Arkusz DOBROWO (120)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Warszawa 2009

Autor: Alina Jasi ńska*, Krzysztof Bujnowski*, Anna Pasieczna**, Paweł Kwecko**, Hanna Tomassi-Morawiec**, J. Król*** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska** Redaktor regionalny planszy B: Dariusz Grabowski we współpracy z Joann ą Szyborsk ą-Kaszyck ą * Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka**

*- Kancelaria-Środowiska sp. z o. o., ul. Turowska 12, 05-230 Kobyłka

** - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

*** - Przedsi ębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław

Spis tre ści I. Wst ęp(A. Jasi ńska, K. Bujnowski)...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza(A. Jasi ńska, K. Bujnowski)...... 4 III. Budowa geologiczna(A. Jasi ńska, K. Bujnowski) ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin(A. Jasi ńska, K. Bujnowski)...... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin(A. Jasi ńska, K. Bujnowski)...... 10 VI. Perspektywy i prognozy wst ępowania kopalin(A. Jasi ńska, K. Bujnowski)...... 10 VII. Warunki wodne(A. Jasi ńska, K. Bujnowski) ...... 12 1. Wody powierzchniowe...... 12 2. Wody podziemne...... 13 VIII. Geochemia środowiska ...... 17 1. Gleby (A. Pasieczna, P. Kwecko) ...... 17 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...... 19 IX. Składowanie odpadów (J. Król)...... 22 X. Warunki podło Ŝa budowlanego(A. Jasi ńska, K. Bujnowski)...... 29 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu(A. Jasi ńska, K. Bujnowski) ...... 30 XII. Zabytki kultury(A. Jasi ńska, K. Bujnowski)...... 36 XIII. Podsumowanie(A. Jasi ńska, K. Bujnowski) ...... 36 XIV. Literatura ...... 38

I. Wst ęp

Arkusz Dobrowo Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGsP) został wy- konany w 2008 roku w Kancelarii-Środowiska sp. z o. o. – plansza A oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie i Przedsi ębiorstwie Geologicznym PROXIMA SA we Wrocławiu – Plansza B. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Dobrowo Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym w 2003 roku w Przedsi ębiorstwie Geologicznym SA w Kra- kowie (Bajorek, 2003). Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o „Instrukcj ę opracowania Mapy geo środowiskowej Polski” (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adre- sowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ń- stwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzysty- wane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projek- tów i planów zagospodarowania przestrzennego, a takŜe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykony- waniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały do wykonania mapy zebrano w Zachodniopomorskim Urz ędzie Wojewódzkim w Szczecinie, Urz ędzie Marszałkowskim Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Szczecinie, starostwach powiatowych w Białogardzie, Świdwinie i w Szczecinku, w urz ędach gmin, w Centralnym Archiwum Geo- logicznym w Warszawie oraz w Instytucie Uprawy NawoŜenia i Gleboznawstwa w Puławach. Zebrane informacje uzupełniono zwiadem terenowym przeprowadzonym w pa ździerniku 2008 roku. Informacje dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o zło Ŝach i wyst ąpieniach kopalin.

3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar obj ęty arkuszem Dobrowo wyznaczaj ą współrz ędne od 16 o00’ do 16 o15’ długo- ści geograficznej wschodniej i od 53 o50’ do 54 o00’ szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie omawiany teren poło Ŝony jest w obr ębie województwa zachodniopomorskiego i obejmuje fragment miasta Białogard i gmin: Białogard i Tychowo z powiatu bia- łogardzkiego, gmin R ąbino i Połczyn Zdrój z powiatu świdwi ńskiego oraz fragment gminy Barwice z powiatu szczecineckiego. W podziale na jednostki fizycznogeograficzne (Kondracki, 2002) obszar arkusza Sławo- borze znajduje si ę w podprowincji Pobrze Ŝe Południowobałtyckie, makroregionie Pobrze Ŝe Ko- szalińskie i mezoregionie Równina Białogardzka. Południowo-zachodnia i północno- wschodnia cz ęść terenu poło Ŝona jest w podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie, makroregion Pojezierze Zachodniopomorskie. Cz ęść południowo-zachodnia le Ŝy w mezoregionie Wy- soczyzna Łobeska, a cz ęść północno-wschodnia w mezoregionie Pojezierze Drawskie (fig. 1). Równina Białogardzka zajmuje najwi ększ ą, centralnie poło Ŝon ą cz ęść obszaru arkusza Dobrowo wzdłu Ŝ doliny Pars ęty. Jest to lekko falisty obszar porozcinany przez Pars ętę i jej dopływy. Powierzchnia terenu wznosi si ę od około 20 m n.p.m w cz ęś ci północno-zachodniej arkusza do nieco ponad 100 m n.p.m. na wzgórzach kemowych na północ od Osówka. Naj- cz ęś ciej jednak nie przekracza 60 m n.p.m. Na obszarze równiny wyst ępuj ą małe jeziorka i obni Ŝenia bezodpływowe wypełnione torfami. Niewielka cz ęść omawianego obszaru, przy jego południowej granicy, nale Ŝy do Wyso- czyzny Łobeskiej. Rze źba terenu jest tu urozmaicona. Wysoko ść wzgórz kemowych dochodzi do 140 m n.p.m. (Góra D ębogórze). Do Pojezierza Drawskiego nale Ŝy niewielka północno-wschodnia cz ęść omawianego obszaru. Powierzchnia terenu jest tu mało urozmaicona i wznosi si ę do 103,9 m n.p.m. na północny wschód od Bukówka. Omawiany teren nale Ŝy do regionu klimatycznego pojezierze pomorskie. Wielko ść rocznych opadów atmosferycznych wynosi około 600–700 mm. Opad stały stanowi około 12–14% opadu rocznego. Średnia roczna temperatura to około 6,5–7,0°C. Temperatura równa lub mniejsza od 0 °C utrzymuje si ę 60–70 dni w roku (Stachy, red., 1987). Na obszarze obj ętym arkuszem Dobrowo przewa Ŝaj ą gleby bielicowe wykształcone na piaskach słabo gliniastych, osadach piaszczysto-Ŝwirowych i na glinach zwałowych. W mniejszej ilo ści wyst ępuj ą gleby brunatne wytworzone z glin zwałowych, iłów i utworów pyla-

4 stych. Wi ększo ść gruntów ornych stanowi ą gleby lekkie, łatwe do uprawy. Znaczna cz ęść to gleby klas I–IVa podlegaj ące ochronie, wyst ępuj ące przewa Ŝnie na podło Ŝu glin zwałowych. Gospodarczo jest to rejon rolniczy. Rolnictwo w przewa Ŝaj ącej cz ęś ci oparte jest na drobnych gospodarstwach indywidualnych. Podstawow ą ich funkcj ą jest gospodarka Ŝywno- ściowa. Przewa Ŝa tu kierunek Ŝytnio-ziemniaczany i ł ąkowo-pastwiskowy, a w produkcji zwierz ęcej – mleczny. W strukturze zasiewów przewa Ŝaj ą zbo Ŝa, podrz ędnie ziemniaki i rze- pak. Słabo rozwini ęty przemysł jest zwi ązany z rolnictwem. Najwi ększym zakładem przemy- słowym w omawianym rejonie jest Przedsi ębiorstwo Zbo Ŝowo-Młynarskie „PZZ” i Okr ęgo- wa Spółdzielnia Mleczarska w Białogardzie. Działaj ą tu równie Ŝ małe zakłady handlowo- usługowe i handlowo-produkcyjne.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Dobrowo na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu Prowincja – Ni Ŝ Środkowoeuropejski Podprowincja – Pobrze Ŝe Południowobałtyckie; makroregion – Pobrze Ŝe Szczeci ńskie; mezoregion: 313.33 – Równina Gryficka; makroregion – Pobrze Ŝe Koszali ńskie; mezoregiony: 313.42 – Równina Białogardzka; 313.43 – Równina Słupska Podprowincja – Pojezierza Południowopomorskie: makroregion – Pojezierze Zachodniopomorskie; mezoregiony: 314.44 Wysoczyzna Łobeska, 314.45 – Pojezierze Drawskie, 314.46 – Wysoczyzna Po- lanowska

5 Białogard posiada now ą oczyszczalni ę ścieków i składowiskio odpadów komunalnych. W gminach rozwini ęta jest sie ć wodoci ągowa i telekomunikacyjna. Lasy zajmuj ą około 30% omawianego terenu. S ą to przede wszystkim bory sosnowe z nieznacznym udziałem świerku, d ębu i brzozy. Sie ć komunikacyjna jest dobrze rozwini ęta. Białogard jest w ęzłem kolejowym posiada- jącym poł ączenia ze Stargardem Szczeci ńskim, Kołobrzegiem, Koszalinem i Pił ą, co zapewnia bezpo średnie poł ączenie z wi ększymi miastami Polski. Przez omawiany teren przebiega droga wojewódzka nr 163 Pozna ń – Kołobrzeg, która na północ od arkusza przecina się z drog ą mi ędzynarodow ą E28 Szczecin – Gda ńsk. Dobrze rozwini ęta jest te Ŝ sie ć dróg lokal- nych. Wszystkie mniejsze miejscowo ści s ą dogodnie poł ączone drogami lokalnymi.

III. Budowa geologiczna

Budowa geologiczna obszaru obj ętego arkuszem Dobrowo przedstawiona została na podstawie Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000 arkusz Szczecinek (Maksiak, Mróz, 1974) oraz otworów wiertniczych. Omawiany obszar leŜy na północno-wschodnim skłonie antyklinorium pomorsko-kujawskiego. Najstarsze rozpoznane utwory, nale Ŝą ce do permu, zostały nawiercone w otworze Tychowo 2, zlokalizowanym w rejonie miejscowo ści Borzy- sław, we wschodniej cz ęś ci arkusza Dobrowo. S ą to: sól, anhydryty, dolomity i iły cechsztynu nawiercone w przelocie 3502,5–4276,0 m. Udokumentowanymi osadami triasu dolnego s ą iłowce, mułowce oraz piaskowce drobnoziarniste o sumarycznej mi ąŜ szo ści 1056 m. Trias środkowy reprezentuj ą wapienie i iłowce nawiercone na gł ęboko ści od 2335,0 do 2446,5 m, a trias górny – iłowce i mułowce z przewarstwieniami piaskowców z seri ą gipsow ą o mi ąŜ- szo ści 539 m. Na utworach triasu zalegaj ą piaskowce i iłowce jury dolnej oraz środkowej, na których udokumentowano wapienie oolitowe jury górnej. Mi ąŜ szo ść serii piaszczysto- iłowcowej jury wynosi 841 m, a serii wapiennej 215 m. Kred ę doln ą reprezentuj ą piaskowce i iłowce nawiercone na gł ęboko ści 740,0–572,5 m. Kreda górna wykształcona jest w facji marglisto-mułowcowej stwierdzonej na gł ębokości 193,5 m. Bezpo średnio pod osadami czwartorz ędu zalegaj ą utwory miocenu i oligocenu. Osady miocenu wykształcone w postaci piasków, mułków, iłów oraz iłów i piasków z warstwami węgli brunatnych, pokrywaj ą niemal cały obszar arkusza. Odsłaniaj ą si ę one tylko na połu- dniowy zachód od Byszyna. Zostały nawiercone w rejonie miejscowo ści Borzysław, Rysz- czewo, Czarnow ęsy, Modrolas, Doble na gł ęboko ści od 5 m do 112 m. Oligocen reprezentowany jest przez iły, piaski kwarcowe, mułki i w ęgle brunatne, udokumentowane w rejonie Osówka na gł ęboko ści 5 m. Powierzchnia podczwartorz ędowa jest nierówna, wyst ępuj ą tu

