VLOOTOPLEIDING JANUARIE tot SEPTEMBER 1964

In my matriekjaar in 1963 het ek aansoek gedoen om in 1964 my militêre diensplig in die Vloot Gimnasium op Saldanha te doen. Ek was ongelukkig om nie daarvoor gekeur te word nie. In daardie jaar was daar ‘n groot toename in die aantal persone wat opgeroep is vir militêre diensplig ná skool, waarvan ek een was, soos ook heelwat van my vriende saam met my op skool in daardie jaar. In die ruimte waar jy kon aandui in watter eenheid jy wou dien, het ek in hoofletters ingevul : VLOOT. Ek is gelukkig laat weet dat ek op 2 Januarie 1964 by die SAS Simonsberg, ‘n nuwe opleidings basis in Simonstad, moes aanmeld.

Ek was reeds met ons gesin in Kaapstad en het op die middag van 2 Januarie van my skoolvriende van Pretoria, wat ook oppad Simonstad toe was, op die Kaapstad stasie ontmoet. Ons is per voorstedelike trein vanaf Kaapstad na Simonstad. Die 2e Januarie was destyds ‘n informele vakansiedag in die Kaap en langs die roete verby Muizenberg, Kalkbaai en Vishoek, het vakansiegangers langs die see gekuier. Dit was ons laaste oomblikke van vryheid voor ons in Simonstad aangekom het ! Op die stasie in Simonstad het militêre busse gewag om ons na die opleidings basis in die “Dock Yard” te neem. Ons was van die laastes wat daar arriveer het. Ons kon slegs ‘n klein koffer met persoonlike besittings en onderklere saamneem. Ons is elk van ‘n swart beret, ‘n paar swart leersandale en ‘n blou oorpak voorsien. My oorpak was myle te groot, maar daar was nie meer kleiner nommers nie en ek moes maar sien en kom klaar. Ons moes summier hierdie drie kledingstukke aantrek en ons siviele klere in ons koffers inpak.

Simonstad Vloot Basis

Ons is daarna na ons woonkwartiere geneem. Die nuwe opleidings basis het bestaan uit ‘n dubbelverdieping gebou met groot slaapsale op die boonste vloer, wat elk ongeveer 32 stapel beddens gehuisves het. Almal in so ‘n slaapsaal (“Dormitory”) was in ‘n sogenaamde klas ingedeel, met ‘n klasleier wat reeds sy 3 maande basiese opleiding ondergaan het. Hy het die rang van Able Seaman 1st Class gehad. Ons rang was Able Seaman 2nd Class. Ons beddens was twee stapel beddens van staal opmekaar, met klapperhaar matrasse. Elke persoon het ook ‘n “locker” gehad vir klerasie en badkamer benodighede. Ons het instruksie gekry hoe om ons beddens op te maak en alles moes “square” wees. Ek het in bed 13A

1 van Dormitory 219 geslaap. Jan Hiemstra het in die bed bo my geslaap en Neels van Heerden en Theuns Prinsloo, almal van Affies, was ook saam met my in dié sogenaamde klas. My weermag nommer wat die Vloot aan my toegeken het was 6331144. Nogal ‘n cool nommer, né ?

Een van ons eerste pligte was om al ons siviele klere in ons koffers te pak, duidelik met ons huisadres te merk en in te handig vir versending huis toe. Vir ‘n paar dae sou ons in ons oorpakke en “sandals” leef !

Die eerste paar dae se aktiwiteite het bestaan om ons verder van uitrusting en uniforms te voorsien. ‘n Haarsny, waartydens omtrent al my hare afgeskeer is, was ook op die program. Ons klere uitrusting het bestaan uit ‘n swart en wit formele uniform (“Tunics”), twee wit vloot pette, vyf blou- en drie wit hemde, drie donkerblou lang en kortbroeke,’n donkerblou trui, swart kouse en sokkies, ‘n paar swart skoene en ‘n paar swart stewels, ‘n paar wit tekkies, ‘n swart leer gordel en twee wit kort broeke en twee wit kortmou hemde (sogenaamde “step outs”). Elkeen van ons het ook ‘n stempel van hout wat die “chippy” (skrynwerker) vir ons gemaak het, gekry. Die stempel is in swart verf gedoop en daarmee is al jou klere en toerusting gemerk. Om dit als te vervoer het jy ook so ‘n ligbruin seilsak wat so 1.5 meter hoog was, gekry. Ons vyf blou hemde is met die stempel en swart verf bo die linker sak gemerk. Met naald en swart gare moes ons ons name uitborduur. Tydens al hierdie aktiwiteite moes ons ons blou “overalls”, sandale en swart berets dra. Hierdie aktiwiteite het ‘n paar dae geduur en na ‘n paar dae was dit nie meer te aangenaam in die “overall” nie want dit was somer en ons het maar gesweet ! Wanneer jy van punt A na punt B beweeg het, was dit nie in ‘n looppas nie maar in die dubbel pas (“on the double”), so ‘n stywe draffie.

Gelukkig het die chippie net 6 letters gebruik vir my naam, nl P DE WET. ‘n Jood van Johannesburg in ons dormitory was minder gelukkig. Sy naam was D UNTERHALTER ! Twaalf letters vir elke hemp ! Gelukkig het ek net ses letters per hemp gehad om uit te werk. (David Unterhalter het later ‘n bekende advokaat geword wat heelwat hoë profiel sake in Suid Afrika behartig het.) Ek was baie dankbaar vir my ma wat, toe ons as kinders siek was, vir ons kruissteek lappies laat uitwerk het. Ek kon die naaldwerk “skills” wat ek toe geleer het, met groot vrug gebruik !

My naam uitgeborduur. Een van my geborduurde blou hemde en swart beret.

Tydens hierdie borduur sessies van ons name op ons hemde, is ons trakteer deur ‘n paar Engelssprekende Joodjies van Johannesburg wat ‘n platespeler gehad het en die eerste LP van die Beatles oor en oor gespeel het. Die Beatles het in 1962 op die toneel verskyn in Engeland en was toe ook baie gewild in Suid Afrika.

