<<

aus: Liem, Praxis der Kraniosakralen Osteopathie. 2. Aufl. (ISBN 3830452217) © Hippokrates Verlag

616 Sachverzeichnis

A B – ethmoidalis anterior 47, 471, Adenoide 405 472, 475, 496 Basalganglien 9 Aderhaut 501,503 – – posterior 47, 48, 496 Basion XXVII Aditus ad antrum 584, 587 – facialis 409, 447, 448, 471 Bogengänge 591 Ala major 7, 9, 22, 30, 37, 38, 60, – hyaloidea 498 Bowman-Membran 503 74, 76, 77, 78, 79, 82, 83, 90, – infraorbitalis 192, 332, 496 Bregma XXVII, 142, 168, 186 329, 435, 445, 524 – labyrinthi 582, 587, 590 Bruch-Membran 503 – – des Os sphenoidale 495, 496 – laryngea superior 447 Bulbus 512, 543 – minor 7, 9, 38, 519, 524 – lingualis 418 –oculi502 – – des Os sphenoidale 495, 496 – masseterica 274, 332 – olfactorius 463, 474 – vomeris 81, 458 – maxillaris 272, 274, 332, 413, – superior 579 Alae-majores-Processus pterygo- 435, 447, 448, 462, 471, 496, 579 Bulla ethmoidalis 467 ideus-Komplex 4, 40,48 – meningea media 3, 9, 90, 95, Alveolarbucht 466 169, 221, 408, 561, 563, 579 C Angulus mandibulae 267, 268, 286, – occipitalis 10, 90, 563, 570 353 – ophthalmica 142, 471, 496, 515, C1 18 – mastoideus 170 518, 519 C2 18 – sphenoidalis 181 ––superior515 C8 471, 473, 474, 525, 568 Annulus tympanicus 99 – palatina ascendens 447 Canales alveolares 192, 331 Antitragus 114 – – descendens 193, 221, 332, 435 – semicirculares ossei 582 Antrum mastoideum 579, 581 – pharyngea ascendens 221, 447, Canaliculi caroticotympanici 579 Anulus fibrosus 496 448, 579 Canalicus tympanicus 579 – tendineus communis 510, 515, – sphenopalatina 221, 435, 447, Canalis caroticus 9, 90, 441, 445, 518, 523 462, 471, 475 474, 580 – tympanicus 87, 99 – stylomastoidea 579 ––derParspetrosa87 Apertura piriformis 457, 459 – subclavia 447, 592 – facialis 8, 89, 474, 584, 587 Apex petrosa 90 – supraorbitalis 142, 525, 563, 570 – incisivus 436 Aponeurose, interpterygoidale 6, – supratrochlearis 142 – infraorbitalis 192, 331, 466, 496, 588 – temporalis superficialis 274, 524 Aponeurosis palatina 6, 445 332, 563, 570 – mandibulae 272, 274, 332 – -pterygo-temporo-mandibulare – thyreoidea inferior 447 – musculotubarius 580 6, 271 ––superior447 – nasofrontalis 466 Aquädukt 9 – tympanica anterior 579, 590 – nervi hypoglossi 9, 562 Aquaeductus vestibuli 583 – – inferior 579, 590 – opticus 7, 468, 495, 496, 497, Arachnoidea 502, 503, 518 – – posterior 579, 590 510, 512, 513, 519, 522, 524 Arcusalveolaris195 – – superior 579, 590 – palatinovaginalis 221 – palatoglossus 442 – vertebralis 2, 5, 301, 592, 601 – palatinus major 193, 221, 332, – palatopharyngeus 442 Arteriae alveolares superiores 435, 435, 436 – temporozygomaticus 351 anteriores 192, 332, 413 – pterygoideus 435, 474, 562, 585 Area praetectalis 520 – ciliares 515 – spiralis cochleae 582 – striata 520 – – posteriores breves 503, 515 Caninus 410 Arteria alveolaris inferior 274, 286, –––longae503 Capsula articularis 255, 262 332, 413 Articulatio atlantooccipitalis 2 – interna 586 – – superior posterior 192, 332, – sternoclavicularis 269, 296 Caput 580 413 – sternocostalis 296 – mandibulae 87, 257, 264, 286, – angularis 471 – temporomandibularis 8, 86, 87, 288, 588 – basilaris 525, 582, 590, 601 88, 255, 334, 343, 405, 587 – – des Processus condylaris 255 – canalis pterygoidei 435 Asterion XXVII, 52, 190 – – des Unterkiefers 255 – carotis externa 274, 413, 418, Atlantookzipitalgelenk 11, 14, 15, – stapedis 580 447, 471, 486, 570, 577, 590 16, 20, 119, 292, 335, 587 Cartilago alaris major 459 – – interna 9, 86, 90, 330, 468, Atlas 13, 15, 17, 305 – nasi lateralis 459 471, 472, 519, 524, 579, 587, Atlas-Axis 303, 320 – septi nasi 461 590 Atlasbogen 15, 16 – thyreoidea 296 – centralis retinae 498, 508, 515 Augapfel 502, 539, 543 – tubae auditivae 580 – cerebelli superior 525 Augenhöhle 548 Cavitas tympanica 578 – cerebri media 9 Augenkammer 509 Cavum nasi 457 – – posterior 525 Axis 305 –oris406 – dorsalis nasi 471 Azetabulum 292 – trigeminale 89, 561, 562 aus: Liem, Praxis der Kraniosakralen Osteopathie. 2. Aufl. (ISBN 3830452217) © Hippokrates Verlag

