Rozendaal gesteld: Sophiastraat 42 Verschijnt 4 keer per jaar de bevordering van de kennis van de geschie- 6882 NL Velp ummer 136, juni 2002 denis van land en volk van de Veluwezoom, Tel 026 3646618 ISB 1384-3362 in het bijzonder van de gemeente Rheden en Rozendaal. De Vereniging tracht dit doel te Secretaris Redactiecommissie bereiken door het houden van lezingen en ten- H. van Dijk-Abbink J. de Bruijn, H. Brui!, F. van Heusden, toonstellingen, het bewaren van historische Bremlaan 12 I.M. ten Holte-Oerlemans, voorwerpen en door het bevorderen van plaat- 6891 AJ Rozendaal P.J.A. Kamper sr en J.P. Rijnbende selijk onderzoek op historisch gebied alsmede Tel 026 3635857 door steun van en samenwerken met instel- Redactieadres lingen, stichtingen of verenigingen die een Penningmeester J. de Bruijn soortgelijk doel nastreven. Ledenadministratie Hogeweg 14B J. de Ruiter 6881 EC Velp Activiteiten Kerkstraat 6 Tel 026 3640330 6883 HT Velp Het archief van de Kring wordt bewaard in Tel 0263647206 Abonnement het gemeentearchief van Rheden en omvat Bank Postgiro 1164291 • In combinatie met lidmaatschap een grote verzameling boeken, dia's, foto's Oudheidkundige Kring en andere voorwerpen. In overleg zijn deze Bestuursleden Individuele leden € 18 per jaar archiefstukken ter inzage voor de leden. H. Brui! Velp Echtparen of A.H. van Manen Dieren samenwonenden € 25 per jaar Vier maal per jaar wordt er een lezing gehou- M.A.B. Poorthuis De Steeg • Losse nummers den door een deskundige, die een interessant W.M.J. de Wit De Steeg in lusief onderwerp belicht In de zomer en winter wordt verzendkosten € 4,25 per stuk voor de leden een excursie georganiseerd. Yormge •.ing Het eigen periodiek verschijnt per kwartaal, P.l.A. Kamper sr waarin onderwerpen behandeld worden die een raakvlak hebben met zowel de locale als Druk de regionale geschiedenis. Paverds Printshop Velp Alle rechten voorbehouden.. De Kring is aangesloten bij het Gelders Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een ge- Oudheidkundig Contact (GOC). automatiseerd gegevensbestand. of 0pen- baar gemaakt, Io enige vorm of op enige wijze, zonder voorgaande schriftelijke toestemming van de uitgever, Inhoud Ons Ambt was 2 Schrijver Frits Hopman een belangrijke en Gelderland inspiratiebron voor een aantal Frank van Heusden 11 Bestuursmededelingen He/ga van Dijk-Abbink 14 'Hof te Dieren' in de late Middeleeuwen Frits Tesser Barbarossa beleent in 1168 32 Boekpresentatie graaf Engelbert van Berg met een en -bespreking goed in Dieren Nelleke den Boer-Pimcter 36 Het belang van het archief Nieuwe boeken van de Nasausse Domeinraad Rheden, voor onze Oudheidkundige de zeven dorpen Kring Middachten, huis en lleerlijkheid J.F. van Oosten Slingeland SCHRIJVER FRITS HOPMAN EN GELDERLAND Frank van Heusden In het jaar 1876 verhuisde het Amsterdamse echtpaar Wijdoogen-Maars van zijn woning aan de Leliegracht naar Ellecom, waar het een pand betrok, dat leek op een saksische boerderij met dwars- huis. Dit dorp was destijds door de aanleg van de spoorlijn Arnhem - Zutphen gemakkelijk bereikbaar geworden voor mensen uit het wes- ten. Hun dochter en haar echtgenoot 1. Hopman gingen in het huis met lIJ winkel aan de Leliegracht wonen, waar het familiebedrijf in behangsel- papieren gevestigd was. Een jaar later werd hun eerste kind, Frederik Jan met als roepnaam Frits, op 4 juli geboren. In 1879 en 1881 kwamen er nog twee zusjes bij. Voor Frits werd het huis van opa en oma in Ellecom een soort paradijs. In een kort verhaal 'Praeterita' schreef hij in het tweede decennium van de twintigste eeuw: Hoe goed herinner ik mij het ontwaken, uit rozige en droomen, tot een dag even schoon, zorgeloos en fan- tastisch, als de droomen zelf. Het was nog donker in de Aan het ontbijt waren altijd krentebollen en punt- slaapkamer, maar op het neergelaten gordijn stonden broodjes - een ongehoorde weelde - en de boter en twee teergerande lichtplekken, waar de hartvormige zoetemelkse kaas hadden destijds 'n aroom, die ze heb- openingen in de gesloten blinden waren en als de meid ben verloren. Maar het was griezelig te bedenken, dat ze had open gezet, kon ik vanuit mijn kleine bed de ze geborgen werden in de huishoudkast, waar toch boomen zien en in den jongen zonneschijn aan den maar iederen schoonmaak Dinsdag een groote zwarte overkant van den weg een landelijk kroegje, waar de roofspin werd gevangen ..... Na het ontbijt gingen wij bokkenvilder (een gevreesd personagie, dat nooit ge- de tuin in en daar was het al ruimte, licht en vrijheid. zien werd zonder een zak met een mistroostig blatend geitje er in) op dat vroege uur misschien reeds een Voor een jongen wiens huis aan een dwarsgracht zelfs hartversterking kocht. geen