6 liczne wyniesienia i obni Ŝenia erozyjne. Jej wysoko ść jest zró Ŝnicowana od poni Ŝej 50 m p.p.m. w cz ęś ci północnej w rejonie Dobrowa i poni Ŝej 25 m p.p.m. w cz ęś ci południowo-zachodniej w okolicy Rzecina, do około 50 m n.p.m. w okolicy Byszyna. Utwory czwartorz ędu reprezentowane s ą przez plejstoce ńskie osady glacjalne: gliny zwałowe, piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, mułki i piaski zastoiskowe deponowane w okre- sach zlodowace ń południowopolskich, środkowopolskich i północnopolskich, utwory inter- glacjału mazowieckiego oraz holocenu. Osady zlodowace ń południowopolskich wypełniaj ą na ogół zagł ębienia w powierzchni podczwartorz ędowej. Nie stwierdzono ich na obszarze Równiny Białogardzkiej (Maksiak, Mróz, 1974). Interglacjał mazowiecki na obszarze arkusza reprezentowany jest przez piaszczysto-Ŝwirowe osady rzeczne. Akumulacj ę osadów rzecznych poprzedziła erozja, w wyniku której powstały gł ęboko wci ęte doliny. W rejonie Dobrowa seria rzeczna nie została prze- wiercona, jej mi ąŜ szo ść przekracza 20 m. Do osadów zlodowace ń środkowopolskich nale Ŝą trzy poziomy glin zwałowych o zmiennej mi ąŜ szo ści i ci ągło ści wyst ępowania, poprzedziela- ne osadami fluwioglacjalnymi i zastoiskowymi. Ich sumaryczna mi ąŜ szo ść mo Ŝe dochodzi ć do 40 m. L ądolód zlodowacenia północnopolskiego przykrył cały omawiany obszar i pozo- stawił po sobie trzy poziomy glin zwałowych zaliczone kolejno do faz leszczy ńskiej, pozna ń- sko-dobrzy ńskiej i pomorskiej, rozdzielone osadami wodnolodowcowymi i zastoiskowymi. Najstarszym utworem czwartorz ędowym wyst ępuj ącymi na powierzchni terenu jest glina zwałowa fazy pozna ńskiej odsłoni ęta na niewielkim obszarze przy południowej granicy arkusza na południe od Starego D ębna. Jest to glina wapnista o barwie szarobrunatnej i szarej. Do fazy pomorskiej nale Ŝą : iły, mułki i piaski zastoiskowe wyst ępuj ące w rejonie Wi- cewo – Sadkowo i Borzysław – Tychowo. S ą to szare iły i mułki warstwowane poziomo z wkładkami piasków drobnoziarnistych, mułkowatych. Znaczn ą cz ęść obszaru arkusza w jego centralnej cz ęś ci zajmuje rozległa równina san- drowa. Powstała ona w czasie recesji l ądolodu fazy pomorskiej. Odpływ wód roztopowych odbywał si ę w kierunku zachodnim pradolin ą pomorsk ą. Na obszarze arkusza pradolin ę t ę wykorzystuje w cz ęś ci dolina rzeki Pars ęty. Osadami wodnolodowcowymi s ą piaski przewa Ŝ- nie róŜnoziarniste, cz ęsto drobnoziarniste z domieszk ą Ŝwirów. Mi ąŜ szo ść tej serii mo Ŝe przekracza ć 20 m.

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza R ąbino na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg Marksa, Bera, Gogołka, Piotrowskiej (red.) (2006)

Drobne formy akumulacji lodowcowej: A – kemy, B – ozy, C – kry osadów neoge ńskich i paleoge ńskich w utworach czwartorz ędowych, D – zasi ęg fazy pomorskiej zlodowacenia wisły

Holocen: 1 – piaski, mułki, iły i gytie jeziorne, 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły, Czwartorz ęd nierozdzielony: 5 – piaski eoliczne, lokalnie w wydmach, Plejstocen: zlodowacenia północnopolskie: 11 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne, 12 – piaski i mułki jeziorne, 13 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 14 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 15 – piaski i mułki kemów, 17 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 18 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe Paleogen: oligocen: 41 – piaski lokalnie z bursztynem, mułki, iły i w ęgiel brunatny Obja śnienia z zachowaniem numeracji wg MGP w skali 1:500 000

Gliny zwałowe fazy pomorskiej buduj ą wysoczyzn ę w zachodniej, południowo- zachodniej i północno-wschodniej cz ęś ci obszaru obj ętego arkuszem Dobrowo. Gliny s ą silnie piaszczyste, br ązowoszare, w sp ągu szare, miejscami przechodz ą w piaski gliniaste. Miej- scami w południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza, w rejonie Biała Góra – Bolkowo – Ostre

8 Bardo i w cz ęś ci południowo-wschodniej, w okolicy Borz ęcina wyst ępuj ą na niej piaski i gła- zy lodowcowe. S ą to piaski ró Ŝnoziarniste ze Ŝwirem i licznymi otoczakami, szarobr ązowe lub Ŝółte, z du Ŝą domieszk ą pyłów, czasem sko śnie warstwowane. Spotyka si ę w nich wkład- ki piaszczystej gliny zwałowej. Na obszarze arkusza wyst ępuj ą licznie kemy uformowane w postaci wzniesie ń ró Ŝne- go kształtu, zazwyczaj wydłu Ŝone, z których najwi ększy, o powierzchni około 1 200 ha, znajduje si ę w rejonie Osówko – Podborsko, w centralnej cz ęś ci arkusza. Kemy o powierzchni 300–600 ha znajduj ą si ę: na zachód od Byszyna, na zachód od Tychówka, na połu- dniowy zachód od Bolkowa i na zachód od Borz ęcina. Wysoko ść wzgl ędna tych wzniesie ń miejscami przekracza 60 m. Kemy zbudowane s ą z warstwowanych piasków drobnoziarnistych, pylastych i mułków, rzadziej wyst ępuj ą iły i piaski ze Ŝwirem. Piaski, Ŝwiry i mady rzeczne buduj ą tarasy nadzalewowe rzek: Pars ęty, D ębnicy, Le śni- cy i Chotli o wysoko ści do 10 m. Pod koniec plejstocenu i w holocenie utworzyły si ę eluwia glin zwałowych. Wyst ępuj ą w rejonie Bolkowa i Dobrowa, w postaci pokrywy piasków ró Ŝnoziarnistych z domieszk ą pyłów z głazikami. Mi ąŜ szo ść tych osadów nie przekracza 3 m. Piaski eoliczne tworz ą niewielkie wydmy na południe od Dobrowa oraz na zachód od Tychowa. Osady holocenu reprezentowane s ą przez: piaski i Ŝwiry rzeczne, namuły i torfy. Piaski i Ŝwiry rzeczne tworz ą tarasy zalewowe: Pars ęty, Le śnicy, Chotli, Mogilicy i D ębnicy. Tarasy są w ąskie, zło Ŝone z piasków o barwie Ŝółtej lub szarej, ró Ŝnoziarnistych z wkładkami Ŝwi- rów, warstwowanych poziomo lub przek ątnie. W dolinach rzek i zagł ębieniach bezodpływowych wyst ępuj ą namuły, niekiedy z przewarstwieniami ilastymi, z cz ęś ciami organicznymi i torfy. Namuły s ą to przewa Ŝnie piaski drobnoziarniste, pylaste, zanieczyszczone substancją pochodzenia organicznego. Torfy zajmuj ą najwi ększy obszar w Białogardzie, na rozlewiskach Le śnicy przy uj ściu do Pars ęty. S ą to torfy brunatne lub czarne o mi ąŜ szo ści około 1,5 m, rzadziej do 5,0 m.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze le Ŝą cym w granicach arkusza Dobrowo udokumentowano kartą rejestracyj- ną jedno zło Ŝe piasku „Kl ępino” (Czapli ński, Górna, 1977). Obejmuje ono cz ęść zalesionego kemu nale Ŝą cego do fazy pomorskiej głównego stadiału zlodowaceń północnopolskich. Po- wierzchnia jego wynosi 4,7 ha, a mi ąŜ szo ść od 5,0 do 10,0 m, średnio 9,7 m. Zło Ŝe zalega bezpo średnio pod cienk ą warstw ą gleby, której grubo ść została pomini ęta przy dokumento- waniu. Kopalin ę stanowi ą piaski drobnoziarniste, o zawarto ści ziarn o średnicy poni Ŝej 2 mm

9 (punkt piaskowy) od 89,9 do 99,8%, średnio 95,5%. Piaski nie zawieraj ą zanieczyszcze ń ob- cych i organicznych, a zawarto ść pyłów mineralnych wynosi od 1,0 do 5,8%, średnio 2,1%. Gęsto ść nasypowa w stanie zag ęszczonym wynosi średnio 1,80 Mg/m 3. Mog ą one by ć wyko- rzystane w budownictwie i drogownictwie, równie Ŝ do nawierzchni bitumicznych ze wzgl ędu na dobr ą przyczepno ść do bitumów i niski współczynnik emulgacji wynosz ący od 0,16 do 0,22. Zło Ŝe jest suche. Z punktu widzenia ochrony złó Ŝ zaliczono je do klasy 4, złó Ŝ po- wszechnych, licznie wyst ępuj ących. Z punktu widzenia ochrony środowiska zło Ŝe piasków „Kl ępino” zaliczono do klasy B jako zło Ŝe konfliktowe ze wzgl ędu na poło Ŝenie na terenie le śnym. Charakterystyk ę gospodarcz ą złó Ŝ oraz klasyfikacj ę z uwagi na ich ochron ę i ochron ę środowiska przedstawiono w tabeli 1.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na terenie obj ętym arkuszem Dobrowo obecnie nie prowadzi si ę wydobycia kopalin. W najbli Ŝszym czasie nie planuje si ę eksploatacji zło Ŝa piasków „Kl ępino”. W latach 1989–1997 było eksploatowane zło Ŝe ropy naftowej i gazu ziemnego „Tycho- wo”. Zostało ono wyeksploatowane i skre ślone z „Bilansu zasobów kopalin...” (Gientka i inni, red., 2008), a zasoby zostały rozliczone (Zalewska, 1998). Dane archiwalne dotycz ące eksploatacji kopalin i zagospodarowania złó Ŝ na terenie le- Ŝą cym w granicach arkusza zweryfikowano w trakcie zwiadu terenowego przeprowadzonego w pa ździerniku 2008 roku.

VI. Perspektywy i prognozy wst ępowania kopalin

Na obszarze obj ętym arkuszem Dobrowo przeprowadzono szereg prac poszukiwawczych dla udokumentowania złó Ŝ: surowców ilastych ceramiki budowlanej, torfów i kredy jeziornej. Po analizie dost ępnych materiałów geologicznych wyznaczono jeden obszar perspektywiczny wyst ępowania surowców ilastych ceramiki budowlanej oraz trzy obszary perspektywiczne wyst ępowania torfów.