Sachverzeichnis 617

Cellulae ethmoidales 462, 467, 497 Diaphragma, zervikothorakales 570 – frontale 141 – mastoideae 577, 579, 581, 587 – sellae 10, 519, 525, 561 – infraorbitale 192, 331, 562 Cementum 410 Discus articularis 255, 260 – (V/2) 559 Centrum ciliospinale C8 – Th1 505 –nervioptici508 – interventriculare 9 Chiasma opticum 519, 520 Diskus 314, 337, 348 – jugulare 2, 4, 8, 10, 89, 90, 522, Choanen 440, 441, 449, 457, 460 Dorsum sellae 522 525, 562, 570, 582 Chorda dorsalis 603 Ductus cochlearis 586 – lacerum 2, 4, 6, 8, 9, 90, 130, – tympani 8, 89, 258, 260, 408, – craniopharyngeus 468 135, 474, 562, 585 409, 417, 578, 579, 585 – endolymphaticus 583 – magnum 10, 18, 292, 561 ––(N.VII)90 – nasolacrimalis 462, 514 – mandibulae 263 ––(VII)331 – reuniens 583 – mentale 272, 274, 332 Chorioidea 501,503,518 – utriculosaccularis 583 – – (V/3) 559 Cisterna chiasmatis 519 Dura mater 5, 9, 90, 330, 498, 502, – ovale 6, 8, 312, 321, 330, 408 Clivus 441 503, 513, 518, 523, 524, 569, – palatinum majus 436 Cochlea 582 579, 588, 610 – pterygopalatinum (V/2) 474 Colliculus inferior 586 ––cranialis607 – rotundum 8, 192, 221, 331, 435, – superior 520, 586 – – spinalis 7, 18, 607, 609 468, 474, 496 Collum mandibulae 257, 260, 263, –visceralis8,88 – sphenopalatinum 8, 88, 221, 282, 331 Duralmembranen 561 435, 436, 471 Concha nasalis inferior 254, 462, –spinosum89 548 E – stylomastoideum 8, 89, 584, 585 – – mediadesOsethmoidale462 – supraorbitale 141, 562 – – superior des Os ethmoidale Eminentia pyramidalis 579, 580 – – (V/1) 559 462 Enamelum 408 – zygomaticoorbitale 496 Conchae nasales 460, 462 Epiglottis 442 Foramina ethmoidalia 472 – – des Os ethmoidale 462 Epiphyse 44 Formatio reticularis 333, 335, 586 Confluens sinuum 10, 525, 562 Ethmoid-Dysfunktion 4 Fornix 514 Cornu majus ossis hyoidei 269, 416 Fossa digastrica des Unterkiefers Cornu minus 416 F (V/3, VII) 269 ––(VII)269 – glandulae lacrimalis des Ober- ––ossishyoidei269 Facies anterior 62 kiefers 514 Corona ciliaris 504 ––derMaxilla465 – infratemporalis 435, 497 Corpus adiposum preepiglotticum – – des Oberkieferknochens 71 – mandibularis 99, 255, 258, 344, 447 – anterolaterales 61 345 – amygdaloideum 333 – infratemporalis 192, 268, 331 – pterygoidea 268 – ciliare 499,503,504,506 – orbitalis 59 – pterygomandibularis 325 – geniculatum laterale 520 – – der Maxilla 465, 474, 495, 497 – pterygopalatina 3, 85, 192, 221, – – mediale 520, 586 – – des Oberkiefers 212 331, 435, 438, 462, 465, 470, – mandibulae 283, 286 – – des Os zygomaticum 495, 496 471, 472, 496 – ossis hyoidei 269 Falx 58, 175 – sacci lacrimalis 514 –––(XII,CI)269 – cerebelli 7, 10, 561, 605, 609 – scaphoidea 445 – – sphenoidalis 7, 86, 435 – cerebri 7, 10, 47, 48, 57, 58, 141, – temporalis 37, 87, 266, 497 – sphenoidalis 228 152, 169, 179, 473, 605, 609 – tonsillaris 448 – trapezoideum 586 Fascia buccopharyngea 271 Fossulae tonsillares 448 –vitreum501, 509 – masseterica 231, 263, 271 Fovea centralis 498, 508, 520 Cortex lentis 509 – orbitalis 6 – pterygoidea 268 Crista ethmoidalis 59 – parotidea 263, 271 – trochlearis 140 – frontalis 141 – pharyngobasilaris 441 Frenulum 420, 433 – galli 47 – temporalis 88, 140, 169, 231, – infratemporalis 268 271, 588 G – lacrimalis anterior des Fasciae musculares 513 Oberkiefers 514 Faszien, extrakraniale 569 Ganglienzellen, bipolare 507 – – posterior des Tränenbeins Felsenbein 1, 114 –multipolare507 514 Fenestra cochleae 578, 587 – Ganglion cervicale inferius 2 – nasalis 248 – vestibuli 578, 580, 587 – – superius 2, 301, 408, 409, 436, ––derMaxilla81 Fissura orbitalis inferior 191, 192, 471, 474, 483, 505, 516, 562, – transversa 582 221, 331, 435, 436, 496, 497, 568, 571 Cristae iliacae superiores 305 513, 520, 522 –––(C1bisC4)525 Crus anterius 580 – – superior 7, 474, 496, 497, 510, – ciliare 505, 516, 518 – breve 580 515, 520, 522, 524, 525, 562 – cochleare 586 – longum 580 – petrosquamosa 99, 260 –coeliacum604 – posterius 580 – petrotympanica 87, 258, 260, – geniculi 8, 89, 408, 471 264, 579, 585 – oticum 90, 272, 331, 407, 408 D – pterygomaxillaris 435, 438 – pterygopalatinum 3, 4, 8, 37, 85, – tympanosquamosa 260 192, 208, 221, 325, 405,109, Dens incisivus 410 Foramen caecum 141, 471, 475 194, 435, 410, 438, 471, 472, Dentinum 408 – ethmoidale anterius 471, 496 474, 525, 562, 585 Descemet-Membran 503 ––posterius496 – – (V/2) 88 aus: Liem, Praxis der Kraniosakralen Osteopathie. 2. Aufl. (ISBN 3830452217) © Hippokrates Verlag