2

Luister na die Beatles op You Tube: https://youtu.be/VadngOGKlP0 https://youtu.be/Jbt8oH5Lxto https://youtu.be/T0YifXhm-Zc

Op die 2de vloer van ons slaap kwartiere was, behalwe die badkamers, ook lokale om jou klere te was en te stryk. Ons was sommer gou behendig met was en strykwerk.

Komende van ‘n Afrikaanse gemeenskap en skole was dit nogal interessant om Engelssprekende ouens beter te leer ken en te besef dat hulle manier van doen anders was. Ons was gewoond om ons mond te hou en dissipline onvoorwaardelik te aanvaar. Hulle het ‘n baie dinge meer bevraagteken en selfs uitdagende houdings gehad.

Ek onthou hoe lekker dit was toe ons die eerste keer kon aantree in ons blou kortbroeke en leergordels, blou hemde, swart kouse en stewels en om uit die stinkende “overalls” te kom. Omdat dit somer was kon ons ons hemde se moue oprol. Alles is relatief in die lewe en op daardie dag was dit ‘n eerste prys !

Die bevelvoerder van die SAS Simonsberg Opleidingskool was Luitenant Ray Eberlein. Hy was ‘n blondekop man met ‘n bril en ‘n hoë stem. Ek hoor nog hoe skreeu hy “Come here, you beautiful !” Hy was baie fiks en het van voor gelei. Woensdagmiddae was sport middag. Ons het ‘n paar keer op “route marches” vir etlike kilometers in gelid op die teerpad in die rigting van Kaappunt gegaan. Lt Eberlein was heel voor. As ons klas teruggekom het, was sy groep al lankal in die basis en gestort en het hy uit sy kamervenster in die offisierskwartiere vir ons geskreeu “Where have you been so long, beautifuls ?” (Hy

3 het gevorder tot “Rear Admiral en was met sy aftrede “Chief Director Manpower Provisioning and Development, SADF; Chief of Naval Staff Personnel”.

Daar is daagliks saans rondtes gehou in die dormitories deur die diensdoende Offisier van die dag. Almal moes langs hulle beddens aantree en op aandag staan. Saterdagoggende was “Captains Rounds” en dan het die Bevelvoerder, Lt Eberlein en ander offisiere rondtes gedoen. Vir hierdie rondtes spesifiek moes alles perfek, en skoon en “square” wees.

Die eerste 6 weke van ons Vloot opleiding by SAS Simonsberg het bestaan uit basiese opleiding in Seemanskap, of soos dit algemeen onder ons bekend gestaan het, as “Seamanship”.

Elke weeksdag het begin met ‘n PT (“Physical Training”) sessie op die paradegrond, onder bevel van ‘n PTI (“Physical Training Instructor”). Na PT het almal gaan stort en het ons aangetree vir ontbyt, waarna die dag se aktiwiteite begin het.

Alhoewel daar gewissel is tussen Afrikaans en Engels wat betref kennisgewings (“Daily Orders”) was die spreektaal in die Vloot Engels en alle teoretiese en praktiese opleiding was in Engels. Dit was seker ook die een jaar in my lewe wat ek die vlotste Engels ooit gepraat het.

Ons moes gou ‘n paar nuwe terme aanleer in die vloot taal:

• Die vloer of grond is die “deck”, of dit nou op ‘n skip of droë grond is ! As jy op die grond gaan lê, “You hit the deck”. • Manskappe is “hands”. “All hands on deck”. • Staan opsy of maak ‘n deurgang is “gangway”. ‘n Loopplank tussen die wal en die skip is ook ‘n “gangway”. • Vorentoe is “ahead”. Die toilette was gewoonlik in die voorste of boeg gedeelte van die skip. Die toilette was bekend as “the heads”.

Wanneer ‘n aankondiging gemaak word, word dit voorafgegaan deur ‘n skril geluid uit ‘n gebuigde fluitjie of “pipe”. Wanneer ‘n belangrike persoon aan boord van ‘n skip kom word hy by die bokant van die loopplank aan boord verwelkom of “gepipe”.

Ons basiese opleiding het die volgende behels:

Parade werk. Op die parade grond is ons deur die passies van drilwerk geneem. Gelukkig was ek in die Vloot kadette en die drilwerk was maar ’n herhaling van wat ek reeds geken het.

Ander praktiese opleiding het bestaan uit “Boat work”. Die vloot het twee tipe roeibote gehad. ‘n “Cutter”, wat groter was en twee persone langs mekaar gesit en roei het, en ‘n “Whaler”, wat kleiner en ligter was en slegs een persoon op ‘n bank geroei het. ‘n Cutter was “clinker” built en ‘n whaler “carvel” built.

4

Links voor lê drie Whalers en teen die kaai lê ‘n Cutter. Die ligte motorboot, die Davey Mac, lê tussen die kaai en die boothuis op Gordonsbaai.

Die boot se rand is die “gunwale” of “gunnel, waarin die dolpenne of “crutches” inpas en waarin die “loom” gedeelte van die skag (“shank”) van die spaan roteer.

5

Dit was eintlik baie lekker om te roei in die baai en hawe. Aan die agterkant van die boot het die “coxswain” (instrukteur) gesit en bevele gegee dat ons in pas moet roei en hy het ook die roer hanteer. Vroeg in ons opleiding moes ons een Woensdagmiddag met ons overalls aan van ‘n kaai afspring in die water sodat die offisiere seker kon sien of darem “water veilig” was, seker met die oog op die roeiwerk, (“pulling”), wat voorgelê het.

Ons moes ook lesings (in Engels) bywoon en aantekeninge maak oor die verskillende aspekte van “Seamanship”.

6

Een van my “Seamanship” notaboeke waarin ek aantekeninge en sketse gemaak het.

7

“Seamanship” het die volgende behels:

“Rule of the Road”. Laasgenoemde is die reëls op water en see. “Always keep to starboard” en “Power gives way to sail” was ‘n paar belangrike beginsels. Rule 20 is : “When a steam vessel and a sailing vessel approach each other, no matter how big or how small the sailing vessel is, the steamship gives way !” Rule 26: “Fishing vessels have the right of way”.

“Ropework” het die teorie van toue en van watter vesels hulle gemaak en gevleg is, behels. Dit het ook ingesluit “bends and hitches”, wat die maak van verskillende knope was. Meer gevorderd was “splicing” wat invleg en las van toue behels het.