10 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Stan Zasto- Numer Wiek geologiczne Kategoria zagospoda- Wydobycie Klasyfikacja sowanie Przyczyny zło Ŝa kompleksu bilansowe rozpoznania rowania (tys. t) zło Ŝa Nazwa zło Ŝa Rodzaj kopaliny kopaliny konfliktowo ści na litologiczno- (tys. t ) zło Ŝa zło Ŝa mapie surowcowego Według stanu na 31.12. 2007 klasy klasy Gientka i in. red., 2008 1–4 A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Kl ępino p Q 822 C1* N - Sd 4 B L Tychowo R, G P - - ZWB - - - - - Rubryka 3: R – ropa naftowa, G – gaz ziemny, p – piaski, Rubryka 4: Q – czwartorz ęd, P – perm, Rubryka 6: C 1* – zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie), Rubryka 7: zło Ŝa: N – niezagospodarowane, ZWB – zło Ŝe wykre ślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych), Rubryka 9: kopaliny skalne: Sd – drogowe, Rubryka 10: 4 – powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne,

11 11 Rubryka 11: B – konfliktowe, Rubryka 12: L – ochrona lasów

Obszar perspektywiczny dla iłów ceramiki budowlanej, o powierzchni około 25 ha wyznaczono na podstawie wyników wiercenia na południe od Trzebiszyna, wykonanego w ramach poszukiwania surowców ilastych dla przemysłu ceramiki budowlanej (Niedzielski, Ba- jorek, 1969). W otworze tym bezpo średnio pod gleb ą nawiercono iły szare, miejscami muł- kowate lub lekko piaszczyste o mi ąŜ szo ści 6,7 m. Charakteryzuj ą si ę one brakiem lub nie- wielk ą zawartości ą (do 0,38%) ziarn o średnicy powy Ŝej 2 mm i mał ą zawarto ści ą marglu w ziarnach (od 0,09 do 0,30%). Obszar perspektywiczny ograniczony jest od strony południo- wej torem kolejowym, a od północnej otworem negatywnym. Obszarem perspektywicznym torfów w okolicach Kolonii Rogowo jest torfowisko przej ściowe z torfem brzezinowym i gyti ą o średniej mi ąŜ szo ści 1,6 m i powierzchni około 2 ha. Na południe od Dobrowa obszar perspektywiczny stanowi torfowisko niskie z torfem turzycowiskowym o powierzchni około 3 ha i średniej mi ąŜ szo ści 2,6 m. W okolicach Ty- chowa wyst ępuj ą torfy niskie z torfem turzycowiskowym i gyti ą o średniej mi ąŜ szo ści 1,6 m i powierzchni 10 ha (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996). Wynikiem negatywnym zako ńczyły si ę poszukiwania surowców ilastych ceramiki budowlanej w okolicach miejscowo ści: Czarnow ęsy, Wicewo, Trzebiec, Stare D ębno, Sadkowo, Motarzyn, Krosinko i Trzebiszyn (Niedzielski, Bajorek 1969). Przedmiotem bada ń były wychodnie iłów i mułków zastoiskowych. W odwierconych otworach zwiadowczych nie nawiercono iłów lub nawiercono je o małej mi ąŜ szo ści i du Ŝej grubo ści nadkładu, niespełniaj ących kryteriów bilansowo ści. W latach siedemdziesi ątych i osiemdziesi ątych XX w. prowadzono szereg prac poszukiwawczych kredy jeziornej. W okolicach jeziora Rybackiego i miejscowo ści: Wygoda, Sła- womierz i Bolkowo poszukiwanej kopaliny nie nawiercono (Górna, Ma ćków, 1983; Tchó- rzewska, Jarecka, 1971). Na omawianym terenie nie wyznaczono obszarów perspektywicznych i prognostycz- nych kruszywa naturalnego ze wzgl ędu na brak bada ń jako ściowych kopaliny oraz brak do- kładnych opracowa ń geologicznych z tego obszaru.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Pod wzgl ędem hydrograficznym obszar obj ęty arkuszem Dobrowo le Ŝy w cało ści w do- rzeczu rzeki Pars ęty, która uchodzi do Morza Bałtyckiego. Jest on odwadniany bezpośrednio przez Pars ętę, przepływaj ącą przez omawiany obszar z południowego wschodu na północny

12 zachód oraz jej dopływy - prawobrze Ŝne: Le śnic ę, Leszczynk ę i Chotl ę oraz lewobrze Ŝne: Dębnic ę, Bukow ą i Mogilic ę. Wymienione cieki s ą nieuregulowane i maj ą ró Ŝny charakter wynikaj ący z urozmaiconej rze źby terenu. Pars ęta i D ębnica w górnym biegu płyn ą w w ą- skich dolinach. W środkowej częś ci arkusza deniwelacja mi ędzy dolin ą Pars ęty oraz otaczaj ą- cymi j ą kemami dochodzi do 30 m. W rejonie Białogardu, przy uj ściu Mogilicy, gł ęboko ść doliny Pars ęty maleje, a jej szeroko ść zwi ększa si ę do około 900 m. Pozostałe rzeki płyn ą w niewielkich dolinach. W centralnej cz ęś ci arkusza, w rejonie Byszyna i Podborska, znajduje si ę kilka jezior, z których najwi ększymi s ą: Byszyno, Rybackie, Dobrowieckie Małe i Dobrowieckie Wielkie. Jako ść wód rzek Pars ęty, D ębnicy, Mogilicy i Le śnicy była badana w ramach monitoringu diagnostycznego wód powierzchniowych w roku 2005. Na Pars ęcie punkt monitoringu zlokalizowany jest w miejscowo ści Tychówko (75,7 km biegu rzeki), na Mogilicy, Le śnicy i Dębnicy przy uj ściu do Pars ęty (odpowiednio na 0,5, 4,0 i 3,0 km biegu rzeki). Rzeki te prowadz ą wody III klasy jako ści okre ślone jako wody zadowalaj ącej jako ści (na podstawie klasyfikacji zawartej w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji i prezentacji stanu tych wód). Do tej klasy zalicza si ę wody, w których warto ści wska źników jako ści s ą podwy Ŝszone w wyniku naturalnych procesów lub słabego oddziaływania antropogenicznego. O obni Ŝeniu jako ści wody w moni- torowanych rzekach decydowało najcz ęś ciej ska Ŝenie bakteriologiczne, nadmierna ilo ść zwi ązków azotu oraz wska źniki zanieczyszcze ń organicznych (BZT 5, CHZT) (Stan środowi- ska ...,2006).

2. Wody podziemne

Teren arkusza Dobrowo według regionalnego podziału hydrogeologicznego Polski le Ŝy w obr ębie subregionu przymorskiego V 1 zaliczanego do regionu pomorskiego V (Paczy ński, red. 1995). Na omawianym obszarze eksploatowane s ą wody podziemne głównie z utworów czwartorz ędowych. Osady trzeciorz ędu uj ęte zostały jedynie w kilku otworach. Na ogół le Ŝą one bezpo średnio pod utworami wodono śnymi czwartorz ędu, tworz ąc jeden gł ęboki czwartorz ę- dowo-trzeciorz ędowy poziom wodono śny. Prawie na całym terenie arkusza główny u Ŝytkowy poziom wodono śny zwi ązany jest z osadami czwartorz ędowymi. Poziom czwartorz ędowo-trzeciorz ędowy pełni rol ę poziomu głównego w strefach Dobrowo–Modrolas, Borzysław–Tychowo oraz Rzecino–Biernów.

13 Na omawianym obszarze wyró Ŝniono cztery poziomy wodono śne o ró Ŝnym charakterze i rozprzestrzenieniu: przypowierzchniowy, mi ędzyglinowy, podglinowy czwartorz ędowo- trzeciorz ędowy oraz dolinny (Wi śniowski, 1998). Poziom przypowierzchniowy zwi ązany jest z osadami wodnolodowcowymi zalegaj ącymi na powierzchni terenu lub pod glinami zlodowacenia Wisły, ró Ŝnej genezy osadami stokowymi oraz płytkimi osadami tarasów dolinnych. Charakteryzuje si ę zwierciadłem swobodnym lub sła- bo napi ętym. Wyst ępuje na obszarze wysoczyzny morenowej w południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza, jak równie Ŝ w obr ębie pokryw fluwioglacjalnych w jego środkowej cz ęś ci oraz w holoce ńskich osadach den dolin. Osady piaszczyste tego poziomu charakteryzuj ą si ę nie- ci ągło ści ą i wyst ępuj ą w postaci soczewek i warstw o zmiennej mi ąŜ szo ści od 1–2 m (rejon Rz ęcina, Świerznicy) do 10 m (rejon Ło śnicy). Warstwa ta jest w cało ści drenowana przez doliny rzeczne i obni Ŝenia bezodpływowe, czego przejawem s ą źródła (Bukowo, Tychówko, Borz ęcino). Na całym omawianym obszarze jest eksploatowana studniami kopanymi. Poziom mi ędzyglinowy ma najwi ększe rozprzestrzenienie i na przewa Ŝaj ącej cz ęś ci arkusza stanowi główny u Ŝytkowy poziom wodono śny. Zwi ązany jest z utworami wodnolodowcowymi zlodowace ń środkowopolskich oraz piaskami rzecznymi interglacjału mazowieckiego. Wyst ępuje pod warstw ą glin o mi ąŜ szo ści od 10 m do 40 m. Zwierciadło wody tego poziomu ma charakter napi ęty, jedynie w strefach kraw ędziowych doliny Pars ęty zwier- ciadło jest swobodne. Jego mi ąŜ szo ść zmienia si ę od około 10 m do ponad 30 m. Warstwy składaj ące si ę na mi ędzyglinowy poziom wodono śny zbudowane s ą z piasków ró Ŝnoziarni- stych i Ŝwirów, z du Ŝym udziałem piasków drobnych. Współczynnik filtracji wynosi od 10 m/24h w obszarach wysoczyznowych do 37 m/24h w obr ębie skłonu wysoczyzny oraz od 27 m/24h do 41,5 m/24h w obr ębie sandru w środkowej cz ęś ci arkusza. Wydajno ść poten- cjalna typowej studni wierconej jest zmienna w granicach od 10 do 120 m 3/h. Poziom podglinowy (czwartorz ędowo-trzeciorz ędowy) zwi ązany jest z osadami najstar- szych zlodowace ń i ze stropowymi partiami wodono śnego trzeciorzędu, które pozostaj ą w kontakcie hydraulicznym w wielu miejscach na obszarze arkusza (rejon Tychowo– Borzysław, Dobrowo–Modrolas, Rz ęcina, Czarnow ąsów, Dobla). Wody tego poziomu s ą wodami naporowymi, subartezyjskimi, jedynie w dnach dolin Pars ęty i Mogilicy stwierdzono stabilizacj ę lustra wody ponad powierzchni ą terenu, do 8,5 m w Doblu. Mi ąŜ szo ści poziomu podglinowego s ą bardzo zró Ŝnicowane, od około 10 m (Czarnow ęsy) do około 25 m (Dobro- wo). Studnie ujmuj ące ten poziom osi ągaj ą wydajno ści eksploatacyjne od 12,0 do 103,0 m 3/h. Przewodno ść poziomu wynosi od 300 do 500 m 2/24h w północnej i środkowej cz ęś ci arkusza,