binnenplaats had, was dit alles een Hof van Eden. De derde reden: In 1983 schreef Boudewijn Büch in de NRC een artikel over Hopman dat zowel et is voor Frits, die een heel apart soort jongetje was, ook kritisch als waarderend was en nog als jonge volwassene heel moeilijk geweest de prioriteit dus bij mij vragen opriep. De van de werkelijkheid boven de droom te aanvaarden. De defi- neerslag daarvan leest u nu. nitieve omslag in zijn leven kwam pas in 1914, toen hij al 37 Leliegracht Amsterdam was! Maar vanaf dat jaar heeft hij een bijzondere carrière weten Geboorteplaats van op te bouwen, als schrijver, leraar Engels, redacteur letteren Frits Hopman van de NRC en voorzitter van de Maatschappij der Nederland- sche Letterkunde. Vooral de laatste twee functies kunnen we I e binding van Hopman aan de Veluwezoom is niet alleen beschouwen als 'unica' van het Nederlandse culturele leven in iets van zijn jeugd geweest, maar heeft bestaan zolang als hij de jaren twintig en dertig. Helaas stierf hij al in zijn vier en leefde. In 1927, het jaar waarin hij tot redacteur bij de NRC vijftigste levensjaar in 1932 in Leiden aan leukemie. werd benoemd, zei hij in een interview: "Ik had het liefst op een dorp in Gelderland gewoond, waar ik de geur van de hei kan ruiken en het plechtige ruisen van mijn geliefde beuken- Waarom dit artikel in bossen kan horen. En ik ga zitten op een krantenbureau in Ambt & Heerlijkheid Rotterdam!" Van wat voor aard was deze band bij Hopman, die zichzelf ook weer in dat interview zag als een eenzelvig en Er zijn drie redenen. contemplatief mens? Hoe sublimeerde hij zijn creatieve aan- De eerste reden: Hopman heeft een groot aantal korte verhalen driften tot literaire productie? geschreven tussen 1905 en omstreeks 1918. Enkele hebben onze dorpen en bossen als plaats van handeling en andere de In het Levensbericht dat na het overlijden van Hopman in het streek rondom Winterswijk. Bovendien is zijn roman 'De Proef- Jaarboek van de Maatschappij van Letterkunde verscheen, tijd' voor een deel hier gesitueerd, én hij heeft tussen 1902 en schreef zijn oude vriend AJ. van Pesch dat Frits opgroeide als 1908 in Velp en Rheden gewoond. een ontzien zoontje, beschut tegen echte maar vooral tegen denkbeeldige gevaren. Op zijn vijftiende had hij al iets De tweede reden: Hopman was vanaf 1918 tot 1927 leraar En- bezadigds, maar hij imponeerde ook op een rustige manier. De gels aan de HBS in Leiden, waar hij door zijn leerlingen vreugde die hij ervoer in Ellecom en de bossen, bleef essen- geadoreerd werd. Een van hen was mijn vader, en daardoor ben tieel, maar een bijverschijnsel van het verblijven in het dorp ik van kindsbeen met de naam Hopman vertrouwd. was dat hij daar geobsedeerd kon raken door de sterrenhemel. an 1891 tot 1896 bezocht hij de HBS op de Keizersgracht, die om zo te zeggen voor hem net om de hoek lag. Deze school had een uitstekend niveau. Juist voor jongens die niet uit een 'gymnasium-milieu' kwamen, maar uit de middenstand, bood dit schooltype de kans zich voor te bereiden op een academi- sche studie. Bekende dichters als Jacques Perk, Willem Kloos De Binnenweg in Ellecom omstreeks en Albert Verwey zijn er in hun tienerjaren leerling geweest. 1900 volgens een ansichtkaart uit die tijd. Rechts het pand, in de huidige Dank zij een zeer goede le- staat, waarin het echtpaar Wijdoogen- raar Engels zoog Frits de li- Maars zich in 1876 in Ellecom vestigde. teratuur van dat land op, net als de Nederlandse ove- rigens. Maar hij kon niet de discipline opbrengen zich Hij werd de bezitter van een sterrenkijker en leerde nauwkeurig voldoende in te spannen observeren, zoals maankraters, die hij heel precies natekende. voor vakken die hem min- De schoonheid en de grootsheid van de kosmos kwamen later der interesseerden. Dan te- dan ook geregeld in zijn verhalen voor, terwijl de nietigheid kende hij liever! Het resul- van de mens en de aarde daarnaast ook een wezenlijk element taat was triest: het HBS-di- werd. Zo schreef hij in 'De Proeftijd', een roman in dagboek- ploma heeft hij nooit ge- vorm, op 15 maart: haald. Zijn ouders stuurden hem tenslotte, toen hij 19 Het werd mij te benauwd binnen. Ik schoof het raam was, naar Engeland, waar Gebouw van de eerste H.B.5. te hoog op en ging in de vensterbank zitten ..... de hij studeerde van juli 1896 Amsterdam aan de Keizerstraat bij de Westermarkt omtrekken der bomen waren tegen de sterrenhemel nog tot kerstmis 1897. Daarna te onderkennen. Jupiter glansde in zacht uitwasemend volgde hij in Nederland licht en naast de heldere Orionsterren fonkelde Sirius privé-lessen Engels, en in augustus 1899 behaalde hij de Acte vochtig trillend, als de zon weerkaatst in den wind- Engels A.