Vredesmagazine Redes Agazine

VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:25 Pagina 1

redes agazine V Jaargang 7 nummer 4M 4e kwartaal 2014 Prijs euro 2,50

• GazaGaza • SrebrenicaSrebrenica zonderzonder maskermasker

Onderzoeksdossier: • KernwapensKernwapens VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 2

Kwestie-Palestina: internationale actie geboden

anneer besluit de inter- over het gebrek aan Palestijnse eenheid, van internationale organisaties en nationale gemeenschap in nu werden op de Westoever vele instellingen die Den Haag de terechte Wvredesnaam de kwestie- honderden Palestijnen van hun bed titel ‘Hoofdstad van Recht en Vrede’ Palestina op te lossen? Als de ver- gelicht, ten minste zes Palestijnen heeft opgeleverd. Adel verplicht. nietigende bombardementen op Gaza doodgeschoten en tweeduizend Desondanks blijft de internationale één ding onderstreepten, is het wel woningen en tal van kantoren van gemeenschap, de Nederlandse regering hoezeer die vraag om een antwoord instellingen en organisaties onttakeld. voorop, de passiviteit die haar al veel te schreeuwt. Hoe die oplossing er uit moet Het offensief was de voorbode van het lang kenmerkt trouw. Ook nu weer zien is al jaren duidelijk. In een berg VN- bittere geweld in Gaza. Om ieder wordt allerwegen volstaan met de resoluties heeft de wereld zich misverstand te voorkomen deprimerende mantra dat moet worden uitgesproken voor de tweestaten- onderstreepte Netanyahu onlangs dat er geprobeerd ‘de partijen weer om de oplossing die op het internationaal recht wat Israël betreft nooit en te nimmer een onderhandelingstafel te krijgen.’ is gebaseerd: de staat Israël, binnen de soevereine Palestijnse staat op de Aandringen op sancties is vloeken in de grenzen van vóór juni 1967, geﬂankeerd Westoever en in Oost-Jeruzalem zal Haagse kerk; sancties zijn voorbehouden door de staat Palestina, bestaande uit komen. Zijn kabinet zweert bij voortaan de terroristen van Hamas, de Gaza, de Westelijke Jordaanoever en de zetting van de al 47 jaar durende aanzienlijk veelzijdiger Israëlische hoofdstad Oost-Jeruzalem. Maar even bezetting en kolonisatie van beide, een terreur – denk alleen al aan de bezetting duidelijk is dat de Israëlische regering er politiek die gepaard gaat met – wordt ongemoeid gelaten. Wie alles aan zal blijven doen het tot stand bikkelharde onderdrukking van de opmerkt dat Nederland met die houding komen van een soeverein Palestina te Palestijnse bevolking. Het is een de desastreuze Israëlische politiek saboteren. De vredesbesprekingen onder uitzichtloze politiek, hét recept voor feitelijk steunt, kan aan het Binnenhof leiding van John Kerry werden eerder dit Palestijnse radicalisering en meer een onnavolgbaar lesje ‘Israëls legitieme jaar met overtuiging door het kabinet- geweld. Het is de verantwoordelijkheid veiligheidseisen’ tegemoet zien. Netanyahu om zeep geholpen. Minister van de internationale gemeenschap – de Lichtpunt in deze schertsvertoning is de van defensie Moshe Ya’alon liet na aﬂoop VN, de EU – om de patstelling te groeiende internationale betrokkenheid trots weten dat “we erin zijn geslaagd het doorbreken. Daartoe heeft ze niet alleen van burgers, maatschappelijke vredesproces van de agenda te krijgen!” in het kader van het internationaal recht organisaties en bedrijven. Hun demon-

commentaar Een teken aan de wand was al dat Israël de plicht, maar ook de mogelijkheden: straties en maatregelen in de sfeer van tijdens de besprekingen rustig doorging door middel van sancties kan Israël BDS (Boycot, Desinvesteren en Sancties) met de onrechtmatige kolonisatie van de worden gedwongen het Palestijnse recht zijn hard nodig om de politici ervan te Westoever en Oost-Jeruzalem; in negen op zelfbeschikking in een eigen staat te doordringen dat het de allerhoogste tijd maanden tijd werden veertienduizend respecteren en de bezetting te is de legitieme rechten van de Palestijnen nieuwe kolonistenwoningen in de beëindigen. Op Nederland rust in dat te effectueren. Een soevereine Palestijnse steigers gezet. Even veelzeggend was het verband een bijzondere verantwoor- staat, waarin de Palestijnen in vrijheid offensief dat Netanyahu in juni delijkheid. Niet alleen is de verplichting hun eigen samenleving kunnen – ontketende tegen de juist beëdigde tot bevordering van het internationaal móeten – vormgeven, is uiteindelijk ook Palestijnse eenheidsregering, resultaat recht in onze Grondwet verankerd, op de beste garantie voor Israëls veiligheid. van het verzoeningsproces tussen Hamas loopafstand van het Binnenhof bevindt en Fatah. Beklaagde Israël zich jarenlang zich bovendien een unieke concentratie Martijn de Rooi

VREDESMAGAZINE 3e KWARTAAL 2014 Uitgave van de vereniging VredesMedia waarin samenwerken: Haags Vredesplatform (HVP), Humanistisch Vredes- beraad (HVB), Vredesbeweging Pais, Samenwerkingsverband Stop de Wapenwedloop, Antimilitaristies Onderzoekskollektief VD AMOK, Women’s International League for Peace and Freedom (WILPF) afdeling Nederland. REDACTIE: Jan Bervoets, Boudewijn Chorus, Hans Feddema, Benno Houweling, Kees Kalkman, Klaas Meijer, Anke Polak, Martijn de Rooi, Jan Schaake, Guido Schokker, Barbara Smedema, Egbert Wever AAN DIT NUMMER WERKTEN NAAST DE AUTEURS MEE: David-Jan Donner, Chris Geerse, Tjark Reininga.De auteur is verantwoordelijk voor de inhoud van een geplaatst stuk. De tekst van artikelen mag worden overgenomen op voorwaarde van bronvermelding. Copyrights van foto‘s en tekeningen berusten bij de desbetreffende fotograaf/illustrator. FOTO-REDACTIE: Anne Vaillant FOTOGRAFEN EN ILLUSTRATOREN: Bastin, Jan Bervoets, Martin Broek, Tom Daams, GeroGraphy, Anja Meulenbelt,Len Munnik, Boyd Noorda, Jan Schaake, Guido Schokker, Anne Vaillant, Thea Vermeiren, Roel Wijnants VORMGEVING: Jimmy Slothouwer DRUKKER: Drukkerij Mezclado, Tilburg ABONNEMENTEN: Een jaarabonnement op VredesMagazine (4 nummers) kost 10 euro. U kunt een abonnement nemen via [email protected] of 015 7850137 GIFTEN: Bedragen die abonnees meer overmaken worden beschouwd als gift voor het werk van de in VredesMagazine samenwerkende organisaties.CONTACT VREDESMEDIA: Vlamingstraat 82, 2611 LA Delft, 015 7850137, [email protected], www.vredesmedia.nl REDACTIEADRES: Obrecht- straat 43, 3572 EC Utrecht, 030 8901341, artikelen naar [email protected] KOPIJSLUITING VOLGEND NUMMER: 9 november 2014. Verschijningsdatum volgend nummer: 17 december 2014 ISSN 1876-0724 Colofon

2 VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 3

PALESTINA: INTERNATIONALE ACTIE GEBODEN 2 EN VERDER: De internationale gemeenschap COLUMN 12 negeert VN-resoluties voor een oplossing Boudewijn Chorus Martijn de Rooi SPRINGSTOF 13 BOYD NOORDA, EEN VEELZIJDIG ACTIVIST 4 Mark Akkerman Fotograaf, mediamaker en activist voor de vredesbeweging UIT DE GESCHIEDENIS Marian van Stiphout VAN DE VREDESBEWEGING 17 Chris Geerse SREBRENICA ZONDER MASKER 7 De ofﬁciële verslagen van COLUMN 17 Dutchbat zijn allerminst betrouwbaar Hans Feddema Jan Bervoets OVERZICHT VAN 20 INGEZONDEN BRIEF 9 AANGESLOTEN ORGANISATIES Over het artikel “Dienstweigeren na de bevrijding” 33 Koos van Duinen KORTE BERICHTEN 35 NACHTMERRIE IN GAZA 10 SIGNALERING Het negeren van internationale Jos van Dijk wetten door Israël en de USA GEDICHT 36 Noam Chomsky Aboe I-Alaa al Ma’arri ONTMOETINGSDAG VREDESBEWEGING 14 inhoud Verslag van de jaarlijkse bijeenkomst van de vredesbeweging Benno Houweling

ANGST VOOR ISIS LEIDT Daams Foto: Tom TOT RARE SPRONGEN 15 Vijanden worden bondgenoten in de strijd tegen ISIS Jan Schaake FOTOPAGINA’S TOM DAAMS 18 Aleppo, Syrië DOSSIER: KERNWAPENS EN DE WEG NAAR EEN NIEUWE KOUDE OORLOG 21 Mark Akkerman, Kees Kalkman, Otfried Nassauer, Clemens Raming

VOORPAGINA: Tijdens een demonstratie tegen het Israëlische geweld in Gaza legt een aantal demonstranten bloemen en knuffels op kistjes die de in Gaza gedode Palestijnse kinderen symboliseren. Amsterdam, 3 augustus. Foto: GeroGraphy ALEPPO, SYRÏE

VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 3 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 4

BOYD NOORDA Een veelzijdig activist

Op 10 juni had ik een gesprek met Boyd Noorda. Hij was al een poos ernstig ziek, maar zijn hoofd zat vol ideeën die hij nog hoopte uit te werken en zo voor iedereen toegankelijk te maken. Ook hoopte hij zijn werk en bezigheden over te dragen aan anderen.

ij is fotograaf, mediamaker, activist en zeer betrokken bij digi- Htaal Den Haag en de vredesbeweging. Een van de eerste onderwerpen die Boyd ter sprake brengt is de geluidsstudio.“In 1980 heb ik een mediabedrijf- je opgericht, Socia Media. Daar ben ik begin jaren tachtig samen met Tom Wil- lekes een geluidsstudio begonnen: Duto- ne. Het werd een succes dankzij de speci- alisatie: direct to 2-track. Ons kenmerk was de directe, digitale stereo-opname. De muziek varieerde van klassiek en In-

diase muziek tot moderne jazz en hard- Guido Schokker Foto: rock. Burma Shave heeft hun eerste sin- Kreeg je dat van thuis mee? SYMBOLISCHE RAKETVERBRANDING gle bij ons gemaakt en Larkin, The Buda- “Nou, nee, ik ben van huis uit wel een IN VOLKEL, 3 APRIL 2010. pest Ragtime Band We hebben vaak in beetje vrij opgevoed. Mijn ene opa was BOYD RECHTSONDER AAN HET WERK. één dag een cd opgenomen; de intensi- bakker en mijn andere was diamantslij- teit, de harmonie, het met z’n allen hele- per, mijn oma beeldhouwde en mijn va- men. Ik had vervangende dienst willen maal gefocust zijn, dat was speciaal.” der was fotograaf. Een vrij normaal gezin doen, maar dat gebeurde niet.” uit ’t Gooi. Een eyeopener kreeg ik in de Je hebt zoveel dingen gedaan op het eerste klas van de HBS in Hilversum, tij- Dus toen ben je maar braaf in verbeter-de-wereld-gebied. Hoe ben je dens een discussie over ontwikkelings- dienst gegaan. daartoe gekomen? hulp. Het bleek dat het gros daar niet “Nou, niet braaf, haha. Toen ik uit dienst “Dat ging op een heel natuurlijke manier. vóór was. Ik was verbijsterd daarover. kwam was ik gediplomeerd werkloos. Ik Als je op een gegeven moment dingen Nou dan gaan je ogen wel even open. raakte betrokken bij de kraakbeweging ontdekt over de maatschappij, over on- Na de HBS ben ik fotograﬁe gaan doen en werd lid van Bamboulee, een stichting gelijkheid en wie daar verantwoordelijk in Den Haag. Daarna ben ik in dienst ge- die onderhandelingen tussen krakers en voor is ...” weest al heb ik dat proberen te voorko- de gemeente makkelijker moest maken. Samen met Rob van Eeden richtte ik de stichting ‘Schep je eigen werk’ op die starters met een kleinschalig bedrijf Afscheid van Boyd hielp. En dan zitten we inmiddels in de jaren tachtig en kwam de geluidsstudio. Kort na dit interview is onze medewerker Boyd overleden. Bij de start van het Vredes- Geluid was altijd al een hobby. Het be- Magazine zeven jaar geleden heeft hij een doorslaggevende rol gespeeld bij het doorhakken gon met een zelfbouw radiootje, je had van de nodige knopen. Ook daarna heeft hij ons altijd met raad en daad bijgestaan; van die bouwdozen van Philips, heel een- zorgvuldig en precies, met ruimte voor anders. Vaak hebben we zijn foto’s gebruikt. Niet voudig, met op de voorkant van die alleen omdat zijn foto’s kwaliteit hebben, maar ook omdat hij regelmatig als enige fotograaf plaatjes van een jongetje en een vliege- bij een actie aanwezig was. Eerder dit jaar (in nummer 2) heeft hij voor ons nog een nier. Op m’n achtste of negende had ik prachtige fotopagina over 2.Dh5 gemaakt. mijn eerste radiootje gebouwd. De inte- Redactie VredesMagazine resse voor techniek ging later over op computers.”