618 Sachverzeichnis

Ganglion spirale cochleae 582 I – medialisprocessuspterygoidei – submandibulare 272, 331, 407, 228, 444 409, 585 Impressio trigeminalis 88, 473, – – des Os sphenoidale 441 – trigeminale 8, 88, 329, 330, 335, 474 – orbitalis des Os ethmoidale 495, 562 Incisura ethmoidalis 47, 48, 57, 497 – trigemini 524 61, 62, 254, 472 – papyracea 472 – vestibulare 582, 586 – jugularis 8, 89 – perpendicularis 48, 51, 56, 59, Gaumen, harter 283 – mandibulae 272, 274, 332 60, 63, 200, 201, 472 Gaumenaponeurose 444 –mastoidea10,90 – – des Gaumenbeins 228, 435 Gaumenbucht 466 – – des Schläfenbeins 269 – – des Os ethmoidale 461 Gehörgang, äußerer 114, 576, 599, – pterygoidea 220, 228 ––desOspalatinum462 600 Incus 580, 580 – praevertebralis fasciae cervicalis Gelenkkapsel 329 Infraorbitalbucht 466 6, 88, 588 Geniculatum nervi facialis 584 Infundibulum ethmoidale 466 – spiralis ossea 582 Gesichtsschädel 548, 558 Inion XXVII, 16, 52, 59, 78 – superficialis cervicalis 6, 88, 169, Glabella XXVII, 49, 50, 51, 53, 61, Innenohr 575, 582 271, 588 62, 64, 67, 68, 69, 76, 143 Interpterygoidale Aponeurose 6, –suprachorioidea503 Glandula lacrimalis 525 588 –terminalis44 – parathyreoidea 332 Inzisivus 410 –vasculosa503 – parotidea 275 Iris 500,503,505 87, 325 – parotis 8, 89, 332 Isthmus faucium 440, 442 Lederhaut 501,503 – sublingualis 332 Lens 499, 509 – submandibularis 332 J Ligamentaalaria6 – thyreoidea 332 – anulare stapedis 580 Glaskörper 501, 509 Jochbein 3, 62 – apicisdentis6 Gleichgewichtsorgan 592 Jochbeinbucht 466 – collaterale laterale 263 Glossopharyngeus 560 ––mediale263 Glottis 420 K – discocondylare 260, 281, 282 Gnathion XXVII, 344 – discotemporale 260, 280 Großhirnhemisphären 44 Keilbein 22 – incudis posterius 580 Kiefergelenk 548, 576, 599 ––superius580 H Klavikula 297, 320, 335, 484 – laterale 263, 272, 280, 282, 329, Kleinhirn 1, 88 330, 341 Halswirbelsäule 320, 432, 473 Kollum 580 – longitudinale anterius 6 Haltungsschemata nach Hall, Konjunktiva 513, 514 ––posterius6 Wernham, Littlejohn 300 Kornea 501,503,543 – mallei anterius 87, 260, 264, Hammer 87 Korpus 416, 580 310, 325, 329, 580, 585, 588 Hamulus 310 – der Maxilla 462 – – laterale 580 – pterygoideus 445 – des Os sphenoidale 460, 462, ––superius580 – – des Keilbeins 263, 444 468 – mediale 263 Hiatus canalis nervi petrosi majoris Korpus-Alae-majores-Komplex 4, –nuchae6 585 40, 42, 43, 48 – parodontale 317, 411 – semilunaris 466 Korpus-Alae-minores-Komplex 4, – petrosphenoidale 7, 329, 522 Hinterhaupt 100 40, 42, 43, 48 – pterygospinale 330 Hinterhauptbein 119 Kortex 520 – sphenomandibulare 6, 87, 263, Hirnnerv III. 3, 86 264, 281, 282, 329, 331, 388 – IV. 3, 86 L – sphenopetrosum 3, 6, 86, 87, 89, – V. 283, 329 130, 310, 329 – VI. 3, 86, 310 Labyrinth, häutiges 583 – – (von Gruber) 6 – VII. 283 – knöchernes 582 –stylohoideum87 – IX. 5, 283 Labyrinthus ethmoidalis 63, 467 – stylomandibulare 87, 263, 281, – X. 5, 283 – membranaceus 583 282, 329, 389 –XI.4,5 – osseus 582 Linea mylohyoidea 263, 269, 416, – XII. 283 Lambda XXVII, 11, 12, 13, 168, 444 Hirnnervenkern 1 187 ––derMandibula441 Hirnrinde 283 Lamina basalis 503 – nuchae superior 6, 16 – primär motorische 283 – cervicalis profundus 320 – obliqua 444 – – somatosensible 283 ––superficialis320 Lingula mandibulae 263 Hirnrindenzentren 9 – choroidocapillaris 503, 506, 508 –sphenoidalis90 Hirnschädel 558 – cribrosa 47, 51, 57, 61, 61, 62, Liquor cerebrospinalis 1, 85, 519 Hornhaut 501,503,543 141, 463, 471, 472, 474 Lobus frontalis 141 Hornhautstroma 503 – – des Os ethmoidale 462, 525 – occipitalis 520 Hyoid 296, 297, 303 – – des Siebbeins 473 – parietalis 168, 169 Hypophyse 10, 44, 468, 519 – horizontalis 220, 222 –temporalis88 Hypophysenstiel 519 – – des Gaumenbeins 210 Locus coeruleus 567 Hypothalamus 9, 44, 333, 586 ––desOspalatinum462 – lateralis processus pterygoidei 268 aus: Liem, Praxis der Kraniosakralen Osteopathie. 2. Aufl. (ISBN 3830452217) © Hippokrates Verlag