14 w cz ęś ci południowej od 10 do 100 m 2/24h. Jest to poziom bardzo zasobny, ale z powodu gł ęboko ści wyst ępowania eksploatowany jedynie lokalnie. Poziom dolinny zwi ązany jest z osadami gł ęboko wci ętej pradoliny pomorskiej, utwo- rzonej przez wody ekstra glacjalne. Wyst ępuje on w dolinie Pars ęty, wykorzystuj ącej połu- dniow ą cz ęść pradoliny pomorskiej oraz w zachodniej cz ęś ci arkusza, gdzie udokumentowana została wierceniami gł ęboka do 100 m dolina kopalna, wypełniona prawie w cało ści utworami piaszczystymi. Utworami wodono śnymi poziomu dolinnego s ą piaski i Ŝwiry fluwioglacjalne oraz rzeczne zwi ązane z odpływem pradolinnym w czasie ostatniego zlodowacenia, a tak Ŝe starsze osady zastoiskowe. W dolinie Pars ęty mi ąŜ szo ść tego poziomu wynosi od 10 do 30 m, w obr ębie doliny kopalnej w zachodniej cz ęści arkusza, mi ąŜ szo ść dochodzi do 100 m. Współczynnik filtracji zmienia si ę od 0.5 do 20 m/24h. Wydajno ści potencjalne studni s ą wy Ŝsze od 120 m 3/h. Poziom dolinny z powodu braku warstwy izolacyjnej o dostatecznej mi ąŜ szo ści jest podatny na zanieczyszczenia (Wi śniowski, 1998). W granicach arkusza znajduje si ę cz ęść Głównego Zbiornika Wód Podziemnych czwartorz ędowo-trzeciorz ędowego nr 126 Szczecinek (Kleczkowski (red.), 1990), o szacunkowych zasobach dyspozycyjnych 99 000 m 3/d i całkowitej powierzchni 1712 km 2. Zasi ęg tego zbiornika nie został dotychczas szczegółowo udokumentowany. Na obszarze arkusza Dobrowo wody z poziomów u Ŝytkowych charakteryzuj ą si ę na ogół dobr ą jako ści ą. Ze wzgl ędu na przekroczenia dopuszczalnych dla wód pitnych st ęŜ eń Ŝelaza i manganu wymagaj ą jedynie prostego uzdatniania. Tło hydrogeochemiczne dla pod- stawowych wska źników zanieczyszcze ń wyznaczono w zakresie: dla chlorków 0–45 mg/dm 3, dla siarczanów 0–50 mg/dm 3, dla azotu w formie azotanowej 0,0–0,6 mg/dm 3, azotu w formie amonowej 0,0–0,4 mg/dm 3, sucha pozostało ść 50–350 mg/dm 3 (Wi śniowski, 1998). Zagro Ŝenie dla wód podziemnych zale Ŝy od obecno ści ognisk zanieczyszcze ń oraz od stopnia izolacji poziomu wodono śnego. Na wi ększej cz ęś ci omawianego obszaru wyst ępuje niski stopie ń zagro Ŝenia jako ści wód podziemnych. Jest to wynikiem stosunkowo dobrej izolacji poziomu wodono śnego, du Ŝych obszarów le śnych. Najmniej zagro Ŝone s ą poziomy podglinowy i mi ędzyglinowy. Wysoki stopie ń zagro Ŝenia wyst ępuje w dolinie Pars ęty w rejonie Białogardu, w strefie intensywnego drena Ŝu wód. Na obszarze arkusza Dobrowo znajduje si ę cz ęść strefy ochronnej „C” uzdrowiska Po- łczyn Zdrój. Jej granica pokrywa si ę z granic ą gminy Połczyn Zdrój. Według Ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (DzU nr 167, poz. 1399) strefa „C” obejmuje obszar maj ący wpływ na zachowanie walorów krajobrazowych, klimatycznych oraz ochron ę

15 złó Ŝ naturalnych surowców leczniczych. W strefie tej zabrania si ę nieplanowego wyr ębu drzew, prowadzenia działa ń powoduj ących niekorzystn ą zmian ę stosunków wodnych, lokalizacji nowych uci ąŜ liwych obiektów budowlanych i innych uci ąŜ liwych obiektów, w tym za- kładów przemysłowych, prowadzenia działa ń maj ących wpływ na fizjografi ę uzdrowiska i jego zało Ŝenia przestrzenne lub właściwo ści lecznicze klimatu. Do najwi ększych uj ęć wód podziemnych na obszarze arkusza Dobrowo nale Ŝą uj ęcia komunalne w Dobrowie, Bukówku, Czarnow ęsach , Byszynie, Krosinku, Trzebieni, Sadko- wie i Borz ęcinie oraz uj ęcia przemysłowe w Czarnow ęsach, Le śnicy, i Doblu. W miejscowo- ściach tych eksploatowane s ą wody z utworów czwartorzędowych, z wyj ątkiem Sadkowa i Dobla, gdzie uj ęty jest poziom czwartorz ędowo-trzeciorz ędowy.

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Dobrowo na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000 wg A. S. Kleczkowskiego, (1990)

1 – Granice GZWP w o środku porowym, jego wiek i geneza: Q – czwartorz ęd, Tr – trzeciorz ęd, Q p – zbiornik pradolin, Q M – zbiornik mi ędzymorenowy; 2 - obszar wysokiej ochrony (OWO); 3 – obszary najwy Ŝszej ochrony (ONO); Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 119 – Zbiornik Mostowo, czwartorz ęd (Q), 126 – Zbiornik mi ędzymorenowy, Szczecinek, czwartorz ęd (Q) i trzeciorz ęd (Tr).

16 VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 pa ździernika 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝytkowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 120 – Dobrowo, umieszczono w tabeli 2. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km. Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby minera- lizowano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spec- trometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trol ę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

17 Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc opróbowania (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfi- kowanych do grup A i B (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczenia gleb do grupy B, gdy zawarto ść co najmniej jednego pierwiastka przewy Ŝszała górn ą granic ę warto ści dopuszczalnej w grupie A.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 2). Przeci ętne zawarto ści pierwiastków: arsenu, baru, cynku, kadmu, kobaltu, miedzi, chromu, niklu i ołowiu w badanych glebach arkusza są ni Ŝsze lub równe w stosunku do war- to ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wy Ŝsz ą warto ść mediany jedynie wykazuje zawarto ść rt ęci. Pod wzgl ędem zawarto ści metali 7 spo śród badanych próbek spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne uŜytkowanie. Do grupy B (standard u Ŝytków rolnych, gruntów le śnych oraz zadrzewionych i zakrzewionych nieu Ŝytków, a tak Ŝe gruntów zabudowanych i zurbanizowanych) zaklasyfi- kowano próbk ę gleby z punktu 3, z uwagi na wzbogacenie w cynk (162 ppm) i ołów (53 ppm). Podwy Ŝszenie zawarto ści tych pierwiastków wyst ępuje w pobli Ŝu drogi lokalnej i prawdopodobnie ma charakter antropogeniczny (emisje spalin z silników samochodowych). Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝliwiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

18 Tabela 2 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawarto- Warto ść prze- Warto ść przeci ęt- ści w glebach na ci ętnych (me- nych (median) w Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie arkuszu 120 – dian) w glebach glebach obszarów lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra Dobrowo na arkuszu 120 niezabudowanych Ś ś 4) rodowiska z dnia 9 wrze nia 2002 r.) – Dobrowo Polski N=8 N=8 N=6522 Metale Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0–0,3 0–2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5 – 5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 4 – 32 9 27 Cr Chrom 50 150 500 2 – 8 3,5 4 Zn Cynk 100 300 1000 9 – 162 22,5 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5 – 0,8 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1 – 2 <1 2 Cu Mied ź 30 150 600 <1 – 5 1,5 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1 – 4 2 3 Pb Ołów 50 100 600 <3 – 53 10 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05 – 0,08 0,06 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 120 – Dobrowo 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru As Arsen 8 poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Ba Bar 8 Prawo wodne, Cr Chrom 8 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 7 1 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 8 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagro- Co Kobalt 8 Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obsza- Cu Mied ź 8 rów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 8 2) Pb Ołów 7 1 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych Hg Rt ęć 8 z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod ś Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru rowami, grunty le ne oraz zadrzewione i zakrzewione, Ŝ Ŝ arkusza 120 – Dobrowo do poszczególnych grup u Ŝyt- nieu ytki, a tak e grunty zabudowane i zurbanizowa- ą Ŝ kowania (ilo ść próbek) ne z wył czeniem terenów przemysłowych, u ytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 7 1 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek

2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994).

19 Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, przecinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4 ) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od około 18 nGy/h do około 55 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 29 nGy/h i jest ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 15 do około 48 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 26 nGy/h. W profilu zachodnim utwory wodnolodowcowe, wyst ępuj ące wzdłu Ŝ centralnej cz ęś ci profilu pomiarowego, cechuj ą si ę podobnymi warto ściami promieniowania gamma co gliny zwałowe (30–55 nGy/h), wyst ępuj ące na południu. W północnym odcinku tego profilu zareje- strowano ni Ŝsze dawki promieniowania gamma (około 20 nGy/h). S ą one zwi ązane głównie z plejstoce ńskimi i holoce ńskimi osadami rzecznymi. W profilu wschodnim wy Ŝszymi daw- kami promieniowania gamma cechuj ą si ę gliny zwałowe (25–48 nGy/h), a ni Ŝszymi (<25 nGy/h) – utwory wodnolodowcowe, rzeczne i lodowcowe. St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od około 0 do 2,4 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 0 2 do 2,1 kBq/m .

20 120 W PROFIL ZACHODNI 120 E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5985918 5981801 5981756 5979960 5977746 5977711 m m 5975832 5974648

5973903 5971800

5968769 5968531 0 10 20 30 40 50 60 0 10 20 30 40 50 nGy/h nGy/h 12

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5985918 5981801 5981756 5979960 5977746 5977711 m m 5975832 5974648 5973903 5971800

5968769 5968531 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 0 0,5 1 1,5 2 2,5 kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 4 Zanieczyszczenie gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Dobrowo(na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ęd- niono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” (Ustawa..., 2001) oraz w Rozpo- rz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. (Rozporz ądzenie..., 2003) w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. W nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wy Ŝej wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczno ści z mo Ŝliwo ści ą pó źniejszych weryfikacji i uszczegółowie ń na etapie projektowania składo- wisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: 1) tereny wył ączone całkowicie z mo Ŝliwości lokalizacji wszystkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki in Ŝy- niersko-geologiczne; 2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów, ze wzgl ędu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, s ą one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS); 3) tereny nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej, na których mo Ŝliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa a tak Ŝe ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 3). Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie w obr ębie POLS: - warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami przyj ętymi w tabeli 3; - zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przy- kryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m; mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Omawiane wy Ŝej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, wskazano lokalizacj ę wybranych wierce ń, których profile geologiczne wykorzystano przy wyznaczaniu obszarów POLS.