“Basic Navigation” het gegaan oor navigasie tekens en ligte as dit donker is. “Port side” is links en die “Portlight” is ROOI en, “Starboard side “ is regs en die “Starboard light” is GROEN. Verskillende tipe seeboeie het ook “port- en starboard sides” aangedui:

“Communications”. Ons moes ‘n basiese begrip hê van verskillende vorms van kommunikasie, soos visuele kommunikasie met vlae en ligte, radio telegrafie met Morsekode en radio stemprosedures.

8

Ons moes ook al die Onder Offisiers en Kommissie Offisiersrange ken, asook die strepe en uitkenningstekens op hulle uniforms. ‘n Onder Offisier het nie ‘n sogenaamde kommissie van die Staatspresident gehad nie en is deur die Minister van Verdediging aangestel. Kommissie Offisiere het hulle kommissie van die Staatspresident ontvang en moes salueer word elke keer as jy by so ‘n persoon verby beweeg het, meestal “on the double”.

Onder Offisiere se range het gestrek van “Ordinary Seaman tot Warrant Officer 1st Class. Kommissie Offisiere se range het gestrek van “Ensign” tot “Admiral”.

Alhoewel ons in die Vloot was moes ons ook leer van “Land fighting”.

9

Dit het ingesluit al die dele van die FN 7.62 mm ligte outomatiese geweer. Ons was nie bevoorreg om ‘n afgerolde skets te kry nie en moes dit maar self van die bord afteken !

Ons het ook praktiese opleiding hoe om ‘n FN geweer en “weapon safety” op die skietbaan ondergaan. Ons is ook geleer van handgranate, “Webbing and Equipment, Aid to Civil Power and Sentry duty”. Die prakties in “Sentry duty” was dat ons beurte gekry het om saans en snags die Vlootbasis en “Gun Batteries” soos Scala en Lower North en die Seinskool by Klawer in die omgewing, te patrolleer. (Seker om seker te maak dat ons nie te gerieflik gebly het nie !).

Ander onderwerpe van “Seamanship” het ingesluit Seremoniële prosedures, soos vlae, salute en “Dressing of Ship”. Lg was die versiering van ‘n skip tydens seremonies. Ons moes ook weet van die Organisasie van ‘n skip se bemanning en die verskillende “watches”. “Ship Husbandry” het gegaan oor die instandhouding van ‘n skip in die hawe en ter see. Dan het ons geleer van “Fire Fighting and Damage Control” en “Anchors and Cables”.

Na die eerste ses weke van basiese opleiding, kon jy kies in watter meer gespesialiseerde rigting jy opleiding wou ontvang. Jy kon kies uit “Gunnery, Torpedo and Anti-Submarine (TAS) en Radar”, wat beskikbaar was vir ons ACF (Active Civil Force) lede van die Vloot. Dan kon jy aansoek doen vir ‘n Kandidaat Offisiers kursus, wat ek gedoen het en gelukkig was om gekeur te word. Dit het beteken dat ek na die Vlootkollege, na Generaal Botha in Gordonsbaai, oorgeplaas is.

Tot op hierdie stadium het ons nog geen af naweek gehad nie en was beperk tot SAS Simonsberg. Na drie weke kon my ouers vir my op ‘n Sondag middag kom besoek en ons kon in die Simonstad area kuier.

Ek was maar 17 jaar oud vir 7 maande van my 9 maande opleiding in die Vloot. Aanvanklik besef jy nie die doel van afsondering nie en feitlik geen kontak met die buite siviele lewe nie. Gaandeweg kom jy agter dat hierdie ouens besig is om met jou kop te smokkel as jy mooi luister na veral die onder offisiere se praatjies hoe lekker dit in die Vloot is en dat dit is net die plek om te wees ! Ons sou dit ook later al

10 hoe meer ervaar dat jou wêreld dié van die Vloot word en dat dit is waarom alles draai. Later op Gordonsbaai is ons weer in so ‘n situasie van intimidasie geplaas, maar waarvoor ek gelukkig nie geval het nie !

In die tweede helfte van Februarie 1964 is ek oorgeplaas na die Vlootkollege Generaal Botha, Gordonsbaai, waar opleiding aan Vloot kandidaat-offisiere, asook aan offisiere in die Handelsvloot, gegee is.

Die “Brug” van die Vlootkollege SAS General Botha

Die bevelvoerder was Kaptein Green, wat die bevel van Vlootkollege by die vorige jaar se bevelvoerder, Kaptein SC Biermann, ‘n jonger broer van die destydse hoof van die Vloot, Skout-Admiraal HH (Hugo) Biermann, oorgeneem het. Ons het nie veel met die bevelvoerder te doen gehad nie. Die eintlike baas van die plaas was “Warrant Officer 1st Class Bredenkamp”, ook bekend as “The Nose”, weens sy lang neus. In die Leër sou hy die Sersant-Majoor gewees het. Verder onthou ek vir PO (“Petty Officer” Du Plessis en PO (“Poepies”) Page, die korterige PT instrukteur.

Ons van die SA Vloot was in drie dormitories gehuisves en die Handelsvloot Kadette het in die vierde dormitory gebly. Die dormitories was met basies dieselfde meubels as by SAS Simonsberg toegerus. Elke Dormitory het ‘n naam gehad. Ek onthou name soos Main Top, Foc’sle, maar kan tot vandag nie ons dormitory se naam onthou nie. PO Du Plessis was ons dormitory se onder offisier. Behalwe vir ‘n paar ouens wat ek intussen leer ken het op Simonstad, was Neels van Heerden en Theuns Prinsloo ook saam met my op Gordonsbaai en in dieselfde dormitory.

Soggens is ons teen 05:30 deur ‘n “Bugler” wakker geblaas. Dan moes ons opstaan, bed opmaak, ablusies doen en aantrek.

11

Wanneer ek “Anyone who had a Heart” van Dionne Warwick hoor, word ek teruggevoer na ons dormitory tussen 05:30 en 06:00, want iemand se radio was aan en die lied is elke more gespeel.

Luister daarna op YouTube by https://youtu.be/qMsiGMKHJ8k

Ons moes dikwels aantree op ‘n vierkant naby die dormitories.