Sachverzeichnis 619

M –––superior5,327, 444, 569 – – inferior 5, 510, 511, 512, 515 – digastricus 87, 269, 279, 280, – – lateralis 5, 510, 511, 515, 526, Macula lutea 498, 508 282, 296, 297, 309, 311, 312, 529, 544, 546 Malleoli mediales 305 320, 326, 330, 353, 354, 358, – – medialis 5, 510, 511, 512, 526 Malleolus externus 305 422, 423, 426, 448, 473, 563 – – superior 5, 510, 511, 512, 515 Malleus 260, 580 – dilatator pupillae 500, 505, 516 – salpingopharyngeus 445 Mandibula 255, 283, 296, 308, 344, – flexor digitorum profundus 27 – scalenus anterior/medius 592 365, 405, 423, 548, 562, 587 – frontalis 563 – semispinalis capitis 4, 560, 561, Manubrium mallei 580 – 269, 293, 327, 416, 562, 563, 569 Margo mastoideus 1, 13 417, 420, 422 ––cervicis563 – – des Hinterhaupts 85 – geniohyoideus 269, 279, 280, – 268 ––desOkziputs119 296, 326, 358, 426 – sphincter pupillae 500, 505, 516 – parietalis 126 – glutaeus medius 325 – splenius capitis 5, 87, 563, 569 – squamosa des Scheitelbeins 126 – 269, 293, 416, 417, – – cervicis 523, 563, 563 – squamosus 170 422, 447 – stapedius 87, 577, 579, 580, 585, – superior der Pars petrosa 88 – infraspinatus 563 586, 588 Massa lateralis 59 – latissimus dorsi 295 – sternocleidomastoideus 4, 87, – – des Siebbeins 458 – levator palpebrae superioris 512, 269, 296, 297, 309, 312, 320, Mastoid 1, 283, 297, 564 514 324, 326, 328, 337, 353, 354, Maxilla 47, 48, 59, 60, 70, 77, 191, ––scapulae563 473, 474, 494, 523, 562, 563, 200, 226, 247, 253, 283, 320, – – veli palatini 87, 445, 447, 580, 569, 570, 587, 588 405, 406, 423, 438, 472, 473, 588 – sternohyoideus 269, 296, 327 481, 495, 496, 522, 524, 548, – longissimus capitis 566, 569 – sternothyreoideus 269, 296 555, 557, 562 – longitudinalis inferior 269 – 87, 293, 416, 417, Meatus acusticus internus 89, 90, ––superior269 420, 447 575, 582, 584, 586, 587, 588 – longus capitis 5, 569 – stylohyoideus 87, 269, 297, 309, – nasi 460 – masseter 87, 192, 231, 267, 268, 320, 326, 358, 585 ––inferior462 280, 281, 282, 286, 293, 311, – stylopharyngeus 87, 444 ––medius462 312, 319, 321, 325, 326, 330, – tarsalis 516 ––superior462 333, 337, 351, 353, 358, 360, – temporalis 3, 5, 85, 87, 169, 266, – nasopharyngeus 460 367, 392, 423, 473, 474, 523, 268, 280, 281, 282, 286, 293, Mechanorezeptoren 273 569, 588 310, 311, 312, 321, 326, 330, Meckel-Knorpel 285 – myloglossus 416 351, 353, 358, 360, 366, 473, Medulla 10 – mylohyoideus 269, 279, 280, 497, 523, 563, 569, 590 – oblongata 1, 3, 85, 301, 447 296, 326, 358, 426 – tensor tympani 87, 408, 578, Membran, intrakraniale 308 – obliquus capitis inferior 560, 580, 586, 588 Membrana atlantooccipitalis 562 – – veli palatini 5, 220, 408, 445, anterior 6 –––superior5 447, 580, 588, 598 – stapedis 580 – – inferior 510, 511, 512, 522, – thyreohyoideus 269, 296, 327, –tectoria6 546 332, 447 – tympani 599 – – superior 5, 140, 510, 511, 512, – transversus linguae 269, 445 Menisken 314 522, 545 – trapezius 4, 295, 324, 523, 560, Mesotympanum 578 – occipitalis 523, 563 561, 562, 563, 569, 570 Mittelhirn 9 – occipitofrontalis 566, 569 – uvulae 445 Mittelohr 575, 578 – omohyoideus 269, 293, 301, 320, – verticalis linguae 269 Modiolus 582 327, 335, 429, 473 – zygomaticus major 563 Molaren 324, 329, 351, 410 – orbicularis oculi 473, 514, 523, Muskel, inferiorer 354 – des Oberkiefers 324 585 – infrahyoidaler 293, 327 Mundboden 426 – – oris 269, 311, 414, 422 – superiorer 354 Mundhöhle 406, 548 – palatoglossus 269, 416, 417, 420, – suprahyoidaler 320, 327, 588 Musculi adductores 324 445 Muskulatur, suprahyoidale 426 – constrictores pharyngis 311 – palatopharyngeus 5, 406, 445 – faciales platysma 269 – psoas 325, 327 N – faucium 269 – pterygoideus 311, 312, 330, 590 – laryngis 269 – – lateralis 5, 8, 88, 220, 257, Nares 460 – multidi 563 260, 263, 268, 279, 281, 282, Nasenhöhle 473, 477, 548 – occipitales recti 524, 588 286, 293, 309, 310, 312, 319, Nasennebenhöhlen 477, 548 – palatini 269 321, 324, 325, 331, 337, 341, Nasenrachenraum 587, 596 – pharyngis 269 351, 354, 358, 369, 392, 474, Nasenscheidewand 473, 480 – suboccipitales 523, 563 569, 588 Nasion XXVII, 24, 49, 52, 53, 76 – suprahyoidei 327, 358 – – medialis 5, 8, 220, 268, 281, Nasopharynx 445, 470, 472 Musculus buccinator 269, 311, 414, 282, 293, 319, 325, 337, 353, Nervi alveolares superiores 413 420, 585 354, 358, 370, 387, 587, 588, –––(V/2)192, 331 – 269, 293, 416 f. 598 – cervicales 447 – ciliaris 500, 504, 516 – rectus capitis anterior 5, 569 Nervi ciliares 503, 518 – constrictor pharyngis –––lateralis5 ––breves516 inferior 444 –––posteriormajors569 – olfactorii 47, 463 –––medius269, 327, 444 –––posteriorminor5 – – (I) 471, 474 aus: Liem, Praxis der Kraniosakralen Osteopathie. 2. Aufl. (ISBN 3830452217) © Hippokrates Verlag