22 Tabela 3 Kryteria izolacyjnych wła ściwo ści gruntów

Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych odpadów Mi ąŜ szo ść Współczynnik filtracji k Rodzaj gruntów (m) (m/s) N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 x 10 -9 Iły, K – odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne 1 – 5 ≤ 1 x 10 -9 iłołupki O – odpady oboj ętne ≥ 1 ≤ 1 x 10 -7 Gliny

Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego, przeniesiony z arkusza Dobrowo Mapy hydrogeologicz- nej Polski w skali 1:50 000 (Wi śniowski, 1998). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wy- znacza si ę w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarun- kowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagroŜeniu jako ści wód podziemnych. Informacje zaprezentowane na tej planszy zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko przy projektowaniu składowisk odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska lub mog ących pogorszy ć jego stan.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na terenie arkusza Dobrowo bezwzgl ędnemu wył ączeniu z lokalizowania składowisk wszystkich typów odpadów podlegaj ą: - obszary wyst ępowania osadów holoce ńskich: piasków aluwialnych tarasów zalewowych, i torfów, gytii i kredy jeziornej, namułów torfiastych, namułów i piasków humusowych oraz rzecznych, akumulowane wzdłu Ŝ dolin Pars ęty i jej dopływów: Le śnicy, Leszczynki, Chotli, Letnicy i Mogilicy, lokalnie wraz ze stref ą o szerokości 250 m;

23 - obszary wyst ępowania utworów organogenicznych, aluwialnych i deluwialnych, wypeł- niaj ących ró Ŝnego typu obni Ŝenia dolinne i zagł ębienia bezodpływowe na powierzchni moreny dennej; - obszary zaj ęte przez zabagnienia i podmokło ści, w znacznym stopniu stanowi ące chronione ł ąki na glebach pochodzenia organicznego (skoncentrowane głównie wzdłu Ŝ dolin Par- sęty, Le śnicy, Chotli i D ębnicy); - tereny poło Ŝone w odległo ści 250 m od brzegu naturalnych zbiorników wód powierzchniowych – jezior: Byszy ńskiego, Rybackiego, Dobrowieckiego Du Ŝego i Małego oraz oczek wodnych bez nazwy; - tereny w otoczeniu trzech źródeł, zlokalizowanych w rejonie Bukowa, Tychówka i Borz ę- cina, w promieniu 250 m; - strefa ochrony uzdrowiskowej „C”, wyznaczonej dla Połczyna Zdroju, w obr ębie obszaru obj ętego administracyjn ą granic ą gminy, gdzie zgodnie z Ustaw ą z dnia 28 lipca 2005 r. nie nale Ŝy lokalizowa ć nowych uci ąŜ liwych obiektów; - strome stoki form morfologicznych (głównie moren akumulacyjnych i kraw ędzi wci ętych dolin rzecznych) wyst ępuj ące przewa Ŝnie na terenach zalesionych, w cz ęś ci predysponowane do powstawania ruchów masowych (Grabowski (red.), 2007); - obszary zaburze ń glacitektonicznych osadów neogenu i plejstocenu poło Ŝone w zachodniej cz ęś ci arkusza, w okolicy Czarnow ąsów (ber, 2006); - obszary zwartej zabudowy południowo-wschodniej cz ęś ci miasta Białogard i miejscowo- ści Dobrowo; - tereny chronionego środowiska przyrodniczego w granicach obszarów siedliskowych Eu- ropejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000: PLH 320007 „Dorzecze Pars ęty” oraz PLH 320022 „Dolina Radwi, Chocieli i Chotli”; - zwarte kompleksy le śne o powierzchni przekraczaj ącej 100 ha. Obszary bezwzgl ędnie wył ączone z mo Ŝliwo ści lokalizacji składowisk odpadów zajmu- ją ponad 70% waloryzowanego terenu arkusza i cz ęś ciowo nakładaj ą si ę na siebie. Zaznaczy ć nale Ŝy, Ŝe granice cz ęś ci wydziele ń, z uwagi na ich niewielkie powierzchnie jakie zajmuj ą zostały zgeneralizowane i weszły one w obr ęb wył ącze ń bezwzgl ędnych, b ądź w obr ęb okre- ślonego typu potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk.

24 Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych Rejony, w których lokalizacja składowisk odpadów jest dopuszczalna, zajmuj ą około 30% obszaru arkusza. Wyznaczono je na terenie wysoczyzny polodowcowej falistej lub pła- skiej, miejscami nadbudowanej formami morenowymi, cz ęś ciowo równie Ŝ na powierzchni równiny wodnolodowcowej i tarasów akumulacyjnych. Preferowane do lokalizacji składowisk odpadów s ą obszary posiadaj ące naturaln ą warstw ę izolacyjn ą, zgodn ą z wymaganiami (tabela 3). Wskazane na mapie rejony POLS wydzielono na podstawie obrazu budowy geologicznej przedstawionego na arkuszu Szczecinek Ma- py geologicznej Polski w skali 1:200 000 (Maksiak, Mróz, 1974), uzupełnionego analiz ą profili otworów wiertniczych zebranych w Banku Danych Hydrogeologicznych, które posłuŜyły do okre ślenia mi ąŜ szo ści warstw nieprzepuszczalnych. Podkre śli ć nale Ŝy, Ŝe charakterystyka litologiczna utworów stanowi ących naturalna barier ę geologiczn ą, przedstawiona w obja śnie- niach do MgP i profilach otworów archiwalnych jest bardzo ogólna i nie opisuje w pełni cech izolacyjnych warstwy. W obr ębie omawianego terenu cechy izolacyjne spełniaj ące warunki pod składowiska odpadów oboj ętnych wykazuj ą gliny zwałowe stadiału głównego (fazy pomorskiej i w nie- wielkiej cz ęś ci fazy pozna ńskiej) zlodowacenia wisły (zlodowacenia północnopolskie), tworz ące pakiet gruntów spoistych. Wyst ępuj ą one powszechnie na powierzchni omawianego terenu, tworz ąc wierzchowin ę poziomu wysoczyznowego (morena denna). Mi ąŜ szo ść tych glin osi ąga na ogół 2–22 m. Jest to osad silnie piaszczysty, miejscami pyłowaty, w cz ęś ci stropowej odwapniony, cz ęsto przypominaj ący piaski gliniaste. Lokalnie kompleks glin zwa- łowych osi ąga znacznie wi ększe mi ąŜ szo ści (maksymalnie ponad 100 m w rejonie poło Ŝonym na południe od Dobrowa), co zwi ązane jest z zachowaniem poziomów glacjalnych w obr ębie dolin kopalnych. Ni Ŝsze cz ęś ci mi ąŜ szego kompleksu gliniastego zostały akumulowane podczas starszego stadiału zlodowacenia wisły oraz w zlodowaceniu warty. W obr ębie glin zwa- łowych nawierconych w okolicach Dobrowa, na gł ęboko ści około 50 m wyst ępuje kilkume- trowej mi ąŜ szo ści wkładka osadów zastoiskowych. Znaczne mi ąŜ szo ści glin zwałowych zlodowacenia wisły (31,7 m) zanotowano równie Ŝ w rejonie poło Ŝonym nieco dalej na połu- dniowy wschód, koło Modrolasu. Najmłodsze gliny zwałowe zlodowacenia wisły, na wi ęk- szo ści analizowanego obszaru, pod ścielone s ą przepuszczalnymi osadami piaszczysto- Ŝwirowymi o genezie wodnolodowcowej. Na powierzchni gliniastej moreny dennej w okolicach: Dobrowa Kolonii, Sadkowa, Ro- gowa, Biernowa i na wschód od Trzebieszyna wyst ępuj ą eluwia glin zwałowych o mi ąŜszo ści

25 nieprzekraczaj ącej 2,5 m. Rejony te z uwagi na konieczno ść usuni ęcia przepuszczalnego nad- kładu na etapie budowy składowiska, zostały zaliczone do obszarów o zmiennych wła ściwo- ściach izolacyjnych. Powierzchni ę wysoczyzny morenowej nadbudowuj ą miejscami osady piaszczyste o genezie lodowcowej lub wodnolodowcowej i mi ąŜ szo ści od kilku do kilkunastu metrów, tworz ące niekiedy formy o charakterze kemów (na północ od Rz ęcina). Na obrze Ŝach wysoczyzny morenowej lokalnie wyst ępuj ą piaski i Ŝwiry rzeczne. S ą to obszary pozbawione naturalnej warstwy izolacyjnej, na których składowanie odpadów jest mo Ŝliwe dopiero po wykona- niu sztucznych przesłon izolacyjnych. Mi ąŜ szo ść glin zwałowych zlodowacenia wisły wyst ępuj ących w granicach wyznaczonych POLS jest wystarczaj ąca i zgodna z wymaganiami dla utworzenia składowisk odpadów oboj ętnych. Nale Ŝy jednak zwróci ć uwag ę na wyst ępowanie utworów lu źnych zalegaj ących nad glinami zwałowymi, a tak Ŝe istotne osłabienie własno ści izolacyjnych w stropowych, zwietrzałych lub silnie zapiaszczonych partiach samych glin. Lokalizacja składowisk odpa- dów w tych miejscach b ędzie wymagała usuni ęcia warstwy nadkładu piaszczystego na etapie prac przygotowawczych. W zasi ęgu obszarów preferowanych pod składowiska odpadów na obszarze arkusza główny u Ŝytkowy poziom wodono śny zwi ązany jest z czwartorz ędowymi piaskami wodnolodowcowymi zalegaj ącymi na powierzchni terenu lub w sp ągu glin zwałowych zlodowacenia wisły (poziom przypowierzchniowy), w obr ębie osadów piaszczystych zlodowace ń środko- wopolskich (poziom mi ędzyglinowy) lub wypełniaj ącymi gł ębokie struktury erozyjne (poziomy podglinowy i dolinny) (Wi śniowski, 1998). Warstwy wodono śne wykazuj ą na ogół łączno ść hydrauliczn ą i zasilane s ą wodami poziomu przypowierzchniowego. Poziom mi ę- dzyglinowy izolowany jest od powierzchni jedn ą, dwiema lub trzema warstwami glin zwało- wych (lokalnie równie Ŝ osadów zastoiskowych). Na obszarach dolinnych brak jest izolacji najpłycej wyst ępuj ącego zwierciadła wód gruntowych. Stopie ń zagro Ŝenia czwartorz ędowych poziomów wodono śnych w obr ębie wi ększo ści wyznaczonych rejonów POLS z naturaln ą lub zmienn ą warstw ą izolacyjn ą jest przewa Ŝnie niski. Stopie ń bardzo niski, o wysokiej odporno ści głównego poziomu wodono śnego i dobrej izolacji, wyst ępuje w pasie zlokalizowanym we wschodniej cz ęś ci arkusza (rejon mi ędzy Bo- rzysławem i Tychowem) oraz w południowo-zachodnim naro Ŝu, w rejonie Rzecina i Bierno- wa. Średni stopie ń zagro Ŝenia, o słabej izolacji ze stwierdzonymi ogniskami zanieczyszcze ń wyst ępuje na południe od Trzebiszyna, na południe od stacji kolejowej w Tychowie, a tak Ŝe w okolicy Kl ępina Białogardzkiego i śytelkowa. Wysoki i bardzo wysoki stopie ń zagro Ŝenia,