4 VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 5

Daar ben je mee bezig geweest in de tijd ding voor de neus zetten en demonstre- nen om die dingen te bouwen, nee, doe van het uiteenvallen van Joegoslavië ren.” het zelf, eventueel commercieel. En het begin jaren negentig. Was het idee Ook belangrijk op dat gebied volgens was een aanklacht tegen de computerin- daarachter om mensen voorlichting te Boyd is dDH, digitaal Den Haag. “DDH dustrie: als wij als amateurs met stan- geven? is al snel een onafhankelijk internetplat- daardonderdelen zo’n zuinige server “Ik heb toen een brochuretje gemaakt form geworden waar we eigen baas zijn kunnen maken ... wanneer gaan jullie dat met de titel ‘Een modem moet’ en met de en waar je allerlei dingen kunt doen die je dan doen?” ondertitel ‘voor het milieu.’ Dat vond ik bij een gewone provider niet kunt doen. Door de perikelen om ‘te ontsnappen’ Foto: Boyd Noorda Foto: Boyd PROTEST BIJ INTERNATIONALE AFGHANISTAN TOP. DEN HAAG, 31 MAART 2009

in die tijd een belangrijke factor. Als je Er zijn bijvoorbeeld mailing lists die te uit de toestanden met het vorige pand is destijds een persbericht wilde doorge- gebruiken zijn voor persberichten en de publiciteit rond die zuinige server er ven, ging iemand het eerst opzoeken op aankondigingen. Ik hoop dat dDH, voor helaas niet van gekomen. “In 1998 ver- de computer, dan werd het uitgeprint en de initiatieven die daarvan afhankelijk kocht de gemeente ons pand – het was vervolgens werd het in de fax gestopt, de zijn zoals de vredessite, overeind kan blij- een groot complex met bewoners en ontvanger moest het zelf weer overtypen. ven.” werkruimtes- zonder dat wij het wisten Je kunt je nu niet meer voorstellen hoe “Op computergebied ben ik ook bezig aan een bedrijf. De nieuwe huisbaas was inefﬁciënt dat ging. geweest met energiebesparing. Ik heb zelf er van het begin af aan op uit ‘om de boel In Joegoslavië werkten in die tijd tele- een pc gebouwd. Het project is in zoverre leeg te krijgen.’Dat mondde uit in een ja- foon en fax nauwelijks. Met gevaar voor geslaagd dat de computer prima gefunc- renlange juridische strijd. Vanaf 2004 eigen leven vlogen mensen naar Sarajevo tioneerd heeft. Het was een superzuinige liep het helemaal uit de hand, toen de om daar hun partners te ontmoeten ter- server, Boyd’s energy saving PC, hij ge- laatste medebewoner, Gerard van Alke- wijl ze ook veilig met hen hadden kun- bruikte twaalf en een halve watt, terwijl made, plotseling overleed. Boyd: “Het nen e-mailen. En dat was een beetje mijn een beetje server toch al gauw 250 watt was frustrerend, het gedoe met die huis- kruistocht in die tijd. Ik had toen net gebruikt. Ik had een publiciteitscampag- baas en de manier waarop je alles tot stil- mijn eerste laptop, het was meer een ver- ne klaarliggen; het idee was: please copy stand ziet komen. Je was op een gegeven sjouwbare computer, zo’n enorm appa- and improve and save energy. We waren moment alleen nog maar bezig met het raat. Maar dat werkte, de mensen zo’n niet van plan om een bedrijfje te begin- verdedigen van je bestaansrecht. In 2007

VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 5 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 6

heb ik voor G8 in Duitsland de beruchte bliciteit, dan maak je gewoon het werk De meeste mensen denken er niet over mediabus georganiseerd die nog door de niet af en het is vooral jammer dat het na wat er nodig is om bijvoorbeeld een politie in beslag is genomen – we hadden niet gehoord wordt. mobieltje te maken, waar dat vandaan een WiFi-antenne op het dak gezet waar- De demonstraties tegen de oorlog in komt en wat er na afloop mee gebeurt. mee we een draadloze internetverbin- Afghanistan en Irak met het platform te- “Het leuke is dat er nu een paar alterna- ding konden opzetten en werden toen er- gen de ‘Nieuwe Oorlog’,daar zat ik nogal tieven zijn zoals FairPhone. Maar je zou van beschuldigd een illegale radiozender diep in, toen heb ik wel een en ander mee ook een mobieltje kunnen maken dat be- aan boord te hebben, haha, dat was na- georganiseerd. De grootste demonstratie staat uit een basiselement waar je naar tuurlijk helemaal niet zo. Maar daar kon was in Amsterdam op het Museumplein keuze onderdelen op zet, een duur of een ik bijvoorbeeld op het laatste moment tegen de oorlog in Irak, er waren iets van eenvoudig schermpje, wel of niet een ca- zelf niet bij zijn omdat die huisbaas weer 80.000 mensen. Dat werd weer gemargi- mera. Het zou allemaal modulair kun- begon te zeiken. Uiteindelijk zijn we voor naliseerd in de media. Dat de ME te nen zijn, daar zijn al wel ideeën voor ge- mijn gezondheid verhuisd, want in 2008 paard te keer is gegaan tegen mensen die weest. Het probleem is dat het om een is er CLL (chronisch lymfatische leuke- daar na afloop zaten te picknicken, dat heel andere economie vraagt. Voor mij is mie) bij mij geconstateerd. Toen we dat zijn dingen die verzwegen zijn in de regu- het zonneklaar dat we geen groei-econo- te horen kregen zijn we gestopt met de liere media. Bij die demo hadden we alles mie nodig hebben, maar een soort har- strijd.” goed georganiseerd, we hadden zelfs toe- monie-economie met nulgroei. Ik vind gang tot een Europese televisiesatelliet, het onbegrijpelijk dat alle politici, van We hadden het net over Joegoslavië. maar daar is uiteindelijk toch weer te links tot rechts, economische groei als Ben je toen bij de vredesbeweging weinig gebruik van gemaakt.” oplossing zien. betrokken geraakt? Ik vind het jammer dat ik met de plan- “Ik was altijd al een beetje geïnteresseerd Heb je nooit de ambitie gehad om wel nen die ik had op duurzaamheidsgebied in de vredesbeweging. Ik kende natuur- geld te verdienen, meer dan alleen voor nog niks gedaan heb. Nou ja niks, dit huis lijk Gerard van Alkemade goed, hij was brood op de plank? hoort bij de voorbeeldhuizen voor ener- een bekende vredesactivist. Maar het “Zo gauw er weer wat op de giro stond, giebesparing in Den Haag.” kantelpunt vormde de Eerste Golfoorlog ging je leuke dingen doen die heel be- in 1990. Toen dook ik echt in de vredes- langrijk en nodig waren, maar die vaak Wat is er speciaal aan? beweging. Op de avond van de inval in niks opleverden. Wat dat betreft heb ik “Het heeft warmtemuren en in tegenstel- Koeweit was er toevallig een vergadering toch veel m’n hart kunnen volgen. De ge- ling tot de normale manier die niet zo ef- van het Haags Vredesplatform en ik vond luidsstudio leverde wat inkomsten en ficiënt is, zit er in dit huis dakisolatie dat wat zich in het Midden-Oosten aan mijn partner werkte parttime en we zijn maar dan van onder en zo zijn er nog de het ontrollen was gemeld moest worden geen van beiden materialistisch, ik heb nodige dingen. Het is een leuk project ge- want daar zou wel actie tegen gevoerd nooit een nieuwe auto gehad, dat was weest. Tijdens de verbouwing heb ik begaan worden. Tot mijn verbazing werd de niet belangrijk. Ik had vroeger een oude schreven hoe je kunt besparen in het por- jaarvergadering eerst helemaal afgehan- Volkswagen Jetta, een prima autootje tiek – want dit is een portiekwoning – dat deld voordat er kort over dat belangrijke maar er ging een zuigerveertje stuk. Om kun je vinden op de site econerd.org. Ik feit gepraat werd. Ik voelde me verant- dat te repareren moest de hele auto uit el- hoop dat ik ook nog wat tijd krijg om de woordelijk om iets te doen. Ik verzorgde kaar. Toen moest ik vanwege zo’n onder- ideeën over duurzame standaardisatie een rubriek op de AKTIE-bank ‘Het mi- deeltje de hele auto afdanken.” uit te werken en een beetje toegankelijk lieu in de Golf’ over de milieugevolgen Dan komen we vanzelf bij een van de te maken.” van de oliebranden in Koeweit. We gaven dingen waarmee Boyd zegt nog veel te Als we die middag foto’s van Boyd aan informatie ook nadat de massamedia alle weinig te hebben gedaan: duurzame het bekijken zijn, vraag ik of hij voor- interesse verloren hadden. standaardisatie. “In de wereld om ons beelden had tijdens zijn studie fotografie. Toen heb ik mezelf een beetje verloren heen zijn alle standaards de facto stan- “Ja, maar ik ben zo slecht in namen... in in de vredesbeweging, terwijl ik eigenlijk daards, niet omdat die het beste zijn of de de zeventiger jaren was er een bekende veel meer aan duurzame ontwikkeling minste energie verbruiken maar omdat Japanse fotograaf die heel bizarre naak- had willen doen. Al heb ik leuke dingen bepaalde fabrikanten die pushen. Ik weet ten maakte. Dat vond ik wel boeiend. En kunnen doen door er zo bij betrokken te niet of je Cradle to Cradle kent, maar een aantal bekende nieuwsfotografen na- zijn. Ik ben min of meer ongemerkt een open duurzame standaardisatie zou je tuurlijk waarvan ik ook niet op de naam beetje de hoffotograaf van de vredesbe- kunnen zien als nog een stap verder. kan komen... die man die altijd met zijn weging geworden.” Cradle to Cradle zorgt dat het apparaat kleine Leicaatje over straat liep.” of wat het ook is qua grondstoffen en on- Ik beloof hem de Japanse fotograaf op Maar, heb je daar spijt van? derdelen recyclebaar is, maar je zou al die te speuren. En ik heb hem uiteindelijk ge- “Nou nee, het is gewoon zo. Mijn insteek processen als glas smelten en zo niet no- vonden, denk ik: Nobuyoshi Araki. Maar was altijd wel de mediakant. Je ziet vaak dig hebben om te recyclen, ach dat is een ik kan Boyd helaas niet meer vragen of dat publiciteit het ondergeschoven kind lang verhaal. In 1992 heb ik daarover het klopt, hij overleed op 21 juli. is. Mijn idee, daarom ben ik zelf Socia Pronk een kleine paper in de handen ge- Media begonnen, is dat als je een hele- drukt. Dat was in die tijd dat hij naar Rio Marian van Stiphout boel werk en soms ook geld steekt in or- ging naar die grote VN klimaatconferen- ganiseren, in mensen mobiliseren enzo- tie, haha. Maar goed, daar is niks mee ge- Voorbeelden projecten: sociamedia.nl, Fotopagina in voort en dan achteraf niks doet aan pu- beurd.” VM (pagina 18-19): tinyurl.com/boydfoto

6 VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 7

Srebrenica zonder masker

Voorafgaand aan de jaarlijkse Srebrenica- herdenking op 11 juli organiseert Prodemos in Den Haag een discussiebijeenkomst rond vragen over de val van de enclave in 1995 en daarna, die nog steeds openstaan. Dit jaar werden op 1 juli drie veteranen van Dutchbat uitgenodigd om hun visie te geven over hun rol en de gevolgen van de gebeurtenissen in hun leven daarna. Hun verhalen werden gevolgd door ‘experts’ – waaronder krijgshistoricus Christ Klep – die commentaar gaven om deze persoonlijke verhalen een historisch kader te geven.

e hier opgevoerde Dutchbatters hebben door gerechtelijke pro- Dcedures, artikelen en openbare verklaringen proberen aan te tonen dat de officiële geschiedenis niet in overeen- stemming is met de werkelijkheid die zij hebben meegemaakt. Zij zijn ervan overtuigd dat de geschiedenis op enkele Wijnants Roel Foto: punten opzettelijk is vervalst. Klep, die met een proces wegens dienstweigering HERDENKING SREBENICA. met de debriefing-interviews van de waren bedreigd, een oorlogsverleden DEN HAAG 11 JULI 2014 Dutchbatters bij aankomst in 1995 heeft toegeschreven dat boven hun persoon- meegedaan, beaamt dat: er kunnen geen lijk geweten of de evaluatie van hun de vrijheid of de mars van de vrede onbevangen verslagen meer worden ge- ‘vakmanschap’ uitgaat. Kan men dan wordt genoemd. maakt. Het verhaal dat als historische nog eerlijk zijn? bron zou moeten gelden, wordt vervan- Dave Maat gen door ‘versteende getuigenissen’ en in Gerrit Kremer Hij vocht als beroepsmilitair vanaf 1970 een context van gearrangeerde ‘feiten’ De eerste spreker – inmiddels gepromo- en ziet zich vooral als vechtende soldaat geplaatst, waarin de getuige zich zelf veerd chirurg – heeft over zijn ervarin- met een taak. Maar niet zoals de Neder- moet verantwoorden, zelfs al heeft hij gen geschreven in Medisch Contact landse hiërarchie dat ziet: “Wij vechten zijn belevenissen nog niet persoonlijk (1996). Daarin stelde hij dat hij door als militair voor de gemeenschap, dat is verwerkt. Als soldaten leven zij onder de hulpverlening aan de bevolking, deels waar ik voor opkom. Ik geloof in mezelf vrees dat zij hoe dan ook aansprakelijk samen met ‘Rode Kruis-artsen,’in con- en in mijn team. Maar niet in de hou- kunnen worden gesteld: of door de Ne- flict raakte met militaire richtlijnen. Dat ding van de politiek en de leiding. Wij derlandse natie, of door de leiding van heeft geleid tot dreigingen met proces- staan als ‘wij’ tegenover ‘hun’.” Dutchbat, of misschien wel strafrechte- sen wegens het negeren van bevelen. Het Maat heeft een klacht tegen de rege- lijk. Dat was van meet af aan duidelijk, NIOD-rapport heeft zijn verhaal niet ring ingediend wegens verwaarlozing toen bleek dat er met zaken werd ge- opgenomen. Volgens hem zullen grote van Dutchbat. Vanaf 5 juni bleek Srebre- rommeld en feiten buiten de pers wer- delen van dit rapport moeten worden nica belegerd door Servië, dat alle toe- den gehouden. We kennen het verhaal herschreven. Wat hij vooral weerspreekt voer van materiaal afsneed. Toen reeds van het gewiste filmrolletje, maar er wa- is het beeld dat de moorden door de Ser- rapporteerde Karremans aan de Neder- ren volgens de soldaten minstens vier ven in het zicht van de Dutchbatters vlak landse regering dat Dutchbat niet meer filmrolletjes verdwenen, dus misschien bij de compound waren geschied. Het operationeel kon zijn. Hierop is geen en- nog meer materiaal… grootste deel vond in de bossen plaats, kele reactie gekomen. Wat men dus kon Het juridische boek is allerminst ge- toen op 12 juli 1995 vluchtelingen uit de doen was provisorische zorg verlenen sloten. Op 16 juli j.l. stelde de Haagse compound de weg naar Tuzla zochten, aan de bevolking, zoals een bevalling of rechtbank Dutchbat civiel aansprakelijk een mars van 100 km in drie dagen bij een oude man die door een scherpschut- voor het niet toelaten van ruim driehon- 40 graden. Van de 40.000 die vertrokken, ter in zijn borst was getroffen. Bij de af- derd mannen, die op de laatste dag asiel kwamen er 12.000 aan, de rest werd voer uit Srebrenica was geen gelegenheid zochten. Dit was verwijtbare nalatig- door Servische fusillades afgemaakt. Dit tot feedback. De Dutchbatters hadden heid. En daarmee krijgen ook de betrok- wordt nu jaarlijks herdacht in marsen iets van de genocide gezien: lijken van ken militairen, waarvan sommigen nog die eerste dodenmars, later de mars van Bosniërs op de weg, vrachtauto’s met le-

VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 7 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 8

dematen en andere gruwelen. Maar in hebben uitgelegd waarom we niet de be- strijd van individuen, die gehoorzaam- Zagreb werden zij onthaald met fanfare scherming hebben kunnen uitoefenen, heid hebben gezworen aan het vader- en feest en met de boodschap dat men die de VN had beloofd. We moesten toe- land, maar na de gebeurtenissen in Sre- zijn verhaal op de kazerne in Assen wel geven dat de politiek niet bereid was om brenica dit vaderland op een of andere kwijt kon. Debrieﬁng dus, maar geen ons daarvoor de middelen te verschaf- manier tegenover zich zien. Zij zetten de opvang. Het nieuws van de genocide fen.”Daarbij kwamen ook verhalen los oorlog voort, maar niet met de bewape- moest via lekken naar de pers de publie- over Serven, die wreedheden hebben be- ning die zij indertijd niet hebben ont- ke opinie bereiken, want een eigen ver- gaan in Dutchbatuniformen, die ze van vangen. Zij scharen zich achter de Bos- haal konden de militairen ook bij de vrouwelijke patrouilles hadden geroofd. nische procesvoerders tegen de Neder- marechaussee, niet kwijt. Toen Maat Verder zagen de bussen waarvoor de landse staat, omdat zij achter de Bosni- zich bij de staf beklaagde, werd hij we- vluchtelingen in de compound moesten sche belangen staan die zij indertijd op gens posttraumatische stress het leger verzamelen, eruit als medische trans- bevel van diezelfde Nederlandse staat uitgezet. Hij studeerde daarna bestuurs- portmiddelen, waardoor men werd mis- wilden dienen zonder daartoe in staat te recht om zich tegen de gang van zaken te leid. De beslissingen moesten in een split zijn gesteld… verzetten. Zijn klacht is nu in behande- second worden genomen. Eerst later zag In de oorspronkelijke tekst van de In- ling bij de Commissie van Beroep. men bebloede vrachtwagens. Door de ternationale (1871) roept de commu- Maat ging nu zelf op onderzoek uit gesprekken wisten de militairen veel nard Eugène Pottier alle soldaten op: naar de genocide in Srebrenica. Als hij Bosniërs ervan te overtuigen dat zij geen wanneer de machtshebbers van hun lan-

een moeder, die in de compound op de – althans geen vrijwillige – collabora- den hen weer eens ter oorlog willen voe- dag van de ontruiming een dood kind teurs waren. Voortaan zag men ook de ren, richt hun geweren op hun gene- had gebaard, wil helpen met gegevens Dutchbatters als slachtoffers van de Ser- raals! Zover is het in dit geval niet geko- over het daar gedolven graf, bleek de ven. Kok heeft daarna verschillende do- men en de personen die ik hier heb aan- rechter nodig om dit boven tafel te krij- denmarsen vanuit Srebrenica meegelo- gehaald zullen dat zeker nog niet doen. gen. Dat hij zo de moeder kan bijstaan pen en persoonlijk meegeholpen aan de Maar het lijkt erop dat de tijd niet ver met het verwerken van de gebeurtenis- wederopbouw. Zijn relatie met Srebreni- weg zal zijn... sen, ja dat hij dit verhaal na ruim 15 jaar ca is nu zodanig dat hij daar “een vader- in de pers kwijt kan, helpt hem. Maar land” heeft gevonden, in plaats van in Jan Bervoets het keert hem nog meer tegen de hiërar- Nederland. En dat is nu getroffen door chie van zijn eigen land. overstromingen, waardoor verwoest is G.D. Kremer, Medische neutraliteit in crisis- wat in Srebrenica zopas was opgebouwd. beheersingsoperaties, Hoezo vanzelfsprekend? Boudewijn Kok Kok en zijn medeveteranen hebben het Medisch Contact, #45, November 8, 1996. Hij was op gedwongen transport naar ministerie van defensie benaderd voor Over Dave Maat: ‘Waar is het graf van mijn Nederland “wat kwijtgeraakt” en dat was materieel om de bevolking bij te staan, kindje?’ HP/De Tijd, 25 november 2011, p. 18-25. de band met de Bosnische bevolking. In maar hebben tot op heden nog geen ant- Over Boudewijn Kok en Samira Maas is op 7 2007 ontmoette hij door bemiddeling woord gekregen. februari 2013 een uitzending van het Klokhuis van het comité Westerbork mensen uit geweest. Nadere documentatie is opgenomen op Srebrenica. Dit stelde hem in staat zich Vergeet dus onbevangen geschiedschrij- de site van veteranendag 2014, via Google te met de dorpelingen te verzoenen.“We ving! Wat men hoort is de voortdurende raadplegen.

8 VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 9

Ingezonden brief

Geachte heer Broek,

n het laatst verschenen nummer van VredesMagazine las ik met genoegen Ien gedeeltelijke herkenning het artikel over de dienstweigeraars na de bevrijding. Genoegen, omdat het artikel me terugbracht naar de jaren die mijn vader als dienstweigeraar in de kampen die genoemd werden, heeft doorgebracht. Herkenning, omdat ik zelf als dienstweigeraar de vervangende dienst

vervulde in de RPI, de Staatsdrukkerij en de Vries Archief Foto: in Vledder. een van hen contact opnemen om meer KAMP VLEDDER 1947 In het artikel wordt geschreven dat de te weten te komen over het wel en wee eerste dienstweigeraars in 1958 te werk van mijn vader in de kampen. Van het ode die ik doorbracht in de RPI was een gesteld werden in de RPI. Dat is niet weinige dat ik weet, is de indruk dat hij vormende. Vledder was een soort Pietje juist; in 1954 werd ik opgeroepen om als die tijd zeer positief heeft doorgebracht. Bel-kamp voor me, waar ik als oppersto- leerling-verpleger dienst te doen in de Nog maar net weer thuis na zéér bepa- ker eerste klas verantwoordelijk was Rijks Psychiatrische Inrichting op de lende jaren in de gevangenis Spandau in voor de grote kachels die in de barakken Boschdijk in Eindhoven. In 1957 zwaai- Berlijn werd hij opgeroepen voor dienst stonden. Met groot genoegen kijk ik er de ik af in Vledder. in Indonesië. Dat wilde hij niet meema- op terug. Dit dus allemaal naar aanlei- Wat ik echter met veel interesse las, ken, overtuigd anti-militarist als hij was. ding van het stuk in het blad. Met vrien- waren de herinneringen die u noteerde De herkenning van die overtuiging bij delijke groet, van Dick de Vries en Klaas Feenstra. Ge- zijn mede-dienstweigeraars maakte voor Koos van Duinen zien de jaren die zij doorbrachten in de hem die jaren, evenals voor de Vries en [email protected] kampen Lauwerspolder en Vledder is Feenstra, tot plezierige en kameraad- het mogelijk dat zij daar samen waren schappelijke jaren. Alhoewel enkele ja- met mijn vader Eiko van Duinen. Mocht ren later ook ik veel positiefs in mijn Noot van de redactie. Het is onze fout: het jaartal dat het geval zijn, dan wil ik graag met ‘dienst’jaren beleefde. Met name de peri- 1958 had 1948 moeten zijn. Financiële actie War Resisters’ International

oals elk jaar zamelen we ook dit Afrika, met zijn vele gewelddadige Belangrijk werk, maar wel werk dat be- jaar geld in voor War Resisters’ In- conflicten, heeft de afgelopen tijd de spe- dreigd wordt, want de financiële situatie Zternational. De WRI werd in 1921 ciale aandacht van de WRI gehad. Daar- van de WRI is niet rooskleurig. In de rij- (in Nederland) opgericht en vormt se- om werd de 4-jaarlijkse conferentie van ke landen neemt de aanhang van de vre- dertdien een netwerk van vredesorgani- de WRI deze zomer in Kaapstad gehou- desbeweging nog steeds af en voor nieu- saties en vredesactivisten dat de hele we- den. Er aan vooraf ging een bijeenkomst we vredesorganisaties in arme landen is reld omspant. In Nederland wordt de van het African Nonviolence and Peace- het moeilijk om veel geld bij te dragen. WRI vanouds vertegenwoordigd door builders Network. Een organisatie die in De financiële actie die wij jaarlijks voe- Vredesbeweging Pais, al is nu ook het in 2012 tot stand kwam op initiatief van de ren is dan ook van groot belang voor het Nederland gevestigde, maar internatio- WRI. Op de conferentie kwam natuurlijk in stand houden van de WRI als organi- naal werkende, Women Peacemakers Pro- niet alleen Afrika aan de orde. Zo werd in satie. Uw bijdrage is dan ook hard nodig. gram erbij aangesloten. een verklaring over Oekraïne betreurd Een deel van de lezers van Vredes- De WRI heeft aangesloten organisaties dat het juist Nobelprijswinnaar EU was Magazine hebben we het makkelijk kun- in landen waar gewelddadige conflicten die de Oekraïne voor een onmogelijke nen maken door een acceptgiro bij te spelen, zoals Israël, Palestina, Zimbabwe, keuze stelde en zo bijdroeg aan het huidi- voegen. Zuid-Korea, Georgië, Columbia, Balkan- ge geweld. Als u die niet aantreft, kunt u uw bij- landen, Papoea Nieuw-Guinea en Zuid Veel werk gebeurt ook in betrekkelijke drage storten op NL27 INGB 0003 7723 Soedan. Dat schept veel mogelijkheden stilte. Denk daarbij aan het steunen van 49 t.n.v. Vredesbeweging Pais o.v.v. gift die echter niet altijd benut kunnen wor- dienstweigeraars over de hele wereld en WRI. Aangezien Vredesbeweging Pais den, omdat door een tekort aan finan- ook aan de training van activisten op al- een ANBI is, is uw gift aftrekbaar voor de ciën het hoofdkantoor in Londen mini- lerlei gebied die hun acties geweldloos Inkomstenbelasting. maal bemenst is. willen voeren.

VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 9 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 10

De nachtmerrie in Gaza

Tussen alle gruwelen die zich in het laatste Israëlische offensief in Gaza afspelen, blijft het doel van Israël simpel: rust-voor-rust, herstel van de orde. Op de Westbank is die orde dat Israël door kan gaan met de illegale bouw van nederzettingen en infrastructuur, en daarbij alles wat waarde heeft in Israël kan integreren. En ondertussen blijft het de Palestijnen terugdrijven in onvruchtbare enclaves, met gebruik van geweld en onderdrukking. Voor Gaza betekent die orde een ellendig bestaan onder een wreed en ontwrichtend beleg door Israël, dat overleven toelaat maar niet meer dan dat.

e aanzet tot de meest recente Is- rug te gaan naar de toestand zoals die raëlische strafexpeditie was de voor deze oorlog was. Dat willen we niet Dbrute moord op drie Israëlische weer! Wij hebben geen waardigheid, geen jongens uit een nederzetting op de bezet- trots; wij zijn slechts zwakke doelen, en te Westbank. Een maand eerder waren in heel goedkoop. Tenzij onze situatie we- PALESTIJNSE MUNT UIT 1927. PALESTINA Ramallah, Westbank, twee Palestijnse zenlijk verbetert, kunnen we beter dood- WAS VAN 1920 TOT 1948 BRITS jongens doodgeschoten. Dat dit weinig gaan.’ En dan heb ik het over intellectue- MANDAATGEBIED. MUNTEENHEID WAS aandacht trok is begrijpelijk, want het len, wetenschappers en over gewone HET PALESTIJNSE POND. hoort tot de routine.“Het geïnstitutiona- mensen: iedereen zegt dat.” liseerde gebrek aan belangstelling voor en Israël al veertig jaar wordt geblok- Palestijnse levens in het Westen helpt niet CONSENSUS keerd. Daar staat tegenover dat Israël, af- alleen te verklaren waarom Palestijnen De Palestijnen hebben in januari 2006 gezien van wat incidentele maar beteke- naar geweld grijpen,” zegt Midden-Oos- een zware misdaad begaan. Ze stemden nisloze verklaringen, de vernietiging van ten deskundige Mouin Rabbani, “maar verkeerd in zorgvuldig gecontroleerde Palestina als doel heeft, en bezig is dat verklaart ook Israëls nieuwe aanval op de verkiezingen en gaven Hamas zeggen- doel te verwezenlijken. Die Palestijnse Gazastrook.” schap in het Parlement. De media be- misdaad van januari 2006 werd onmid- In een interview zegt mensenrechten- klemtonen steeds, dat Hamas de vernie- dellijk afgestraft. De USA en Israël legden advocaat Raji Sourani, die in de jaren tiging van Israël gezworen heeft. In wer- de dwalende bevolking hardvochtige met Israëlische wreedheden en terreur in kelijkheid hebben leiders van Hamas maatregelen op en Israël verhevigde het Gaza gebleven is:“De zin die ik het mees- bij herhaling duidelijk gemaakt dat Ha- geweld. En Europa volgde; beschamend. te hoor sinds er over een staakt-het-vu- mas de twee-staten-oplossing accepteert De USA en Israël maakten snel plannen ren gesproken wordt is:‘Iedereen zegt dat waarover internationaal consensus be- voor een militaire staatsgreep tegen de het voor ons beter is te sterven en niet te- staat, maar die door de Verenigde Staten gekozen regering. En toen Hamas het lef had die plannen te verijdelen, werden de Israëlische aanvallen en het beleg nog zwaarder. Ik hoef de afgrijselijke gebeurtenissen sindsdien niet te beschrijven. Het mee- dogenloze beleg en de woeste aanvallen werden onderbroken door periodes ‘om het gras te maaien’,om de opgewekte uit- drukking te gebruiken waarmee Israël de periodieke exercities aanduidt waarin het belangrijke vissen uit de vijver probeert te schieten in wat het haar ‘verdedi- gingsoorlog’ noemt. Als het gras dan ‘ge- maaid’ is en de wanhopige bevolking probeert weer iets op te bouwen op de puinhopen en de moorden, volgt een staakt-het-vuren. Het laatste dateert van na de Israëlische aanval van oktober 2012 onder de naam ‘Operation Pillar of De- fense’.Hoewel Israël het beleg handhaaf- de heeft Hamas dit staakt-het-vuren ge- respecteerd, zoals ook Israël toegeeft. De zaak veranderde toen Al Fatah en Hamas in april dit jaar een overeenkomst sloten