620 Sachverzeichnis

Nervi palatini majores 192 – nasopalatinus 436 – – retropharyngeales 274, 447 ––minores437 – occipitalis major 560, 562, 569, – – subauriculares 274 Nervus abducens 518 571 – – submandibulares 274 – – (VI) 6, 7, 87, 89, 496, 512, ––minor562 Nodus lymphaticus jugulodigastri- 520, 522, 524, 527 ––tertius562 cus 448 – accessorius 3 – oculomotorius 505, 524 Nuclei corporis trapezoidei 586 – – (IX) 312, 320 – – (III) 7, 88, 496, 504, 505, 512, Nucleuscochlearisdorsalis586 ––(XI)8,89 516, 520, 522, 524, 529 ––ventralis586 – alveolaris inferior 272, 286, 413 – olfactorius (I) 7, 141 – inferior 586 – auricularis magnus 562, 577, 589 – ophthalmicus 559 – lateralis 586 – – posterior 585 – – (V/1) 7, 471, 473, 474, 496, – lemnisci lateralis 586 – auriculotemporalis 272, 320, 516, 520, 522, 524, 559, 562 –lentis509 408, 577, 589 ––V/147 – medialis 586 – – (V/3) 331 – opticus 3, 497, 498, 503, 513, – mesencephalicus nervi trigemini – buccalis 272 515, 516, 517, 518 524 – C1 320 – – (II) 7, 496, 505, 512, 517, 522, – olivaris 586 – C3 320 524 – ruber 283 – canalis pterygoidei 408, 435, – palatinus major 211, 331, 435, – superior 586 436, 474 436 – cochlearis 582 – palatopharyngeus 444, 445 O – communicans 525 – petrosus major 3, 8, 9, 85, 89, – ethmoidalis anterior 47, 496, 436, 471, 474, 585 OA-Gelenk 30 525 – – minor 3, 8, 85, 89, 90, 221, Ohr, äußeres 575, 576 – – posterior 47, 496, 525 408 Ohrkanal, äußerer 97, 98, 100, 102, – facialis 408, 578, 579, 585, 587 – – profundus 192, 331, 436, 471, 105, 110, 111, 112, 115 – – (VII) 8, 89, 90, 272, 283, 311, 585 Ohrläppchen 114 417, 576, 577, 580, 581, 582, – pterygoideus lateralis 330 Ohrmuschel 576 584, 588 ––medialis272 Ohrspeicheldrüse 407, 408, 576, – frontalis 496 – stapedius 585 590 – – (V/1) 141 – suboccipitalis 6 Ohrtrompete 580 – glossopharyngeus 3, 447, 448, – supraorbitalis 141 Okzipitoatlantoaxialgelenk 562 579, 585, 587 – temporalis profundus 272, 274 Okziput 14, 29, 295, 297 – – (IX) 8, 89, 90, 283, 407, 408, – transversus colli 585 Ophryon XXVII 417, 420, 443, 444, 446, 561, – trigeminus 7, 413, 423, 447, 470, Opisthion XXVII 562, 571, 577 524, 562, 568, 571, 587 Ora serrata 504, 506 – hypoglossus 3, 9, 416, 447 – – (V) 8, 88, 283, 329, 330, 360, Orbicularis ciliaris 504 – – (XII) 301, 417, 420, 562 561 Orbita 191, 231, 328, 466, 472, – II 472 – trochlearis (IV) 7, 88, 496, 512, 495, 515, 522, 523, 535, 548 – III 140, 472, 522, 525 520, 522, 524, 528 Os ethmoidale 37, 47, 48, 61, 63, – – ophthalmica superior 468 – V 562 460, 472, 474, 481, 495, 522, – infraorbitalis 191, 192, 331, 435, – – ophthalmica superior 468 525, 548 496 – V/1 472, 525 – frontale 37, 47, 48, 57, 58, 61, – – (V/2) 192, 331, 465, 496 – – ophthalmica superior 468 64, 140, 147, 189, 247, 253, 462, – intermedius 8, 407, 436, 562, – V/2 472, 525 466, 472, 481, 495, 522, 525, 585, 587 – – ophthalmica superior 468 555, 556, 557, 562 – – (VII) 8, 89, 409, 471, 473, 474, – V/3 90, 312 – hyoideum 316 561 – vagus 1, 3, 85, 447, 585, 587, – incisivum 1939 216, 462 – IV 140, 472, 522, 525 589 –lacrimale251, 253, 495, 522, – – ophthalmica superior 468 – – (X) 8, 89, 90, 283, 301, 417, 548 – IX 562 443, 444, 446, 561, 562, 571 – nasale 245, 247, 459, 462, 481, – lacrimalis 192, 331, 496, 525 – vestibulocochlearis 8, 587 548 – – (V/1) 141 – – (VIII) 89, 582, 584, 586, 588, – occipitale 1,2,3,4,6,8,10,11, – lingualis 417, 585 591 12, 15, 85, 86, 89, 99, 106, 119, – – (V/3) 409 – VI 140, 472, 525 184, 190, 312, 334, 441, 444, – mandibularis 286, 580 ––ophtalmicasuperior468 468, 522, 524, 562, 587 – – (V/3) 266, 267, 268, 272, 312, – X 562 – palatinum 37, 220, 222, 226, 321, 330, 360, 407, 408, 413, – zygomaticus 192, 331, 435, 496, 254, 405, 406, 423, 444, 460, 417, 445, 559, 562 525 495, 522, 524, 548, 562 ––V/3311 – – (V/2) 496 – parietale 11, 37, 45, 168, 174, – massetericus 272, 330 Nodi lymphatici cervicales 274 189, 190 – maxillaris 221, 436 ––faciales515 –sphenoidale3,5,6,9,10,37, 47, – – (V/2) 192, 324, 331, 413, 435, ––mastoidei590 48, 73, 77, 86, 99, 189, 226, 311, 446, 471, 473, 474, 496, 522, ––occipitales274 444, 472, 474, 495, 522, 524, 559, 562 ––parotidei515 556, 557, 562, 587 – 272 –––mastoidei577 – temporale 8, 10, 11, 37, 85, 88, – mylohyoideus 272 –––profundi577 92, 189, 190, 231, 308, 311, 320, – nasociliaris 47, 496, 516, 518 –––superficialis577 334, 386, 422, 473, 474, 522, – – (V/1) 141 – – praeauriculares 274 524, 557, 562, 587 aus: Liem, Praxis der Kraniosakralen Osteopathie. 2. Aufl. (ISBN 3830452217) © Hippokrates Verlag

