Arkusz JESIONOWO (307)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Warszawa 2009 Autorzy: Mirosław Wo źniak*, Gra Ŝyna Hrybowicz**, Izabela Bojakowska***, Paweł Kwecko** Anna Pasieczna**, Hanna Tomassi-Morawiec**

Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny (plansza A): Albin Zdanowski*** Redaktor regionalny (plansza B): Dariusz Grabowski*** we współpracy z Joann ą Szyborsk ą-Kaszyck ą*** Redaktor tekstu: Przemysław Karcz***

* – Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław;

** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa

*** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa;

ISBN 83-

©Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009

Spis tre ści I. Wst ęp – Mirosław Woźniak ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – Mirosław Wo źniak ...... 4 III. Budowa geologiczna – Mirosław Wo źniak ...... 7 IV. Zło Ŝa kopalin – Mirosław Wo źniak ...... 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Mirosław Wo źniak ...... 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – Mirosław Wo źniak ...... 15 VII. Warunki wodne – Mirosław Wo źniak...... 17 1. Wody powierzchniowe...... 17 2. Wody podziemne...... 17 VIII. Geochemia środowiska...... 20 1. Gleby – Anna Pasieczna, Paweł Kwecko ...... 20 2. Osady – Izabela Bojakowska ...... 21 3. Pierwiastki promieniotwórcze – Hanna Tomassi-Morawiec ...... 25 IX. Składowanie odpadów – Gra Ŝyna Hrybowicz ...... 28 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – Mirosław Wo źniak ...... 34 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – Mirosław Wo źniak ...... 35 XII. Zabytki kultury – Mirosław Wo źniak ...... 41 XIII. Podsumowanie – Mirosław Wo źniak, Gra Ŝyna Hrybowicz ...... 42 XIV. Literatura...... 43

I. Wst ęp

Arkusz Jesionowo Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 został opracowany w Dziale Ochrony Środowiska i Dokumentowania Kopalin Przedsi ębiorstwa Geologicznego we Wrocławiu PROXIMA SA (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym i Przedsi ębiorstwie Geologicznym Polgeol SA (plansza B) w 2008 r., zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000”, wydan ą w 2005 roku przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny (Instrukcja ..., 2005). Przy opracowywaniu arkusza mapy wykorzystano materiały archiwalne arkusza Jesio- nowo Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w 2000 roku w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym, w Oddziale Pomorskim w Szczecinie (Piotrowski, Szczesiak, 2000). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (w tym geochemia środowiska i mo Ŝliwo ści składowania odpa- dów), warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektach i planach zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach fizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w: Centralnym Archiwum Geologicz- nym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Zachodniopomorskim Urz ędzie Wojewódzkim w Szczecinie, Urz ędzie Marszałkowskim Województwa Zachodniopomor- skiego w Szczecinie, Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Szczecinie oraz w Insty- tucie Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach. Wykorzystano równie Ŝ informacje uzyskane w starostwach powiatowych, urz ędach gmin oraz od u Ŝytkowników złó Ŝ. Informa- cje archiwalne zostały zweryfikowane w trakcie wizji terenowej. Informacje o zło Ŝach zamieszczono w kartach informacyjnych do bazy danych Mapy geo środowiskowej Polski.

3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Poło Ŝenie arkusza Jesionowo wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne:15°00’–15°15’ dłu- go ści geograficznej wschodniej i 53°00’–53°10’ szerokości geograficznej północnej. Według podziału administracyjnego obszar ten nale Ŝy do województwa zachodniopomorskiego i obejmuje fragmenty powiatów: stargardzkiego, choszcze ńskiego, my śliborskiego i pyrzyckiego. W skład powiatu pyrzyckiego wchodz ą gminy: Przelewice i Lipiany, powiat my śliborski reprezentuje fragment gminy i miasta Barlinek, powiat choszcze ński gmina Peł- czyce, a stargardzki gmina Dolice. Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2002) teren arkusza poło- Ŝony jest w podprowincjach Pobrze Ŝa Południowobałtyckiego i Pojezierzy Pomorskich, wchodz ących w skład prowincji Ni Ŝu Środkowopolskiego. Wyst ępuj ą tutaj fragmenty dwóch makroregionów, Pobrze Ŝa Szczeci ńskiego, do którego nale Ŝy mezoregion Równina Pyrzycko- Stargardzka oraz Pojezierza Zachodniopomorskiego w skład, którego wchodz ą: Pojezierze My śliborskie i Pojezierze Choszcze ńskie (fig. 1). W rze źbie terenu na obszarze arkusza Jesionowo, dominuj ą trzy jednostki geomorfologiczne: wysoczyzna polodowcowa, południowo-wschodnia cz ęść zastoiska pyrzyckiego i doliny rzeczne. W ich obr ębie wyst ępuj ą ró Ŝnorodne formy rze źby terenu: wysoczyzna morenowa falista, moreny czołowe akumulacyjne, moreny martwego lodu, kemy, równiny sandrowe, zastoiska i jeziora oraz rynny wód roztopowych. Rze źba terenu została ukształtowana głównie przez działalno ść lądolodu z okresu zlodowace ń północnopolskich. Główne znaczenie miał jednak proces wytapiania si ę lodu zlodowacenia wisły. Najwi ększ ą cz ęść omawianego obszaru, zajmuje falista wysoczyzna morenowa. Roz- ci ąga si ę ona w północno-wschodniej, środkowej i południowo-zachodniej cz ęś ci omawianego obszaru. Wyst ępuje na rz ędnej od 80 do ponad 100 m n.p.m. maksymalnie wznosi si ę do 115 m n.p.m. w okolicy Równa. Ku północy teren wysoczyzny opada długim stokiem w kierunku doliny Płoni. Moreny czołowe wyst ępuj ą na wysoczyznach i tworz ą kilka pojedyn- czych wzgórz o wysoko ści 70-95 m n.p.m. w okolicach śelic i jeziora Gł ębokie. Towarzysz ą im liczne zagł ębienia wytopiskowe i bezodpływowe. Równiny sandrowe wyst ępuj ą w południowo-wschodniej cz ęś ci obszaru, na północ od Barlinka i północny zachód od Miedzynia. Sandr w okolicach Barlinka jest sandrem dolin- nym. Topnienie si ę czoła lodowca doprowadziło do poszerzenia rynny erozyjnej i wypełnie- nia jej osadami piaszczystymi do rz ędnej 40–67 m n.p.m.. W okolicach Miedzynia znajduje

4 si ę fragment sandru powstałego w czasie wytapiania si ę l ądolodu na linii moren czołowych subfazy mieleci ńskiej. Jego powierzchnia poło Ŝona jest na rz ędnej 70-90 m n.p.m. Po- wierzchnia sandrów jest urozmaicona pagórkami i zagł ębieniami po niewielkich bryłach martwego lodu, które obecnie cz ęsto wypełnione s ą wod ą.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Jesionowo na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji; 2 – granica makroregionu; 3 – granica mezoregionu; 4 – wi ększe jeziora Prowincja: Ni Ŝ Środkowoeuropejski Podprowincja: 313 – Pobrze Ŝa Południowobałtyckie, 314 – Pojezierza Południowobałtyckie Mezoregiony Pobrze Ŝa Szczeci ńskiego: 313.25 – Równina Goleniowska, 313.27 – Wzgórza Bukowe, 313.28 – Równina Wełty ńska, 313.31 – Równina Pyrzycko-Stargardzka, 313.32 – Równina Nowogardzka. Mezoregiony Pojezierza Zachodniopomorskiego: 314.41 – Pojezierze My śliborskie, 314.42 – Pojezierze Choszcze ńskie, 314.43 – Pojezierze I ńskie. Mezoregiony Pojezierza Południowopomorskiego: 314.61 – Równina Gorzowska, 314.62 – Pojezierze Dobieg- niewskie

Wysoczyzna morenowa przechodzi łagodnie, bez wyra źnej granicy, ku północy w rów- nin ę zastoiskow ą. Jej genez ę wi ąŜ e si ę z ko ńcow ą faz ą deglacjacji obszaru, gdy wycofuj ący si ę l ądolód pozostawił na przedpolu ogromne bryły martwego lodu, wypełniaj ące misy jezior Miedwie i Pło ń. Ich obecno ść spowodowała ograniczenie odpływu wód ku północy i powsta-

5 nie du Ŝego zbiornika, w obr ębie tzw. obni Ŝenia pyrzyckiego. Zbiornik stopniowo był wypeł- niany osadami ilasto mułkowymi, cz ęsto z du Ŝą zawarto ści ą w ęglanu wapnia. Równina zasto- iskowa poło Ŝona jest na wysoko ści 16,3–66,2 m n.p.m. W morfologii terenu wyra źnie zaznaczaj ą si ę rynny glacjalne, które rozcinaj ą wysoczyzn ę lodowcow ą. Najwi ększ ą jest rynna Płoni, przebiegaj ąca od Warszyna do Barlinka. Jej zbocza si ęgaj ą 40 m wysoko ści, dno jest przewa Ŝnie zatorfione, urozmaicone licznymi pagó- rami kemowymi oraz wodnolodowcowymi. W okresie glacjalnym odpływ wód roztopowych nast ępował ku południowi rynn ą Strzelicy, która w okolicach Równa, ł ączy si ę z rynn ą Płoni. Na mapie zaznacza si ę ona lini ą jezior: Gł ębokie, Lutowa, Maskowa i Nierybna. Jej szeroko ść jest zmienna, w środkowym odcinku, strome zbocza doliny osi ągaj ą wysoko ść 10-15 m. W miejscach wytapiania si ę martwego lodu rozwin ęła si ę akumulacja materiału organicznego, powstały torfowiska i równiny torfowe. Najwi ększe spo śród nich wyst ępuj ą w dolinie Płoni, w rejonie jeziora Pło ń oraz w okolicy St ąpnia, Lutówka i Lubiatowa. W granicach głównych elementów morfologii terenu, wyst ępuj ą podrz ędnie mniejsze formy jak: tarasy dolin rzecznych (dolina Płoni i Strzelicy), dolinki zawieszone i suche dolinki prostopadłe do doliny Płoni, równiny jeziorne i torfowe związane głównie z obszarem zastoiskowym i dolin ą Płoni. Obszar arkusza Jesionowo poło Ŝony jest w strefie klimatu umiarkowanego, w strefie przenikania si ę wpływów morskich i kontynentalnych. Wielko ść opadów waha si ę od 412 mm w latach suchych do 605 mm w latach wilgotnych. Średnia temperatura roczna po- wietrza wynosi 7,5-8,0 oC., a liczba dni z przymrozkami nie przekracza 90. Okres wegetacji trwa 250-220 dni w roku, pokrywa śnie Ŝna utrzymuje si ę przez 50 dni. Dominuj ą wiatry z kierunku zachodniego (Prawdzic, 1967). W strukturze u Ŝytków rolnych dominuj ą grunty orne nad u Ŝytkami zielonymi. W omawianym rejonie wyst ępuj ą wszystkie klasy bonitacyjne, ale zdecydowanie przewa Ŝaj ą gleby dobrej klasy IIIa i IIIb – kompleksy pszenny dobry i Ŝytni bardzo dobry. St ąd dominu- jącą funkcj ą regionu jest rolnictwo. Niewielki udział ma le śnictwo i przemysł drzewny, zloka- lizowany głównie w południowej cz ęści oraz rybołówstwo, bazuj ące przede wszystkim na naturalnych zbiornikach wodnych. W produkcji rolnej dominuj ą zbo Ŝa, rzepak oraz buraki cukrowe, w hodowli trzoda chlewna. Brak jest w tym rejonie wi ększych zakładów przetwórstwa rolniczego, wyst ępuj ą tutaj przede wszystkim przedsi ębiorstwa obsługuj ące prace polowe, usługi sanitarno- weterynaryjne, punkty sprzeda Ŝy i skupu produktów rolnych. Głównym o środkiem obsługi rolnictwa jest Barlinek. Przemysł reprezentowany jest przez ubojnie w Przelewicach i Kło-

6 dzinie, gorzelnie w Przelewicach i Przywodziu, mieszalnie pasz w Przelewicach i Lubiatowie oraz suszarnie w Kłodnie i Przywodziu. W Barlinku znajduj ą si ę zakłady przemysłu metalo- wego Hacon i Bomet oraz przemysłu drzewnego. Hodowla ryb na omawianym obszarze, prowadzona jest w jeziorze Pło ń i kanale Pło ńskim, na stawach rybnych w Klukach, w rejonie Przelewic oraz w Niepołcku i Barlinku. Sie ć dróg jest dobrze rozwini ęta, wszystkie miejscowo ści s ą poł ączone g ęst ą sieci ą dróg lokalnych. Są one poł ączone z drogami wojewódzkimi. Przez Barlinek przebiegaj ą dwie drogi wojewódzkie z Lipian do Strzelec Kraje ńskich (nr 156) oraz z Gorzowa Wielkopolskiego do Świdwina (nr 151).