26 o słabej izolacji lub jej braku, lokalnie ze stwierdzonymi ogniskami zanieczyszcze ń okre ślono dla obszarów zlokalizowanych w otoczeniu doliny Pars ęty: koło Białogardu, D ębczyna, Ro- gowa, Byszyna, Gór, Osówka, Sławomierza, Starego D ębna i na północ od Borz ęcina (liczne ogniska zanieczyszcze ń w strefie intensywnego drena Ŝu wód). Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe w granicach wyznaczonych obszarów ka Ŝdorazowa lokalizacja składowiska odpadów wymaga ć b ędzie przeprowadzenia szczegółowych bada ń geologicznych (maj ących na celu potwierdzenie rozprzestrzenienia poziomego i pionowego naturalnej warstwy izolacyjnej), hydrogeologicznych oraz geologiczno-in Ŝynierskich. Ma to istotne znaczenie z uwagi na słabsze własno ści izolacyjne przypowierzchniowej warstwy glin zwało- wych, wykazuj ących znaczne domieszki frakcji piaszczystej i niski na ogół stopie ń skonsoli- dowania osadu. W obr ębie wyznaczonych POLS wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) wyróŜnione na podstawie ogranicze ń lokalizowania składowisk, wynikaj ących z ist- nienia obszarów podlegaj ących ochronie ze wzgl ędu na s ąsiedztwo zwartej zabudowy i strefy oddziaływania lotniska („b”). Ograniczenie warunkowe w odległo ści 1 km wprowadzono na zachód od zabudowy miejscowości gminnej Tychowo (wschodni kraniec arkusza), natomiast rejon Bukowa i Bukówka poło Ŝony jest w promieniu 8 km od lotniska w Zegrzu Pomorskim. Ograniczenia warunkowe lokalizacji składowisk odpadów oznaczone indeksem „b” nie maj ą charakteru bezwzgl ędnych zakazów. Lokalizacja składowisk w ich obr ębie powinna by ć rozpatrywana w sposób zindywidualizowany, w ramach oceny oddziaływania potencjalnego składowiska na środowisko, a w dalszej procedurze – w ustaleniach z jednostkami administracji lokalnej i odpowiednimi słu Ŝbami: nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, ochrony przyrody i konserwatorem zabytków.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów komunalnych Na terenie arkusza wyznaczono kilka rejonów spełniaj ących wymagania pod lokalizacj ę składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalne), dla których wymaga- na jest płytko wyst ępuj ąca warstwa gruntów spoistych o współczynniku wodoprzepuszczal- no ści ≤1x10 -9 m/s i mi ąŜszo ści wi ększej od 1 m. Osadami spełniaj ącymi te wymagania mog ą by ć warstwowane poziomo szare iły i muł- ki zastoiskowe („górne”) z wkładkami piasków mułkowatych, akumulowane podczas zlodowacenia wisły. Wyst ępuj ą one w strefie przypowierzchniowej wzdłu Ŝ północnej kraw ędzi

27 doliny Pars ęty (rejon Wicewa-Trzebieca-Sadkowa), a tak Ŝe we wschodniej cz ęś ci obszaru, koło Borzysławia i mi ędzy Trzebiszynem i Tychowem. Na podstawie prac geologiczno-poszukiwawczych surowców ilastych dla przemysłu ceramiki budowlanej prowadzonych na zachód od Tychowa (Niedzielski, Bajorek, 1969), okre- ślono mi ąŜ szo ść serii zastoiskowej, która wynosi 6,7 m, a tak Ŝe zawarto ść marglu (0,1–0,3%). W otworze dokumentuj ącym wyst ępowanie tego typu osadów, bezpo średnio pod gleb ą nawiercono iły szare, miejscami mułkowate lub lekko piaszczyste, które prawdopodobnie roz- przestrzeniaj ą si ę na powierzchni około 25 ha. Na cz ęś ci obszaru warstwa piaszczysta zalega- jąca nad osadami zastoiskowymi osi ąga mi ąŜ szo ść przekraczaj ącą 2,5 m, co decyduje o za- kwalifikowaniu go (zgodnie z wydzieleniem na mapie geologicznej) jako pozbawionego naturalnej warstwy izolacyjnej. Z uwagi na niejednorodno ść wykształcenia litologicznego tych osadów oraz zró Ŝnicowan ą grubo ść nadkładu w wymienionych rejonach przypowierzchniowego wyst ępowania osadów ilastych, wyznaczono zmienne warunki izolacyjno ści dla skła- dowisk odpadów komunalnych. Cz ęść z nich posiada ograniczenia warunkowe „b” zwi ązane z blisko ści ą zabudowy (rejon Trzebiszyna i Tychowa oraz Wicewa).

Ocena najkorzystniejszych warunków geologiczno-hydrogeologicznych dla lokalizowania składowisk Najkorzystniejszych warunków dla lokalizowania składowisk odpadów poszukiwa ć nale Ŝy na obszarach posiadaj ących zarówno dobre warunki geologiczne (odpowiedni ą warstw ę izolacyjn ą), dobre warunki hydrogeologiczne (bardzo niski lub niski stopie ń zagro Ŝenia u Ŝyt- kowych poziomów wodono śnych), jak i nieposiadaj ące ogranicze ń warunkowych. W przypadku POLS dla składowisk odpadów komunalnych powy Ŝsze warunki spełniaj ą tereny poło- Ŝone na wschód od Wicewa oraz południe i wschód od Trzebieca. Wyst ępuj ą tam mocniej skonsolidowane od glin zwałowych osady bardzo słaboprzepuszczalne (mułki i iły zastoiskowe), zakwalifikowane jako naturalna bariera geologiczna o zmiennych wła ściwo ściach izolacyjnych. We wschodniej cz ęś ci arkusza (w rejonie Tychowa i Borzysławia), gdzie równie Ŝ wyst ępuj ą podobne osady, została okre ślona ich mi ąŜ szo ść , która wynosi 6,7 m. Jednak obszar poło Ŝony w bezpo średniej blisko ści Tychowa (a tak Ŝe w rejonie Wicewa – Sławomierza) posiada warunkowe ograniczenie lokalizowania składowisk odpadów ze wzgl ędu na zabudo- wę. Korzystne warunki dla lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych wyst ępuj ą na połu- dnie od Dobrowa i południowy wschód od Modrolasu, gdzie tworz ące kompleks izolacyjny gliny zwałowe zlodowacenia wisły osi ągaj ą najwi ększ ą mi ąŜ szo ść – powy Ŝej 30 m. S ą to

28 obszary o niskim stopniu zagro Ŝenia głównego poziomu wód podziemnych, nie posiadające ogranicze ń warunkowych.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na terenach nieobj ętych bezwzgl ędnym zakazem lokalizowania składowisk nie zareje- strowano wyrobisk zwi ązanych z eksploatacj ą kopalin, które z racji ewentualnego pozosta- wienia niezagospodarowanych nisz w morfologii terenu, mogłyby by ć rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów. Cz ęść istniej ących wcze śniej piaskowni i dzikich wyrobisk została zrekultywowana lub uległa samorekultywacji (liczne niewielkie wyrobiska na południe od Bolkowa porasta las). Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyróŜnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko dla składowania odpadów lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mog ących pogorszy ć stan śro- dowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mog ą by ć u Ŝyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania tere- nów zdegradowanych. Plansza B prezentuje wi ęc zarówno wybrane aspekty odporno ści śro- dowiska jak i zapis istotnych wska źników zanieczyszcze ń, do których dostosowane powinny by ć szczegółowe rozwi ązania w zakresie zarz ądzania przestrzeni ą.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Na obszarze obj ętym arkuszem Dobrowo na podstawie Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000 arkusz Szczecinek (Maksiak, Mróz, 1974) i Wojskowej mapy topograficz- nej układ 1942 w skali 1:50 000 dokonano ogólnej oceny warunków podło Ŝa budowlanego. Zgodnie z Instrukcj ą... (2005) warunków podło Ŝa budowlanego nie wyznaczono na obszarach wyst ępowania: lasów, gleb w klasie I–IVa oraz ł ąk na glebach pochodzenia organicznego. Na podstawie kryteriów przyj ętych w Instrukcji (2005) zastosowano dwa podstawowe wydzielenia warunków budowlanych: obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa oraz obszary o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo.

29 Korzystne warunki budowlane wyznaczono w rejonach, gdzie na powierzchni występuj ą nieskonsolidowane, spoiste grunty morenowe zlodowace ń północnopolskich. S ą to gliny piaszczyste, wyst ępuj ące w stanie półzwartym i twardoplastycznym. Stwierdzono je na przewa Ŝaj ącej cz ęś ci terenu, głównie w północnej, zachodniej i wschodniej cz ęś ci arkusza. Naj- wi ększe takie obszary stwierdzono w okolicach Dobrowa, na wschód od Bukówka, Modrola- su, Trzebieszyna, Sadkowa, Białej Góry i Tychówka. Pozostałe tereny o korzystnych warunkach budowlanych to miejsca, gdzie na powierzchni wyst ępuj ą piaski i Ŝwiry: wodnolodowcowe, lodowcowe, kemów oraz piaski i Ŝwi- ry rzeczne zwi ązane z recesj ą l ądolodu fazy pomorskiej. S ą to piaski grube, średnie i drobnoziarniste, cz ęsto ze Ŝwirem i głazami, w których zwierciadło wody stwierdzono na gł ęboko ści wi ększej ni Ŝ 2 m. Piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe wyst ępuj ą w okolicach Rogowa, Borzy- sławia i Białej Góry, piaski lodowcowe na południu omawianego ternu w okolicach Ło śnicy i Nowego D ębna, a piaski i Ŝwiry kemów stwierdzono na północ od Byszyna. Piaski i Ŝwiry rzeczne wyst ępuj ą w okolicach Białogardu, śytelkowa i Bystrzyna, Starego D ębna Warunki niekorzystne, utrudniaj ące budownictwo zwi ązane s ą z obszarami wyst ępowa- nia słabono śnych gruntów organicznych takich jak torfy i namuły. S ą to niewielkie obszary wyst ępuj ące w dolinach rzek: Pars ęta, Le śnica, Chotla, Bukowa i D ębnica oraz w zagł ębie- niach bezodpływowych. Gruntom organicznym mog ą towarzyszy ć wody agresywne wzgl ę- dem betonu i stali. Warunki niekorzystne stwierdzono te Ŝ w miejscu wyst ępowania mułków, piasków i Ŝwirów rzecznych, w których zwierciadło wody podziemnej wyst ępuje na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m. S ą to obszary dolin rzek: Pars ęty, Le śnicy, Chotli, Bukowej i D ębnicy. Omawiany obszar jest bardzo zró Ŝnicowany morfologicznie, jednak nie stwierdzono spadków terenu powy Ŝej 12%. Liczne obszary predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych i poro śni ęte lasami wysteruj ą: w okolicach Góry Niwki, na południe od Dobrowa, wzdłu Ŝ doliny Le śnicy i Chotli, w okolicach Osówka, Bolkowa i na południe od Starego D ębna (Grabowski red. i in., 2007).

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Jednym z najwa Ŝniejszych bogactw obszaru le Ŝą cego w granicach arkusza Dobrowo s ą grunty rolne, zwarte kompleksy le śne oraz walory krajobrazowe i przyrodnicze rzeki Pars ęty. Gleby chronione klasy bonitacyjnej I–IVa wyst ępuj ą w głównie w północnej cz ęś ci terenu, w rejonie Kl ępino – Dobrowo – Bukówko, przy zachodniej granicy arkusza w okolicach