Elke dormitory of slaapsaal het ‘n klasleier gehad wat ons laat inval het en moes laat regs rig. Dan het hy sy dormitory se lede by WO Bredenkamp gaan rapporteer. Partykeer het hy lank met WO Bredenkamp gesels en ek wonder vandag nog waaroor hulle nou eintlik gepraat het ?

Warrant Officer Bredenkamp was ‘n soort van ‘n legende in Vlootkollege. Die feit dat hy op daardie basis was, het beteken hy is van die beste. Hy het geweet hoe om met die manskappe te werk en het ‘n ysere hand van dissipline gehandhaaf. Ek dink nie ons was bang vir hom nie, net ‘n bietjie versigtig om nie uit lyn te beweeg nie. Hy het so ‘n effense hakkel gehad en dan oorgegaan om te sê “Ruddy”. Ek hoor hom nog sê “Who comes from a…a…“Ruddy” Umhlanga Rocks” ?

Voor onbyt moes ons na ons “workstations” gaan. Dit het enige iets behels van badkamer skoonmaak of een of ander geelkoper ding met Brasso skoonmaak! Maar iets moes jy skoonmaak ! Daarom lyk alle Vlootbasisse so netjies. Baie goedkoop arbeid !

Op Gordonsbaai het elke dormitory elke vierde naweek afgekry. Tot en met Junie was my ouers nog in die Kaap en kon ek hulle in Mouillepunt besoek. Theuns Prinsloo het ook ‘n slag of wat saam gegaan.

Gordonsbaai is aan die Noord-Oostelike kant van Valsbaai, aan die voet van die Hottentots-Holland berge. Teen die bergwand is ‘n anker met witgeverfde klippe gepak en die letters GB langs die skag van

12 die anker. Baie mense dink foutiewelik dit staan vir Gordons Bay, maar dit staan vir Generaal Botha, die naam van die Suid Afrikaanse Vlootkollege op Gordonsbaai !

General Botha

[ SATS General Botha

HMS Thames was a Mersey-class cruiser launched in 1885 for the Royal Navy. Thomas Benjamin Frederick Davis was a wealthy businessman, yachtsman and philanthropist. In 1920 Davis bought the Thames from the British Admiralty and sent her to South Africa. He donated the ship to the South African government and stipulated that it had to be used for the full-time training of boys for careers at sea. It was renamed TS (training ship) General Botha in honour of the South African prime minister. She was moored in Simon's Bay, outside the naval dockyard.

TS General Botha in 1925

On 15 March 1922 the first intake of seventy five boys joined ship in Simon's Bay. General Botha's wife was supposed to conduct the official christening, but she was feeling poorly, with the result that Mrs Isie Smuts had to officiate on 1 April 1922. The TS General Botha remained in Simon's Bay for the next twenty years, during which 1,276 cadets received their training. The presence of German submarines in the southern oceans in 1942 caused the naval authorities to become concerned for the safety of the

13 cadets living on board the TS General Botha. They were therefore moved up to Red Hill, but still went down to the ship for their daily training. At the end of the year the TS General Botha was commandeered by the navy and berthed in the dockyard for the rest of the war.

After the war it was found that the TS General Botha was beyond economical repair. On 13 May 1947 she was towed into False Bay to a position nine nautical miles ESE of the Roman Rock lighthouse and sunk by gunfire from Scala battery

The South African Nautical College General Botha

At the end of April 1948 the cadets were moved to the former SAAF crash boat station at Gordons Bay. The name of the establishment was changed to The South African Nautical College General Botha and the new Captain-Superintendent was Captain G V Legassick RNR. For the next 10 years General Botha prospered. A new engineering course was introduced as well. Then in 1958 the government decided to place the establishment under the control of the South African Navy.

South African Naval College

Captain Legassick was replaced with Commander SC Biermann, on whom rested the unenviable job of combining the courses for the Merchant Marine and the Navy, while remaining the commanding officer of the Naval Gymnasium in Saldanha. This difficult relationship between the two services continued until 1966, when the new South African Merchant Navy Academy was established at Granger Bay. ]

Die opleiding in die Vlootkollege was meer akademies van aard en een van die vakke was Navigasie. Ek het nogal baie daarvan gehou, want dit was soos Meetkunde op skool. Toe ek egter weer na my notaboek oor navigasie, wat ek steeds het, kyk, kan ek geen kop of stert daarvan uitmaak nie. Met nuwere tegnologie en instrumente geskoei op GPS, hoef ‘n mens seker ook nie meer te veel van daardie navigasie te weet nie !

So middel Maart het die rugby seisoen begin en ek en Neels en Theuns het besluit ons gaan weer rugby speel. Ons was lekker fiks maar het nie aspirasies gehad om in ‘n hoë span te speel nie. Nie met ouens soos HO de Villiers, Hanlon Chiddy, Burton Fourie en andere wat later vir Maties en Ikeys se eerste spanne, WP en, in HO de Villiers se geval, vir die Springbokke gespeel het. Ek was later spyt ek het weer begin speel. Wedstryde was Saterdae middae en al was jy die naweek af, moes jy by die wedstryd wees. Ek dink ons het in die 3e span gespeel. Ek was steeds maar aan die ligte kant, soos op skool, en dit het maar soms rof gegaan. Ek onthou die afrigter het by een oefening ons in die agterlyn teen onder andere, HO de Villiers laat oefen. Hy het gate deur ons gehardloop.

Die rugbyafrigter was ‘n siviele persoon, ‘n meneer Schoeman, ‘n voormalige onderwyser wat by die Vloot aangesluit het en op die basis gewerk het en ook die rugbyvelde versorg het. Tydens ons tyd het hy weens sy universiteitsgraad die rang van Luitenant gekry. Die ouens het van hom gepraat as “Lieutenant Gardener” !

Een middag het John Gainsford, wat op daardie stadium vir die WP en die Springbokke gespeel het, ons by ‘n oefening besoek. Hy was toe op die kruin van sy rugbyloopbaan en ons was baie beïndruk met dié belangrike ou in ons midde.

14

(Sy seun Murray Gainsford sou later ‘n tweedejaar mediese student van my wees. Ek het ook opgelet dat John Gainsford op dieselfde dag as ek verjaar het, nl 4 Augustus. Hy is intussen al oorlede).