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru arkusza Jesionowo opracowano na podstawie Szczegóło- wej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Jesionowo wraz z obja śnieniami (So- chan, Piotrowski, 2004). Obszar arkusza Jesionowo połoŜony jest w zasi ęgu dwóch głównych jednostek struktu- ralnych: niecki szczeci ńskiej i bloku Gorzowa Wielkopolskiego. Granica pomiędzy tymi jed- nostkami przebiega wzdłu Ŝ strefy dyslokacyjnej Pyrzyce-Krzy Ŝ. W obr ębie niecki szczeci ń- skiej wyst ępuj ą dobrze wykształcone struktury solne, przebijaj ące lub zaburzaj ące nadkład mezozoiczny. Natomiast w obr ębie bloku Gorzowa, wyst ępuj ą formy wywołuj ące deformacje typu: antyklin, brachyantyklin i antyklin przyuskokowych. Osady b ędące bezpo średnim podło Ŝem czwartorz ędu na omawianym obszarze, nale Ŝą do trzeciorz ędu. Pokrywaj ą cały obszar arkusza oraz spotykane s ą w postaci kier w utworach czwartorz ędowych. Na powierzchni podczwartorz ędowej wyra źnie zaznaczaj ą si ę dwie struktury. Pierwsza w cz ęś ci zachodniej, to garb zbudowany z utworów trzeciorz ędowych (miocenu), wykształconych, jako piaski drobnoziarniste lub pylaste z wkładkami w ęgla brunatnego. Drug ą stanowi depresja o przebiegu NNE–SSE z maksymalnym obni Ŝeniem w rejonie Jago- wa (114,0 m p.p.m.). Do osadów czwartorz ędowych, które zalegaj ą na osadach trzeciorz ędowych, nale Ŝą osady plejstocenu i holocenu (fig. 2). Wyst ępuj ące tutaj osady plejstoce ńskie zaliczono do zlodowace ń południowopolskich (zlodowacenia sanu 1), interglacjału mazowieckiego, zlodowace ń środkowopolskich oraz północnopolskich. Ł ączna mi ąŜ szo ść całego kompleksu zale Ŝy od konfiguracji podło Ŝa i zmienia si ę od 1,5 m w okolicach Brzeska do 174 m w okolicach Jagowa.

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Jesionowo wg Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.), (2005) Czwartorz ęd, holocen: 1 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły, 2 – piaski, mułki, iły i gytie jeziorne; plejstocen: 3 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 4 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 5 – piaski i mułki kemów, 6 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 7 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe. Paleogen, oligocen: 8 – piaski, lokalnie z bursztynem, mułki, iły i w ęgiel brunatny, 9 – ozy, 10 – zasi ęg fazy pomorskiej zlodowacenia wisły, 11 – wi ększe jeziora.

Najstarsze ogniwo czwartorz ędu, wyst ępuj ące na obszarze arkusza, stanowi ą osady zaliczane do zlodowace ń południowopolskich. Reprezentowane jest ono przez osady zastoiskowe i niewielkiej mi ąŜ szo ści poziom glin zwałowych, wyst ępuj ących w obni Ŝeniach podło Ŝa podczwartorz ędowego. Osady zastoiskowe wykształcone są, jako piaski drobnoziarniste i mułki o mi ąŜ szo ści 20 m. Nawiercono je w otworze badawczym w okolicach Topolinka. Bezpo średnio na nich lub na osadach starszego podło Ŝa stwierdzono 4 m warstw ę glin zwa- łowych.

8 Zlodowacenia południowopolskie i środkowopolskie s ą rozdzielone utworami intergla- cjału mazowieckiego, reprezentowanego przez osady mułków i mułków ilastych rzeczno- jeziornych, barwy zielonkawej lub brunatno szarej z niewielkimi soczewkami piasków kwarcowych pyłowatych. Tworz ą one warstw ę o maksymalnej mi ąŜ szo ści do 60 m, Z okresu zlodowace ń środkowopolskich, na obszarze omawianego arkusza, zachowały si ę osady zlodowace ń odry i warty. Utwory zlodowacenia odry stadiału dolnego, wyst ępuj ą lokalnie i reprezentowane s ą przez warstw ę glin zwałowych o mi ąŜ szo ści 1,5–3,0 m, któr ą przykrywaj ą mułki i iły zastoiskowe o grubo ści do 31 m. S ą to mułki ilaste, przechodz ące w mułki piaszczyste i iły z soczewkami jasnoszarych piasków drobnoziarnistych lub piasków pylastych. Osady stadiału górnego wyst ępuj ą prawdopodobnie tylko w północno-wschodniej cz ę- ści omawianego obszaru. W sp ągu s ą wykształcone, jako szare i ciemnoszare piaski lub piaski pyłowo-Ŝwirowe wodnolodowcowe. Ich mi ąŜ szo ść wynosi 11–12 m. Natomiast gliny zwało- we zaliczane do tego stadiału, maj ą znacznie wi ększe rozprzestrzenienie. Wypełniaj ą obni Ŝe- nia podło Ŝa podczwartorz ędowego w środkowej, południowej i zachodniej cz ęś ci. S ą to szare gliny zazwyczaj piaszczysto-ilaste, piaszczyste lub pyłowato-piaszczyste. Mułki i iły zastoiskowe omawianego stadiału, wyst ępuj ą w wielu otworach rozproszonych na całej powierzchni omawianego arkusza. Posiadaj ą one mi ąŜ szo ść około 12 m, i s ą wykształcone w formie warstwowanych osadów jasnoszarych iłów i mułków. Zlodowacenie warty reprezentuj ą osady stadiału dolnego oraz stadiałów środkowego i górnego. Osady stadiału dolnego wykształcone są, jako szare gliny zwałowe, pyłowate, z przero- stami piaszczystymi. Wyst ępuj ą one powszechnie w środkowej i zachodniej cz ęści, ich mi ąŜ- szo ść jest zmienna i waha si ę od 5 do 30 m. Na nich wytapiaj ący si ę l ądolód, pozostawił w środkowej i południowej cz ęści, piaski, piaski ze Ŝwirem i Ŝwiry wodnolodowcowe, których mi ąŜ szo ść wynosi od kilku do 90 m. Osady stadiału środkowego i górnego, od sp ągu rozpoczynaj ą utwory piasków pyłowa- tych i mułków zastoiskowych. Utwory te zachowały się na du Ŝych obszarach, głównie w obni Ŝeniach starszego podło Ŝa. Ich mi ąŜszo ść zazwyczaj wynosi kilkana ście metrów, miejscami wzrasta i w okolicach Topolinka dochodzi maksymalnie do 58 m. Powy Ŝej nich zalega- ją gliny zwałowe, które wyst ępuj ą powszechnie na terenie całego arkusza, cho ć nie tworz ą ci ągłej warstwy. Odsłaniaj ą si ę one w dolinie Płoni od miejscowo ści Laskówek do Barlinka. Wykształcone są, jako szare gliny silnie zapiaszczone, zmieniaj ące barw ę ku górze do br ązo- wej o mi ąŜ szo ści od 5 m do 25 m.

9 Okres zlodowace ń północnopolskich jest reprezentowany przez osady zaklasyfikowane do zlodowacenia warty. Najstarsze z nich naleŜą do stadiału środkowego, s ą to głównie piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, wyst ępuj ące w formie cienkich płatów o mi ąŜ szo ści do 10,0 m w okolicach Bylic, Laskowa i Przywodzia. Z tego okresu na całym obszarze mo Ŝna napotka ć mocno zredukowany poziom glin zwałowych o mi ąŜ szo ści 1,5–5,0 m, które charakteryzuj ą si ę barw ą ciemnoszar ą, du Ŝą zawarto ści ą frakcji ilastej oraz niewielk ą ilo ści ą otoczaków. Osady pochodz ące z okresu interstadiału zlodowacenia warty, napotkano w okolicach Pło ńska i Bylic. Stanowi ą je jasnoszare mułki i mułki piaszczyste o mi ąŜ szo ści 5–14 m, które zanikaj ą w kierunku południowym. Osady stadiału górnego zlodowacenia wisły, tworz ą gliny zwałowe (fazy leszczy ńskiej), wyst ępuj ące we wschodniej cz ęści obszaru arkusza. Ich wychodnie mo Ŝna napotka ć wzdłu Ŝ doliny Płoni. Zazwyczaj zalegaj ą one pod powierzchni ą terenu na gł ęboko ści od 5 do 22 m, ich obecno ść stwierdzono w otworach w okolicach Bylic i Brzeska. S ą to głównie szare i ciemno szare gliny piaszczyste. Młodsze od nich, Ŝwiry wodnolodowcowe, wyst ępuj ą na powierzchni terenu w okolicach miejscowo ści Kluki. Ich mi ąŜ szo ść dochodzi do 30 m, zawieraj ą one w swoim profilu pionowym, wkładki piasków ró Ŝnoziarnistych z otoczakami. Na powierzchni terenu odsłaniaj ą si ę głównie utwory nale Ŝą ce do fazy pomorskiej zlodowacenia wisły. Kompleks osadów zło Ŝony jest z utworów wodnolodowcowych, poziomu glin zwałowych, piasków lodowcowych oraz osadów: moren czołowych, kemów i utworów sandrowych. Piaski ze Ŝwirem wodnolodowcowe (dolne) wyst ępuj ą powszechnie w północnej i zachodniej cz ęś ci. MoŜna je napotka ć na kraw ędzi wysoczyzny, wzdłu Ŝ doliny Płoni. Tworz ą one mi ąŜ sz ą warstw ę piasków drobno-, średnio- i gruboziarnistych z domieszk ą Ŝwirów o łącznej mi ąŜ szo ści do 60,0 m. Z okresu wytapiania si ę l ądolodu fazy pomorskiej, w zbiorniku zastoiskowym, osadziły si ę mułki ilaste i iły zastoiskowe o grubo ści od 3 do 10 m. Na prawie całe powierzchni wysoczyzny plejstoce ńskiej, pod cienk ą warstw ą piasków lodowcowych, wodnolodowcowych, wyst ępuj ą gliny zwałowe (górne). Tylko w dolinie Płoni oraz w granicach zastoiska pyrzyckiego, zachowały si ę one w formie niewielkich osta ńców. MiąŜ szo ść glin zwałowych zmienia si ę od 20 do 22 m, ich charakterystyczn ą cech ą jest barwa jasnobrunatna lub Ŝółta. W stropowej cz ęś ci, cz ęsto s ą one zmienione w wyniku zachodz ą- cych procesów wietrzenia. Do ść powszechnie na glinach zwałowych zalegaj ą piaski drobnoziarniste z niewielk ą ilo ści ą Ŝwirów, o mi ąŜ szo ści 1-3 m, które osadziły si ę w wyniku kumu- lacji wodnolodowcowej.

10 W południowo-zachodniej cz ęś ci, w okolicach Miedzynia, na glinach zwałowych, wyst ępuj ą piaski i piaski Ŝwirowo-pylaste lodowcowe o mi ąŜ szo ści 1–3 m. Lokalnie na powierzchni terenu mo Ŝna napotka ć osady moreny czołowej z okresu recesji fazy pomorskiej. Ich wyst ępowanie stwierdzono w południowej cz ęś ci, pomi ędzy śelicami i Równem. W morfologii terenu wyra źnie zaznaczaj ą si ę jedynie na obszarze s ąsiedniego arkusza Pyrzyce. Szerokim pasem wzdłu Ŝ prawego brzegu doliny Płoni od śydowa w kierunku południo- wym, wyst ępuj ą piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, łącz ące si ę z olbrzymim sandrem barlineckim. Pagóry sandrowe poło Ŝone na północ od Barlinka, które wznosz ą si ę 40–70 m n.p.m., zbudowane s ą z warstwowanych piasków drobno- i ró Ŝnoziarnistych, z domieszk ą Ŝwirów o łącznej mi ąŜ szo ści do 10 m. W północno-zachodniej cz ęś ci omawianego obszaru, wyst ępuj ą najdalej na wschód wysuni ęte cz ęś ci zastoiska pyrzyckiego. Jest ono wypełnione osadami mułków zastoiskowych, piasków, piasków pylastych oraz iłami i iłami piaszczystymi. Powierzchnia zastoiska opada łagodnie w kierunku obni Ŝenia jeziora Pło ń. Mi ąŜ szo ść osadów jest zmienna i wynosi od 0,5-2,0 m przy brzegach, do 15 m w strefie centralnej, maksymalnie osi ągają 20 m. W ko ńcowym okresie glacjalnym rzeki Pło ń i Strzelica, wykorzystały doliny rynnowe i osadziły na ich dnie około 10 m seri ę piasków średnio- i ró Ŝnoziarnistych z wkładkami Ŝwi- rów. Tworz ą one tarasy nadzalewowe, których powierzchnia poło Ŝona jest 2-3 m nad poziomem rzeki. Ocieplenie klimatu na pocz ątku holocenu, spowodowało ostateczne wytopienie pogrze- banych brył martwego lodu, a w powstałych zagł ębieniach rozpocz ęła si ę akumulacja mine- ralno-organiczna. Powstały wtedy osady torfów i kredy jeziornej, głównie w obni Ŝeniu jeziora Pło ń i rzeki Płoni.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Jesionowio zostało udokumentowanych sze ść złó Ŝ kopalin pospolitych, s ą to: trzy zło Ŝa kredy jeziornej: „Lubiatowo”, „Lubiatowo II” i „Lubiatowo III”, dwa zło Ŝa kruszywa naturalnego, „Pło ńsk” i „Chrapowo” oraz jedno piasków kwarcowych „Barli- nek” (Gientka i in., 2008). Charakterystyk ę gospodarcz ą złó Ŝ przedstawiono w tabeli 1.