Sachverzeichnis 621

– zygomaticum 37, 48, 70, 231, – pigmentosa 506, 508 – condylaris 257, 278, 279, 280, 232, 238, 495, 522, 548, 555, ––derNetzhaut498 281, 282, 286, 301, 309, 345, 556, 557 – posterior 266, 325, 326, 351 599 Ossa maxillares 283 – profunda 267, 324, 326, 353, 588 ––anterior312 Ostium pharyngeum tubae – pterygopharyngea 444 – coronoideus 266, 275, 351 auditivae 440 – squamosa 86, 87, 99, 100, 101, – frontalis 61, 62, 462 – tympanicum tubae auditivae 579 102, 126, 258, 576, 578, 587 – – der Maxilla 459, 495 – sternalis 474, 523, 563 – – des Oberkieferknochens 71 P – superficialis 267, 324, 353, 358, – – des Oberkiefers 66, 162, 214 423, 523 – intrajugularis 8, 89 Palpebrae 514 – superior 279 – jugularis 2, 114 Papilla nervi optici 515 – supraoccipitalis 12 – mastoideus 87, 92, 93, 94, 96, Parasympathikus 474, 505 – thyreopharyngea 444 97, 98, 99, 100, 101, 104, 105, Paries caroticus 579 – tympanica 86, 87, 99, 102, 258, 106, 108, 110, 111, 112, 113, – jugularis 579 576, 578, 585 115, 117, 118, 119, 569, 576, – labyrinthicus 578 – vestibularis 588 579, 585, 587 – mastoideus 579 Partes alveolares inferiores 283 – orbitalis 194, 220, 522, 524 – membranaceus 578 ––superiores283 – – des Gaumenbeins 212, 221, – tegmentalis 579 – laterales 21, 22, 51, 63, 64 228 Pars alveolaris 286 Passavant’sche Ringwulst 447 ––desOspalatinum495 – – des Oberkiefers 42 Paukenhöhle 578 – palatinus 194 – anterior 266, 325, 351 Periorbita 513 ––derMaxilla462 ––desM.temporalis140 6, 87 ff., 325, 405, 421, – – des Oberkiefers 210, 458 – basilaris 1, 13, 21, 22, 29 440, 470, 560 –pterygoidei4,38, 220, 283 – – des Hinterhaupts 85 Pia mater 502, 518, 519, 561 – – des Keilbeins 406 ––desOsoccipitale441 Pintus-Ligament 87, 264, 329, 588 – pterygoideus 4, 6, 310, 312 ––ossisoccipitalis311 Pivotpunkt 2, 609 – – des Keilbeins 325, 435 – buccopharyngea 444 – kondylo-squamosomastoider – – des Os sphenoidale 468 – caeca retinae 498, 506 (CSMP) 1, 85, 119, 609 ––ossissphenoidalis311 – canalicularis 519 – sphenosquamoser 3, 9, 85, 128, – pyramidalis 220 – cartilaginea tubae auditivae 580 609 – – des Gaumenbeins 228 – ceratopharyngea 444 Pivot-Technik, sphenosquamose – sphenoidalis des Gaumenbeins – chondropharyngea 444 128 228 – ciliaris 506 Platybasia 22 – spinosus 481 – clavicularis 588 Plexus basilaris 10 – styloideus 6, 87, 99, 416 – cochlearis 586 – caroticus 90, 310 – – des Schläfenbeins 269, 444 – condylaris 12, 15 ––externus408 – temporalis des Jochbeins 86, – cricopharyngea 444 – – internus 9, 90, 436, 471, 474, 231, 244 – glossopharyngea 444 516, 579, 589 – transversus des Axis 481 – intracranialis 519 – cavernosi concharum 463 – uncinatus 462 – intraocularis 518 – cervicalis 312, 320, 562, 577, – zygomaticus 42, 57, 61, 62, 64, –iridica506 585, 589 66, 94, 96, 97, 98, 105, 110, 111, – laryngea pharyngis 442 ––XI269 112, 115, 132 – lateralis 48, 66 – chorioideus 7, 561 – – des Oberkiefers 217, 465 – – des Siebbeins 66 – parotideus 585 – – des Schläfenbeins 86, 87, 231, – mastoidea 1, 92, 93, 94, 96, 97, – pharyngeus 443, 444, 446, 447, 244 98, 100, 101, 105, 107, 108, 109, 579, 590 – – des Stirnbeins 66, 67 115, 117 – pterygoideus 191, 515, 579, 590 Prominentia canalis facialis 588 – – des Schläfenbeins 85, 119 –solaris604 Promontorium 578, 584 – medialis 266, 325, 351 – tympanicus 577, 578, 579, 585, Protuberantia occipitalis externa – membranacea 461 589 12 – mylopharyngea 444 – venosus pterygoideus 447, 471, Pterion XXVII, 189 – nasalis 462 485, 496, 524, 598 Pupille 505 – – des Stirnbeins 214 Plicae aryepiglotticae 442 Pyramidenbahn 283 – – pharyngis 441 Pons 10, 283 Pyramidenbahnkreuzung 3 –nervosa506 Porus acusticus internus 582 ––derNetzhaut498 Postsphenoid 40, 48, 51 R –opticaretinae506 Prämaxilla 216, 458 – oralis pharyngis 442 Prämolaren 410 Rachenmandeln 420 – orbitalis 518 Präsphenoid 40, 48, 51 Radiatio optica 520 – – des Os frontale 495, 497 Processus alveolaris 59, 60, 194 Radix nasociliaris 516 – ossea tubae auditivae 580 ––derMaxilla465 – oculomotoria 516 – petromastoidea 86, 99, 100 – – des Oberkiefers 66, 438 – sympathica 516 – petrosa 1, 87, 88, 89, 90, 99, – anterior des Hammers 87, 264 Rami 562 114, 122, 130, 445, 576, 585, –ciliares504 – articulares 272 587 – clinoidei 292 – buccales 585 – – des Schläfenbeins 86 – clinoideus posteriores 88 – ganglionares 192, 331, 409, 436 – – ossistemporalis6 – cochleariformis 580 –glandulares409 aus: Liem, Praxis der Kraniosakralen Osteopathie. 2. Aufl. (ISBN 3830452217) © Hippokrates Verlag