Ironies genoeg sou rugby die oorsaak wees dat nie almal van ons die kursus by die Vlootkollege voltooi het nie. Vlootkollege se eerste rugbyspan, met al hierdie goeie spelers, het goed gevaar in die o/19 kompetisie in die WP. Die vorige bevelvoerder van Vlootkollege, Kapt SC Biermann, was ‘n vurige rugby ondersteuner en het besluit dat van die spelers in daardie span vir die res van die seisoen by die Vlootkollege moes bly en nie vir opleiding op Saldanha en die skepe sou gaan nie. Daar is toe op ons druk uitgeoefen om ook daar te bly en sou kommissie range kry as ons ondernemings maak dat ons vir 6 jaar tydens universiteitsvakansies in die Vloot sou diens doen. Ek en Neels was van plan om medies te gaan swot en Theuns veeartsenykunde. Ons het geweier, want ons kon nie op daardie stadium so ‘n onderneming maak nie. Dit het toe meegebring dat ons aan die einde van Mei 1964 oorgeplaas is na die Seinskool by Klawer op die berg bokant Simonstad. Nege van ons het toe vir 4 maande ‘n Seinkursus in Telegrafie gedoen. SUID AFRIKAANSE VLOOT, SEINSKOOL, SIMONSTAD TELEGRAFIE KURSUS KLAWER SEINSKOOL 1/64 JUNIE – SEPT 1964

Agter: Attie Victor, Neels van Heerden, Theuns Prinsloo, M Macrosty, Jack Edwards, Pierre de Wet Voor: Willie Heynneke, WO RF Whaits (Onder Bevelvoerder), Lt C Grobbelaar (Bevelvoerder), CPO W.H. Hodgson RN (Instrukteur), Jakkie Versluis Afwesig David Fanning. Hy was net tot einde Julie saam met ons, voor hy met die American Field Service Skema Amerika toe is.

Omdat ons so ‘n klein groep was, was ons akkommodasie ook sommer baie beter. Ons het in twee groot kamers met vyf beddens elk geslaap. Ons het nie meer in stapel beddens geslaap nie en het

15 elkeen ‘n groterig kas vir ons klerasie gehad. Daar was ook nie meer rondtes saans deur ‘n diensdoende offisier nie.

Saam met ons by die seinskool was lede van die Britse Vloot. Tydens die Simonstad ooreenkoms in die laat vyftigerjare, toe die Simonstad Vlootbasis deur die Britse regering aan die Unie van Suid Afrika oorgedra is, is ooreengekom dat die Britse Vloot die hawegeriewe steeds sou kon gebruik. Om hierdie reg uit te oefen, was daar nog in 1964 ‘n Fregat van die Britse Vloot met sy bemanning in Simonstad se hawe. Van hulle het ook Sein kursusse op Klawer aangebied of bygewoon. Om die waarheid te sê was ons kursus instrukteur van die Royal Navy, naamlik Chief Petty Officer Hodgson, of “ou Hoender”, soos ons hom genoem het. CPO is die hoogste onder-offisiersrang in die Britse Vloot. In die Suid Afrikaanse Vloot is Adjudant Offisiers range (“Warrant Officers”) ingestel om aan te pas by die Leër en Lugmag. Die bevelvoerder was Luitenant Grobbelaar en die tweede in bevel ‘n Adjudant Offisier RN Hodgson.

Ons kursus het begin met die aanleer van die Morsekode. Daar is oudio bande met Morsekode letters oor ons oorfone gespeel, wat ons moes interpreteer en neerskryf. Aanvanklik stadig en later al hoe vinniger ! Dit was nogal ‘n kuns en jy moes kophou. As jy ‘n letter gemis het, moes jy eenvoudig aangaan, anders raak jy heeltemal agter. Ons moes baie oefen, maar gaandeweg het ons reggekom. Ons moes ook leer om self Morsekode met die sleutel te sein, wat ook oefening geverg het.

Ons moes ook leer tik met ‘n tikmasjien, sonder om op die toetse te kyk. Ook aanvanklik met behulp van oudio bande. Ek dink ons kon later 36 woorde per minuut tik. Die idee was dat soos jy die Morsekode boodskap oor die oorfone hoor, jy die betrokke letter met die tikmasjien tik, wat vinniger was as om die skryf.

Daar was ook baie teorie oor sein prosedures en formate van boodskappe wat ons moes leer. Ek het nog my aantekening boek oor daardie prosedures. Hier is ‘n voorbeeld van “A Basic Message Format”:

16

17

Daar is aan ons verduidelik dat, na ons ontslag uit die Vloot, daar oor die radio op kortgolf op sekere tye Morsekode uitsending vanaf Simonstad sou wees, sodat ons, waar ons ook al in die land is, dit kan afneem om so ons nuwe “skills” instand te hou. Ons was maar skepties hieroor en het gewonder waarom hulle besluit het om ‘n paar van ons in dié rigting op te lei as hulle geweet het wat dit sou behels om hierdie vaardighede skerp te hou. Of het hulle nie geweet wat om met ons te doen op daardie stadium met die rugby “projek” nie ?

Ek het die Sein kursus en die tyd wat ons op Klawer deurgebring het baie geniet. Die “Ships Company” was kleiner en die atmosfeer redelik ontspannend. Ons het ook bevriend geraak met die ouens van die “Royal Navy”, wat eintlik maar ‘n verlenging was van die bemanning van die Royal Navy Fregat in Simonstad Hawe was. Die Britse Vloot het mooi na hulle mense in basisse in ander lande omgesien. As ontspanning het hulle rolprent films gekry wat hulle met ‘n 16mm projektor saans vertoon het in ‘n lokaal op ons basis en ons is ook genooi om dit te kom kyk. Meestal films wat toe nog nie in Suid Afrika vrygestel was nie.

18

Agter: Pierre de Wet Die binneplein van Klawer Seinskool. Links is waar ons flieks gekyk het, Voor: Theuns Prinsloo. Jack die kantoor en ons woonkwartiere. Agter is die kombuis en eetkamer. Edwards, Willie Heyneke en Neels Die Paradegrond is in die middel. Regs (nie op die foto nie) was waar ons van Heerden opleiding ontvang het.