10 VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 11

die voorzag in een regering van techno- derdduizend mensen dat zij hun wonin- vende en in wezen eenzijdige steun voor craten die niet aan een van die partijen gen, die al onder vuur liggen, verlaten en Israëls misdaden handhaaft en doorgaat verbonden waren. naar een even gevaarlijke plek tien kilo- met haar afwijzing van de sinds lang be- Vanzelfsprekend was Israël woest, te- meter verderop gaan.” staande internationale consensus over meer omdat zelfs de regering van Obama Er is in werkelijkheid in de gevangenis een diplomatieke oplossing. Maar de toe- de goedkeurende geluiden uit het Westen Gaza geen plek die veilig is voor Israëls komst gaat er anders uitzien als de Ver- bleek te steunen. Deze overeenkomst on- sadisme, dat wellicht zelfs de vreselijke enigde Staten haar steun intrekt. In dat dergraaft niet alleen de Israëlische claim misdaden van Operation Cast Lead uit geval worden stappen mogelijk in de dat het niet kan onderhandelen met een 2008/2009 overtreft. De afschuwelijke richting van de “duurzame oplossing” verdeeld Palestina, maar bedreigt ook Is- onthullingen riepen bij de meest ethische voor Gaza, waartoe de Amerikaanse mi- raëls langetermijndoel Gaza van de West- president ter wereld, Barack Obama, de nister van Buitenlandse Zaken John Ker- bank af te splitsen en in beide gebieden gebruikelijke reactie op: groot medele- ry heeft opgeroepen. Een oproep die in haar verwoestende beleid voort te zetten. Daar moest iets aan gedaan worden. Die gelegenheid kwam toen op 12 juni in de Westbank drie Israëlische jongens ver- moord werden. De regering Netanyahu wist al snel dat de jongens dood waren maar verzweeg dat. Dat gaf haar de gelegenheid een inval te doen in de West- bank, gericht tegen Hamas. Premier Ben- jamin Netanyahu zei zeker te weten dat Hamas verantwoordelijk was. Maar ook dat was een leugen. Een van de leidende Israëlische des- kundigen over Hamas, Shlomi Eldar, be- richtte vrijwel onmiddellijk dat de moor- denaars hoogstwaarschijnlijk in een dis- sidente clan in Hebron gezocht moesten worden, een clan die sinds lang een luis in de pels was van Hamas. “Ik ben ervan overtuigd dat zij geen groen licht had van de leiding van Hamas, maar dit gewoon een goed moment vonden om iets te doen,”voegde Eldar daar aan toe. De 18- daagse strafexpeditie na de kidnapping, en de sterk verhevigde Israëlische onderdrukking, slaagden er echter in de gevreesde eenheidsregering te ondermij- nen. Ook voerde Israël tientallen aanvallen in Gaza uit, waarbij op 7 juli vijf leden van Hamas gedood werden. Uiteindelijk reageerde Hamas met de eerste raketaan- vallen in negentien maanden en gaf Isra- ven voor de Israëli, een bittere veroorde- Israël tot een hysterische veroordeling ël daarmee het voorwendsel om op 8 juli ling van Hamas en een oproep tot mati- leidde, omdat die frase kon worden uit- Operation Protective Edge te starten. ging aan beide partijen. gelegd als een oproep om een eind te ma- Op 31 juli waren rond 1.400 Palestij- ken aan het beleg en de voortdurende nen gedood, merendeels burgers, waar- TOEKOMST aanvallen door Israël. En hij zou zelfs – onder honderden vrouwen en kinderen. Als de huidige aanvallen afgelopen zijn, horror of horrors – uitgelegd kunnen Len Munnik Tekening: En drie Israëlische burgers. Grote delen hoopt Israël de handen vrij te hebben om worden als een oproep om in de rest van van Gaza waren in puin gelegd. Vier zie- haar misdadige gedrag in de bezette ge- de bezette gebieden internationaal recht kenhuizen werden aangevallen, evenzo- bieden zonder buitenlandse inmenging van toepassing te verklaren. veel oorlogsmisdaden. Israëlische autori- te kunnen voortzetten, met de steun van Veertig jaar geleden heeft Israël de fa- teiten roemen de menselijkheid van wat de USA waarop het in het verleden altijd tale keuze gemaakt voor uitbreiding bo- zij ‘het meest ethische leger ter wereld’ kon rekenen. De Gazanen zullen vrij zijn ven veiligheid, toen het een vredesver- noemen, omdat het de bewoners waar- tot de orde terug te keren in hun door Is- drag afwees dat door Egypte was aange- schuwt dat het hun huizen gaat bombar- raël geleide gevangenis, terwijl de Pales- boden in ruil voor ontruiming van de be- deren. Die praktijk is “sadisme, dat zich tijnen op de Westbank in vrede kunnen zette Egyptische Sinaï, waar Israël groot- schijnheilig als medeleven vermomt,” in toekijken hoe Israël hun resterende be- schalige vestigings- en ontwikkelings- de woorden van de Israëlische journalist zittingen ontmantelt. Dat verwacht ik plannen opzette. En het heeft sindsdien Amira Hass. “Een bandje eist van hon- tenminste, als de USA haar doorslagge- in dat beleid volhard. Als de Verenigde

VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 11 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 12

Staten zich bij de internationale gemeenschap zou voegen, zou dat grote invloed Geoogste storm hebben. Israël heeft steeds opnieuw afgezien van geliefde plannen als de USA dat oe IS in het Midden Oosten zo ‘opeens’ de vroegen. Zo liggen nu eenmaal de ver- Hnieuwe demon is geworden, valt eenvoudig houdingen. te verklaren voor wie niet al te kort van geheugen is. Israël heeft ook weinig meer om op te- Niettemin vergeten de meeste commentatoren maar rug te vallen, sinds het een beleid voert al te graag, dat IS in wezen een van de monsters is, waardoor het van een land dat alom be- die gebaard zijn door de Amerikaans-Britse inval in wonderd werd is veranderd in een land Irak in 2003. Saddam Hussein was een sunniet, maar dat wordt gevreesd en verafschuwd; dat zijn Irak was een seculiere staat. Religieuze types met blinde vastberadenheid een beleid konden hun gang gaan, sunnieten zowel als shi’ieten, voert dat afstevent op ethische ontspo- maar extremisten duldde hij niet. De Bush- ring en mogelijk uiteindelijke vernieti- administratie deed na 9/11 zijn best om Saddams ging. regime in verband te brengen met al Qaeda, maar dat Kan het Amerikaanse beleid verande- verband was er in het geheel niet, zoals ook andere ren? Dat is niet onmogelijk. De laatste ja- casus belli naderhand ongefundeerd bleken te zijn. ren is de publieke opinie aanzienlijk op- Aanslagen in Irak begonnen pas na de geschoven, vooral onder jongeren, en dat omverwerping van het Ba’ath-bewind; niet alleen op kan niet helemaal genegeerd worden. de bezetters en collaborerende Iraki, maar ook op Een paar jaar was er een goede basis voor shi’itische voorlieden. De plegers waren dead-enders de eis van burgers dat de Washington zijn (ex-Saddamisten), onder wie vooral sunnitische eigen wetten naleeft en een eind maakt moslimextremisten. Hun ongekroonde leider, Abu aan de militaire hulp aan Israël. De wet- Musab al-Zarqawi, niet afkomstig uit Irak maar uit geving van de Verenigde Staten bepaalt Jordanië, ging voorop in het mateloze geweld: híj dat “geen militaire hulp verleend mag was het doorgaans, die figureerde op naar al-Jazeeri worden aan enig land, waarvan de rege- gestuurde video’s van de meest gruwelijke ring deelneemt in een samenhangend misdaden. Naast ontvoeringen en onthoofdingen patroon van grove schendingen van in- was het ook zijn groep die de koepel van de Gouden ternationaal erkende mensenrechten.” Moskee in Samarra, een van de belangrijkste Israël is zeer zeker schuldig aan zo’n sa- heiligdommen van de shi’ieten in Irak, opblies. Zo menhangend patroon, en dat al vele ja- kon de beweging uitgroeien tot het gevreesde al- ren. Qaeda-in-Irak, uit de gelederen waarvan het nu niet Senator Patrick Leahy (Vermont), de minder gewelddadige IS(IS) is ontstaan. Zarqawi’s opsteller van deze wettekst, heeft erop ge- opvolger Abu Bakr al-Baghdadi proclameerde medio wezen dat deze in specifieke gevallen mo- 2013 de mannen waarmee hij in aan Syrië en gelijk op Israël van toepassing is. Met be- Jordanië grenzende gebieden al jaren een kwaam geleide informerende, organise- islamitische ‘staat’ in Irak voerde tot strijders van rende en activistische inspanningen zou- niet alleen die Islamitische Staat in Irak maar nu ook den pogingen hiertoe succes kunnen Column CHORUS van al-Sham, dat is de hele Levant: Irak, Syrië, hebben. Dat zal op zichzelf een bepalen- Jordanië, Libanon, Israël, Palestina. Het kalifaat van de invloed hebben, en biedt bovendien Baghdadi is alles behalve bescheiden. een springplank voor verdere acties om De VS en Europa hopen nu dit zelf gebaarde monster Washington te overreden deel te gaan voor het werk op de grond te bestrijden met een uitmaken van ‘de internationale gemeen- wonderlijke coalitie. Ogenschijnlijk een verbond schap’ en de internationale wetten en or- met de Peshmerga, de gewapende tak van Koerden de na te leven. Niets is van meer betekenis in Noord-Irak. Maar die kunnen niet zonder hun voor de tragische Palestijnse slachtoffers Turkse broeders, guerrillastrijders met recente van vele jaren geweld en onderdrukking. gevechtservaring aan de zijde van de YPG tegen Assad. Hals over kop slooft de Westerse wereld zich Noam Chomsky nu uit om deze mannen van nieuwe bewapening te Noam Chomsky is emeritus hoogleraar voorzien. Daarmee is de PKK van de ene op de taalkunde en filosofie aan het Massachu- andere dag van officieel verboden terroristische setts Institute of Technology, Cambridge, organisatie tot deus ex machina geworden. Als ze die Massachusetts. rol gaan waarmaken, zal de prijs een Koerdische in plaats van een islamistische staat zijn. Het wapengekletter neemt voorlopig nog geen einde. Vertaling: Tjark Reininga Bron: The Nightmare in Gaza Boudewijn Chorus tinyurl.com/alt-gaza