Zło Ŝe „Lubiatowo” zostało udokumentowane w kategorii C 2 w 1971 r. na powierzchni 287,2 ha (Tchórzewska, Jarecka, 1971). Średnia mi ąŜszo ść kopaliny wynosi 2,5 m. W nad- kładzie o mi ąŜ szo ści od 0,3 do 1,9 m wyst ępuj ą torfy. Zasoby geologiczne na koniec 2006 roku wynosiły 10 843 tysi ęcy ton. Kreda jeziorna charakteryzuje si ę: wilgotno ści ą naturaln ą

11 42,2–64,9%, średnio 53,5%, zasadowo ści ą ogóln ą w przeliczeniu na CaO w suchej masie

46,38–52,33%, średnio 49,67%, oraz zawarto ści ą SiO 2 0,32–14,93%, średnio 4,15%. Zło Ŝe kredy jeziornej „Lubiatowo II” zostało udokumentowane w kategorii B w 1980 r. (Piotrowiak, Przysłup, 1981). Na powierzchni 20,05 ha wyst ępuje 635,6 tysi ęcy ton kredy jeziornej. Zalega ona pod nadkładem torfów na gł ęboko ści od 0,3 do 1,2 m, średnio 0,5 m. Zło Ŝe wykształcone jest w formie jednego pokładu o mi ąŜ szo ści 4,0-6,2 m, średnio 5,1 m. Kopalina w zło Ŝu charakteryzuje si ę wilgotno ści ą naturaln ą 44,0–56,4%, średnio 47,8%, oraz zasadowo ści ą ogóln ą w przeliczeniu na CaO w suchej masie 48,2–51,7%, średnio 49,9%, i zawarto ści ą SiO 2 od 1,34% do 3,83%. Zło Ŝe kredy jeziornej „Lubiatowo III” udokumentowano w 1994 r. w kategorii B (Pio- trowski, 1994). Posiada powierzchni ę 13,44 ha, na której wyst ępuje 358 tysi ęcy ton kopaliny. Pod nadkładem torfów od 0,2 m do 0,7 m, zalega pokład o mi ąŜ szo ści od 4,5 do 6,5 m, śred- nio 5,2 m. Kopalina charakteryzuje si ę wilgotno ści ą naturaln ą 42,1–51,7%, średnio 47,6%, oraz zasadowo ści ą ogóln ą w przeliczeniu na CaO w suchej masie 32,5–52,8%, średnio 48,5%. Kopalina spełnia wymogi grupy nawozów w ęglanowych odmiany 09 i stanowi odpo- wiedni surowiec do nawozów wapiennych. Wszystkie zło Ŝe kredy jeziornej s ą całkowicie zawodnione, a poziom zwierciadła wody jest zale Ŝny od poło Ŝenia lustra wody w pobliskim kanale Pło ń. Ze wzgl ędu na ich poło Ŝenie w strefie ochrony sanitarnej uj ęcia wód powierzchniowych jeziora Miedwie oraz w obszarze Natura 2000, nale Ŝą one do złó Ŝ konfliktowych. Zło Ŝe piasków „Pło ńsko” zostało udokumentowane w formie karty rejestracyjnej w 1976 r. (Marsz, 1976). Zasoby geologiczne określone na powierzchni 1,31 ha, wynosz ą 75 tysi ęcy ton. Kopalina wyst ępuje pod nadkładem piasków gliniastych o grubo ści do 0,8 m. Kruszywo naturalne charakteryzuje si ę zawarto ści ą: ziaren mniejszych od 2,5 mm od 68,0 do 100,0, średnio 93,7%, pyłów mineralnych od 2,5 do 15,0, średnio 5,9%. Ci ęŜ ar nasypowy kopaliny w stanie utrz ęsionym wynosi 1,60–1,82 Mg/m 3, a wstanie lu źnym 1,40-1,63 Mg/m 3.

Zawarto ść siarki całkowitej w przeliczeniu na SO 3 zmienia si ę od 0,13 do 0,32, średnio wynosi 0,28%, zawarto ść grudek gliny dochodzi maksymalnie do 4,5, średnio wynosi 0,8%.

12 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Nr Wiek geologiczne Stan Kategoria Wydobycie Zastosowanie Przyczyny zło Ŝa Rodzaj kompleksu bilansowe zagospoda- Klasyfikacja zło Ŝa Nazwa zło Ŝa rozpoznania (tys. ton) kopaliny konfliktowo ści na kopaliny litologiczno- (tys. ton, rowania 3 Ŝ zło Ŝa mapie surowcowego *tys. m ) zło a wg stanu na 31.12.2007 (Gientka i in., 2008) Klasy 1–4 Klasy A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 W, 1 Lubiatowo* kj Q 10843,0 C N - Sr 3 B 2 NATURA 2000 W, 2 Lubiatowo III* kj Q 309,6 B G 59 Sr 3 B NATURA 2000

3 Chrapowo p Q 557 C1* Z - Sb 4 B K

4 Barlinek pki Q 1024* C1 Z - Sb 4 B K W, 5 Lubiatowo II* kj Q 635,6 B Z - Sr 3 B NATURA 2000

13 13 6 Pło ńsko p Q 75 C1* Z - Sb 4 A -

Rubryka 2: * – kontynuacja złó Ŝ na innych arkuszach Rubryka 3: kj – kreda jeziorna, p – piaski, pki – piaski o innych zastosowaniach (piaski do produkcji cegły wapienno piaskowej) Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – B, C1, C2; zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) – C1* Rubryka 7: zło Ŝa: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane Rubryka 9: kopaliny: Sr – rolnicze, Sb –budowlane Rubryka 10: zło Ŝa: 3 – rzadkie tylko w regionie, w którym wyst ępuje dokumentowane zło Ŝe, 4 – powszechne; licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11: zło Ŝa: B –konfliktowe Rubryka 12: K – ochrona krajobrazu, W – ochrona wód podziemnych, NATURA 2000

Dla zło Ŝa kruszywa naturalnego „Chrapowo”, w 1982 r. została opracowana karta rejestracyjna (Bojanowska, Gawro ński, 1982). Zasoby geologiczne kopaliny, udokumentowane na powierzchni 3,23 ha wynosz ą 557 tysięcy ton. Zalegaj ą one w formie pokładu o mi ąŜ szo- ści 3,0–26,2 m ( średnio 12,6 m), pod nadkładem gliny do 5,4 m, średnio 12,6 m. W zło Ŝu wyst ępuj ą piaski o zawarto ści ziaren do 2,5 mm od 54,9 do 95,5, średnio 85,1%. Kruszywo naturalne zawiera pyły mineralne w ilo ści od 3,6 do 10,0, średnio 6,2%, zawarto ść ziaren do 5 mm zmienia si ę od 64,4 do 98,7, średnio wynosi 91,1%. Zanieczyszczenia obce średnio wynosz ą 13%. Nasi ąkliwo ść ziarna grubego wynosi 1,2%–2,9%, a wska źnik rozkruszenia 4,1%0–5,1%. Kruszywo nadaje si ę do produkcji betonów, a po starannym przepłukaniu do celów drogowych i budowlanych. Zło Ŝe piasków kwarcowych „Barlinek” zostało udokumentowane w 1986 r. w kategorii

C1 z jako ści ą kopaliny w kategorii B (Melcher, 1986). Na powierzchni 7,38 ha wyst ępuje 1 024 m3 piasków do produkcji cegły wapienno piaskowej. Zło Ŝe wykształcone jest w formie trzech pokładów o średnich mi ąŜ szo ściach: I – 6,5 m, II – 7,35 m, III – 4,88 m. Gł ęboko ść sp ągu od powierzchni terenu, wynosi dla pierwszego pokładu 1,5–11,5 m, dla drugiego po- kładu 1,2–19,5 m, oraz dla trzeciego pokładu 0,7–2,6 m. Kopalin ę stanowi ą piaski o średniej zawarto ści ziaren: 0,05–0,5 mm – 58,9%, 0,5–2,0 mm – 32,8%, 2,0–5,0 mm – 4,3%, powy Ŝej

5,0 mm – 8,8%. Kopalina zawiera średnio 87,7% SiO 2, ilo ść zanieczyszcze ń ilastych zmienia si ę od 0,8 do 6,1%, średnio wynosi 2,6%. Zło Ŝa piasków s ą suche. Ze wzgl ędu na poło Ŝenie złó Ŝ „Barlinek” i „Chrapowo”w otulinie parku krajobrazowego, zostały one zaklasyfikowane do złó Ŝ konfliktowych, natomiast zło Ŝe „Pło ńsko” zaklasyfikowano do złó Ŝ małokonfliktowych. Klasyfikacj ę wszystkich złó Ŝ uzgodniono z Geologiem Wojewódzkim Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Zachod- niopomorskiego w Szczecinie.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Aktualnie w granicach arkusza Jesionowo prowadzona jest koncesjonowana eksploatacja kopaliny w obr ębie zło Ŝa „Lubiatowo III”. U Ŝytkownikiem zło Ŝa jest Kopalnia Wapna Lubiatowo „LUB-CAL” Sp. z o.o., która prowadzi wydobycie na podstawie koncesji wydanej przez Wojewod ę Zachodniopomorskiego w 2000 r., wa Ŝnej do ko ńca 2015 r. Eksploatacja zło Ŝa jest realizowana w granicach obszaru górniczego o powierzchni 14,33 ha i terenu górni- czego o powierzchni 15,99 ha. Kopalina jest urabiana metod ą odkrywkow ą w systemie l ądo- wym, spod wody. W trakcie eksploatacji prowadzi si ę dosuszanie surowca do wilgotno ści normatywnej 30%, poprzez hałdowanie na zapleczu wyrobisk wzdłu Ŝ całej długo ści frontu

14 eksploatacji. Nadkład składowany jest na dnie wyrobiska wypełnionego wod ą. Surowiec jest wykorzystywany w rolnictwie, jako wapno nawozowe. Powstały w wyniku eksploatacji zbiornik wodny przeznaczany b ędzie do hodowli ryb. Zło Ŝe „Lubiatowo II” było eksploatowane w latach 1981 – 1985, wydobycie kopaliny wyniosło 1,5 mln t. W powstałym wyrobisku planuje si ę prowadzi ć hodowl ę ryb. Przedmiotem eksploatacji w latach lat 1970-1998, na obszarze omawianego arkusza, były zło Ŝa kruszywa naturalnego „Pło ńsko” i „Chrapowo” oraz piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej „Barlinek”. Zło Ŝa te zostały w znacznej cz ęś ci wyeksplo- atowane, lecz ich zasoby nie zostały rozliczone. Po zaniechaniu eksploatacji i likwidacji ko- pal ń, tereny wyrobisk podlegaj ą samorekultywacji, a w wyrobisku zło Ŝa „Chrapowo”, skła- dowany jest gruz budowlany i masy ziemne. Pozostawione zasoby kruszyw naturalnych w zło Ŝach „Chrapowo” i „Pło ńsko”, mog ą stanowi ć niewielkie rezerwy kruszyw naturalnych na potrzeby lokalne. Ze wzgl ędu jednak na poło Ŝenie zło Ŝa „Chrapowo” na granicy obszaru Natura 2000 oraz w otulinie parku krajobrazowego, ponowne rozpocz ęcie jego eksploatacji, b ędzie wymaga ć spełnienia dodatkowych warunków. Na obszarze arkusza Jesionowo mo Ŝna spotka ć lokalne punkty eksploatacji kruszyw naturalnych, głównie piasków, na potrzeby mieszka ńców. W wi ększo ści przypadków zostały one zaniechane. Obecnie stanowi ą one nieu Ŝytki, ich teren porastaj ą krzewy i drzewa. Miej- scami w ich granicach, składowane s ą odpady z gospodarstw okolicznych miejscowo ści. Nadal prowadzona jest niekoncesjonowana eksploatacja w rejonie Przelewic (pkt. 1). Wydo- bycie jest prowadzone w obr ębie wyst ąpienia piasków i Ŝwirów kemów (fluwioglacjalnych).