30 miejscowo ści Rogowo – Czarnow ęsy, w południowo-zachodniej cz ęś ci w rejonie Biała Góra – Rz ęcino – Tychówko oraz w okolicy Sadkowa i Tychowa, W dolinach: Pars ęty, Le śnicy, Chotli i D ębnicy wyst ępuj ą ł ąki na glebach pochodzenia organicznego podlegaj ące ochronie. Najwi ększy wyst ępuje w rozlewiskach Le śnicy koło Bia- łogardu. Lasy zajmuj ą około 60% omawianego obszaru. Tworz ą du Ŝe kompleksy w centralnej cz ęś ci omawianego obszaru, od Białej Góry po Kl ępino i Bukówko oraz w południowo- wschodniej cz ęś ci arkusza w rejonach: Wicewo – Ostre Bardo – Stare D ębno i na zachód od Borz ęcina. Przewa Ŝaj ącymi siedliskami s ą bory mieszane i lasy mieszane świe Ŝe oraz bory i lasy świe Ŝe. W mniejszej ilo ści wyst ępuj ą lasy i bory mieszane wilgotne i bagienne. Olsy zajmuj ą około 4% powierzchni lasów. Podstawowym gatunkiem lasotwórczym jest sosna, która tworzy drzewostany lite, lub mieszane z bukiem, d ębem świerkiem i brzoz ą. W dolinie Pars ęty wyst ępuj ą ró Ŝne formy geomorfologiczne jak: meandry, skarpy, źró- dliska, terasy i starorzecza. Bieg rzeki miejscami cechuj ą znaczne spadki i górski charakter szybko płyn ących wód. Pars ęta z dopływami jest obszarem tarliskowym atrakcyjnych dla wędkarzy ryb łososiowatych: łososia, pstr ąga strumieniowego, troci w ędrownej i lipienia. Jest te Ŝ siedliskiem rzadkich lub gin ących gatunków ryb: minoga strumieniowego, minoga rzecz- nego, strzebla potokowego, śliza i certy. Na obszarze obj ętym arkuszem Dobrowo ochronie prawnej podlegaj ą uznane za pomni- ki przyrody pojedyncze drzewa lub ich skupienia, najcz ęś ciej przy ko ściołach lub w parkach podworskich (tabela 4). S ą to głównie d ęby szypułkowe i buki zwyczajne. W Ryszczewie na cmentarzu znajduje si ę pomnik przyrody składaj ący si ę z 41 świerków i 14 sosen zwyczajnych. W południowej cz ęś ci omawianego terenu licznie wyst ępuj ą u Ŝytki ekologiczne. S ą to głównie bagna, rzadziej starorzecza i ł ąki o powierzchni do 5 ha. W centralnej cz ęś ci arkusza wyst ępuj ą dwa du Ŝe u Ŝytki ekologiczne o powierzchni 34 i 110 ha Tabela 4 Wykaz pomników przyrody i u Ŝytków ekologicznych Nr Forma Gmina Rok zatwierdze- Rodzaj obiektu obiektu Miejscowo ść ochrony Powiat nia (powierzchnia w ha) na mapie 1 2 3 4 5 6 Białogard 1 P śytelkowo 1992 PŜ – jesion wyniosły Białogard Białogard PŜ – grupa drzew: 41 świerków pospo- 2 P Ryszczewo 1992 Białogard litych, 14 sosen zwyczajnych Tychowo 3 P Borzysław 1995 PŜ – d ąb szypułkowy Białogard

31 1 2 3 4 5 6 Tychowo 4 P Trzebieszyn 1992 PŜ – lipa drobnolistna Białogard Tychowo 5 P Wicewo 1995 PŜ – 2 d ęby szypułkowe Białogard Połczyn Zdrój 6 P Świerznica 1972 PŜ – d ąb szypułkowy Świdwin Połczyn Zdrój 7 P Bolkowo 1972 PŜ – sosna pospolita Świdwin Tychowo 8 P Sadkowo 1992 PŜ – d ąb szypułkowy Białogard Rąbino 9 P Rzecino 1999 PŜ – d ąb szypułkowy Świdwin Tychowo 10 P Rudno 1992 PŜ – buk zwyczajny Białogard Tychowo 11 P Nowe D ębno 1992 PŜ – cis pospolity Białogard Tychowo 12 P Nowe D ębno 1992 PŜ – d ąb szypułkowy Białogard Tychowo Suche wrzosowisko 13 U Wicewo 1997 Białogard (34) Tychowo Torfowisko mszarne 14 U Wicewo 1997 Białogard (110) Połczyn Zdrój Bagno 15 U Bolkowo 2001 Świdwin (0,54) Połczyn Zdrój Bagno 16 U Bolkowo 2001 Świdwin (0,80) Połczyn Zdrój Bagno 17 U Łąkówko 2001 Świdwin (0,94) Połczyn Zdrój Bagno 18 U Łąkówko 2001 Świdwin (1,25) Połczyn Zdrój Bagno, teren zalewowy Parsęty 19 U Łąkówko 2001 Świdwin (3,60) Połczyn Zdrój Bagno 20 U Łąkówko 2001 Świdwin (1,88) Połczyn Zdrój Bagno 21 U Łąkówko 2001 Świdwin (0,56) Połczyn Zdrój Bagno 22 U Łąkówko 2001 Świdwin (0,73) Połczyn Zdrój Bagno 23 U Łąkówko 2001 Świdwin (0,47) Tychowo Bagno 24 U Stare D ębno 2001 Białogard (0,87) Tychowo Starorzecze Pars ęty 25 U Stare D ębno 2001 Białogard (1,99) Tychowo Bagno 26 U Stare D ębno 2001 Białogard (0,78) Tychowo Starorzecze Pars ęty 27 U Stare D ębno 2001 Białogard (2,74) Tychowo Bagno 28 U Stare D ębno 2001 Białogard (1,32) Tychowo Mszar 29 U Stare D ębno 2001 Białogard (1,35) Tychowo Bagno 30 U Stare D ębno 2001 Białogard (1,08) Tychowo Bagno 31 U Stare D ębno 2001 Białogard (0,79) Tychowo Teren zalewowy Pars ęty 32 U Doble 2001 Białogard (2,76)

32 1 2 3 4 5 6 Tychowo Łąka 33 U Doble 2001 Białogard (0,68) Tychowo Łąka 34 U Doble 2001 Białogard (0,60) Tychowo Łąka 35 U Doble 2001 Białogard (0,32) Tychowo Łąka 36 U Doble 2001 Białogard (2,58) Połczyn Zdrój Bagno 37 U Bolkowo 2001 Świdwin (0,90) Połczyn Zdrój Bagno 38 U Ło śnica 2001 Świdwin (0,52) Połczyn Zdrój Bagno 39 U Ło śnica 2001 Świdwin (0,74) Połczyn Zdrój Bagno 40 U Ło śnica 2001 Świdwin (2,20) Połczyn Zdrój Bagno 41 U Ło śnica 2001 Świdwin (2,30) Połczyn Zdrój Bagno 42 U Ło śnica 2001 Świdwin (0,82) Połczyn Zdrój Bagno 43 U Ło śnica 2001 Świdwin (4,51) Połczyn Zdrój Bagno 44 U Ło śnica 2001 Świdwin (0,61) Tychowo Bagno 45 U Rudno 2001 Białogard (0,75) Tychowo Bagno 46 U Rudno 2001 Białogard (6,17) Tychowo Bagno 47 U Rudno 2001 Białogard (0,40) Tychowo 48 U Rudno 2001 Bagno (1,85) Białogard Tychowo Szuwar trzcinowy i ł ąka śródle śna 49 U Rudno 2001 Białogard (2,86) Tychowo Torfowisko 50 U Stare D ębno 2001 Białogard (5,23) Tychowo Mszar 51 U Stare D ębno 2001 Białogard (2,08) Tychowo Bagno 52 U Stare D ębno 2001 Białogard (1,24) Tychowo Bagno 53 U Stare D ębno 2001 Białogard (1,44) Tychowo Bagno 54 U Doble 2001 Białogard (0,54) Tychowo Bagno 55 U Doble 2001 Białogard (3,87) Tychowo Bagno 56 U Doble 2001 Białogard (1,04) Rubryka 2: P - pomnik przyrody; U – u Ŝytek ekologiczny Rubryka 6: rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – Ŝywej

Na obszarze arkusza Dobrowo znajduje si ę wyznaczony w krajowej sieci ekologicznej ECONET (Liro, 1998) korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym – Pars ęty (fig. 5). Prze- biega on wzdłu Ŝ Pars ęty przez cały arkusz z północnego zachodu na południowy wschód.

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Dobrowo na tle systemu ECONET (Liro red., 1998) 1 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 6M – Pojezierza Drawskiego, 9M – Pojezierza Kaszubskiego; 2 – granica korytarza ekologicznego o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 5m – Pojezierza Szczeci ńskiego; 3 – granica korytarza ekologicznego o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 4k – Pars ęty, 5k - Radwi

Europejsk ą Sie ć Ekologiczn ą Natura 2000 stanowi sie ć obszarów chronionych na terenie Unii Europejskiej. Celem wyznaczania tych obszarów jest ochrona cennych pod wzgl ę- dem przyrodniczym i zagro Ŝonych składników ró Ŝnorodno ści biologicznej. W skład sieci Natura 2000 wchodz ą obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) oraz specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO). Obszary specjalnej ochrony ptaków zostały prawnie zatwierdzone rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 roku ze zmianami 5 wrze śnia 2007 roku i 27 pa ździernika 2008 roku. Informacj ę na ich temat mo Ŝna zaczerpn ąć ze strony internetowej M Ś http://www.mos.gov.pl/natura2000/. W granicach arkusza Dobrowo znajduje si ę fragment obszaru specjalnej ochrony siedlisk Dorzecze Pars ęty, obejmuj ącego dolin ę Pars ęty od źródeł koło Pars ęcka do strefy uj- ściowej w Kołobrzegu. Na terenie arkusza w obr ębie tego obszaru znajduj ą si ę doliny rzek Pars ęty, D ębnicy, cz ęś ciowo Mogilicy i Bukowej. S ą to le śne kompleksy z jeziorami i torfo-

34 wiskami. Wyst ępuj ą tu rozległe połacie ró Ŝnego typu lasów ł ęgowych. Pars ęta i jej dopływy posiadaj ą najlepsze w Polsce, a mo Ŝe w Europie, warunki dla tarła łososi, co zapewnia zachowanie naturalnej populacji tego gatunku w kraju. Naturalny charakter rzeki i jej dopływów gwarantuje ponadto dobre warunki tarła dla innych ryb łososiowatych: troci w ędrownej, pstr ąga potokowego i lipienia. Obecne tu s ą równie Ŝ inne gatunki ryb cennych przyrodniczo i gospodarczo liczna populacja strzebli potokowej i w ęgorza pochodzenia naturalnego, który dociera do Pars ęty z odległych atlantyckich miejsc rozrodu. Dolina Pars ęty stanowi równie Ŝ cenny obszar dla rozrodu wydry oraz dla ptaków drapie Ŝnych: orlika krzykliwego, błotniaka stawowego, kani rudej, bielika, puchacza oraz ptaków zwi ązanych z obszarami wodno- błotnymi: bociana białego, bociana czarnego, zimorodka i Ŝurawia. Ponadto jest to wa Ŝny obszar dla zimowania ptaków wodno-błotnych na Pomorzu. Szczególnie malowniczy krajobra- zowo jest przełomowy odcinek Pars ęty pomi ędzy Starym D ębnem, Osówkiem i Byszynem. Tabela 5 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Nazwa Poło Ŝenie centralnego Poło Ŝenie administracyjne obszaru Po- obszaru i punktu obszaru Gmina Typ Kod wierzch- Powiat Lp. symbol Kod Wojewódz- w grani- obszaru obszaru Długo ść Szeroko ść nia obsza- w granicach oznaczenia NUTS two cach geogr. geogr. ru (ha) arkusza na mapie arkusza 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Dorzecze PLH 16 °03 ’ 44’’ 53 °56 ’44’’ zachodnio- Sławobo- 1 K Pars ęty 27710,43 PL0G2 świdwi ński 320007 N E pomorskie rze S Dolina Radwii PLH 16 °39 ’ 14’’ 54 °02 ’04’’ zachodnio- 2 E Chocieli i 21861,73 PL0G2 białogardzki Tychowo 320022 N E pomorskie Chotli S Ostoja PLB 16 °08 ’ 03’’ 53 °35 ’26’ zachodnio- białogardzki Tychowo 3 F Drawska 139754,52 PL0G2 320019 N E’ pomorskie szczecinecki Barwice P Kolumna 2: K – obszar cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z obszarem specjalnej ochrony ptaków (OSO), E – specjalny obszar ochrony (SOO), który graniczy z innym obszarem Natura 2000 – OSO lub SOO, ale si ę z nim nie przecina, F – obszar OSO, całkowicie zawieraj ący w sobie obszar SOO Kolumna 4: S – specjalny obszar ochrony siedlisk, P – obszar specjalnej ochrony ptaków