622 Sachverzeichnis

Rami nasales posteriores superio- – ethmoidalis 48, 67, 251, 467, Sutura conchomaxillaris 481 res laterales 436, 462 472, 491, 492, 519 – coronalis 24, 44, 45, 46, 140, –––mediales436 – frontalis 462, 466, 472, 489, 497 160, 168, 481 – orbitalis 436 – maxillaris 191, 231, 324, 462, – ethmoidoconchalis 47, 534 – temporale 585 465, 472, 490, 497 – ethmoidolacrimalis 59, 200 – zygomatici 585 – occipitalis 10 – ethmoidomaxillaris 47, 59, 60, Ramus auricularis nervi vagus 577, – paranasales 464 61, 62, 191, 200, 201, 481, 534 589 – petrosus 596 – ethmoidonasalis 47, 481 – colli 585 – – inferior 10, 88, 90, 91, 113, – ethmoidoseptalis 47 – communicans 408 135, 582, 590 – frontoethmoidalis 47, 48, 58, 61, – – (cum nervo glossopharyngeus) – – superior 10, 88, 90, 91, 113, 140, 141, 166, 481, 534 585 135, 562 – frontolacrimalis 140, 167, 254, – – (cum nervo vagali) 585 –rectus9,605 481, 534 ––(cumplexotympanico)585 – sagittalis inferior 10, 57, 152, – frontomaxillaris 140, 162, 191, – digastricus 585 175 209, 214, 481 – lateralis 141 – – superior 10, 47, 57, 141, 152, – frontonasalis 140, 166, 248, 481, – lingualis 585 168, 169, 175, 178, 179, 471, 534 – mandibulae 267, 275, 283, 286, 475, 525, 561, 562 – frontosphenoidalis 607 353 – sigmoideus 1, 10, 85, 88, 90, 91, – frontozygomatica 164, 231, 481, – marginalis mandibulae 585 169, 561, 581, 587, 590 534 – medialis 141 – sphenoidalis 37, 73, 82, 436, – incisiva 191, 209, 216, 423 – meningeus 562 462, 468, 472, 497, 519 – intermaxillaris 60, 82, 197, 423 – – nervi mandibularis 408 – transversus 10, 88, 169, 525, – internasalis 49, 50, 51, 53, 54, – mentalis d. A. alveolaris inferior 561, 562 76, 250, 481 274, 332 –venosus10,90 – lacrimoethmoidalis 47, 481 – mylohyoideus 274, 332 – – sclerae 503, 525 – lacrimomaxillaris 59, 191, 200 – nasalis 435, 462 Skapula 295, 303, 305, 320, 335 – lambdoidea 1, 11, 23, 59, 60, – pharyngeus 437 Sklera 501, 503, 510, 518, 523 168, 184 ––nervimaxillaris221 Spatium meniscocondylare 255 – metopica 21, 24, 52, 142, 143, Raphe mediane (V/3) 269 – meniscotemporale 255 148 – pharyngis 5, 327, 443, 444 Speicheldrüsen 407 – nasomaxillaris 191, 481 – pterygomandibularis 263, 269, Sphenoid-Basis 29 – nasoseptalis 481 441, 444 Sphenoid-Dysfunktion 4 – occipitomastoidea1,4,8,10,11, Recessus epitympanicus 578, 584 Spina mentalis 269, 416 12, 22, 27, 85, 89, 90, 103, 119, – hypotympanicus 578 – nasalis 248, 283 119, 120, 325, 328, 569, 587 – piriformis 442 – ossissphenoidalis8,445 – occipitotemporalis 6 – sphenoethmoidalis 462, 463, – sphenoidalis 6, 87, 264 – palatina mediana 68, 74, 76, 77, 468, 473 Squama 22, 53, 103 78, 79, 82, 83, 191, 220, 218, Regenbogenhaut 500,503,505 – des Schläfenbeins 95, 258 230, 423, 481 Regio olfactoria 463 – occipitalis 1, 14, 21, 23, 24, 85 –––anterior64,67,71,72 – respiratoria 463 SSB (Synchondrosis sphenobasila- –––posterior63,67,71,72 –temporalis10 ris) 1, 4, 9, 21, 22, 29, 30, 37, 52, – – transversa 63, 64, 67, 68, 69, Retina 498, 506, 515, 517 444, 447, 520, 522, 525, 587, 71, 72, 74, 75, 76, 77, 78, 82, Rhombencephalon 524 596, 608 191, 210, 220, 221, 423, 481 SSB-Dysfunktion 4 – palatoethmoidalis 47, 220, 481, S Stäbchenzellen 507 534 Stapes 580 – palatomaxillaris 191, 209, 212, Sacculus 583 Sternoklavikulargelenk 473 220, 221, 481, 534 Saccus endolymphaticus 91, 583 Sternum 297, 320 – parietomastoidea 86, 124, 168, Sakrum 308 Stirnbein 66 169 Schädelbasis 52, 444, 561 Stratum ganglionare der Netzhaut – parietosquamosa 92, 126, 168, Schädelbasis-Okziput-Foramen- 517 324, 569 magnum 21 ––nervioptici506 – parietotemporalis 311 Schindylesis 81 ––retinae506 – petrobasilaris 1, 2, 8, 10, 11, 85, Schläfenbein 297 – photosensorium 506 89, 90, 114, 116, 118 Schlemm-Kanal 503, 525 Subarachnoidalraum 9 – petrojugularis 2, 8, 10, 11, 85, Schultergürtel 320 Substantia perforata anterior 520 89, 90, 114, 117, 587 Sella turcica 10, 468, 561 –propria501 – petrosphenoidale 321, 330 Semicanalis musculi tensoris Sulcus 8, 89 – petrotympanica 587 tympani 87, 578, 580 – arteriae occipitalis 10, 90 – phenopetrosa 3 Septum nasi 461 – lacrimalis 496 – plana 61, 81, 212, 228, 248 – orbitale 513 – mylohyoideus 272, 274, 332 – pterygopalatina 209, 438 Siebbein 7, 59 – nervi petrosi majoris 474 – pterygopalatinum 331 Sinus cavernosus 8, 9, 10, 40, 88, –––minoris579 – sagittalis 168, 175, 185 89, 90, 330, 331, 468, 471, 472, – praechiasmatis 468 – serrata 132, 162, 164, 210, 214, 474, 475, 515, 519, 522, 524, – sinus transversi 520 242, 244, 248 525, 562, 596 – tympanicus 576 – sphenoethmoidalis 4, 37, 47, – durae matris 561 Suprahyoidale Muskeln 293 481 aus: Liem, Praxis der Kraniosakralen Osteopathie. 2. Aufl. (ISBN 3830452217) © Hippokrates Verlag

Sachverzeichnis 623

– sphenofrontalis 3, 37, 42, 43, Trigeminus 559 ––externa471 140, 156, 481, 534 Trigeminuskern 330, 567 – – interna 447, 448, 471, 475, – sphenopalatina 4, 37, 220, 221, Trochanter major 305 522, 570, 579, 590 228 Trochlea 511 – laryngea superior 447 – sphenoparietalis 3, 37, 168, 169, Trommelfell 576 – lingualis 447 181 Truncus sympathicus 446 – nasofrontalis 515 – sphenopetrosa 6, 8, 37, 85, 86, Tuba auditiva 86, 387, 421, 435, – ophthalmica 522, 596 87, 119, 130, 329 437, 440, 441, 444, 445, 575, – – inferior 191, 496, 515, 525 – sphenosquamosa 3, 9, 37, 85, 90, 580, 587, 588, 596, 596, 598 – – superior 471, 475, 496, 515, 128, 169 Tuber cinereum 519, 520 520, 525 – sphenovomeriana 4, 37, 73, 81, – frontale 20, 120, 142 – retromandibularis 193, 471 481 – maxillae 351, 353, 465 – thyreoidea superior 447 – sphenozygomatica 3, 37, 231, – – des Oberkieferknochens 435 Venae labyrinthi 582, 587, 590 242, 534 – parietale 170 – maxillares 471, 475 – squamosa 126, 181, 254 Tuberculum, am Processus zygo- – meningeae mediae 169 – squamoserrata 128, 160, 184 maticus 263 – pharyngeales 447 – temporozygomatica 86, 132, – articulare 99, 255, 258, 263, 275, – tympanicae 579, 590 231, 244 279, 341 –vorticosae503 – vomeroethmoidalis 47, 481 – – des Schläfenbeins 255, 257 Venter anterior 311, 312, 330, 354, – vomeromaxillaris 73, 81, 191, – pharyngeum 6, 441 423 481 Tuberositas masseterica 267 – frontalis 569 – vomeropalatina 220, 481 – pterygoidea 268 – occipitalis (musculi occipitofron- – vomeroseptalis 481 Tunica conjunctiva 514 talis) 588 – zygomaticomaxillaris 191, 217, –fibrosabulbi502,503 – posterior 311, 320, 326, 354, 422 231, 481 –nervosabulbi502,506 Ventrikel CV-4 25 Sympathikus 474, 505, 516 – vasculosa bulbi 502, 503 –EV-428 Symphysis des Unterkiefers 283, Tunnel, korakopektoraler 592 Vertex XXVII, 23, 168 291 Vestibulariskerne 524 – pubis 291 U Vestibulum 582, 591 Synchondrosis (Synostosis) sphe- – nasi 460 nobasilaris (SSB) 1, 4, 9, 21, 22, Übergang, zervikothorakaler 570, –oris406 29, 30, 37, 52, 444, 447, 520, 590 Vibrissae 460 522, 525, 587, 596, 608 Unterkiefer 285, 388 Vidii 435 – intraoccipitalis anterior 21 Unterkieferspeicheldrüse 407, 409 Viscerocranium 548 – – posterior 21 Unterzungenspeicheldrüse 407, ViszeraleLoge6 409 Vomer 37, 64, 68, 69, 72, 73, 458, T Utriculus 583 460, 461, 481, 548