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Rozpoznanie bazy surowcowej na obszarze arkusza Jesionowo ograniczało si ę głównie do rozpoznania wyst ępowania kopalin pospolitych: głównie kruszyw naturalnych, torfów, gytii i kredy jeziornej. Na terenie omawianego arkusza nie wyznaczono obszarów perspektywicznych ani pro- gnoz dla kruszyw naturalnych. Badania przeprowadzone w rejonie miejscowo ści: Skrzany, Przelewice, Bylice, śelice, pod k ątem wyst ępowania kruszyw naturalnych, dały negatywne wyniki rozpoznania. Wykazały one głównie obecno ść glin zwałowych lub piasków gliniastych ( Szydow , 1989, Szapli ński , 1972; Nowak , 1968). Poza tym prawie w cało ści wyst ępuj ą one w obr ębie obszarów prawnie chronionych tj. gleb wysokich klas bonitacyjnych, obszarów

15 le śnych (Barlinecko-Gorzowski Park Krajobrazowy, obszar chronionego krajobrazu) lub w obszarze Natura 2000. W grupie obszarów perspektywicznych wyznaczono jedynie trzy obszary wyst ępowania torfów ( Ostrzy Ŝek , Dembek, 1996). Torfowisko poło Ŝone na południowy-zachód od Laskowa, zawiera torfy typu przej- ściowego, rodzaju mszano-brzezinowego, o średniej mi ąŜ szo ści 4,6 m. Ich średnia popielno ść wynosi 19,9%, a średni stopie ń rozkładu 20%. Zasoby torfów na powierzchni 2,50 ha wynosz ą 108 tysięcy m3, oraz 22 tysięcy m 3 gytii organicznej. Torfowisko poło Ŝone mi ędzy Lucinem a Jesionowem, składa si ę z torfów rodzaju me- chowiskowo-turzycowiskowego, typu niskiego o średniej mi ąŜ szo ści 2,77 m. Popielno ść średnia wynosi 14,7%, a średni stopie ń rozkładu 12%. Zasoby kopaliny na powierzchni 10,5 ha wynosz ą 291 tysięcy m 3, oraz 56 tysięcy m 3 gytii organicznej. Torfowisko w rejonie Jedlic, zawiera torfy rodzaju szuwarowo-turzycowiskowego, typu niskiego, o średniej mi ąŜ szo ści 3,41 m. Popielno ść średnia wynosi 16,3%, a średni stopie ń rozkładu 40%. Na powierzchni 6,50 ha wyst ępuje 221 tysięcy m 3 torfów, oraz 125 tysięcy m 3 gytii organicznej. Ze wzgl ędu na bardzo niski stopie ń rozkładu oraz typ torfowiska typu niskiego i przej- ściowego, ich przydatno ść jest w du Ŝym stopniu ograniczona, torfy mogą by ć eksploatowane przy okazji ich ł ącznej eksploatacji z współwyst ępuj ącą gyti ą organiczn ą. Podstawowym normatywem przy ustalaniu potencjalnej bazy surowcowej, w tym rów- nie Ŝ i torfu, jest spełnienie kryteriów bilansowo ści ustanawianych przez przedsi ębiorc ę. Kry- teria uwzgl ędniaj ą szereg wymogów ekonomicznych oraz uregulowa ń prawnych, dotycz ą- cych m.in. gospodarki terenami torfowymi. S ą to wymagania w zakresie ochrony przyrody, które uwzgl ędniaj ą wyst ąpienia torfów poło Ŝonych na terenach: parków narodowych oraz w ich otulinach, parków krajobrazowych, obszarach chronionego krajobrazu, rezerwatów przyrody oraz innych form ochrony przyrody, wymagania ochrony wód powierzchniowych i podziemnych (np. obszary źródliskowe oraz inne cieki i zbiorniki wód powierzchniowych), oraz ochrony powierzchni ziemi (uŜytków rolnych) i lasów. Na obszarze arkusza Jesionowo przebadano wiele torfowisk, wykluczonych z potencjalnej bazy zasobowej na podstawie którego ś z wy Ŝej wymienionych kryteriów. S ą to torfowiska w okolicy Str ąpia, Jesionowa, Dziedzic, oraz liczne wyst ąpienia w dolinie Płoni. (Jan- kowski, 1968, Kołysz, 1958).

16 Oprócz bada ń torfów, w dolinie Płoni były prowadzone liczne poszukiwania wyst ąpie ń kredy jeziornej, które w rejonie pomi ędzy Barlinkiem i Laskowem, ze wzgl ędu na brak kopaliny lub jej zbyt mał ą mi ąŜ szo ść , dały negatywne wyniki rozpoznania ( Szydow , 1989). Analizowany arkusz znajduje si ę w obr ębie obszaru wyst ępowania wód termalnych i mineralnych. Dotychczas nie poczyniono szczegółowego rozpoznania zło Ŝowego, mimo Ŝe jest to obszar perspektywiczny (Sokołowski, i in., 1995).

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Jesionowo poło Ŝony jest w granicach zlewni rzeki Pło ń i My śli, nale Ŝą- cych do prawobrze Ŝnych dopływów Odry. Rzeka Pło ń wypływa z jeziora Barlineckiego, pocz ątkowo płynie na północ, aby w okolicach Warszyna skr ęcić w kierunku północno- zachodnim, dalej przepływa przez jezioro Pło ń i kanałem prowadzi wody do jeziora Miedwie, poło Ŝonego poza północn ą granic ą arkusza. Długo ść rzeki wynosi 72,6 km, a powierzchnia zlewni 255,6 km 2. Na omawianym obszarze wyst ępuj ą liczne jeziora, najwi ększe z nich to jezioro Pło ń o powierzchni 790,7 ha i średniej gł ęboko ści 2,8 m. Fragment obszaru zlewni rzeki wraz z je- ziorem wchodzi w skład strefy ochrony po średniej uj ęcia wód powierzchniowych dla miasta Szczecina. W południowej i zachodniej cz ęś ci omawianego obszaru, wyst ępuje szereg jezior o ró Ŝ- nej genezie. Wśród nich wyró Ŝnia si ę ci ąg jezior, wypełniaj ących rynn ę glacjaln ą: Nierybno, Moskowo, Lutowo oraz Gł ębokie. S ą to płytkie jeziora od 1,5 do 5 m gł ęboko ści, poł ączone okresowo płyn ącym strumykiem z Płoni ą. W okolicy Kluk i Laskówka wyst ępuj ą jeziora wy- pełniaj ące obni Ŝenia po martwym lodzie, są to jeziora Gosty ń i Str ąpie Małe. W ramach prowadzonego monitoringu regionalnego, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIO Ś) w Szczecinie (Stan środowiska..., 2007), prowadzi badania kontrolne na rzece Pło ń. Na podstawie otrzymanych wyników, stwierdzono Ŝe wody rzeki w rejonie Przy- wodzia w 2006 r. odpowiadały III klasie jakości, ze wzgl ędu na podwy Ŝszon ą zawarto ść ma- terii organicznej oraz substancji biogennych. Głównym źródłem zanieczyszcze ń rzeki jest Barlinek.

2. Wody podziemne

Warunki hydrogeologiczne zostały scharakteryzowane na podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Jesionowo (Fuszara , 2004).

17 Omawiany teren, według podziału hydrogeologicznego Polski Paczy ńskiego (1993, 1995), wchodzi w skład regionu szczeci ńskiego, który nale Ŝy do makroregionu północno- zachodniego. Według regionalizacji mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:200 000, obszar omawianego arkusza poło Ŝony jest w regionie Szczeci ńskim, w skład, którego wchodz ą fragmenty rejonów: Stargard-Chociwel, Kosin-Bylice-Miel ęcin oraz Barlinek-Choszczno (Jarz ębiak, 1964). Na obszarze arkusza Jesionowo wydzielono dwa pi ętra wodono śne: czwartorz ędowe i trzeciorz ędowe. Pi ętro czwartorz ędowe reprezentowane jest przez trzy poziomy wodono śne. Poziom wód gruntowych, poziom mi ędzyglinowy, oraz poziom podglinowy, wyst ępuj ący lokalnie. Zasilanie poziomów czwartorz ędowych odbywa si ę głownie przez infiltracj ę opa- dów atmosferycznych. Poziom wód gruntowych wyst ępuje w dolinie Płoni, wykształcony jest w śród piasków ró Ŝnoziarnistych o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do kilkunastu metrów. Zwierciadło wody ma charakter swobodny. Uj ęty jest on w miejscowo ści Kluki razem z poziomem mi ędzyglinowym. Poziom mi ędzyglinowy jest głównym u Ŝytkowy poziomem wodono śnym, posiada re- gionalne rozprzestrzenienie. Poziom ten mo Ŝna podzieli ć według gł ęboko ści zalegania na mi ędzyglinowy poziom wodono śny górny i dolny. Poziom mi ędzyglinowy górny, wykształcony jest w postaci piasków drobno- i średnio- ziarnistych. Średnia mi ąŜ szo ść poziomu wynosi 15,9 m. Współczynnik filtracji warstwy wo- donośnej wynosi 1,5-103,7 m/24h, a średnia przewodno ść 385 m 2/24h. Zwierciadło wody ma charakter swobodny i kształtuje si ę na rz ędnej od 24 do 69 m n.p.m. Potencjalna wydajno ść studni wynosi od 50 do 70 m 3/h. Wy Ŝsze warto ści 70-120 m 3/h wyst ępuj ą lokalnie w okolicach Chrapowa. Poziom mi ędzyglinowy dolny, wyst ępuje w śród piasków róŜnoziarnistych. Średnia mi ąŜ szo ść poziomu wynosi 21 m. Zwierciadło ma charakter napięty i stabilizuje si ę na rz ęd- nej od 5,0 m n.p.m. w Warszynie do 24,4 m n.p.m. w Kłodnie. Współczynnik filtracji zmienia si ę od 9,8 do 16,5 m/24h, a średnia przewodno ść wynosi 130 m 2/24h. Potencjalna wydajno ść studni osi ąga 50–70 m 3/h. Wody poziomu mi ędzyglinowego ze wzgl ędu na podwy Ŝszon ą zawarto ść Ŝelaza i manganu zaliczono do dobrej i średniej klasy jako ści wód podziemnych (IIa, IIb). Poziom podglinowy podobnie jak poziom wód gruntowych nie ma znaczenia u Ŝytkowego. Pi ętro trzeciorz ędowe wyst ępuje w zachodniej cz ęś ci omawianego obszaru i jest zwi ą- zane z utworami piaszczystymi miocenu. Zasilany jest on przez przes ączanie si ę wód z utwo- rów czwartorz ędowych. Posiada ono tylko jeden poziom u Ŝytkowy, który charakteryzuje si ę

18 zwierciadłem napi ętym, stabilizuj ącym si ę na gł ęboko ści od 46,2 m w Kosinie do 67,6 m w Bylicach. Średnia mi ąŜszo ść poziomu wodono śnego wynosi 24,3 m, i waha si ę w granicach od 15 do 45,2 m. Współczynnik filtracji zmienia si ę od 1,0 do 18,1 m/24h, a średnia przewodno ść wynosi 167 m 2/24h. Potencjalna wydajno ść studni kształtuje si ę w granicach 50– 70 m3/h. Poziom mioce ński jest eksploatowany przez uj ęcie w Bylicach z wydajności ą do około 40 m 3/h. Podstaw ę drena Ŝu wód podziemny pi ętra czwartorz ędowego i trzeciorz ędowego, stanowi dno koryta rzeki Płoni. W górnym jej odcinku, drena Ŝ jest intensywny, objawia si ę on licznymi źródłami w obr ębie doliny oraz stabilizacj ą zwierciadła wód podziemnych do 13,5 m n.p.t. Wody na obszarze arkusza s ą ujmowane przewa Ŝnie z pierwszego i drugiego poziomu, czwartorz ędowego pi ętra wodono śnego. Wyst ępuj ą one w śród piaszczysto-Ŝwirowych osa- dów wodnolodowcowych zlodowace ń północnopolskich i środkowopolskich. Lokalnie s ą to warstwy nieci ągłe. Na analizowanym obszarze brak jest uj ęć o wydajno ści powy Ŝej 100m 3/h. Najwy Ŝsze wydajno ści w granicach 63-84 m 3/h, notowane s ą w uj ęciach: Lutówko, Przelewice, śelice i Ślazowo. Pozostałe charakteryzuj ą si ę wydajno ści ą rz ędu 60-25 m 3/h, s ą to uj ęcia w miejscowo ściach: Dobropole Pyrzyckie, Kluki, Kosin, Przylewice, Laskówko, Chrapowo, O Ŝar, Jedlice, Pło ńsko, Topolinek, Chrapowo, Boguszyce, Kłodzino, Warszyn, Nowa Dziedzina, Stara Dziedzina, My śliborki, Wołdowo, Bylice, Przywodzie, Dziedzice, Barlinek, śuków, Laskowo i Jesionowo. W rejonie Barlinek–Choszczno, znajduje si ę jeden z głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) – Zbiornik Barlinek nr 135 (fig. 3). W granicach tego zbiornika wydzielone s ą strefy: obszar wysokiej ochrony (OWO, o powierzchni 144 km2) i obszar najwy Ŝszej ochrony (ONO, o powierzchni 26 km 2). Jest to czwartorz ędowy, poligenetyczny zbiornik ł ą- czony: mi ędzymorenowy oraz sto Ŝków i pól sandrowych. Ze wzgl ędu na brak warstwy izolu- jącej od powierzchni, istnieje mo Ŝliwo ść łatwego przenikania zanieczyszcze ń, jest wi ęc to obszar wysokiej i najwy Ŝszej ochrony. Zasoby dyspozycyjne tego zbiornika szacowane s ą na 51,5 tysi ęcy m 3/d, a średnia gł ęboko ść uj ęć wynosi 50 m ( Kleczkowski , 1990). Zasoby i granice zbiornika, mog ą ulec zmianie po opracowaniu dokumentacji hydrogeologicznej.

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Jesionowo na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1: 500 000 wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 – obszar najwy Ŝszej ochrony (ONO), 2 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 3 – granica GZWP w o środku poro- wym, 4 – wi ększe jeziora Numer i nazwa, wiek utworów wodono śnych: 123 – Zbiornik mi ędzymorenowy Stargard – Goleniów, czwartorz ęd (Q); 135 – Zbiornik (QSM) Barlinek, czwartorz ęd (Q).