Alhoewel ons nie meer parade werk gedoen het nie, moes ons wel soggens op die paradegrond aantree voor die dag se verrigtinge begin het. Ons moes ook saam met die ander manskappe op die basis saans wagdiens en rondtes op die basis doen by die radiomaste en al langs die grensheining. Op daardie stadium was daar drie groot radiomaste, wat nogal spookagtig in die nag was, as die wind deur hulle gehuil het. Die enigste toerusting wat ons op wagdiens gehad het was ‘n flits en ‘n “baton”.

Deel van ‘n ou kabel hyser sisteem van bo die berg tot Deel van die grensheining onder in Simonstad. Die trap van onder tot bo het langs hierdie strukture geloop.

19

Die Radiomaste op Klawer

Ons was baie vryer om naweke uit te gaan. Ons het dikwels met die trein Kaapstad toe gegaan om te gaan fliek of net rond te loop. Een naweek het ons ‘n ryloop kompetisie vanaf Kaapstad na Worcester toe gehad. Ironies het ons almal op die ou einde met dieselfde motor daar aangekom. Die ou wat ons groep opgelaai het het ook die ander span wat vooruit was en afgelaai is, jammer gekry en ook opgelaai. Daardie tyd kon jy veilig met jou weermag uniform ryloop en die publiek was ons baie goed gesind.

Ons het ook eenkeer ‘n rugbywedstryd tussen WP en Noord Transvaal op Nuweland bygewoon. Nuweland stasie is op die trajek van Simonstad na Kaapstad toe. Dit was my eerste besoek aan Nuweland en ons het op die ou Spoorweg pawiljoen gesit. Ek kan nie onthou wie gewen het nie.

Ek het ook ‘n naweek of twee by Charl, wat in Wilgenhof op Stellenbosch was, gaan kuier. Dit het vir my baie lekker gelyk en ek het besluit om ook aansoek te doen om die volgende jaar daar te bly as ek met my mediese studies op Stellenbosch begin. Ek onthou ook ‘n naweek wat ek by huisvriende van van my ouers, oom Solms en tannie Ruth van Niekerk, op Llandudno naby Seepunt aan die Atlantiese kus gaan kuier het. Ons was nie toegelaat om siviele klere op die Vlootbasis te hê nie. Ek het toe eers vir my ‘n langbroek, ‘n belt en hemp gaan koop vir die naweek. Die Saterdagaand het oom Solms sy gesin en vir my uitgeneem vir ete. Ek het maar met my uniform gegaan. Indien iemand jou destyds in “civies” gesien en verkla het was jy in groot moeilikheid ! Sy dogters Lynette (met wie ek jare tevore op Heroldsbaai “getrou” het) en Erica was ook saam.

Daar was ‘n “schuttle” in die aande van Simonstad Stasie na die Seinskool op Klawer. ‘n Bedford “varklorrie” waarin jy agterin gesit het en al die uitlaatgasse van die “exhaust” ingeasem het, was die amptelike vervoermiddel ! Mikro busse het toe nog nie bestaan nie. Ek dink die laaste “schuttle” was so teen 22:30. Ek het dikwels later met die laaste trein op Simonstad aangekom. Al genade was om dan tussen die woonhuise op te stap tot waar ‘n stel trappe begin het tot bo by Klawer. Dit was nogal ‘n uitdaging om snags in die donker hier teen 23:30 al daardie trappe uit te klim ! Ek was darem nog jonk en fiks.

20

Op die Seinskool se gronde het ons ‘n graf ontdek met die inskripsie van “Great Dane” en “Just Nuisance”. Ons het toe die verhaal gehoor oor die Deense hond wat vriende gemaak het met die lede van die Britse Vloot in die veertigerjare tydens die Tweede Wêreldoorlog en by hulle op die skepe gaan kuier het. Hulle het hom Nuisance gedoop. Hy het hulle ook op die trein tot in Kaapstad vergesel. Die Spoorweg amptenare het hom afgegooi, maar hy het maar net weer op die volgende trein opgeklim. Die Britse Vloot het toe besluit om hom in diens te neem en hy het die rang van “Able Seaman” gekry en was ‘n lid van die bemanning van RMS Afrikander. Hy moes ‘n voornaam ook hê en word toe Just Nuisance. As weermaglid was hy toe geregtig om van die treindiens gebruik te maak. Op Jubilee Square in Simonstad, wat ‘n uitsig oor die hawe het, is ‘n standbeeld vir Just Nuisance opgerig.

Just Nuisance se graf by Klawer, deur my afgeneem in Just Nuisance se standbeeld op Jubilee Square 1964

Lees sy storie op Wikipedia by: https://en.wikipedia.org/wiki/Just_Nuisance

Hier in die middel van September 1964 kom daar ‘n sein deur dat ons een more op die Vlootbasis in Simonstad moes aanmeld vir ‘n onderhoud. Ons het geen idee gehad waaroor dit nou weer sou gaan nie, maar ‘n ou raak gewoond in die Weermag dat almal nie altyd weet wat aangaan nie. Ons sien toe weer vir Kaptein SC Biermann. Hy verduidelik toe vir ons dat die SA Vloot sy Kusartillerie weer wil opskerp. Indien ons, na ons ontslag aan die einde van September, ons beskikbaar stel vir opleiding in Kusartillerie en in Julie maande vir die volgende vier of so jaar kom vir opleidingskursusse, ons die kommissie rang van Vaandrig (“Ensign”) sal kry. Omdat ons geweet het ons in elk geval vir die volgende paar jaar vir opleidingskampe opgeroep sou word, het en ons op daardie stadium niks gehad het om te verloor nie, het ons ingestem.

21

Aan die einde van ons Sein kursus in Telegrafie het ons almal geslaag en het elkeen ‘n geborduurde wapen met ‘n “Spark” met vlerke gekry, wat ons op die boonste deel van die regter mou van jou uniform kon aanbring, om jou “expertise” aan te toon. Ons was nou “Sparkies”.

Voor ons uitklaring uit die SA Vloot is ons eers weer terug na SAS Simonsberg toe. Daar was administratiewe prosesse wat afgehandel moes word. Ons hoef ons gelukkig nie aan al die “piping” en bevele te gesteur het nie. Ons was as’t ware gaste van die Admiraal !