12 VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 13

Springstof Samenstelling: Mark Akkerman, www.stopwapenhandel.org Militaire banden Israël en Nederland

e Nederlandse regering hanteert klant van de Israëlische wapenindustrie. Ook opmerkelijk zijn de trainingen die Deen terughoudend wapenexport- Elbit Systems of America, een volle doch- veel Nederlandse politiediensten krijgen beleid richting Israël. De waarde van de ter van het Israëlische bedrijf Elbit, heeft van het Israëlische bedrijf International totale wapenexport in het laatste decen- recent een contract getekend met de Ne- Security and Counter-terrorism Academy nium was nog geen drie miljoen euro. derlandse krijgsmacht voor onderhoud (ISCA), ook betrokken bij beveiliging Voorheen konden grootschalige wapen- van F-16’s en Apache gevechtshelikop- voor Schiphol en de NS. Het bedrijfje zendingen vanuit de Verenigde Staten ters op een vestiging bij vliegbasis werkte daarnaast met onder meer TNO naar Israël zonder problemen Schiphol Woensdrecht. Thales Nederland produ- en de Universiteit van Amsterdam samen aandoen, maar deze wapendoorvoer is ceert Gill-raketten samen met het Israëli- in het SAFIRE-project, een onderzoek vrijwel volledig verdwenen nadat de be- sche bedrijf Rafael. Defensiesamenwer- naar radicalisering dat geﬁnancierd werd trokken vliegtuigmaatschappij El Al ver- king tussen Nederland en Israël bestaat vanuit het EU onderzoeksprogramma huisde naar de Belgische luchthaven voor een belangrijk deel uit kennisuit- FP7. De EU ﬁnanciert wel vaker samen- Bierset. En een deel van de Amerikaanse wisseling en trainingen. Onder meer het werking tussen Nederlandse en Israëli- wapens voor Israël wordt op dit moment Korps Commandotroepen maakt ge- sche bedrijven en instellingen. geleverd via in Israël gelegen reservede- bruik van Israëlische trainingsfacilitei- Europese anti-wapenhandelclubs van pots van het Amerikaanse leger. ten. Dit past in het streven van de rege- het Europees Netwerk tegen Wapenhan- Het is niet de wapenexport naar Israël, ring tot verdieping van de bilaterale ban- del deden eind juli, toen de aanvallen op maar de import vanuit Israël van militai- den met Israël, zoals bevestigd met een Gaza in volle gang waren, een oproep aan re kennis en technologie, die zorgen recent bezoek van minister Hennis aan de EU om alle militaire relaties met Isra- baart. De Nederlandse krijgsmacht is haar Israëlische ambtsgenoot. ël te beëindigen. Wapenembargo Rusland Thailand koopt

p 1 augustus kondigde de EU een tal lopende projecten werd terugge- wapens Oembargo op in- en uitvoer van mi- schroefd of beëindigd, waaronder sa- litaire goederen van en naar Rusland af. menwerking met Renault voor gevechts- in Nederland Voor de Nederlandse militaire industrie voertuigen en met Rheinmetall voor si- heeft dit nauwelijks gevolgen. De wapen- mulatie-apparatuur voor de landmacht. et leger van Thailand, dat afgelo- export naar Rusland was de afgelopen In de media verscheen het alarmeren- Hpen mei voor de zoveelste maal tien jaar minder dan drie miljoen euro de bericht dat de leverancier van de raket een staatsgreep pleegde, heeft de afgelo- waard. Ook de totale Europese export is die mogelijk gebruikt werd om het vlieg- pen tien jaar voor ruim 68 miljoen euro niet omvangrijk. Rusland heeft een uit- tuig van vlucht MH17 uit de lucht te wapens in Nederland gekocht. De meeste gebreide eigen wapenindustrie die in de schieten in Amsterdam zetelt. Dit verhaal wapenexporten zijn bedoeld voor de ma- meeste behoeften kan voorzien. blijkt echter te kort door de bocht te zijn. rine, maar er zijn ook delen van pantser- Het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Het om belastingredenen in Amsterdam voertuigen, rupsbanden voor tanks en Frankrijk zijn de belangrijkste leveran- gevestigde bedrijf Rostec is 100% aan- beeldversterkerbuizen voor nachtzicht- ciers uit de EU, waarbij een nog lopende deelhouder van Rosoboronexport, dat apparatuur geleverd. Daarnaast fungeer- order voor twee Franse vliegdekschepen namens de Russische staat het ofﬁciële de Nederland in 2008 en 2009 als door- het meest opvalt. Een order waarvoor bemiddelingsagentschap is voor wapen- voerland voor grootschalige Tsjechische ook de Nederlandse scheepsbouwer Da- export vanuit Rusland. Maar er is geen munitiezendingen. men nog even in de race was.Vooral van- sprake van dat het bedrijf zelf de vermoe- Sinds de voorlaatste militaire staats- wege deze export besloot de EU dat al lo- delijk gebruikte SA11(‘Buk’)-raket heeft greep, in 2006, zijn weliswaar een aantal pende contracten buiten het embargo geproduceerd of geleverd. Mochten dit wapenexportvergunningen geweigerd, vallen. soort wapens vanuit Rusland naar de se- maar de meeste werden zonder probleem Ook voor de Russische wapenexport paratisten zijn geschoven, dan zal dat verleend. De regering meent dat de aard zijn de gevolgen van de sancties beperkt. niet via ofﬁciële export zijn gegaan. van de betrokken goederen inzet bij in- Rusland is weliswaar na de Verenigde Dit laat onverlet dat het feit dat Rostec terne repressie onwaarschijnlijk maakt. Staten de grootste wapenexporteur ter met een volledige dochter als betrokkene Uit de inzet van Nederlandse wapens in wereld, maar EU-landen zijn nauwelijks en promotor van Russische wapenexport Bahrein en Egypte tijdens de Arabische klant van de Russische wapenindustrie. in Amsterdam zit natuurlijk wel degelijk Lente is echter gebleken dat dat soort za- Serieuzere consequenties liggen er op het onwenselijk is. Het bedrijf is betrokken ken van tevoren slecht is in te schatten. vlak van samenwerking tussen Russische bij controversiële leveranties, bijvoor- Bovendien versterkt elke wapenleveran- en Europese militaire bedrijven. Een aan- beeld aan het regime van Assad in Syrië. tie de positie van de Thaise krijgsmacht.

VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 13 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 14

Ontmoetingsdag vredesbeweging

Op 7 juni kwam de vredesbeweging bijeen voor de derde maal in EMMA te Utrecht. Jeanne Poort-van Eeden verwelkomde de aanwezigen namens Vrouwen voor Vrede, die deze dag organiseerde. Zij herinnerde ons in haar vervolgtoespraak aan het eerste ‘Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid voor de Kinderen van de Wereld’ dat van 2000 tot 2010 werd gehouden. Sedertdien zijn veel mensen stug door blijven gaan met het vredeswerk en het is goed je dat te realiseren. Want hoe anders kan je echte vrede bereiken?

e dag stond in het teken van lobbywerk, waarover door Janne DPoort-van Eeden en Tineke Fen- nis een discussiestuk wordt voorgedra- gen. De vredesbeweging zelf is een voorbeeld van een geslaagde lobby. Het be-

grip conﬂictpreventie, waarvoor de vre- Thea Vermeiren Foto: desbeweging jarenlang heeft gepleit, is nu persoon. Houd rekening met partijcul- – Online communicatie. volledig ingeburgerd. Het Platform Vrou- tuur en taalgebruik. Stelling: De vredesbeweging wordt wen en Duurzame Vrede heeft jarenlang Een Kamerlid vormt het topje van een versterkt als ze zich ook naar buiten geza- geijverd voor de uitvoering van Resolutie ijsberg. De lobbyist moet weten waar die menlijk presenteert. 1325 van de VN-Veiligheidsraad over persoon uit voortkomt en ook de omrin- – Vredeseducatie. Vrouwen, Vrede en Veiligheid (2000) om gende invloedrijke ﬁguren en organisa- Stelling: Wil je vredeseducatie op een vrouwen bij vredesprocessen te betrek- ties bewerken. Met gerichte informatie goede manier implementeren in het on- ken. Dat is nu breed in de Nederlandse over de juiste mensen en procedures kan derwijs, dan dient er zowel richting leer- politiek opgenomen. je als lobbyist op het goede moment in- lingen als docenten en ouders een ge- spelen en je zaak maximaal onder de aan- meenschappelijk beleid gevoerd te wor- Een lobby kenmerkt zich door drie pun- dacht brengen. den. ten: Uit de zaal komen reacties en het – Naar een primaat van de ethiek. – Het initiatief ligt bij de lobbyist. wordt een levendig en leerzaam uurtje. Kernpunt is: er is geen vrede. Het orga- – De interventie vindt plaats buiten het De discussie spitst zich toe op de vraag: nisch geheel is ziek en geen baas over de zicht van de openbaarheid. Lobbywerk is in lobbywerk zit een element van druk en eigen ontwikkelingsgang. Dat kan het al- als een spel. macht; bedienen wij ons zo niet van de leen door ethiek tot hoeksteen van het ei- – Wees duidelijk en eerlijk over het doel. middelen waartegen wij ons juist verzet- gen leven en de gemeenschap te maken. Iedere politicus heeft zijn eigen porte- ten? Toch vinden de meeste deelnemers Een steeds terugkerend punt in de dis- feuille. Richt nooit al je aandacht op één dat eerlijk lobbywerk een goed middel is cussies was de vraag: hoe kunnen we om iets te bereiken. Je moet bij beleids- meer gezamenlijk optreden? De samen- makers een sfeer van veiligheid en ver- werking via het internet gaat gestalte trouwen creëren. Daarnaast kun je ook je krijgen. Hierover zijn concrete afspraken eigen agenda volgen. gemaakt. Enkele plaatsen waar verschil- FONDS lende vredesorganisaties al samenwerken WERKGROEPEN en eigen informatie geven zijn: www.ac- VREDESPROJECTEN Na de pauze is er voor de deelnemers een tieagenda.nl, www.vredesmagazine.nl, keuze uit vijf werkgroepen: www.omslag.nl (Omslag heeft ook een HEEFT U NODIG! – Burgervredeswerk persbureau). Op www.vredessite.nl/ Hun vraag luidt: Hoe kunnen wij het nieuws/x_717.html staat een uitgebreid Nog altijd voeren er mensen actie voor vrede. burgervredeswerk door jongeren onder- verslag met geluidsopnamen. Zij kunnen uw steun goed gebruiken! steunen? We zoeken jongeren met passie. Fonds Vredesprojecten steunt kleine radicale – Mensenrechten. Benno Houweling vredesacties aan de basis. Help mee. Stelling: Als vredesbeweging moeten we veel meer samenwerken. We moeten Giro 4738565 t.n.v. Fonds Vredesprojecten die samenwerking vorm geven als een Een uitgebreid verslag is te vinden op vredesproject. tinyurl.com/emontmd

14 VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 15

Angst voor ISIS leidt tot rare sprongen

Tot voor kort werd de naam ‘Isis’ geassocieerd met de Egyptische godin van leven en vruchtbaarheid. Inmiddels staat ISIS voor de dood en verderf zaaiende ‘Islamitische Staat’ in Irak en Syrië. Een groep radicale jihadisten die schijnbaar vanuit het niets in no- time ﬂinke delen van Irak en Syrië veroverd heeft waaronder de miljoenenstad Mosoel. Terwijl hun optreden vooral afschuw opwekt, lopen in Den Haag mensen met ISIS- vlaggen rond. De opmars van ISIS is inmiddels zelfs aanleiding tot Amerikaanse bombardementen. Wat is er aan de hand?

errorisme-onderzoekster Beatri- soennitische politiek, met onder andere ISIS LOGO ce de Graaf wees er in een uitzen- een burgeroorlog tot gevolg en de ge- Tding van Knevel & Van den Brink welddadige opdeling van steden als Bag- vormde vanaf dat moment een minder op, dat ISIS een regelrecht gevolg is van dad en Mosoel in shi’itische en soenniti- grote bedreiging voor Bagdad, maar het de Westerse interventies in Irak en Syrië. sche wijken. De systematische achterstel- tot dan relatief rustige Mosoel viel ten De invasie van 2003 maakte een einde ling en de burgeroorlog vormden een prooi aan incidenten waarbij vooral de in aan de dominante posities van de soen- dankbare voedingsbodem voor het ont- en rond deze stad in relatief grote aantal- nitisch-Arabische minderheid in Irak staan van diverse extremistische splin- len levende etnische en religieuze min- waaronder Saddam Hoessein zelf, de top ters, waaronder een groep die zich ‘al- derheden het moesten ontgelden. De Sy- van de Ba’ath-partij en de Iraakse leger- Qaeda in Irak’ (AQI) noemde. risch-Orthodoxe bisschop van Mosoel leiding. De decennialang onderdrukte Tijdens de burgeroorlog (2006-2007) verklaarde medio augustus, dat de chris- shi’itische meerderheid kreeg de macht wist het Amerikaanse leger de soenniti- telijk bevolking (aanvankelijk enkele in de centrale regering en de Koerdische sche milities waaronder AQI uit verzets- honderdduizenden) Mosoel sinds 2008 minderheid kreeg autonomie. Zowel de haarden als Faloedja te verdrijven. AQI zes keer had moeten verlaten vanwege Amerikaanse bezettingsmacht als de vestigde zich daarop in en rond Mosoel het tegen hen gerichte geweld. “Het kon door de shi’ieten gedomineerde centrale en ging op in de Islamitische Staat in Irak echter niemand iets schelen en nu is het regering van Irak voerden een zeer anti- (ISI) of werd er door overgenomen. Ze te laat.”

KATALYSATOR: STRIJD IN SYRIË In Irak was ISI feitelijk in een hoek gedre- ven, maar een paar jaar later bood de Sy- rische burgeroorlog uitkomst. ISI doopte zich om tot ISIS en wist in het voorjaar van 2013 de Syrische stad Raqqa te ver- overen waar het een waar schrikbewind vestigde. Nieuws hierover ging verloren in de stroom van berichten over de ver- schrikkelijke dingen in Syrië gebeur- (d)en. Voor ISIS vormde deze verovering een belangrijk keerpunt. Anders dan tot dan toe in Mosoel kon het in Raqqa daadwerkelijk een hele stad besturen en terwijl het in Irak min of meer aan de grond zat kon het in Syrië rekenen op buitenlandse hulp in de vorm van wapens, ﬁnanciële middelen en strijders. De scheidslijnen tussen het Vrije Syrische Leger, al-Nusra en ISIS zijn in de praktijk minder afgebakend dan ze op papier lij- Foto: Jan Schaake Foto: ken en vanuit de Golfstaten en Turkije SOLIDARITEITSACTIE MET CHRISTENEN EN JEZIDI'S IN NOORD-IRAK DOOR SYRISCH- wordt ook minder selectief gekeken bij ORTHODOXE CHRISTENEN EN SYMPATHISANTEN. ENSCHEDE, 3 AUGUSTUS de steun aan de gewapende Syrische op-