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 307 – Jesionowo, umieszczono w tabeli 2. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści prze-

20 ci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Tabela 2 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawartości Warto ść prze- Warto ść przeci ęt- w glebach na arku- ci ętnych (me- nych (median) w Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie szu 307 – Jesiono- dian) w glebach glebach obszarów lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra wo na arkuszu 307 niezabudowanych Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) – Jesionowo Polski 4) N=7 N=7 N=6522 Metale Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0–0,3 0–2 0,0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5–<5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 23–42 39 27 Cr Chrom 50 150 500 4–9 6 4 Zn Cynk 100 300 1000 21–129 38 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–<0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 3–4 3 2 Cu Mied ź 30 150 600 4–8 7 4 Ni Nikiel 35 100 300 4–9 6 3 Pb Ołów 50 100 600 8–18 10 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–<0,05 <0,05 <0,05 Ilość badanych próbek gleb z arkusza 307 – Jesionowo 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru As Arsen 7 poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne, Ba Bar 7 b) obszary poddane ochronie na podstawie p rzepisów Cr Chrom 7 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagro Ŝe- Zn Cynk 6 1 nia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów Cd Kadm 7 tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze sta- 7 nu faktycznego, Co Kobalt 2) grupa B – grunty zalic zone do u Ŝytków rolnych Cu Mied ź 7 z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione, 7 Ni Nikiel nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbanizowane Pb Ołów 7 z wył ączeniem terenów przemysłowych, u Ŝytków ko- palnych oraz terenów komunikacyjnych, Hg Rt ęć 7 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru komunikacyjne, arkusza 307 – Jesionowo do poszczególnych grup 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski uŜytkowania (ilo ść próbek) 1: 2 500 000 6 1 N – ilo ść próbek Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km.

21 Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin- Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrome- tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako- ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc opróbowania (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A i B (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze- śnia 2002 r.). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczenia gleb do grupy B, gdy zawarto ść co najmniej jednego pierwiastka przewy Ŝszała górn ą granic ę warto ści dopuszczalnej w grupie A.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopusz- czalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 2).

22 Przeci ętne zawarto ści: arsenu, kadmu, ołowiu i rt ęci w badanych glebach arkusza s ą ni Ŝsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wy Ŝsze warto ści median wykazuj ą: bar, chrom, cynk, kobalt, mied ź i nikiel; przy czym w przypadku niklu wzbogacenie jest dwukrotne w stosunku do przyj ętych warto ści przeci ętnych. Pod wzgl ędem zawarto ści metali 6 spo śród badanych próbek spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne uŜytkowanie. Do grupy B (standard u Ŝytków rolnych, gruntów le śnych oraz zadrzewionych i zakrzewionych nieu Ŝytków, a tak Ŝe gruntów zabudowanych i zurbanizowanych), zaklasyfikowano próbk ę gleby z punktu 2, ze wzgl ędu na zawarto ść cynku (129 ppm). Wzbogacenie wyst ępuje w obni Ŝeniu, w utworach aluwialnych (dopływu do jeziora) i prawdopodobnie ma charakter antropogeniczny, którego źródłem jest działalno ść gospodarczo-przemysłowa. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝliwiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady

W osadach, powstaj ących na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku se- dymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodz ących z erozji, a tak Ŝe składników wytr ącaj ących si ę z wody oraz osadzania si ę materiału docieraj ącego ze ściekami przemysło- wymi i komunalnymi, jest zatrzymywana wi ększo ść potencjalnie szkodliwych metali i zwi ąz- ków organicznych trafiaj ących do wód powierzchniowych. Zanieczyszczone osady wodne mog ą szkodliwe oddziaływa ć na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i cz ęsto po śred- nio na zdrowia człowieka. Osady o wysokiej zawarto ści szkodliwych składników s ą poten- cjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Cz ęść szkodliwych składników zawartych w osadach mo Ŝe ulega ć ponownemu uruchomieniu do wody w nast ępstwie procesów chemicznych i biochemicznych przebiegaj ących w osadach, jak równie Ŝ mechanicznego poru- szenia wcześniej odło Ŝonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów albo podczas transportu b ądź bagrowania. Tak Ŝe podczas powodzi zanieczyszczone osady mog ą by ć przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

Kryteria oceny osadów Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanie-

23 czyszczony (DzU nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jako ści osadów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, powy Ŝej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 3 zamieszczono obowi ązuj ące w Polsce dopuszczalne zawarto ści pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych oraz wartości ich tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i ich warto ści PEL . Tabela 3 Zawarto ść pierwiastków i trwałych zanieczyszcze ń organicznych w osadach wodnych (mg/kg) Rozporz ądzenie Pierwiastek PEL** Tło geochemiczne MŚ* Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05

* – ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw Nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ** – MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 – Devel- opment and evaluation of sediment quality assessment guidelines.

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS , zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (PM Ś). Próbki osadów jeziornych pobrano z gł ęboczków jeziora. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcj ę ziarnowa drobniejsza ni Ŝ 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-OES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą kró- lewsk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji płomieniowej (FAAS) tak Ŝe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

24 Prezentacja wyników Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych warto ściach PEL (niebieski). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść , Ŝadnego pierwiastka nie przewy Ŝszała górnej granicy warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifikowania osadu do zanieczyszczonego ka Ŝdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decyduj ących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów Spo śród jezior znajduj ących si ę na arkuszu zbadane zostały osady jeziora Pło ń. Osady jeziora charakteryzuj ą si ę bardzo niskimi zawarto ściami potencjalnie szkodliwych pierwiast- ków, zbli Ŝonymi do warto ści ich tła geochemicznego. S ą to zawarto ści ni Ŝsze od ich dopusz- czalnych st ęŜ eń według rozporz ądzenia M Ś, s ą one tak Ŝe ni Ŝsze od ich warto ści PEL , powy- Ŝej której obserwuje si ę szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne. Dane prezentowane na mapie umo Ŝliwiaj ą jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla odpowiednich urz ędów i władz wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści do- puszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 4 Zawarto ść pierwiastków w osadach jeziornych (mg/kg) Pło ń Pierwiastek (1997 r.) Arsen (As) <5 Chrom (Cr) 8 Cynk (Zn) 88 Kadm (Cd) <0,5 Mied ź (Cu) 10 Nikiel (Ni) 6 Ołów (Pb) 17 Rt ęć (Hg) 0,093

3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994).

25 Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, przecinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od około 29 nGy/h do około 48 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 30 nGy/h i jest ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma wahaj ą si ę w przedziale od około 25 do około 54 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 40 nGy/h. W profilu zachodnim wy Ŝszymi dawkami promieniowania gamma cechuj ą si ę gliny zwa- łowe i utwory zastoiskowe (25–48 nGy/h), a ni Ŝszymi – utwory wodnolodowcowe i jeziorne wyst ępuj ące wzdłu Ŝ południowej cz ęś ci profilu (około 20 nGy/h). W profilu wschodnim obserwuje si ę podobne zale Ŝno ści. Wy Ŝsze warto ści promieniowania gamma s ą zwi ązane z glinami zwałowymi (35–54 nGy/h), a ni Ŝsze – z utworami wodnolodowcowymi (około 30 nGy/h). St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. W profilu zachodnim wynosz ą od 0 do 3,0 kBq/m 2 , a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 0 do 2,7 kBq/m 2.

26 307W PROFIL ZACHODNI 307E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5892736 5889681 5887860 5885722 m 5886865 m 5883888 5883282 5881541 5879731 5876767 0 10 20 30 40 50 60 0 10 20 30 40 50 60 nGy/h nGy/h

27 27 St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5892736 5890649 5887860 5888757 5885722 m 5886865 m 5884662 5883888 5882703 5881541 5879731 5876767 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3

kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na arkuszu Jesionowo (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzgl ędniaj ąc zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (DzU 07.39.251) oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmody- fikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝliwiaj ące pó ź- niejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokalizacyj- ne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów składowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: • wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk od- padów, • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb, • wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: ─ obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, ─ obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów, ─ obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nie posiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej. Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjno ści pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie: ─ izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wyró Ŝnionym wymaganiom składowania odpadów,

28 ─ rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przyj ę- tych obszarów ochrony. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymie- nione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz doku- mentami planistycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 5). Tabela 5 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ mi ąŜ szo ść współczynnik składowiska rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9 O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: ─ warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu skła- dowisk (przyj ętymi w tabeli 3), ─ zmiennych wła ściwości izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorod- no ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizacj ę wierce ń, których profile geologiczne wykorzystano przy konstrukcji wydziele ń terenów POLS. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Jesionowo Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Fuszara, 2004). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarun- kowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć

29 z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Jesionowo bezwzgl ędnemu wył ączeniu z mo Ŝliwo ści składowania odpadów podlegaj ą: ─ zwarta zabudowa Barlinka – siedziby urz ędu miasta i gminy, Przelewic – siedziby urz ę- du gminy oraz miejscowo ści Jesionowo, Brzesko, Kłodzino i śuków, ─ obszary obj ęte ochron ą prawn ą w systemie Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000: „Jezioro Miedwie i okolice” PLB 320005 (dyrektywa ptasia), „Dolina Płoni i jezioro Miedwie” PLH 320006 (dyrektywa siedliskowa), ─ obszary le śne o powierzchni powy Ŝej 100 hektarów, ─ rezerwat przyrody „Skalisty jar Libberta” (le śny), ─ strefa ochrony uj ęcia wód powierzchniowych jeziora Miedwie, ─ tereny bagienne, podmokłe, ł ąki na glebach organicznych, ─ obszary źródliskowe (Brzesko, Niepołcko, Jagów, Barlinek), ─ powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich oraz tarasów nadzale- wowych w obr ębie dolin rzek: Płoni, Strzelicy, Młynówki, Rosinki i pozostałych cieków, ─ strefy (do 250 m) wokół jezior: Pło ń, Koryto, Czarne, Gł ębokie, Str ąpie, Nierybie, Mo- skowo (Mostkowo), Nierybno, Gosty ń, Lutowo, Małe, Le śne i pozostałych akwenów, ─ obszary osuwisk i tereny predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych (Gra- bowski i in., 2007) ( śuków–Przewodzie–Warszyn, rejon O ćwieki i jeziora Pło ń, La- skowo–Janowo–Barlinek i Lipia ński K ąt), ─ tereny o nachyleniu powy Ŝej 10°, ─ obszary o płytko (do 5 m p.p.t.) poło Ŝonym zwierciadle wód podziemnych zlokalizowane na południe od jeziora Pło ń.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ące wymagania dla składowania odpadów oboj ętnych Ze wzgl ędu na wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpo średnio na powierzchni wyst ępuj ą grunty spoiste spełniaj ące kryteria przepuszczalno ści (tabela 3) lub grunty spoiste, których strop znajduje si ę nie gł ębiej ni Ŝ 2,5 m p.p.t. Stref ę przypowierzchniow ą wysoczyzny morenowej buduj ą gliny zwałowe stadiału gór- nego zlodowacenia Wisły, wyst ępuj ące równie Ŝ pod cienk ą warstw ą osadów lodowcowych,

30 wodnolodowcowych lub holoce ńskich. Ich mi ąŜ szo ść wynosi od 2 do 22 m. W stropie zbudowane s ą głównie z osadów ablacyjnych, cz ęsto przechodz ących w piaski Ŝwirowo- pyłowate. Procesy wietrzenia doprowadziły miejscami do utworzenia osadów eluwialnych. S ą to gliny pyłowato-ilaste o brunatnym lub Ŝółtym zabarwieniu, wapnisto ści rz ędu 12%. Partie stropowe do gł ęboko ści 1 m s ą odwapnione (Sochan, Piotrowski, 2004). W granicach ich kartograficznych wydziele ń wyznaczono obszary predysponowane do składowania odpadów oboj ętnych. Na terenie przy granicy gmin Przelewice i Dolice obszary predysponowane do składo- wania odpadów wyznaczono w rejonie śuków–Brzezina; w gminie Pełczyce w rejonie Jago- wa i koło Chrapowa; w gminie Barlinek w rejonach: Jarz ąbki–Stara Dziedzina–Nowa Dzie- dzina–Str ąpie, Janowo-Nierybno i w okolicach Barlinka; w gminie Lipiany w rejonach śar- nowo–Jedlice oraz koło Krasnego. W gminie Pyrzyce obszar predysponowany do składowa- nia odpadów oboj ętnych wyznaczono na południe od Brzeska, a na terenie gminy Przelewice w rejonach: My śliborki–Przelewice–Jesionowo i Topolno–Laskowo–Witaminowo. W miejscach, gdzie na glinach zwałowych zalegaj ą osady wodnolodowcowe wykształ- cone w postaci piasków drobnoziarnistych z domieszką Ŝwirów, o niewielkiej mi ąŜ szo ści (1– 2 m) właściwo ści izolacyjne okre ślono na zmienne (mniej korzystne). Ograniczeniem warunkowym budowy składowisk odpadów w cz ęś ci wyznaczonych te- renów jest poło Ŝenie w granicach obszarów przyrodniczych prawnie chronionych: Barlinecko – Gorzowskiego Parku Krajobrazowego i strefy jego ochrony oraz Obszaru Chronionego Kra- jobrazu „C” Barlinek (południowy wschód analizowanego terenu). W rejonie Barlinka (osiedle Górny Taras) ograniczeniem warunkowym jest poło Ŝenie w zasi ęgu obszaru wysokiej ochrony głównego zbiornika wód podziemnych nr 135 Barlinek. W rejonie Przelewic oraz Barlinka warunkowym ograniczeniem jest zabudowa tych miejscowo ści. Wyznaczone pod ewentualne składowanie odpadów obszary maj ą bardzo du Ŝe powierzchnie. Poło Ŝone s ą przy drogach dojazdowych. Umo Ŝliwia to lokalizacj ę obiektów w dogodnej odległo ści od zabudowa ń miejscowo ści.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów komunalnych W rejonie Brzesko–Pło ńsko (cz ęść północno-zachodnia) na powierzchni terenu odsłaniaj ą si ę utwory zastoiska pyrzyckiego. Jego powierzchnia osi ąga wysoko ść 30,0–66,1 m n.p.m. i obni Ŝa si ę w kierunku jeziora Pło ń. Osady buduj ące zastoisko s ą zró Ŝnicowane litologicznie zarówno w profilu pionowym jak i przestrzennie. Wykształcone s ą w postaci mułków zastoiskowych, piasków, piasków pyłowatych i ilastych, iłów i iłów piaszczystych.