Dolina Chotli znajduje si ę w obr ębie obszaru specjalnej ochrony siedlisk Dolina Radwi, Chocieli i Chotli. W stromych w ąwozach i jarach doliny Chotli wyst ępuj ą zbiorowiska gr ą- dów i buczyn. Charakterystyczne s ą równie Ŝ rozległe ł ęgi olszowo-jesionowe, podgórskie ł ęgi źródliskowe na zboczach doliny, zaro śla wierzbowe, ł ąki trz ęś licowe, u Ŝytkowane do dzi ś świe Ŝe ł ąki, ziołoro śla oraz wiele biotopów dla cennej fauny. W południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza, pomi ędzy dolinami Pars ęty i D ębnicy, znajduje si ę fragment obszaru specjalnej ochrony ptaków (OSO) Ostoja Drawska. Obszar obejmu-

35 je cz ęść Pojezierza Drawskiego z ponad 50 jeziorami. W granicach arkusza Dobrowo jeziora nie wyst ępuj ą. Jest to teren urozmaicony pagórkami kemowymi z najwy Ŝszym wzniesieniem – Gór ą Ruszno o wysoko ści 150 m n.p.m., poro śni ęty w wi ększo ści borem. Ostoja Drawska stanowi bardzo wa Ŝne miejsce dla kilku gatunków ptaków drapie Ŝnych. W okresie l ęgowym obszar zasiedla powy Ŝej 3% populacji krajowej puchacza oraz co najmniej 1% populacji krajowej bielika, błotniaka stawowego bociana czarnego, kani czarnej, kani rudej, orlika krzykliwego, trzmielojada, czapli siwej, g ągoła. W stosunkowo du Ŝym zag ęszczeniu wyst ępuje bąk i bocian biały.

XII. Zabytki kultury

Najstarsze ślady osadnictwa na obszarze obj ętym arkuszem Dobrowo si ęgaj ą środkowej epoki kamienia i epoki br ązu. Najliczniejsze ślady odkryto w zachodniej cz ęś ci arkusza. Po- cz ątki osadnictwa pomorskiego si ęgaj ą VIII w. Z tego okresu stwierdzono istnienie osady palowej na wyspie w południowej cz ęś ci Jeziora Rybackiego, grodziska w Starym D ębnie, pozostałości osad w Byszynie i Nawinie oraz cmentarzyska w Nawinie i Rogowie. Na omawianym terenie zachowały si ę liczne zabytki architektury i parki podworskie. W okresie koniunktury gospodarczej w połowie XIX w. wybudowano wiele dworów, zwykle w kompozycjach parkowych. Prawie w ka Ŝdej wsi znajdował si ę dwór. Parki podworskie wpisane do rejestru zabytków znajduj ą si ę w miejscowo ściach: Bukówko, Rudno, Wicewo, Biała Góra, Rzecino, Ło śnica, Tychówko i Nawino. Mniej zachowało si ę zespołów dworsko- pałacowych. Najlepiej zachowany jest pałac w Dobrowie wpisany do rejestru zabytków. Zo- stał on zbudowany około 1900 r. na starszych, XVI-wiecznych fundamentach dla ówczesnych wła ścicieli von Kleistów. Po II wojnie światowej pałac nale Ŝał do Pa ństwowego Gospodar- stwa Rolnego, pó źniej mie ściła si ę w nim szkoła, przeszedł dwa generalne remonty. Od 2000 r. nale Ŝy do prywatnego wła ściciela, który otworzył w nim hotel „Prezydent”. Architektur ę sakraln ą reprezentuj ą ko ścioły: w Bukówku – pochodz ący z XVI w., był przebudowywany w XIX i XX w., w Motarzynie – ko ściół z XVII w., w Starym D ębnie i Ty- chówku z XVIII w., w Dobrowie z XIX w i w śytelkowie. W ko ściele w Tychówku znajduje si ę barokowy ołtarz główny i ambona.

XIII. Podsumowanie

Podstawow ą funkcj ą obszaru obj ętego arkuszem Dobrowo jest rolnictwo oparte na Ŝy- znych glebach i gospodarka le śna. Du Ŝe znaczenie maj ą walory krajobrazowe i przyrodnicze rzeki Parsęty.

36 Na omawianym terenie udokumentowano tylko jedno złoŜe piasków „Kl ępino”, które nie było eksploatowane. Znaczenie jego jest lokalne. Istniej ą niewielkie mo Ŝliwo ści udokumentowania nowych złó Ŝ. Wyznaczono tu obszar perspektywiczny dla wyst ępowania surow- ców ilastych ceramiki budowlanej oraz trzy obszary perspektywiczne dla wyst ępowania tor- fów. Udokumentowanie złó Ŝ wymaga ć b ędzie wykonania prac geologicznych, których celem będzie okre ślenie zasobów oraz jako ści kopaliny. Ewentualna eksploatacja powinna by ć pro- wadzona tak, aby zminimalizowa ć szkody w środowisku naturalnym. Monitorowana jest jako ść wód rzek Pars ęty, Mogilicy i Le śnicy. Prowadz ą one wody III klasy jako ści. Wody pitne ujmowane s ą głównie z utworów czwartorz ędowych. Jedynie w okolicach Sadkowa ujmowane s ą wody czwartorz ędowo-trzeciorz ędowe. Jako ść wód podziemnych na ogół jest dobra. Ze wzgl ędu na przekroczenia dopuszczalnych dla wód pitnych st ęŜ eń Ŝelaza i manganu wymagaj ą one jedynie prostego uzdatniania. W granicach arkusza Dobrowo wyznaczono obszary predysponowane do bezpo średnie- go lokalizowania składowisk odpadów zarówno komunalnych (w obr ębie wychodni osadów ilasto-mułkowych o zmiennym wykształceniu) jak i oboj ętnych, ze wzgl ędu na obecno ść naturalnego pakietu izolacyjnego zło Ŝonego z glin zwałowych zlodowacenia wisły. Najkorzystniejszych warunków umo Ŝliwiaj ących projektowanie tego typu inwestycji nale Ŝy spodziewa ć si ę w rejonach Wicewa-Trzebieca, gdzie wyst ępuj ą wychodnie osadów zastoiskowych zlodowacenia wisły, wykształconych w postaci warstwowanych iłów i mułków, za- kwalifikowanych jako obszary o zmiennych warunkach izolacyjno ści i preferowanych dla lokalizowania składowisk odpadów komunalnych. Cz ęść obszarów (na zachód od Wicewa i w rejonie Trzebiszyna-Tychowa) posiada ograniczenia warunkowe, z uwagi na s ąsiedztwo zabudowy. Kompleks glin zwałowych w rejonach predysponowanych do składowania odpadów oboj ętnych osi ąga lokalnie (okolice Dobrowa i Modrolasu) mi ąŜ szo ść przekraczaj ącą 30 m. Wyst ępuj ą tam korzystne z punktu widzenia ochrony wód warunki hydrogeologiczne (główny uŜytkowy poziom wodono śny – czwartorz ędowy ma bardzo niski lub niski stopie ń zagro Ŝe- nia) i brak jest ogranicze ń warunkowych. W granicach arkusza warunki budowlane s ą dobre, z wyj ątkiem dolin rzek i obni Ŝeń terenu. Walory przyrodnicze, atrakcyjno ść rzeki Pars ęty i zabytki stwarzaj ą mo Ŝliwo ść rozwija- nia na tych terenach turystyki.

37 XIV. Literatura

BAJOREK J., 2003 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000 arkusz Dobro- wo. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa BER A., 2006 – Mapa glacitektoniczna Polski w skali 1:1000 000. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. CZAPLI ŃSKI A., GÓRNA B., 1977 – Karta rejestracyjna zło Ŝa piasków dla drogownictwa „Kl ępino”. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. DEMBEK W., OSTRZY śEK S., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfów w Pol- sce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ędnie- niem wymogów zwi ązanych z ochron ą oraz kształtowaniem środowiska. Inst. Melio- racji i U Ŝytków Zielonych, Falenty. GIENTKA M., MALON A., DYLONG J., (red.) – 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2007. Pa ńst. Inst. Geol., Warszawa. GÓRNA B., MA ĆKÓW A., 1983 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego w poszukiwaniu złó Ŝ kredy jeziornej w woj. koszali ńskim I etap prac – okolice Białogardu. Arch. Za- chodniopomorskiego Urz ędu Wojewódzkiego Oddz. Zamiejscowy w Koszalinie GRABOWSKI D. (red.), DOBRACKI R., RELISKO-RYBAK J., 2007 – System Ochrony Przeciwosuwiskowej Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie zachodniopomorskim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ńst. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A. S. red., 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony 1:500 000. Akademia Górni- czo - Hutnicza, Kraków. KONDRACKI J., 2002 – Geografia fizyczna Polski. Pa ństwowe Wydawnictwa Naukowe, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. LIRO A. red, 1998 – Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska, Fundacja IUCN Poland, Warszawa.

38 MAKSIAK S., MRÓZ W., 1974 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000, arkusz Szcze- cinek. Mapa podstawowa A – arkusz Dobrowo. Inst. Geol., Warszawa, 1975. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K., 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. NIEDZIELSKI A., BAJOREK J., 1969 – Orzeczenie geologiczne z bada ń przeprowadzonych w rejonie Koszalin - Białogard w celu udokumentowania złó Ŝ surowców ilastych do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej. Arch. Zachodniopomorskiego Urz ędu Wo- jewódzkiego Oddz. Zamiejscowy w Koszalinie PACZY ŃSKI B., (red.), 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski w skali 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw nr 165 z dnia 4 pa ź- dziernika 2002 r. , poz. 1359. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegóło- wych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw nr 61, poz. 549. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. Dziennik Ustaw nr 229, poz. 2313 z dnia 21 pa ździernika 2004 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 5 wrze śnia 2007 r. zmieniaj ące rozporz ą- dzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. Dziennik Ustaw nr 179, poz. 1275 z dnia 28 wrze śnia 2007 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 27 pa ździernika 2008 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. Dziennik Ustaw nr 198, poz. 1226 z dnia 6 listopada 2008 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji i prezentacji stanu tych wód Dziennik Ustaw nr 32, poz. 284. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

39 STACHY J., (red.), 1987 – Atlas hydrologiczny Polski. Wyd. Geol., Warszawa. STAN ŚRODOWISKA województwa zachodniopomorskiego w roku 2006, Inspekcja Ochrony Środowiska, 2007. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szcze- cinie, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Szczecin. TCHÓRZEWSKA D., JARECKA K., 1971 - Sprawozdanie geologiczne z prac zwiadowczych przeprowadzonych za zło Ŝami kredy jeziornej na obszarze powiatu Białogard. Arch. Zachodniopomorskiego Urz ędu Wojewódzkiego Oddz. Zamiejscowy w Ko- szalinie. USTAWA o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (tekst jednolity). Dziennik Ustaw z 2007 r. nr 39, poz. 251. USTAWA o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych z dnia 28 lipca 2005 roku (Dziennik Ustaw nr 167, poz. 1399) WI ŚNIOWSKI Z.,. 1998 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Dobrowo. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. ZALEWSKA M., 1998 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kat. B zło Ŝa ropy naftowej „Tychowo”. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.