Op die laaste Vrydag laatmiddag is ons per trein Kaapstad stasie toe waar ons die trein Pretoria toe gehaal het. Op Sondagoggend so teen 09:00 het ons in Pretoria arriveer. My pa en ma, Francois en Stephan Moodie was op die stasie om my te verwelkom. Dit was die einde van die lekkerste 9 maande in my lewe, maar wat ek nie weer wou oordoen nie ! My ouers en Francois het toe in Sunnyside in ‘n blok woonstelle, wat die naam van Orchid gehad het, gebly. Dit was die eerste keer wat ek daar gekom het. Francois was in Matriek en besig om te leer vir die eindeksamen.

Ek het met my pa-hulle se gramradio een of twee keer probeer om die Morsekode seine wat hulle vir ons op kortgolf uitgesaai het, op te vang, maar dit was so onduidelik en vol statika dat ek besluit het om dit op te gee. Ek het ook nie eintlik meer belang gestel nie. Daar was ander dinge wat ek wou doen !

22

Bevare Seeman 2e Klas Pierre Ernest de Wet, met sy “Sparks” wapen op die boonste deel van die regter mou.

Die vlag van die Suid Afrikaanse Vloot in 1964

23

VLOOT KURSUSSE NA 1964:

In Julie 1965 het ek my eerste kursus in Kusartillerie op die SA Vlootbasis op die Bluff in Durban gedoen. Ons is opgelei om bevel te neem om ‘n 6 duim Kanon te beheer en af te vuur. Aan die einde van die drie weke kursus het ons ‘n “shoot” na ‘n teiken op see gedoen. Dit was baie opwindend !

In Julie 1966 het ek by Simonstad aangemeld vir ‘n kursus in Hawe beveiliging-en Polisiëring. Ons het in die Offisiersmenasie van die Suid Afrikaanse Leër op Wynberg tuisgegaan agv van ‘n gebrek aan akkommodasie op Simonstad en daagliks tussen Wynberg en Simonstad met die trein gependel. Ek het die eerste plek in daardie kursus behaal.

In Augustus 1966 het ek amptelik ‘n Akte van Kommissie as Offisier in die Suid Afrikaanse Vloot van die Staatspresident, President CR Swart, ontvang. Ek is as Vaandrig (“Ensign”) in die Aktiewe Burgermag van die Suid Afrikaanse Vloot aangestel.

24

In Julie 1968 het ek ‘n Kusartillerie kursus op Scala Kusartillerie Battery, Simonstad, bygewoon. Ons het in die Offisiersmenasie, Palace Barracks, tuisgegaan, met al die geriewe en voorregte wat ‘n Kommissie Offisier toegekom het.

Daarna is ek nooit weer deur die Vloot opgeroep vir diens nie.

Na die verkryging van my MBChB graad en registrasie as Mediese Praktisyn in 1971, het ek ‘n skrywe ontvang dat ek oorgeplaas word na die Suid-Afrikaanse Geneeskundige Dienste van die Weermag (Vloot), met bevordering tot Onder Luitenant (Burgermag).

In 1974 was daar weer ‘n poging van die Vloot Burgermag Eenheid in die Kaapse hawe (SAS Unity) om my weer by die Vloot met Burgermag aktiwiteite te betrek. Dit was 10 jaar na my verpligte militêre diensjaar en weens my eie siviele verantwoordelikhede en loopbaan het ek hulle aanbod vriendelik van die hand gewys.

My broers was ook in die SA Vloot vir hulle militêre opleiding.

Charl was in 1963 in die Vloot Gimnasium op Saldanhabaai, waar hy sy basiese opleiding gedoen het. Daarna is hy na die Vlootkollege op Gordonsbaai, waar hy die Kandidaat Offisiers kursus gedoen het.

Francois was in 1965 in die Vloot Aktiewe Burgermag (“Active Civil Force”) soos ek, en het ook sy basiese opleiding by SAS Simonsberg op Simonstad gedoen. Hy het ook die Kandidaat Offisiers kursus op Vlootkollege op Gordonsbaai gedoen.

Gewone Seeman Charl de Wet Bevare Seeman 2e Klas Francois de Wet

Soos hierbo vertel, was ek van Januarie tot September 1964 in die Vloot in Simonstad en Gordonsbaai. Kommunikasie was in daardie jare nie soos nou nie. Ons het gehoor dat ‘n meisie wat ek baie goed geken het in ‘n motorongeluk betrokke was maar ek het ek eers heelwat later in 1964 die erns van haar

25 motorongeluk besef. Ek het vir haar ‘n brief geskryf na Williamsstraat, waar hulle gewoon het en ek was baie opgewonde en bly toe sy my terug geantwoord het. Daarna het ons nog ‘n keer of wat gekorrespondeer.

Na my ontslag uit die Vloot was van die eerste dinge wat ek gedoen het om my bestuurderslisensie te kry. Ek het eers op 4 Augustus daardie jaar 18 geword en het nie in die Vloot geleentheid gehad on dit te kry nie. My pa het vir my ‘n tydelike klerklike werk in die Departement van Immigrasie vir die laaste drie maande van 1964 gereël.

My verantwoordelikheid was om die lêers van persone, wat aansoek gedoen het vir Permanente Verblyf in die Republiek van Suid Afrika, na te gaan en seker te maak dat al die nodige dokumentasie volledig en in orde is, met die oog op voorlegging aan ‘n Raad van die Departement van Immigrasie. Dit was nie moeilike werk nie. In die kantoor onthou ek twee kollegas. Die eerste was Herman van Ginkel, wat ook die vorige jaar Matriek geskryf het, maar nie militêre diens gedoen nie. Hy was maar ambisie loos en ek het gou besef dat hy nie ver gaan kom nie, want hy was maar onproduktief. Die tweede persoon wat by ons aangesluit het, was Anton Döckel, wat ook pas sy militêre diens voltooi het. Beide van ons sou die volgende jaar Stellenbosch toe gaan. Ek om medies te studeer en hy in die ingenieurswese. Ek het hom toe ook later weer op Stellenbosch raakgeloop. Hy was ‘n intelligente persoon en het jare later aan Edwill van Aarde se televisieprogram, Flinkdink, deelgeneem en die reeks waaraan hy deelgeneem het, gewen !