VREDESMAGAZINE nr. 4-20142-2014 15 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 16

positie dan het Westen graag zou willen. sus-regio, Afghanistan, Pakistan en de de booming city Erbil, met veel Westerse Door zich in Syrië een machtsbasis te rest van de Arabische regio. Een relatief economische belangen, door ISIS werd verwerven, heeft ISIS deze zomer in Irak klein deel is afkomstig uit Syrië en Irak bedreigd, niet toen honderdduizenden een groots offensief in kunnen zetten, zelf en dat is ook meteen de achilleshiel burgers een maand eerder Mosoel ont- waarbij het gesteund werd door brede la- voor het draagvlak dat de organisatie in vluchtten. En overigens ook niet al veel gen onder de soennitische bevolking in de door haar veroverde gebieden moet eerder toen keer op keer duidelijk werd deze regio, die de systematische achter- zien te handhaven. De angst en het ge- dat de Iraakse regering onder Maliki de stelling door de juist daarvoor herkozen weld van de tegenstanders van zowel ISIS boel steeds verder deed escaleren. Wie de shi’itische premier Maliki meer dan zat als de achtergestelde soennitische bevol- ogen open had gehad, had de opmars van is. king in Syrië en Irak houden de strijders ISIS al veel eerder kunnen zien aanko- Het is waarschijnlijk meer de systema- en hun draagvlak voorlopig bij elkaar. men en kunnen stoppen. tische achterstelling dan de zeer extre- Iets dergelijks geldt ook voor de sym- Of de Westerse bombardementen ef- mistische religieuze agenda die bij bevol- pathisanten in Nederland. De echte die- fectief zijn of niet, ze spelen de ISIS-pro- kingsgroepen in Irak en daarbuiten tot hards vertrekken naar Syrië en Irak, paganda hoe dan ook in de kaart en ver- sympathie voor ISIS leidt. Aan het optre- waardoor op dit moment weinig te vre- sterken de aantrekkingskracht en het den van ‘normale’ al-Qaeda-groepen – zen valt van de jongeren die met ISIS- draagvlak voor het idee van een ISIS-ka- zoals NRC-columniste Carolien Roe- vlaggen in de Haagse Schilderswijk de- lifaat binnen en buiten Irak. Waar de lants ze noemt – als al-Nusra zijn we zo monstreren of zich hiermee in een Gaza- Amerikaanse troepen zich tijdens de langzamerhand wel gewend. Het extre- demonstratie willen voegen. De schrille burgeroorlog van 2007-2008 nog min of me geweld van ISIS, dat zelfs de centrale toon waarop de christelijke partijen en meer als onafhankelijke troepenmacht al-Qaeda organisatie te ver gaat, blijkt de PVV met haar afsplitsingen elkaar opstelden, kiest Obama met zijn bom- echter nog in staat te zijn het Westen te proberen te overtreffen in het eisen van bardementen duidelijk partij voor de shockeren en de door ISIS zelf actief ver- maatregelen tegen ISIS-vlaggen vormt shi’itische en Koerdische troepenmach- spreide beelden en verslagen van haar een bedreiging voor de grondwettelijke ten in Irak en tegen de soennitische waar- terreurdaden doet door haar bedreigde demonstratievrijheid en is koren op de door Amerika en het Westen een sekta- burgers, Iraakse legereenheden maar ook molen van bevolkingsgroepen die zich risch conflict worden ingetrokken, waar- Koerdische peshmerga’s al wegvluchten toch al achtergesteld voelen in de Neder- in ze bovendien plotseling aan de andere bij de eerste geruchten dat ISIS in aan- landse samenleving. Door op even kant in dit conflict komen te staan dan tocht is. schrille toon te eisen dat Nederlandse tot dusverre het geval was in de regionale Dit militaire succes in Syrië, waar ISIS moslimorganisaties zich openlijk van machtsstrijd tussen de zogeheten shi’iti- inmiddels aan de poorten van Aleppo ISIS distantiëren, drijf je ISIS-aanhan- sche Halve Maan van Hezbollah, via Sy- staat, de opmars in Irak en het feit dat het gers en Nederlandse moslims juist in één rië naar Iran tegenover de soennitische Westen op dit moment vooral ISIS als hoek. Golfstaten onder leiding van Saoedi- een serieuze dreiging ziet, geven de bewe- Arabië. Ook qua steun aan de Koerden ging een grote aantrekkingskracht op SELECTIEVE PANIEK dreigt Amerika in een ander kamp te- jongeren wereldwijd. Sommigen trekken De Amerikaanse bombardementen, de recht te komen dan NAVO-bondgenoot daadwerkelijk naar Syrië en Irak om mee Europese steun (inclusief overhaaste wa- Turkije. te vechten, anderen blijven thuis, maar penleveranties) aan diverse militaire of- En Nederland? De Nederlandse rege- steken hun sympathie voor ISIS niet on- fensieven tegen ISIS is vooral een paniek- ring wil zich vooralsnog beperken tot de der stoelen of banken. Van de ISIS-strij- reactie ingegeven door het feit dat de levering van helmen en scherfvesten aan ders zou intussen al een op de tien af- Koerden kennelijk niet in staat waren om Koerdische strijders, maar eind augustus komstig zijn uit West-Europa, eenzelfde de opmars van ISIS te stoppen. De Wes- riep minister Timmermans ook op tot aantal uit Turkije en voorts uit de Kauka- terse interventie begon immers pas toen wapenleveranties aan de gematigde Syri- sche oppositie om zich tegen ISIS teweer te kunnen stellen. En dat terwijl Tim- mermans en een vrijwel volledige Twee- de Kamer precies een jaar geleden nog mordicus tegen de opheffing van het Eu- ropese wapenembargo jegens de Syrische oppositie waren, omdat er in het Mid- den-Oosten eerder teveel dan te weinig wapens waren en het bepaald niet onwaarschijnlijk was dat de wapens van de ene groep binnen de kortste keren in handen van een andere strijdgroep zouden zijn. Angst blijkt ook nu weer een slechte raadgever en weloverwogen posities om zeep te helpen.

Jan Schaake

16 VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 17

uit de geschiedenis Brandhaarden, maar van de vredesbeweging geen reden tot paniek

In deze reeks, waarin we steeds een aspect van de geschiedenis van de e Israëlisch-Palestijnse tragedie, ‘de moeder vredesbeweging belichten, het negende stukje. Daarin gaat het over de Dvan alle conflicten’ in het M.O., lijkt een ‘never ontwikkelingen in de vredesbeweging als reactie op de Koude Oorlog. ending story’. Om moe van te worden, hoe verdrietig De serie is ontleend aan de tentoonstelling ‘Zicht op Vrede’ van het het ook is, nu het in Gaza weer veel mensenlevens Museum voor Vrede en Geweldloosheid. Deze uit 24 panelen bestaande kost. Dit omdat Gaza (ooit) slechts halfhartig tentoonstelling kan (naast vele andere) geleend worden en is ook te zien autonomie kreeg, al maakt ook Hamas de nodige op www.vredesmuseum.nl. fouten. De tweede brandhaard lijkt een laatste bedrijf in de fatale vergissing van Bush en Blair (2003) om ‘van Irak met geweld een democratie te maken.’ Dit is De vredesbeweging in de ook nog in strijd met de internationale rechtsorde, wat bovendien 660.000 Irakezen en 5.000 Amerikanen het leven kostte. Het saldo is: 1) opkomst van de tot jaren vijftig en zestig dan toe onbekende al-Qaeda, 2) vervreemding tussen de drie hoofdgroepen en 3) een semi-dictatuur onder Maliki. Het zoveelste bewijs, dat westerse militaire e zou kunnen zeggen dat de vre- demonstraties in de jaren tachtig. interventie averechts werkt. Tot overmaat van ramp desbeweging zich in de jaren Sinds 1967 organiseert het IKV (nu is er in Irak nu de opmars van ISIS, die angst en Jvijftig opnieuw uitvond. Heel PAX) de Vredesweek in de derde slachtpartijen onder religieuze minderheden in de bepalend daarbij was de Koude Oor- week van september. bergen veroorzaakt. Gelukkig krijgen de laatsten nu log en daarmee samenhangend de Als we verder kijken dan Neder- hulp en is Maliki vervangen als premier. Het tij zal kernwapens. Lang niet iedereen kon land zien we overal de Ban de Bom spoedig keren, ook omdat de Koerden een weerbare zich vinden in het vijanddenken van beweging opkomen. In Engeland or- macht blijken om de opmars van ISIS te stoppen. In de Koude Oorlog en steeds meer ganiseerde het Direct Action Com- een Parool-artikel (27-6) schreef ik dat ISIS “aan mensen beseften het uit moreel oog- mittee Against Nuclear War de eerste fanatisme ten onder zal gaan”, ook door interne punt onaanvaardbare karakter van mars van Londen naar de atoomwa- ruzies, wat Arnold Karskens nu ook zegt in TPO- kernwapens. penlaboratoria in Aldermaston met Magazine (15-8). Voor ons in het Westen lijkt Zo was er onder PvdA-leden veel Pasen 1958. Het werd een jaarlijks overdreven angst hoe dan ook een slechte raad- onvrede met de pro-Amerikaanse gebeuren dat in vele landen navol- gever. Dit geldt ook voor de situatie in de Oekraïne, koers van deze partij. Dat leidde in ging vond. In Nederland werd de de derde brandhaard. Niet dat die totaal ongevaarlijk 1951 tot de oprichting van een orga- eerste Paasmars in 1961 gehouden. is, maar van een tweede Koude Oorlog, vergelijk- nisatie met de veelzeggende naam Het werd een traditie die tot in re- baar met de eerste waarbij twee nucleaire groot- De Derde Weg. Dit was de wegberei- cente tijden werd volgehouden, zij machten onverzoenlijk tegenover elkaar stonden, der van de in 1957 opgerichte Paci- het met een meer algemeen vredes- is geen sprake. Rusland moet Oekraïne’s fistisch Socialistische Partij (PSP). In thema. onafhankelijkheid respecteren, maar in Oekraïne en deze partij vonden voormalige aan- Er is meer dat we slechts kort kun- (voorheen) in het Westen worden in deze ook fouten Column FEDDEMA hangers van de PvdA, de CPN en an- nen aanstippen. gemaakt. Ik ben niet zo voor sancties, omdat ze al dere linkse partijen elkaar. Ze speel- Dienstweigeren blijft een belang- gauw polarisatie oproepen. Gelukkig blijft via VN en de een belangrijke rol in het uitdra- rijk thema. In 1967 wordt de Bond OVSE het gesprek tussen de partijen gaande. De drie gen van het pacifistische gedachte- van Dienstweigeraars opgericht die brandhaarden geven zeker negatieve energie. Maar ze goed, ook al verwaterde dat gaande- in 1971 opgaat in de Vereniging zijn in mijn optiek geen reden voor (overtrokken) weg wat. De partij worstelde lange Dienstweigeraars, nu nog voortle- angst, net als Steven Pinker in zijn Harvard-studie tijd met de vraag of ook in bevrij- vend in VD AMOK deelgenoot in ‘Ons betere ik’ spreekt van “onze tijd als misschien dingsstrijd van alle geweld moest dit blad. wel de meest vredelievende in ons bestaan als mens.” worden afgezien. In 1991 ging de Ook geweldloze weerbaarheid, als Ook de Franse filosoof Michael Serves meent, dat de PSP op in GroenLinks. alternatief voor gewapend verzet te- wereld qua geweld er “echt beter op is geworden.” Opvallend was in deze jaren de rol gen onderdrukking, staat in de be- Qua doodsoorzaken in de wereld staan volgens hem van de kerken. In de PSP waren veel langstelling. In 1962 nam Evert “oorlog en terrorisme nu op de laatste plaats.” Zijn de dominees actief, maar ook in breder Huisman het initiatief tot een trai- drie brandhaarden dan toch niet meer dan kerkelijk verband kwam de discussie ningscentrum voor geweldloze actie. stuiptrekkingen van oud denken, van oud zeer, terwijl op gang vooral over kernwapens. De thans nog bestaande Stichting er tevens breed een positieve onderstroom van Nieuw Dat leidde in 1966 tot de oprichting voor Actieve Geweldloosheid is er een Bewustzijn te zien is? van het Interkerkelijk Vredesberaad, nazaat van. dat een belangrijke rol zou spelen in Hans Feddema de aanloop naar de grote vredes- Chris Geerse

VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 17 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:25 Pagina 18

Aleppo

eeuwenoude, multiculturele metropool kraamkamer van de beschaving

stukgeschoten hopen wanhoop domein van strijd en strijders

en toch ook sporen van jong leven dat opgroeit met dit alles

tot wie, tot wat?

Tekst: Jan Schaake Foto’s: Tom Daams

18 VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:25 Pagina 19

VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 19 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 20

Abonnee worden VredesMagazine wordt gratis toegezonden aan leden van het HVP, Pais en ook aan donateurs van Stop de Wapenwedloop en VD AMOK. Als u Vredes- Magazine regelmatig op uw deurmat wilt vinden kunt u dus lid of donateur worden van één of meer van deze organisaties. Zie de beschrijvingen op deze pagina. Een abonnement zonder ergens lid of donateur VredesNieuws van te worden is ook mogelijk via opgave aan: Vredes- Wilt u het nieuws van en voor de onze e-mailnieuwsbrief VredesNieuws Magazine, Vlamingstraat 82, vredesbeweging sneller en uitgebreider? via: www. vredesbeweging.nl/ 2611 LA Delft of naar Abonneer u dan gratis op nieuws/aanmelden.php info@ vredesmagazine.nl

Het Vredesmagazine en zijn organisaties

WILPF- WOMEN’S INTERNATIONAL VREDESBEWEGING PAIS LEAGUE FOR PEACE AND FREEDOM Vredesbeweging Pais is de Nederlandse tak Obrechtstraat 43, 3572 EC Utrecht van War Resisters’ International. Onze wortels Telefoon 023-5252201 / 030-2321745, gaan terug tot de Eerste Wereldoorlog. e-mail: [email protected] Vredesbeweging Pais staat voor het ideaal van Op de website aandacht voor NAP1325: actieplan vrouwen, een wereld zonder oorlog en voor een geweldloze, duurzame en vrede, veiligheid. rechtvaardige samenleving. We zijn daarvoor op vele manieren actief in Nederland en via de WRI in de hele wereld. VD AMOK Wilt u lid worden, ons steunen of zelf meedoen, kijk dan op: Ons adres: Obrechtstraat 43 www.vredesbeweging.nl of bel: 015-785.01.37. 3572 EC Utrecht 030 8901341 STOP DE WAPENWEDLOOP www.vdamok.nl Stop de wapenwedloop is van oorsprong een "samenwerkingsverband", ontstaan bij de VD AMOK is de voortzetting van de samenwerking tussen de opkomst van de massabewegingen, zoals Vereniging Dienstweigeraars (VD) en het Antimilitaristies tegen de neutronenbom aan het eind van de Onderzoekskollektief (AMOK). We doen onderzoek op het gebied jaren zeventig jaren en die tegen de plaatsing van oorlog en vrede en leveren zo een bijdrage tot een radicale van kruisraketten, bijna 20 jaar geleden. vredesbeweging in de vorm van berichtgeving en analyses. Voor VredesMagazine maken wij de onderzoeksdossiers. Het vraagstuk van de strijd tegen oorlog heeft vele facetten. Hoe Giften ter ondersteuning van ons documentatiecentrum oorlog bestreden moet worden, daarover zullen wel verschillende en kantoor (waar ook Vredesmagazine wordt gemaakt) zijn benaderingen blijven bestaan. Maar deze strijd moet wel welkom op giro 5567607 t.n.v. VD AMOK Utrecht. plaatsvinden, en daartoe blijft een boven partijen en richtingen uitstijgende vredesbeweging een noodzaak. HAAGS VREDESPLATFORM Secretariaat: Jan Bervoets, Valkenboskade 461, HUMANISTISCH VREDESBERAAD 2563 JC Den Haag (tel 070-3922102) Postbus 235, 2300 AE Leiden, tel: 0631275464. e-mail: [email protected]. e-post: [email protected] website www.haagsvredesplatform.nl. website: www.humanistischvredesberaad.nl

Het Haags Vredesplatform sluit zich aan bij een landelijke Op de website aandacht voor vredesproces in Midden Oosten beweging tegen drones, die op 4 oktober a.s. actiedag zal houden. en actie Tekenen Voor Vrede. Op 7 november zal hieraan een vredesdiner gewijd zijn.