Tanaka-Ligament 263 V Z Tarsus 514 Tegmen tympani 579 V/1 8, 40, 88 Zähne 317, 410, 424, 472 Temporomandibulargelenk (TMG) V/2 8, 88, 435 Zahnhals 410 45, 255 V/3 8 Zahnhöhle 410 Temporomandibularligament 263 Vagina bulbi 510, 513 Zahnkrone 410 Tenon-Kapsel 513 – externa nervi optici 518 Zahnmark 410 Tentorium 45, 46, 89, 136, 561 – interna nervi optici 518 Zahnwurzel 410 – cerebelli 1, 7, 8, 10, 85, 88, 113, Vagus 560 Zapfenzellen 507 130, 135, 169, 308, 311, 523, Valleculae 417 Zentralnervensystem 283 524, 525, 561, 605, 609 Vasa centralia retinae 518 Zerebellum 10 Th2 471, 473, 474, 525, 568 – ciliaria 518 Zervikalnerven 283 Thalamus 283, 333, 520, 586 – infraorbitalis 465 Ziliarkörper 503, 504,509 Tonsilla lingualis 449 Vena angularis 475, 515 Ziliarmuskel 504, 509 – palatina 448 – cava superior 570 Zonula ciliaris 509 – pharyngea 449 –centralis508 Zonulafasern 504, 509 –tubaria449 – – retinae 498, 515 Zunge 415, 420, 433 Tonsillen 405, 561 – ethmoidalis anterior 472 Zungenbein 430 Tractus opticus 520 – facialis 193, 471, 475 Zungenbündchen 420 – vestibulospinalis 524, 588 – hyaloidea 498 Zungen(grund)tonsillen 420 Tränenapparat 541 – infraorbitalis 192, 332 Zungenmuskeln 416 Tränendrüse 542 – jugularis 2, 10, 90, 568, 596 Zwischenhirn 283 aus: Liem, Praxis der Kraniosakralen Osteopathie. 2. Aufl. (ISBN 3830452217) © Hippokrates Verlag

624

Ausbildung Osteopathie Schule Deutschland (OSD)

Osteopathen benötigen unbedingt fundierte medizinische Kenntnisse. Sie müssen die menschliche Anatomie und ihre funktionellen Wechselbezie- hungen verinnerlicht haben. Sie brauchen ein hohes Maß an Feingefühl in den Fingern, damit sie mit den verschiedenen Organsystemen des Körpers Kontakt aufnehmen und ihre Signale verstehen können. Unerlässlich ist au- ßerdem ein umfassendes Verständnis der Philosophie und der Konzepte der Osteopathie und ein hohes Maß an Verantwortlichkeit. Deshalb liegt in der Ausbildung der OSD die richtige Kombination von Herz, Hand und Kopf an oberster Stelle. Das Vermitteln und Erarbeiten von Kenntnissen auf theoretischer und prak- tischer Ebene erfolgt auf hohem Niveau. Der Unterricht wird stets den neues- ten Erkenntnissen in der Lehre angepasst. Die Dozenten haben durch ihre Lehrtätigkeit an Universitäten und anderen Instituten in Europa und in den USA reiche Erfahrung und ein internationales Renommee. Nicht zuletzt durch die Zusammenarbeit mit der European School of Osteopathy (ESO), die 1951 in Paris ihren Ursprung nahm und als Mitglied des Osthepathic Euro- pean Academie Network (OSEAN), steht die OSD verwurzelt in der osteo- pathischen Tradition und ist gleichzeitig in der Lage, gemeinsam neue Wege in der Osteopathie zu beschreiten sowie die weitere Erforschung der Osteo- pathie zu unterstützen. Großen Wert wird auch auf die ganzheitliche Didaktik des Unterrichts ge- legt, die Atmosphäre des Lernens und den Umgang miteinander. So werden dieVoraussetzungengeschaffenfüreintiefgehendes erfüllendes Lernen so- wie persönliches Wachstum. Gleichzeitig entsteht die Basis für eine Begeg- nung mit Patienten, die von Vertrauen und Respekt begleitet ist. Die Atmosphäre im Seminarraum wird bestimmt durch die Dozenten und Dozentinnen, die ihre Freude am Lehren, ihre Begeisterung für die Osteopa- thie, ihre Praxiserfahrung und ihr Einfühlungsvermögen in den Unterricht einfließen lassen. Bewusstes Berühren, „thinking, feeling, seeing, knowing fingers“ zu erlangen ist ein Prozess, der nie endet. Die Osteopathie Schule Deutschland möchte den Studenten darin jedoch eine fundierte ganzheitliche Basis vermitteln, die ein erfüllteres Praktizieren, mehr Freude in der Therapie und tiefere Heilungserfolge möglich macht. Selbstverständlich ist immer genügend Zeit fürpraktischesÜbenunterfachlicherAnleitung, sodass nach jedem Kursteil das Gelernte in der Praxis angewendet werden kann. Der Lehrplan und die Gesamtstundenzahl entspricht den Anforderungen der europäischen Konventionen und der Deutschen Akademie für Osteopathie. Am Ende der Ausbildung findet zusätzlich ein Abschluss an der European School of Osteopathy statt. Im Anschluss an eine nationale Prüfung ist die Er- langung eines D.O.-Titels möglich. Die OSD leitet Ausbildungen in verschiedenen Städten Deutschlands.

„Der erste Schritt in der Osteopathie ist der Glaube an deinen eigenen Körper.“ Andrew Taylor Still

Osteopathie Schule Deutschland Sekretariat Rabenberg 11 22391 Hamburg Fax040-46882399,e-mail:[email protected]