Ek het soms na werk my ma se ligblou Renault R8 geleen en by die meisie van my skooljare en wat in die motorongeluk was, gaan kuier en ons het mekaar weer meer dikwels gesien. Sy was besig met voorbereiding vir haar matriek eindeksamen. Ek het later besef ek is verlief op haar en later ook uitgevind die gevoel was wedersyds. Dit was vir my ‘n baie spesiale vriendskap, wat bloot op skool platonies begin het en later tot iets meer ernstig ontwikkel het.

Op ‘n dag het ek besef dat ek nou in ‘n verhouding met haar was, dat ek die res van my lewe met haar wou deurbring, maar dat alles gereël was dat ek die volgende jaar na Stellenbosch toe sou gaan om medies te studeer. My broer Charl was reeds op Stellenbosch, en my ouers het die eerste helfte van elke jaar in die Kaap gewoon en ek het toe ook reeds die eerste nege maande van 1964 in die Vloot in die Kaap deurgebring. Ons huis in Pretoria was verkoop en daar het net so ‘n geleidelike migrasie van ons gesin Kaap toe plaasgevind. Skielik was dié situasie vir my ‘n groot probleem. Hoe sou ‘n langafstand- verhouding wees en sal dit werk ? My korttermyn oplossing was dat ons dit ‘n jaar kans gee en as dit werk sal ek aansoek doen om my studies by die Universiteit van Pretoria voort te sit !

Aan die einde van 1964 is ons gesin weer per trein Kaap toe. In die eerste week van Januarie 1965 het my pa ons op ‘n bootreis met die Windsor Castle vanaf Kaapstad na Durban en terug geneem. Dié meisie op wie ek verlief was en haar gesin het toevallig ook in Kaapstad kom vakansie hou en hulle het in die Elizabeth Hotel in Seepunt, naby waar ons in Mouillepunt gebly het, tuisgegaan. As ek reg onthou het hulle familie in die Kaap gehad by wie hulle ook kom kuier het. Ek onthou dat haar broer, Louis, en van sy familie Nuweland toe is vir die jaarlikse krieketwedstryd tussen WP en Transvaal, of selfs moontlik ‘n toetswedstryd. Ek het gereeld vir haar met een van ons fietse, wat ons in Mouillepunt gehad het, gaan kuier.

Toe sy en haar ouers terug is Pretoria toe het my pa nie gedink dit sou ‘n goeie idee wees dat ek net by die huis rondlê nie en het ek ‘n oorplasing gekry om tydelik in die Departement Natuurbewaring van die

26

Kaapse Provinsiale Administrasie te werk. Die hoof was Dr Douglas Hey, met wie my pa weens die skakeling tussen die Departemente van Bosbou en die Kaapse Natuurbewaring, bevriend was. Toevallig beland ek toe in die kantoor van Anne Gauche, ‘n dogter van vriende van my ouers, wat ook gereeld die Parlementsitting moes bywoon. Oom Koos Gauche was in die destydse Staatsdienskommissie. Langafstand- telefoon oproepe tussen my en wat ek toe as my meisie beskou het, was nie ‘n opsie nie en ek en sy het maar weer vir mekaar briewe geskryf.

In die begin van van Februarie 1965 het ek per trein na Pretoria gereis en vir so tien of twaalf dae by haar gaan kuier, vóór ek op Stellenbosch moes begin. Ek het dit baie waardeer dat haar ouers toegestem het dat ek daar kon kom kuier. Ek dink haar broer, Louis, wat geleer het vir ‘n hereksamen en hy sy kamer met my moes deel, was minder opgewonde oor dié idee ! Ek onthou sy meisie van destyds, Estelle van Zyl, baie goed. Sy het ‘n vrolike geaardheid gehad en ek het baie van haar gehou. Haar suster was met ‘n kunstenaar van wildlewe, Zackie Eloff, getroud. Hulle het ‘n dogtertjie van so 2 jaar oud gehad, Zaskia, met wie die meisie by wie ek gekuier het, baie graag gespeel het. In daardie tyd was daar veral een “plaat” waarvan sy baie gehou het, naamlik “Down Town” van Petula Clarke. ‘n Ander liedjie van daardie tyd wat baie gewild was, wat ek onthou ,was “Sukiyaki” van Kyu Sakamoto.

Ek was op daardie stadium vasbeslote om my eerste jaar Mediese studies op Stellenbosch suksesvol te voltooi en aansoek te doen om my studies aan die Universiteit van Pretoria voort te sit !

Luister na hulle op YouTube by https://www.youtube.com/watch?v=Zx06XNfDvk0 vir Down Town

en https://youtu.be/C35DrtPlUbc vir Sukiyaki

Naskrif:

In 2004 het die Hoof van die Suid Afrikaanse Vloot, Vise Admiraal JF Retief, ‘n 40 jarige reünie gereël vir kandidaat offisiere, wat in 1964 in die Vloot was. Johan (Stinkie) Retief was saam met my op Simonstad vir ons basiese opleiding en daarna is ons na Gordonsbaai waar ons ‘n kandidaat offisiers kursus aan die Vlootkollege gedoen het. Soos ek hierbo beskryf het, het ek nie daardie kursus voltooi nie en die volgende jaar Medies gaan studeer. Johan Retief en nog ‘n persoon in ons groep op Gordonsbaai, Piet Loedolff, het in 1965 by die Vloot aangesluit en ‘n BMil kursus op Saldanha gevolg. Piet Loedolff het later afgetree as ‘n Vise Admiraal, Hoof van Staf Personeel en Johan in 2005 as Hoof van die SA Vloot. Hierdie reünie, wat laasgenoemde twee gereël het, het plaasgevind op ‘n Saterdag in Oktober op Simonstad, waar ons weer die Duik skool besoek het en rond gewys is op een van die SA Vloot se nuutste Fregatte. Die aand het ons ‘n deftige dinee in die Offisiersmenasie by die Vlootkollege op Gordonsbaai bygewoon. Daar het ons lekker gekuier met persone wat ek 40 jaar tevore laas gesien het. Onder hulle was ook Burton Fourie, wat toe al ‘n regter was en Jaap van Lill, ‘n argitek van George.

By die reünie is ons ook almal bevorder tot erelede van die “Fleet Command”, en het elkeen ook ‘n pet ontvang !

27

Terug na Inhoudsopgawe

28