31 Materiał dostarczany do budowy zastoiska pochodzi z rozmywania osadów morenowych, charakteryzuje si ę znaczn ą wapnisto ści ą rz ędu 11-19% i du Ŝym podobie ństwem składu mineralnego do osadów glacjalnych. Najwi ększe powierzchnie zajmuj ą mułki zastoiskowe. Miejscami osady s ą poziomo warstwowane, w ich obr ębie mog ą wyst ępowa ć pogr ąŜ one gła- zy. Mi ąŜ szo ść osadów zastoiskowych jest zmienna, przy brzegach zastoiska wynosi od 0,5 do 2,0 m, w partiach centralnych zwi ększa si ę do 15 m (maksymalnie do 20 m). W miejscach kartograficznych wydziele ń iłów i iłów piaszczystych wyznaczono obszary predysponowane do składowania odpadów komunalnych. Zlokalizowane s ą one w rejonach: Brzesko–Pło ńsko na terenie gmin Pyrzyce i Przelewice oraz na północny zachód od śukowa w gminie Przelewice. Na wi ększo ści obszaru zastoiska pyrzyckiego pierwszy poziom wodono śny pełni rol ę głównego poziomu u Ŝytkowego ( Ćwiertniewska i in., 2008). Z mo Ŝliwo ści składowania od- padów wył ączono obszary, na których główny u Ŝytkowy poziom wodono śny wyst ępuje na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 5 m, a stopie ń zagro Ŝenia jego wód, zasilanych opadami atmosfe- rycznymi jest wysoki. Warunki izolacyjne utworów zastoiskowych, ze wzgl ędu na ich niejednorodne wy- kształcenie litologiczne w profilu pionowym i poziomym uznawane s ą za mniej korzystne (zmienne). Ewentualn ą decyzj ę o budowie obiektów potencjalnie uci ąŜ liwych dla środowiska w granicach wytypowanych osadów zastoiskowych musz ą poprzedzi ć badania geologiczne, które pozwol ą na ustalenie faktycznych wła ściwo ści izolacyjnych osadów, ich wykształcenia litologicznego i warunków hydrogeologicznych Otwory wiertnicze wykonane w granicach zastoiska pyrzyckiego, w rejonie miejscowo- ści Pło ńsko wykazały wyst ępowanie glin pylastych i piaszczystych o mi ąŜ szo ści około 7 m. Obszary wytypowane do ewentualnego składowania odpadów komunalnych maj ą du Ŝe powierzchnie o charakterze równinnym. Sie ć dróg jest dobrze rozwini ęta, umo Ŝliwia to trans- port odpadów i lokalizacj ę składowisk w dogodnej odległo ści od zabudowa ń. W profilach otworów odwierconych w rejonie Starej Dziedziny, Jarz ąbek i w odległo ści około 1500 m na północ od miejscowo ści Ślazowo stwierdzono wyst ępowanie pakietów gliniastych o mi ąŜ szo ściach 20–36 m. Tereny w bezpo średnim s ąsiedztwie wykonanych otwo- rów mo Ŝna dodatkowo rozpozna ć pod k ątem ewentualnej lokalizacji składowisk odpadów komunalnych. Konieczne jest potwierdzenie rozprzestrzenienia glin o du Ŝych mi ąŜ szo ściach. Na analizowanym terenie nie ma składowisk odpadów.

32 Ocena najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Warunki geologiczne rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów oboj ętnych s ą korzystne. Gliny zwałowe buduj ące powierzchnie wysoczyzn spełniaj ą kryteria przyj ęte dla składowania odpadów tego typu. Równie Ŝ warunki hydrogeologiczne rozpatrywane pod k ą- tem ewentualnej budowy obiektów potencjalnie uci ąŜ liwych dla środowiska s ą korzystne. Obszary wyznaczone w cz ęś ci wschodniej, zachodniej i centralnej poło Ŝone s ą na terenach o niskim i bardzo niskim stopniu zagro Ŝenia wód głównych poziomów u Ŝytkowych, podrz ęd- nie średnim. Na terenach poło Ŝonych pomi ędzy Jesionowem a Laskowem oraz w południo- wej cz ęś ci obszaru obj ętego arkuszem stopie ń zagro Ŝenia okre ślono jako średni. W wysokim stopniu zagro Ŝone s ą wody u Ŝytkowych poziomów wodono śnych w granicach obszarów wytypowanych do składowania odpadów w rejonach: Stara Dziedzina, Dzie- dzice, Str ąpie i cz ęś ciowo O Ŝar. Spowodowane jest to zmienn ą izolacj ą u Ŝytkowego mi ędzy- glinowego poziomu wodono śnego oraz gł ęboko ści ą jego wyst ępowania (do 15 m). Warunki geologiczne w granicach obszarów predysponowanych do składowania odpa- dów komunalnych s ą zmienne. Ze wzgl ędu na niejednorodne wykształcenie osadów zastoiskowych oraz zmienn ą mi ąŜ szo ść ka Ŝdorazowo przed podj ęciem decyzji o lokalizacji składowiska konieczne jest dodatkowe rozpoznanie geologiczne, pozwalaj ące na okre ślenie faktycznych wła ściwo ści izolacyjnych osadów. Najbardziej korzystne, rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów, warunki hydrogeologiczne panuj ą w granicach obszarów wyznaczonych w rejonie Kosina i Rosin, gdzie u Ŝytkowy poziom wodono śny wyst ępuje na gł ęboko ści 50–100 m, a stopie ń zagro Ŝenia wód zanieczyszczeniami antropogenicznymi jest bardzo niski.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Wyrobiska eksploatowanych na tych terenach złó Ŝ kruszyw naturalnych oraz niewielkie punkty niekoncesjonowanej eksploatacji kruszyw naturalnych na potrzeby lokalne znajduj ą si ę na obszarach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo ści składowania odpadów. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze plano- wanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie bada ń geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów.

33 Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie Ŝ na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą zasi ęgi wyst ępowania w podło Ŝu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących do- br ą naturaln ą izolacj ę dla poło Ŝonych gł ębiej poziomów wodono śnych.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Na obszarze arkusza Jesionowo warunki podło Ŝa budowlanego okre ślono z pomini ęciem: terenów le śnych, rolnych klasy I–VIa, ł ąkach na glebach pochodzenia organicznego, terenów zieleni urz ądzonej, zwartej zabudowy miejskiej oraz przyrodniczych obszarów chronionych (rezerwat przyrody „Skalisty Jar Libberta”, Barlinecko-Gorzowski Park Krajobrazowy). Na pozostałym terenie, wyró Ŝniono dwa rodzaje obszarów: o warunkach korzystnych lub niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Warunki korzystne dla budownictwa wyst ępuj ą na gruntach spoistych: zwartych, pół- zwartych i twardoplastycznych, oraz gruntach niespoistych piaszczystych średniozag ęszczo- nych i zag ęszczonych, w których zwierciadło wody zalega na gł ęboko ści poni Ŝej 2 m od powierzchni terenu. Warunki korzystne dla budownictwa wyst ępuj ą na obszarze wysoczyzny morenowej fa- listej, zbudowanej w stropowej cz ęś ci (przypowierzchniowej) w przewadze ze spoistych grun- tów morenowych, stadiału głównego fazy leszczy ńsko-pozna ńskiej zlodowace ń północnopol- skich. Stanowi ą je gliny zwałowe, piaszczyste i zwi ęzłe o konsystencji twardoplastycznej i półzwartej oraz piaski gliniaste. Grunty spoiste zlodowace ń północnopolskich s ą mało skon- solidowane i nieskonsolidowane, co wpływa na obni Ŝenie warto ści parametrów geotechnicz- nych w stosunku do glin starszych (Kaczy ński, Trzci ński, 2000). Warunki korzystne dla budownictwa, wyst ępuj ą równie Ŝ na obszarach zalegania osadów wodnolodowcowych i rzecznych, reprezentowanych przez grunty niespoiste, w stanie, co najmniej średniozag ęszczonym. Nale Ŝą do nich wodnolodowcowe piaski ró Ŝnej granulacji, pospółki i Ŝwiry, które wyst ępuj ą na łagodnie nachylonych stokach wysoczyzny polodowcowej oraz piaski i Ŝwiry rzeczne, buduj ące wy Ŝsze tarasy dolin. Warunki niekorzystne, utrudniaj ące budownictwo, posiadaj ą obszary wyst ępowania grun- tów słabono śnych. W śród utworów spoistych s ą to grunty, znajduj ące si ę w stanie plastycznym i mi ękkoplastycznym, a w śród niespoistych w stanie lu źnym. Niekorzystne warunki wyst ępuj ą

34 równie Ŝ na terenach, gdzie zwierciadło wody zalega na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m, terenach zalewanych w czasie powodzi oraz na powierzchniach terenu nachylonych powy Ŝej 12%. Na obszarze arkusza do utworów słabono śnych, nale Ŝy zaklasyfikowa ć głównie osady powstałe w rozległym zbiorniku zastoiska pyrzyckiego, oraz utwory holocenu. Osady zastoiska pyrzyckiego wykształcone s ą głównie jako mułki zastoiskowe, piaski oraz piaski pylaste i ilaste, iły i iły piaszczyste zastoiskowe. Utwory holoce ńskie, to grunty organiczne niespoiste w stanie lu źnym oraz grunty spoiste plastyczne i mi ękkoplastyczne, które wyst ępuj ą na ni Ŝ- szych tarasach dolinnych. Tarasy zbudowane s ą z mad rzecznych, składaj ących si ę z iłów, mułków (pyłów), glin i lu źnych piasków drobnych. S ą to grunty z reguły nieskonsolidowane, cz ęsto z domieszk ą cz ęś ci organicznych, najcz ęś ciej zawodnione. Najwi ększe rozprzestrzenienie tego rodzaju osadów, wyst ępuje wzdłu Ŝ doliny Płoni. Tereny o warunkach niekorzystnych dla budownictwa, spotykane s ą teŜ na wysoczy źnie morenowej, w otoczeniu jezior oraz w nieckach morfologicznych. W miejscach tych, przewa Ŝaj ą grunty organiczne (namuły i torfy) oraz osady jeziorne, znajduj ące si ę w stanie plastycznym i mi ękkoplastycznym iły i mułki oraz lu źne piaski. Utwory tego rodzaju wyst ępuj ą w sposób nieregularny na wysoczy źnie na całym omawianym terenie. Generalnie teren wysoczyznowy ma bardzo urozma- icony relief, co stanowi ć mo Ŝe utrudnienie w posadowieniu obiektów budowlanych. Kolej- nym utrudnieniem dla posadowienia obiektów budowlanych s ą obszary o spadkach terenu powy Ŝej 12%. Wyst ępuj ą one w strefie kraw ędziowej wysoczyzny polodowcowej oraz na stokach gł ęboko wci ętych w podło Ŝe dolin rzecznych. Najcz ęś ciej mo Ŝna je napotka ć w strefie kraw ędziowej doliny Płoni (na odcinku pomi ędzy Barlinkiem i Warszynem) oraz wzdłu Ŝ rynny erozyjnej w ci ągu jezior, pomi ędzy jeziorami Nierzbno i Gł ębokie (Grabowski i in. 2007). Wysokie i strome zbocza dolin, s ą zbudowane z przewarstwiaj ących si ę gruntów spoistych, twardoplastycznych i plastycznych oraz piaszczystych. Utwory te s ą cz ęsto silnie na- sączone wod ą. Jest to spowodowane intensywnym wypływem wód podziemnych w zboczach tych dolin. Taka sytuacja sprzyja spełzywaniu zboczy i powstawaniu osuwisk. Zjawiska te wyst ępuj ą jednak stosunkowo rzadko, poniewa Ŝ zbocza w przewadze s ą stabilizowane przez stref ę korzeniow ą porastających lasów.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkusza Jesionowo ma charakter typowo rolniczy. Grunty orne zajmuj ą przewa- Ŝaj ącą cz ęść powierzchni upraw, w stosunku do u Ŝytków zielonych. Wśród gruntów ornych dominuj ą gleby dobre (IIIa, IIIb) z przewag ą gleb IIIa klasy bonitacyjnej. Du Ŝy udział mają gleby średnich klas bonitacyjnych (IVa, IVb) z przewag ą gleb klasy IVa. W obni Ŝeniach terenu oraz wzdłu Ŝ doliny Płoni i wokół jeziora Pło ń, przewa Ŝaj ą ł ąki chronione na glebach po-

35 chodzenia organicznego. Zró Ŝnicowanie warunków geomorfologicznych, geologicznych, wodnych i klimatycznych, wpłyn ęło na wykształcenie si ę ró Ŝnych kompleksów glebowo- rolniczych. W dolinie Płoni i wokół jeziora Pło ń, wykształciły si ę gleby torfowe na podło Ŝu gytii oraz gleby mułowo-torfowe i murszowo-mineralne na podło Ŝu gytii wapiennej. Na rów- ninie zastoiska pyrzyckiego oraz na wysoczy źnie wokół jeziora Pło ń, dominuj ą czarne ziemie i gleby brunatne wła ściwe. Na wysoczyznach morenowych na podło Ŝu glin zwałowych, przewa Ŝaj ą gleby pseudobielicowe. W środkowej i południowej cz ęś ci omawianego obszaru, warunki glebowe odzwierciedlaj ą wi ększe zró Ŝnicowanie budowy geologicznej i rze źby terenu. Przewa Ŝaj ą tutaj gleby brunatne wła ściwe i brunatne wyługowane, oraz pseudobielicowe wy- tworzone z piasków i glin zwałowych. Rozmieszczenie lasów na obszarze arkusza jest nierównomierne, wi ększe zwarte kompleksy le śne wyst ępuj ą głównie w południowej cz ęś ci. O ich wyst ępowaniu zadecydowały zarówno warunki geologiczne, geomorfologiczne, glebowe i klimatyczne oraz działalno ść gospodarcza człowieka. Reprezentowanych jest tutaj dziewi ęć typów siedliskowych lasów: bór świe Ŝy, bór mieszany świe Ŝy, bór mieszany wilgotny oraz las mieszany świe Ŝy, las mieszany wilgotny, las świe Ŝy, las wilgotny, ols jesionowy i ols. W południowo-zachodniej cz ęś ci wyst ępuje zwarty kompleks lasów sosnowych, stanowi ący drzewostan nasienny. W północnej i północno-zachodniej cz ęści wzdłuŜ doliny Płoni oraz wokół jeziora Pło ń, kompleksy le śne wyst ępuj ą w niedu Ŝych płatach rozrzuconych wzdłu Ŝ osi doliny oraz w jej strefie kraw ędziowej. Dominuj ą tutaj siedliska lasu mieszanego z przewag ą sosny, oraz du Ŝym udziałem d ąbrowy. Od Kluk do kanału Pło ń, przewa Ŝaj ą siedliska wilgotne, olsy, olsy jesionowe, lasy wilgotne, a wzdłu Ŝ północnego brzegu, wyst ępuj ą dodatkowo lasy o charakterze ł ęgów, gr ądów, olsów, buczyn i d ąbrów. W południowo-wschodniej cz ęś ci, wyst ępuje północny fragment Barlinecko-Gorzow- skiego Parku Krajobrazowego. Park utworzono w 1991 r. na powierzchni 2 028 ha, w celu zachowania i ochrony zbiorowisk le śnych. Lasy stanowi ą około 80% powierzchni parku. Najwi ększy udział w drzewostanie ma sosna, nast ępnie buk, d ąb, olsza, świerk, brzoza i modrzew. Wyst ępują tutaj siedliska lasu mieszanego świe Ŝego, rzadziej s ą to bory mieszane świe Ŝe. Szata ro ślinna jest bardzo ró Ŝnorodna, najbardziej cenne s ą zbiorowiska szuwarowe. Dla ochrony parku krajobrazowego, ustanowiono wokół niego otulin ę. W południowej i wschodniej cz ęś ci obszaru omawianego arkusza, w granicach gmin Barlinek i Pełczyce, wyst ępuje obszar chronionego krajobrazu „C” Barlinek. Został on utworzony na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gorzowie Wielkopolskim w 1984 r. Teren obj ęty ochron ą obejmuje obszar Równiny Gorzowskiej i Pojezierza My śli-

36 borsko-Barlineckiego, o charakterze zbli Ŝonym do naturalnego. Charakteryzuje si ę on licznymi bezodpływowymi jeziorkami i rynnami polodowcowymi. Obszar chronionego krajobrazu kontynuuje si ę na arkuszach s ąsiednich, na południu przechodzi na arkusz Barlinek, natomiast na wschodzie od miejscowo ści Jagowa i Chrapowo na arkusz Pełczyce. W granicach parku krajobrazowego znajduje si ę rezerwat le śny „Skalisty Jar Libberta”. Został on utworzony w 1995 r. na powierzchni 33,21 ha dla ochrony fragmentu lasu wraz z unikatowymi piaskowcami czwartorz ędowymi. Pomimo wyst ępowania zwartych kompleksów le śnych, rezerwatu przyrody, licznych parków podworskich oraz Barlineckiego Parku Krajobrazowego, na obszarze arkusza wyst ę- puje tylko jedena ście pomników przyrody (tabela 6). S ą to głównie kasztanowce i dwa cisy. Jako jeden obiekt traktuje si ę alej ę drzew pomnikowych wzdłu Ŝ drogi z Przelewic do Ślazo- wa, któr ą tworzy 314 drzew kasztanowca. Tabela 6 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody Nr obiek- Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu tu Miejscowo ść ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) na mapie 1 2 3 4 5 6 Barlinek L – „Skalisty Jar Libberta” 1 R Równo 1995 my śliborski (33,21) Przelewice- Przelewice 2 P 1955 PŜ – dwa cisy Topolinek pyrzycki Przelewice- Przelewice PŜ –aleja drzew pomnikowych 3 P 1993 Topolinek pyrzycki (trzysta czterna ście kasztanowców) Przelewice- Przelewice 4 P 1979 PŜ – dwa kasztanowce Topolinek pyrzycki Przelewice- Przelewice 5 P 1979 PŜ – trzy kasztanowce Topolinek pyrzycki Przelewice- Przelewice 6 P 1979 PŜ – cztery kasztanowce Topolinek pyrzycki Rubryka 2: R – rezerwat przyrody, P – pomnik przyrody, Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: L – le śny; rodzaj pomnika przyrody: PŜ – Ŝywej

Na obszarze arkusza w Przelewicach znajduje si ę unikatowy park pałacowy, który w 1976 r. został wpisany do rejestru zabytków. Pierwotne zało Ŝenia parku, pochodz ą sprzed 1914 r. Na jego podstawie w latach 30 XX w. na powierzchni około 30 ha, utworzono ogród dendrologiczny, któremu nadano charakter naturalistycznego ogrodu eksperymentalnego. W 1996 r. Gmina Przelewice przej ęła park i utworzyła Zakład Bud Ŝetowy pod nazw ą Ogród Dendrologiczny w Przelewicach. Ogród posiada głównie ro śliny drzewiaste, stanowi ące bo- gat ą kolekcj ę drzew i krzewów z ró Ŝnych cz ęś ci świata. Nowy wła ściciel zwi ększył powierzchni ę ogrodu, została zało Ŝona szkółka ro ślin ozdobnych (arboretrum), w celu rozmno-

37 Ŝenia i rozpowszechnienia w kraju najcenniejszych drzew i krzewów, przelewickiej kolekcji oraz do celów naukowo-badawczych. Jest on jednym z trzech najcenniejszych tego typu obiektów w Polsce. Na terenie ogrodu wyst ępuje wiele ro ślin rodzimych rzadkich, zagro Ŝo- nych i chronionych. W śród nich mo Ŝna spotka ć wspaniałe okazy jak np. jarz ąb brekinia (Sor- bus torminalis), kwitnące okazy bluszczu pospolitego (Hedera helix), lub ro ślin chronionych: kruszczyka szerokolistnego (Epipactis helleborine) oraz bluszczu pospolitego. Według systemu ECONET (Liro, 1998) w południowo-zachodniej cz ęś ci analizowanego terenu, znajduje si ę korytarz ekologiczny o znaczeniu mi ędzynarodowym, który łączy dwa obszary w ęzłowe: 2K – Puszcza Barlinecka – rangi krajowej i 1M – Uj ścia Odry – rangi mi ę- dzynarodowej (fig. 5).

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Jesionowo na tle systemu ECONET (Liro, 1998) System ECONET 1 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 1M – Obszar Uj ścia Odry, 6M – Obszar Pojezierza Drawskiego; 2 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa; 2K – Puszcza Barlinecka; 3 – korytarze ekologiczne o znaczeniu mi ędzynarodowym, ich numery i nazwy: 3m – Po- jezierza My śliborskie, 4m – Pojezierza Choszcze ńskie; 4 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 1k – Płoni, 2k – Iny; 5 – wi ększe jeziora.

38 Z południa ku północnemu zachodowi wzdłu Ŝ doliny Płoni i wokół jeziora Pło ń, ustanowiono obszar wł ączony do Europejskiej Sieci Ekologicznej „Natura 2000” – obszar specjalnej ochrony o znaczeniu wspólnotowym „Dolina Płoni i Jezioro Pło ń”. Jego całkowita powierzchnia wynosi 20 744,13 ha. W jego obr ębie mo Ŝna wydzieli ć dwa obszary o zró Ŝni- cowanej genezie, budowie geomorfologicznej i strukturze siedlisk. Południowa cz ęść nazwa- na „ Źródliskow ą dolin ą Płoni” ma charakter przełomowy. Tworzy ona gł ębok ą dolin ę z wysokimi i stromymi zboczami, porozcinanymi licznymi w ąwozami i dolinkami erozyjny- mi. Dominuj ą tutaj zbiorowiska lasów li ściastych, górne kraw ędzie doliny i zbocza w ąwo- zów, zajmuj ą murawy kserotermiczne i płaty ciepłych d ąbrów. Dno doliny cz ęsto pokrywaj ą rozległe torfowiska o zło Ŝonej genezie. Na osadach jeziornych gytii, rozwin ęły si ę kompleksy torfowisko soligeniczne. Północno zachodnia cz ęść omawianego obszaru, poło Ŝona jest w o- br ębie tzw. „Basenu Pra-Miedwia” w zasi ęgu, plejstoce ńskiego zastoiska wodnego oraz moreny dennej. Obszar ten charakteryzuje si ę niewielkimi deniwelacjami terenu i bardzo Ŝyzny- mi glebami. Stanowi on fragment odsłoni ętego dna tzw. Pra-Miedwia, które powstało w 1770 r. po obni Ŝeniu poziomu wody w jeziorze Miedwie. Jest to obszar, na którym wy- kształciły si ę zbiorowiska ro ślinne nawi ązuj ące do torfowisk w ęglanowych, lokalnie wzboga- conych w gatunki halofilne. Obszar doliny Płoni i jeziora Miedwie charakteryzuje si ę du Ŝą bioró Ŝnorodno ści ą. Stwierdzono w jego granicach siedemna ście rodzajów siedlisk z Zał ącz- nika I Dyrektywy Rady Europy 92/43/EWG i jedena ście gatunków z Zał ącznika II tej Dyrek- tywy. W granicach obszaru Natura 2000 „Dolina Pło ń i Jezioro Miedwie” wokół jeziora Pło ń i dalej ku północy wzdłu Ŝ doliny Pło ń, wydzielono obszar specjalnej ochrony pod nazw ą „Je- zioro Miedwie i okolice” o powierzchni 15 658,79 ha. W jego granicach wyst ępuje co najmniej dwadzie ścia pi ęć gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej, oraz dziewi ęć gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (tabela 7).

Tabela 7 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 w granicach arkusza Poło Ŝenie centralnego punktu Nazwa obszaru Powierzchnia Poło Ŝenie administracyjne obszaru w obr ębie arkusza Typ Kod obszaru Lp. i symbol oznaczenia obszaru obszaru obszaru Długo ść Szeroko ść Kod na mapie (ha) Województwo Powiat Gmina geogr. geogr. NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 PLB Jezioro Miedwie i okolice zachodniopom Przelewice, 1 J 14º51'42" 53º13'33" 15 658,79 PL0G1 pyrzycki 320005 (P) orskie Pyrzyce pyrzycki, Przelewice, Dolina Płoni i Jezioro PLH zachodniopom barlinecki, Pyrzyce, 2 K Miedwie 15º01'29" 53º09'49" 20 744,13 PL0G1 320006 orskie choszcze ński, Barlinek, (S) stargardzki Pełczyce, Dolice Rubryka 2: J – Obszar Specjalnej Ochrony (OSO) cz ęś ciowo przecinaj ący si ę ze Specjalnym Obszarem Ochrony (SOO) K – Specjalny Obszar Ochrony (SOO) cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z Obszarem Specjalnej Ochrony (OSO) 40 40 Rubryka 4: P – specjalny obszar ochrony ptaków S – specjalny obszar ochrony siedlisk

XII. Zabytki kultury

Na mapie zaznaczono stanowiska archeologiczne o du Ŝym znaczeniu poznawczym, któ- rych wyst ępowanie zostało potwierdzone badaniami przeprowadzonymi w trakcie realizacji Archeologicznego Zdj ęcia Polski. Znajduj ą si ę w śród nich: grodziska, cmentarzyska z gro- bami skrzynkowymi oraz osady wielokulturowe (Sejkowska, 1997). Na arkuszu mapy zaznaczono zabytkowe obiekty chronione: sakralne i architektoniczne wpisane do Rejestru Zabytków. S ą one rozproszone na całej powierzchni obszaru arkusza, w miar ę równomiernie. Wiele spo śród nich jest w złym stanie technicznym, tylko obiekty sakralne s ą zazwyczaj dobrze zachowane. W śród obiektów zabytkowych dominuj ą ko ścioły wybudowane w XIII i XIV w. Na szczególn ą uwag ę zasługuje ko ściół z II połowy XIII w. w Brzesku, całkowicie przebudowany w XVII w., w 1817 r. dobudowano do niego neogotyc- ką wie Ŝa z dzwonnic ą. Wewn ątrz posiada on unikatowy strop z wisiorami z 1697 r., oraz re- nesansowy ołtarz z figur ą Madonny z dzieci ątkiem z pocz ątku XV w., w 1992 r. utworzono w nim Sanktuarium Maryjne. Nast ępny obiekt z tego okresu zachował si ę w Przelewicach, jest to gotycki ko ściół, z II połowy XIII w. cz ęś ciowo granitowy, przebudowany w XVIII w. Nieopodal niego w I połowie XIX w wybudowano neoklasycystyczny pałac. Kolejne zabytkowe obiekty sakralne to: ko ściół w Klukach z XVI w., przebudowany w XIX w., ko- ściół w Rosinach z II połowy XIII w., przebudowany w XVIII i XIX w., który jako jedyny na Zachodnim Pomorzu posiada bram ę gotyck ą, kamienn ą chrzcielnic ą i barokow ą ambon ą. Inne obiekty to: ko ściół w Laskowie z II połowy XIII w., przebudowany w XIX w., ko ściół w Kłodzinie z II połowy XIII w., przebudowany na przełomie XV i XVI w. wraz z wie Ŝą do- budowan ą w XIII w. Ponadto interesuj ące obiekty sakralne wyst ępuj ą w: śukowie – murowany ko ściół z XIV w., w Przywodziu – murowany ko ściół z XV w., w Gardzicu – kamienny ko ściół z przełomu XVI i XVII w., w Warszynie – ko ściół z XIII w, przebudowany na prze- łomie XIII-XIV w., oraz ko ścioły pochodz ące z XIII w. nie przebudowywane w latach pó ź- niejszych: w Jesionowie, Dziedzicach, Chrapowie, Jagowie, Starej Dziedzinie, Str ąpie, Kosi- nie, Dobropolu Pyrzyckim i Pło ńsku (w stanie ruiny). Oprócz obiektów sakralnych, na obszarze omawianego arkusza, wyst ępuje szereg pała- ców wybudowanych głównie na przełomie XIX i XX w., które zachowały si ę cz ęsto wraz z zabudowaniami gospodarczymi. min. w: Laskowie, Pło ńsku, Kłodzinie, śukowie, Karsku, Warszynie.

41 XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Jesionowo poło Ŝony jest w granicach województwa zachodniopomorskiego, obejmuje fragmenty powiatów: pyrzyckiego, stargardzkiego, choszcze ńskiego i my- śliborskiego. Geograficznie nale Ŝy on do dwóch makroregionów: Pobrze Ŝa Południowobałtyckiego i Pojezierza Pomorskiego. Cz ęść północn ą zajmuje fragment Równiny Pyrzycko Stargardzkiej, na pozostałym obszarze dominuje polodowcowa wysoczyzna z jeziorami rynnowymi i wytopiskowymi. Lasy tworz ą niewielkie kompleksy głównie w południowej cz ęś ci oraz wzdłu Ŝ skarp doliny Płoni. Najwi ększe kompleksy le śne, wyst ępuj ą w okolicach Barlinka oraz miejscowo ści śelice, Jarz ąbki. Na wysoczyznach morenowych na podło Ŝu gliniastym dominuj ą gleby chronione klas I-IVa. Ochron ą przyrody i krajobrazu obj ęta jest głównie południowa, zachodnia i północna cz ęść terenu. Znajduj ą si ę tutaj: Barlinecko-Gorzowski Park Krajobrazowy, obszar chronionego krajobrazu Pojezierze My śliborsko-Barlineckie, rezerwat le śny „Skalisty Jar Libberta” oraz dwa obszary wł ączone do „Natury 2000”, rozci ągaj ące si ę wzdłu Ŝ doliny Płoni. Szcze- gólnie cenne pod wzgl ędem przyrodniczym drzewa, zostały obj ęte ochron ą w formie pomni- ków przyrody, znajduj ą si ę w śród nich cisy i kasztanowce. Jest to obszar wybitnie rolniczy, któremu towarzyszy przemysł przetwórstwa rolnego. Najwi ększym o środkiem miejskim jest Barlinek, w którym rozwin ął si ę mi ędzy innymi prze- mysł spo Ŝywczo-przetwórczy, bazuj ący na lokalnych surowcach rolnych oraz przemysł drzewny. Omawiany teren jest ubogi pod wzgl ędem bazy surowcowej, co wynika w znacznym stopniu z charakteru budowy geologicznej oraz do ść słabego rozpoznania surowcowego. W przeszło ści eksploatowane były lokalnie torfy i piaski. Perspektywy i prognozy na udoku- mentowanie wi ększych złó Ŝ kopalin s ą bardzo znikome. Wskazano trzy niewielkie obszary perspektywiczne dla torfów, o powierzchni od 2,5 do 10,5 ha. Na obszarze arkusza udokumentowano sze ść złó Ŝ: trzy kredy jeziornej, dwa kruszyw naturalnych oraz jedno piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno piaskowej. Podstawowe znaczenie gospodarcze dla zaopatrzenia ludno ści i przemysłu w wod ę do picia ma czwartorz ędowe pi ętro wodono śne. Wody pi ętra trzeciorz ędowego maj ą znaczenie podrz ędne. Najwi ęcej uj ęć wykorzystuje zasoby wód podziemnych, zgromadzone w osadach wodnolodowcowych, mi ędzymorenowego poziomu wód podziemnych.

42 Na terenie obj ętym arkuszem Jesionowo wyznaczono obszary predysponowane do skła- dowania odpadów oboj ętnych i komunalnych. Odpady oboj ętne mo Ŝna składowa ć na terenie gmin: Przelewice, Dolice, Pełczyce, Bar- linek i Lipiny w granicach powierzchniowego wyst ępowania glin zwałowych zlodowacenia Wisły. Odpady komunalne mo Ŝna składowa ć w miejscach kartograficznych wydziele ń osa- dów zastoiskowych wykształconych w postaci iłów i iłów piaszczystych. Obszary predysponowane do składowania odpadów komunalnych wyznaczono na terenie gmin: Przelewice i Pyrzyce. Ze wzgl ędu na niejednorodne wykształcenie osadów oraz płytko wyst ępuj ący poziom wodono śny (w cz ęś ci wyznaczonych obszarów) wła ściwo ści izolacyjne okre ślono na zmienne. Warunki hydrogeologiczne rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów s ą korzystne. Przewa Ŝaj ąca cz ęść obszarów predysponowanych do składowania odpadów zlokalizowa- na jest na terenach o niskim i bardzo niskim stopniu zagro Ŝenia wód u Ŝytkowych poziomów wodono śnych. Wyrobiska eksploatowanych na tym terenie złó Ŝ kruszyw naturalnych oraz niewielkie punkty niekoncesjonowanej eksploatacji surowców na potrzeby lokalne znajduj ą si ę na obszarach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo ści składowania odpadów. Wytypowane obszary przy analizowaniu funkcji gospodarczej terenów w planowaniu przestrzennym mog ą by ć rozpatrywane jako miejsca lokalizacji inwestycji szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi b ądź pogarszaj ących stan środowiska. Wskazane tereny spełniaj ą w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska uj ęte w ustawodawstwie polskim. Sie ć dróg lokalnych jest dobrze rozwini ęta, ł ącz ą one wszystkie miejscowo ści, zapew- niaj ąc im bezkonfliktow ą komunikacj ę.

XIV. Literatura

BOJANOWSKA H ., GAWRO ŃSKI J., 1982 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Chrapowo” dla potrzeb budownictwa. Centralne Archiwum Geologiczne Pa ństwo- wego Instytutu Geologicznego, Warszawa. ĆWIERTNIEWSKA Z., NIDENTAL M., PRZYTUŁA E., WO ŹNICKA M., 2008 – Ocena stanu zanieczyszczenia zwi ązkami azotu płytkich wód podziemnych w obszarach osadnictwa wiejskiego. FUSZARA P. , 2004 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Jesionowo. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

43 FUSZARA P., 2004 – Obja śnienia do Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Jesionowo. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. GIENTKA M., MALON A., TYMI ŃSKI M., (red) 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce według stanu na 31 XII 2007 r. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), DOBRACKI R., DOBRACKA K., RELISKO-RYBAK J., 2007 – Sys- tem Osłony Przeciwosuwiskowej Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie zachodniopomorkim. CAG Pa ń- stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ń- stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. JANKOWSKI M., 1968 – Dokumentacja geobotaniczna torfowisk rejonu „Dobropole”. Za- kład Torfoznastwa Wy Ŝszej Szkoły Rolniczej, Szczecin. JARZ ĘBIAK J., 1964 – Mapa hydrogeologiczna Polski 1: 200 000, ark. Gorzów Wlkp., In- stytut Geologiczny, Warszawa KACZY ŃSKI, TRZCI ŃSKI, 2000 – Geologiczno-in Ŝynierska charakterystyka glin lodowcowych fazy pomorskiej. XII Kraj. Konf. Mechaniki Gruntów i Fundamentowania ”Problemy geotechniczne obszarów przymorskich”. Szczecin-Mi ędzyzdroje. KLECZKOWSKI A.S. (red.), 1990 – Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziem- nych (GZWP) w Polsce wymagaj ących ochrony w skali 1: 500 000, AGH Kraków. KOŁYSZ J., 1958. – Zło Ŝe torfu „Dolina rzeki Płoni” (na odcinku Warszyn – Okunica), Przedsi ębiorstwo Poszukiwa ń i Bada ń Złó Ŝ Torfu „Geotorf”, Warszawa. KONDRACKI J ., 2002 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. LIRO A., 1998 – Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K., red. 2005 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. MARSZ K., 1976 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Pło ńsko” dla potrzeb budownictwa. Archiwum Geologiczne Urz ędu Marszałkowskiego w Szczecinie. MELCHER G ., 1986 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasków kwarcowych „BARLINEK”

w kat. C 1 z jako ści ą kopaliny w kat. B. Centralne Archiwum Geologiczne Pa ństwo- wego Instytutu Geologicznego, Warszawa.

44 NOWAK A ., 1968 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-zwiadowczych wykonanych w powiecie Pyrzyce w 1967 r. Archiwum Geologiczne Urz ędu Marszałkowskiego w Szczecinie. OSTRZY śEK S ., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ęd- nieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Wojewódz- two Bydgoskie. Instytut Melioracji i U Ŝytków Zielonych, Falenty. PACZY ŃSKI B., (red.) 1993 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000 cz. I. Systemy zwy- kłych wód podziemnych. Pa ństwowy Instytut Geologiczny. Warszawa. PACZY ŃSKI B., (red.) 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000 cz. II. Zasoby, jako ść i ochrona zwykłych wód. Pa ństwowy Instytut Geologiczny. Warszawa. PIOTROWIAK B., PRZYSŁUP S., 1981 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kredy jeziornej w kat. B „Lubiatowo II”. Centralne Archiwum Geologiczne Pa ństwowego Instytutu Geologicznego, Warszawa. PIOTROWSKI A., 1994 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kredy jeziornej w kat. B „Lubiatowo III”. Archiwum Geologiczne Urz ędu Marszałkowskiego w Szczecinie. PIOTROWSKI A., SZCZESIAK A., 2000 – Mapa geologiczno – gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Jesionowo. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. PRAWDZIC K., 1967 – Klimat [w]: Pomorze Szczeci ńskie1945-1965 ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw nr 165, poz. 1359, z dnia 4 pa ździernika 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegóło- wych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw nr 61, poz. 549 z dnia 10 kwietnia 2003 r. SEJKOWSKA M., 1997 – Wykaz stanowisk archeologicznych województwa szczeci ńskiego, gmina Przelewice. Pa ństwowa Słu Ŝba Ochrony Zabytków, Szczecin. SOCHAN A., PIOTROWSKI A., 2004 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Jesionowo wraz z obja śnieniami. Instytut Geologiczny, Warszawa.

45 SOKOŁOWSKI J., SOKOŁOWSKA J., PLEWA S., NAGY M., KROKOSZY ŃSKA M., KRZYSIEK M., 1995 – Prowincje i baseny geotermalne Polski, Polska Geotermalna Asocjacja oraz PAN, Kraków. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol- sce; Mapa st ęŜ eń cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II: Mapy koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Skala 1:750 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STAN środowiska w województwie zachodniopomorskim w 2006. Pa ństwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Materiały dla sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego. Szczecin 2007. SZAPLI ŃSKI A ., 1972 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za kruszywem naturalnym w Powiecie Pyrzyce. Archiwum Geologiczne Urz ędu Marszałkowskiego w Szczeci- nie. SZYDOW S ., 1989 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za zło Ŝami kredy jeziornej i gytii wapiennej w rejonach: Głazów, Chrapowo, Sitno, Sciechów woj. gorzowskie. Centralne Archiwum Geologiczne Pa ństwowego Instytutu Geologicznego, Warsza- wa. TCHÓRZEWSKA D., JARECKA K., 1971 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kredy jeziornej

„Lubiatowo” w kat. C 2. Centralne Archiwum Geologiczne Pa ństwowego Instytutu Geologicznego, Warszawa. USTAWA o odpadach. z dnia 27 kwietnia 2001 r. Dziennik Ustaw nr 39, poz. 251 z dnia 5 marca 2007 r.