20 VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 21

Onderzoeksdossier VD AMOK

KERNWAPENS EN DE WEG NAAR EEN NIEUWE KOUDE OORLOG Tekening: Polyp.org.uk Tekening:

Nederlandse kernwapentaak • Amerikaanse kernbommen in Duitsland • Het politieke wereldbeeld na de vliegramp • Kernwapens en de Oekraïne • Command and Control

Dit dossier is een product van VD AMOK. Redactie: Kees Kalkman VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 22

VD AMOK Onderzoeksdossier De toekomst van de Nederlandse kernwapentaak

Hoewel de regering er ofﬁcieel nog altijd geen vijf Europese NAVO-lidstaten. In totaal spannen voet staat met het Non-Prolife- mededelingen over doet, is inmiddels gaat het hoogstwaarschijnlijk om 180 ratieverdrag (NPV), dat de overdracht genoegzaam bekend dat op de vliegbasis B61-bommen. Dit zijn zogenaamde van kernwapens aan niet-kernwapensta- Volkel in Noord-Brabant al tientallen jaren ‘vrije valbommen’, die door vliegtuigen ten verbiedt. Amerikaanse kernwapens zijn gestationeerd. afgeworpen moeten worden. Piloten van Daaraan gekoppeld vervult een F-16 squadron de gastlanden worden hiervoor getraind. MODERNISERING VAN DE B61 van dezelfde vliegbasis in NAVO-verband een Op Volkel liggen naar schatting twintig Nagenoeg alle kernwapenstaten zijn hun kernwapentaak. Die kernwapens en de B61-bommen opgeslagen. nucleaire arsenalen aan het modernise- kernwapentaak zijn de laatste tijd, meer dan In 2001 werd het aantal Amerikaanse ren. Ook de B61-bommen in Europa, die voorheen, weer onderwerp van debat. kernwapens in Europa nog geschat op vaak gezien worden als verouderd en mi- 480. Sindsdien zijn de B61-bommen ver- litair gezien nauwelijks bruikbaar, ontko- wijderd van de vliegbases Araxos (Grie- men hier niet aan. Onderdelen van de be- oor het eerst sprak een Kamer- kenland, 2001), Ramstein (Duitsland, staande versies van de B61 worden sa- meerderheid zich uit voor de 2005) en Lakenheath (Verenigd Konink- mengevoegd tot een nieuwe bom: de Vverwijdering van de kernwapens rijk, 2006). B61-12. van Volkel en tegen een nucleaire taak De kernwapens zelf blijven tot het mo- Door het toevoegen van een nieuw ge- voor de Joint Strike Fighter, de beoogde ment van gebruik Amerikaans bezit. Het leidingssysteem, in de vorm van staart- opvolger van de F-16. Ontwikkelingen zijn ook de Verenigde Staten die het be- vleugels, wordt de precisie van het wapen die passen binnen een steeds breder ge- sluit tot inzet van kernwapens nemen. verhoogd. Daarmee kan de militaire ge- deeld streven naar een kernwapenvrije Wanneer dit besluit er is, bepaalt de NA- schiktheid bij een lagere kracht op het wereld. VO-commandant in Europa, de Strategic zelfde niveau blijven. Met deze toegeno- Tegelijkertijd wijst de realiteit een an- Allied Commander Europe (SACEUR), men capaciteiten wordt de B61-12 een dere kant op. De Verenigde Staten zijn welke kernwapens omgezet gaan wor- veel bruikbaarder wapen dan de eerdere bezig met een omvangrijke, kostbare den. Deze geeft vervolgens een zoge- B61-versies. Daarmee wordt de bom in operatie om hun kernwapens in Europa naamd release order aan de Amerikaanse de praktijk ook beter inzetbaar. te moderniseren. Dit moet een nieuw, eenheid die de kernwapens bewaken. Die Volgens de oorspronkelijke planning beter bruikbaar type van de huidige B61- eenheid draagt de kernwapens over aan moesten de nieuwe B61-12-bommen in bom opleveren. En de Nederlandse rege- de piloten die ze moeten vliegen en af- 2018 of 2019 op de Europese vliegbases ring legt de genoemde uitspraken van de gooien. In voorkomend geval wordt de gestationeerd worden. Inmiddels heeft Kamer naast zich neer. feitelijke beschikkingsmacht over de het programma vertraging opgelopen en Op dit moment bevinden zich nog kernwapens dus overgedragen aan Ne- wordt de eerste productie van de nieuwe Amerikaanse kernwapens op zes bases in derlandse piloten. Een praktijk die op ge- kernwapens niet eerder dan 2020 verwacht. Dit jaar worden de eerste prototy- pen voor testen in elkaar gezet. De B61- 12 zou ten minste dertig jaar bruikbaar Amerikaanse B61-kernwapens in Europa moeten blijven, wat betekent dat ze tot in de jaren 2050 inzetklaar gereed kunnen LAND BASIS AANTAL KERNWAPENS OVERBRENGINGSSYSTEEM blijven staan. België Kleine Brogel 10 – 20 Belgische F16’s De B61-bommen zijn lang afgedaan Duitsland Büchel 10 – 20 Duitse Tornado’s als achterhaald wapentuig, waarvan de Italië Aviano 50 Amerikaanse F16’s kans op daadwerkelijke inzet nihil was. Ghedi Torre 10 – 20 Italiaanse Tornado’s Het door eigen piloten laten afwerpen Nederland Volkel 10 – 20 Nederlandse F16’s van een bom met weinig precisie zou te Turkije Incirlik 60 – 70 Amerikaanse vliegtuigen weinig doelgericht zijn en teveel risico’s, (bij toerbeurt) ook voor die eigen piloten, met zich mee- brengen.

22 VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 23

VD AMOK Onderzoeksdossier

Hoewel dit een onjuiste veronderstel- ling was – er wordt niet voor niets conse- quent getraind voor het gebruik van de wapens – kan wel gesteld worden dat met de modernisering van de bommen de drempel tot inzet aanzienlijk verlaagd wordt.

KOSTEN De modernisering van de B61 is in de Verenigde Staten niet onomstreden, ook niet binnen Republikeinse kringen. Daar vindt men veelal dat de hoge kosten van de modernisering, naast de kosten die er al gemaakt worden voor de stationering van kernwapens in Europa, niet opwegen tegen andere in hun ogen meer noodza- kelijke militaire uitgaven. De Verenigde Staten zijn jaarlijks zo’n 100 miljoen dollar kwijt aan het handhaven van hun kernwapens in Europa. De geschatte kosten voor de ontwikkeling en productie van de B61-12 zijn inmiddels opgelopen tot 10,4 miljard dollar, meer dan een verdubbeling ten op- zichte van de oorspronkelijk geplande 4 kening moet worden gehouden met de IN VOLKEL WORDT AAN GENERAAL miljard dollar. Het is daarmee het duur- Russische opstelling op nucleair gebied.” BRADY EEN DUMMY VAN DE B61GETOOND. ste kernwapenproject uit de geschiedenis Deze houding – ‘alleen met de NAVO 11 AUGUSTUS 2008. omgerekend naar de kosten per bom. als geheel kunnen stappen gezet worden’ De Amerikaanse wapengigant Boeing, – blijkt steeds weer terug te keren. Hoe- wachten dat de nucleaire versie van de één van de grootste wapenproducenten wel een wijziging van het nucleaire beleid JSF er uiteindelijk niet zal komen. ter wereld, is een voorbeeld van een be- van de NAVO uiteraard een te prefereren Daardoor zou de vreemde situatie ont- drijf dat hier fors aan verdient. In no- weg is, lijkt het ook als afschuifmechanis- staan dat in ieder geval de Europese lan- vember 2012 haalde het bedrijf een con- me gebruikt te worden. Er is geen reden den met Amerikaanse kernwapens op tract ter waarde van 178 miljoen dollar te verzinnen waarom de regering niet hun grondgebied straks een vliegtuig binnen voor het assembleren van het zou kunnen besluiten ook eigen stappen hebben dat niet geschikt is om de kern- nieuwe staartsysteem. te zetten. wapens te gebruiken. De huidige in ge- Ondanks de wens van de regering een bruik zijnde F-16’s en Tornado’s zouden ‘NUCLEAR-CAPABLE’ JSF? nuclear capable JSF aan te schaffen, is het de B61-12 weliswaar kunnen afwerpen, De F-35 Lightning II, beter bekend als nog de vraag of het zover zal komen. De maar technisch gezien niet in staat zijn Joint Strike Fighter (JSF), is, ondanks al- JSF wordt in eerste instantie geprodu- om het nieuwe staartsysteem te gebrui- le kritiek en problemen, nog altijd de be- ceerd als vliegtuig dat alleen geschikt is ken, waardoor de toegenomen precisie oogde opvolger van de F-16 binnen de voor conventionele bewapening. Pas in zou vervallen. Overigens hebben België Nederlandse krijgsmacht. Ook de kern- een later stadium wordt mogelijk een zo- en Duitsland nog geen keuze voor een wapentaak moet door dit vliegtuig over- genaamde dual-capable JSF uitontwik- nieuwe bommenwerper gemaakt, in te- genomen worden, zo liet de regering in keld en geproduceerd, een versie die zo- genstelling tot de andere Europese gast- antwoord op Kamervragen weten. wel conventionele als nucleaire wapens landen voor Amerikaanse kernwapens, In november 2013 nam de Tweede Ka- kan afwerpen. Het was oorspronkelijk de die allemaal de JSF willen aanschaffen. mer een motie van de SP aan met als bedoeling dat dit opgenomen zou wor- strekking dat de JSF geen nucleaire taak den in het programma voor 2013-2017, NEDERLANDSE POLITIEK mag krijgen. Begin dit jaar lieten de mi- maar daar is het uit verdwenen, zonder Het CDA maakte een opmerkelijke om- nisters Timmermans (Buitenlandse Za- dat duidelijk is wanneer er wel mee aan- mezwaai, waardoor een Kamermeerder- ken) en Hennis (defensie) echter weten gevangen gaat worden. heid is ontstaan voor de verwijdering van dat de regering deze motie naast zich Inmiddels denken meerdere experts de kernwapens uit Volkel. Decennialang neer legt. Het nemen van eenzijdige be- dat de kosten die dit met zich mee zal nam deze partij, evenals haar voorlopers, sluiten zou “niet passen bij onze bondge- brengen, tegen de achtergrond van de al deel in regeringen die de aanwezigheid nootschappelijke verplichtingen en af- voortdurende oplopende kosten voor het van kernwapens in Nederland koester- breuk doen aan de geloofwaardigheid en JSF-programma en voor de ontwikkeling den. In de oppositiebanken tegenover het de positie van Nederland in de discussies van de B61-12, de Amerikaanse regering kabinet-Rutte II ging het CDA opeens over de NAVO-strategie, waarbij ook re- boven het hoofd gaan groeien. Ze ver- een andere koers varen.

VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 23 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 24

VD AMOK Onderzoeksdossier

In december 2012 nam de Tweede Ka- gering geen invloed op heeft. Een belang- bondgenootschap nog altijd in ijzer ge- mer een door het CDA geïnitieerde mo- rijk deel van het parlementaire debat goten. Het ‘Deterrence and Defense Post- tie aan waarin de regering werd verzocht draait om de terechte vraag of de B61-12 ure Review’dat de lidstaten van de NAVO “de verwijdering van tactische kernwa- meer dan een eenvoudige modernisering in mei 2012 vaststelden luidt:“Zolang als pens uit heel Europa als harde doelstel- een kernwapen met nieuwe militaire ca- kernwapens bestaan, zal de NAVO een ling te formuleren.” Tactische kernwa- paciteiten oplevert. nucleair bondgenootschap blijven.” En: pens, zoals de B61-bommen, zijn be- Minister Hennis ontkent dit echter “De NAVO is vastbesloten om een pas- doeld voor rechtstreeks gebruik op het stelselmatig, onder verwijzing naar uit- sende mix van nucleaire, conventionele slagveld. Dit in tegenstelling tot strategi- spraken van de Amerikaanse regering en raketverdedigingsmogelijkheden te sche kernwapens, die bedoeld zijn om hierover. behouden ter afschrikking en verdedi- strategische doelen van de tegenstander Ook de transparantie over de aanwe- ging om aan zijn verplichtingen te vol- uit te schakelen, over het algemeen vanaf zigheid van Amerikaanse kernwapens in doen zoals uiteengezet in het Strategisch grotere afstand. Nederland blijft ver te zoeken. Minister Concept.” De motie stelde voorts dat de tactische Hennis blijft in repeteerstand het ‘noch kernwapens geen militair nut meer heb- ontkennen, noch bevestigen’-beleid van DEBAT IN BUURLANDEN ben en dat er geen geld gestoken zou alle voorgaande regeringen voortzetten: In België en Duitsland is de modernise- moeten worden in de modernisering van “Ik kan geen uitspraken doen over aan- ring van de B61 aanleiding voor een “deze nutteloze en gevaarlijke wapens.” tallen en locaties, dat is binnen de NAVO soortgelijk parlementair debat als in Ne- Enkel de VVD, de PVV en de SGP stem- zo afgesproken.” derland. De Belgische regering lijkt nog den tegen deze motie. De regering spreekt zich wel uit voor onwilliger dan de Nederlandse in het ver- In juli 2013 kreeg deze motie een ver- het streven naar een kernwapenvrije we- strekken van informatie en weigert veel volg toen CDA-kamerlid Knops naar reld, maar wil alleen gezamenlijke stap- vragen te beantwoorden. Wel geeft ze aan Washington trok om het Amerikaanse pen in NAVO-verband zetten. Minister dat België via NAVO-kanalen in 2007 Congres namens de meeste Kamerfrac- Timmermans geeft daarbij aan te hopen geïnformeerd is over de op handen zijn- ties een brief te overhandigen met een dat deze erin resulteren dat de Neder- de modernisering. oproep af te zien van de modernisering landse kernwapentaak beëindigd kan In Duitsland heeft de regering de laat- van de B61-bommen in Europa. worden bij de overstap van de F-16 naar ste jaren meerdere malen aangegeven wel Al deze, op zich opmerkelijke, ontwik- de JSF, maar niet eenzijdig daartoe te van de Amerikaanse kernwapens op kelingen ten spijt, lijkt er in de praktijk gaan besluiten. Duits grondgebied af te willen, maar tot weinig schot in de zaak te zitten. De ont- Hoewel binnen de NAVO meer dan concrete stappen heeft dit nog niet ge- wikkeling, productie en toekomstige sta- voorheen over nucleaire ontwapening leid. De modernisering van de B61 lijkt tionering in Nederland van de B61-12 gesproken wordt, bijvoorbeeld over het op zichzelf geen uitgebreide discussie te wordt afgedaan als een uitsluitend Ame- terugtrekken van de B61-bommen uit veroorzaken. In antwoord op vragen in rikaans besluit, waar de Nederlandse re- Europa, is het nucleaire beleid van het de Bondsdag laat de regering, net als het

OP LUCHTFOTO'S OP INTERNET IS VLIEGBASIS VOLKEL SOMS WEGGEFILTERD (LINKS). SOMS IS OOK ALLEEN EEN DEEL ZWART GEMAAKT (RECHTS).DIT LAATSTE LIJKT GEBASEERD OP VEROUDERDE INFORMATIE. VROEGER LAGEN DE KERNWAPENS OPGESLAGEN OP EEN APART DEEL VAN DE BASIS, ZOALS ZWART GEMAAKT, MAAR TEGENWOORDIG LIGGEN ZE IN ELF KLUIZEN ONDER F16-HANGARS VERSPREID OVER DE BASIS. ANTI-KERNWAPENACTIVISTEN WISTEN DE PLEK VAN ACHT VAN DEZE HANGARS TE ACHTERHALEN.

24 VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 25

VD AMOK Onderzoeksdossier

Nederlandse kabinet, weten dat de mo- rikaanse kernwapens van vliegbasis La- cleaire positie van de NAVO in Europa dernisering een uitsluitend Amerikaanse kenheath, die al enkel voor gebruik door betekenen.” aangelegenheid is. Dat mag voor de ont- de Amerikaanse luchtmacht bedoeld wa- De oplopende spanningen tussen het wikkeling en productie van de nieuwe ren, in 2006 is dit niet zo opmerkelijk. Westen en Rusland vormen geen scena- bommen zo zijn, de beslissing of die ge- Het Verenigd Koninkrijk heeft zelf uit- rio waarin zo’n stap makkelijk als vrij be- moderniseerde bommen in het betref- sluitend kernwapens voor gebruik door tekenisloos kan worden weggewimpeld. fende gastland mogen worden gestatio- onderzeeërs. Ook op dat vlak is overigens De Verenigde Staten beschuldigen Rus- neerd is wel degelijk een aangelegenheid een moderniseringsslag gaande. land intussen van het schenden van een van het gastland zelf. anti-raketverdrag door het testen van De vraag of de modernisering van de KRUISPUNT kruisraketten die voor een nucleaire la- B61 in feite niet de ingebruikneming van De Nederlandse kernwapentaak blijft, ding geschikt zouden zijn (meer hierover een nieuw kernwapen behelst, met nieu- net als die van andere Europese gastlan- elders in dit dossier). we militaire capaciteiten, door de ver- den voor Amerikaanse kernwapens, vol- De kernwapenstaten, en de Europese hoogde precisie, is ook in alle drie deze gens de huidige planning nog tientallen gastlanden voor Amerikaanse kernwa- parlementen aan de orde geweest. In alle jaren actueel. De modernisering van de pens, staan op een kruispunt. Het streven gevallen houden de regeringen vierkant B61-bommen en de aanschaf van nieuwe naar een kernwapenvrije wereld wordt vast aan de bewering dat hier geen sprake nuclear capable gevechtsvliegtuigen, in breed uitgedragen, maar de modernise- van is. De antwoorden zijn bijna letterlijk casu de JSF, moeten hiervoor garant ring van nucleaire arsenalen, het vast- hetzelfde, gebaseerd op Amerikaanse staan. Het is nog de vraag hoe dit zich houden aan kernwapenstrategieën en verklaringen, die de werkelijke lading verder zal ontwikkelen. Enerzijds zouden onderling oplopende spanningen wijzen van de modernisering ernstig bagatelli- politieke ontwikkelingen de planning een andere kant uit. Het afzien van de seren. Sowieso lijkt de koers van de ge- kunnen veranderen, al lijkt daar weinig stationering van de nieuwe B61-12 in noemde regeringen duidelijk op elkaar te concreet zicht op. Anderzijds kunnen Europa en van de ontwikkeling van een zijn afgestemd, waarbij een geuit streven technische en ﬁnanciële belemmeringen nuclear capable JSF zouden stappen de naar ontwapening nadrukkelijk alleen uitstel, mogelijk zelfs afstel, veroorzaken. goede richting in zijn. De Nederlandse via NAVO-verband beslag kan krijgen en Hans Kristensen en Robert Norris van regering heeft daarin een eigen, niet af te de voortzetting van de NAVO als met de Federation of American Scientists ge- schuiven, verantwoordelijkheid. kernwapens uitgerust bondgenootschap ven een duidelijke waarschuwing aan- als noodzakelijk verdedigd blijft worden. gaande het rücksichtslos doorzetten van Mark Akkerman De Britse regering schaart zich achter de huidige plannen: “Met de toegeno- de modernisering van de B61, maar geeft men nauwkeurigheid en capaciteiten, aan geen plannen te hebben een nuclear vooral wanneer die gekoppeld wordt met capable versie van de JSF aan te schaffen. de F35-bommenwerper, zal de B61-12 Met de verwijdering van de laatste Ame- een aanzienlijke verbetering van de nu- Veel gaat mis bij transport kernwapens

e Britse Nuclear Information derhoud) en het Royal Naval Armaments Wing uit de luchtmachtbasis McChord Service heeft op basis van de Depot in Coulport in Schotland, waar ze in de staat Washington regelmatig Volkel DFreedom of Information Act ge- zijn opgeslagen en aan boord van de on- aandoen, in juli 2013 alleen al drie keer. gevens verkregen over incidenten bij het derzeeërs worden gebracht. Daarnaast Dit is het onderdeel dat gespecialiseerd is transport van kernwapens over het Britse wordt af en toe ook plutonium, tritium in het transport van (delen van) kernwa- wegennet. Tussen juli 2007 en december en verrijkt uranium over de weg getrans- pens. In vertrouwelijke telegrammen van 2012 zijn er volgens de documenten van porteerd. Een voorbeeld: Een ongeval de Amerikaanse ambassade in Den Haag het ministerie van defensie zeventig vei- vond plaats op 25 juli 2011 in de voor- is te lezen dat er ruzie is met de Neder- ligheidsincidenten geweest rond de mili- avond toen een commandovoertuig van landse regering over wie er op moet taire nucleaire konvooien die rondrijden een konvooi motorpech kreeg op de M6. draaien voor de schoonmaak na een nu- op het Britse wegennet. Het gaat onder Het hele konvooi bleef steken en moest cleair ongeluk op Volkel. meer om defecte remmen, voertuigen die op de vluchtstrook, daarbij ook het pas- niet verder kunnen rijden, vals alarm en serende verkeer belemmerend. Een pas- Kees Kalkman kaartleesfouten. Er waren 56 ‘technische serende trucker constateerde twee afge- incidenten’ en 14 ‘operationele inciden- sloten rijstroken en 15 km ﬁle. Bronnen: ten’. Over nucleair transport van en naar Nuclear Information Service, 3 augustus 2014 – De konvooien vervoeren een paar keer Volkel is niet zoveel bekend. In een uit- tinyurl.com/Nuketransport. Daar zijn ook per jaar kernkoppen van de Trident-ra- zending van Brandpunt Reporter van verkregen documenten te lezen. ketten tussen het Atomic Weapons Esta- september vorig jaar bleek dat C-17 Omroep Brabant, 28 augustus 2013 – blishment in Berkshire (productie en on- transportvliegtuigen van de 62ste Airlift tinyurl.com/Brandpunt-Volkel

VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 25 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 26

VD AMOK Onderzoeksdossier Wat gaat er gebeuren met de kernbommen van de VS in Duitsland?

Dat zou een goede vraag zijn voor Schwartz, de vroegere staf-chef van de tert of ook tot een andere planning van de generaal van de Bundeswehr die Amerikaanse luchtmacht, houdt van de doelwitten zal leiden antwoordde hiervoor verantwoordelijk is, de duidelijke taal. De modernisering van de Schwartz: “Het zou beide effecten heb- inspecteur van de luchtmacht. Wat VS-kernwapens van het type B61 naar de ben.” zou zijn antwoord zijn? B61-12 is vanuit het gezichtspunt van generaal Schwartz “noodzakelijk”. Dit wa- KOMT DE ALLES-IN-ÉÉN BOM? pen heeft “bekeken vanuit de inzetbaar- Heel praktisch, die technische alles-in- et zou ongeveer als volgt kun- heid” voordelen, omdat het een kleiner één apparaten. Printen, scannen, faxen nen luiden: Deze wapens zullen explosief vermogen en een grotere preci- en kopiëren – maar één apparaat – min- Hde komende 20 tot 30 jaar in sie heeft dan de tot nu toe door de Ame- der kosten, het neemt minder plaats in en Duitsland blijven. De NAVO wil ze be- rikaanse luchtmacht met vliegtuigen af- is geschikt voor veel taken. Iets degelijks houden, zodat Polen en de Baltische sta- geschoten atoomwapens. “Een grotere moeten de nucleaire bewapeningsex- ten het gevoel hebben dat ze gekoppeld precisie en een kleiner explosief vermo- perts van de VS hebben gedacht, die de zijn aan de atomaire afschrikking van de gen – dat zijn eigenschappen die zeer in specificaties voor de toekomstige atoom- VS. De grote coalitie in Duitsland heeft trek zijn. Dat staat niet ter discussie”, al- bom type B61-12 hebben bedacht. Eén het volgende signaal afgegeven: Zolang dus de generaal buiten dienst. De B83, enkele bom voor alle taken – dat zou de de NAVO inzet op nucleaire afschrik- een wapen van megatonformaat, is wel ideale oplossing zijn. Hij moet alle zes king, zal Duitsland in nucleaire aangele- nieuwer dan de B61, maar “overtreft” bestaande typen atoombommen van de VS vervangen en hun verschillende militaire functies in zijn eigenschappen ver- enigen. Intussen zijn er eerste aanwijzingen dat de mogelijkheden voor flexibele inzet van het nieuwe wapen mogelijk nog- maals kunnen zijn uitgebreid. In oktober 2013 werd bekend dat de B 61-12 alle atoombommen van de VS tot nu toe vervangen zal. Dus ook de B83 met zijn maximale explosieve kracht en de nucleaire bunkerkraker B61-11. Tot nu toe is niet helemaal duidelijk hoe en waarom het is gekomen tot deze verandering in de planning. Mogelijk zal men de B83 kunnen missen omdat de explosieve kracht groter is dan de huidige vereisten en hoopt men het plan voor de genheden willen meepraten. Daarom met zijn grote explosieve kracht de “mili- B61-12 gemakkelijker gefinancierd te moet de Bondsrepubliek ook blijven taire vereisten”.De modernisering van de krijgen door het Congres als men kan ar- meedoen aan de nucleaire afschrikking B61 is vanuit zijn gezichtspunt zelfs be- gumenteren dat een nieuw wapen alle en vliegtuigen die geschikt zijn om deze langrijker dan de geplande ontwikkeling oude kan vervangen. taak uit te voeren ter beschikking stellen. van een nieuwe nucleaire kruisraket met Wij zullen er ook over moeten nadenken een groot bereik.“Ik zou de voorkeur ge- FLEXIBEL INZETBAAR of het slimmer is om de levensduur van ven aan de B61.” Misschien is er echter ook nog een ande- onze voor nucleaire inzet geschikte Tor- De generaal bevestigt daarmee – heel re verklaring. De JASONs, een belangrijk nado-vliegtuigen nog één keer te verlen- terloops – het wezenlijke punt van kritiek wetenschappelijk adviescollege, hebben gen of dat we beter nu een nieuw vlieg- op de B61-12. De grotere en flexibelere in 2012 aanbevolen, om niet alleen de se- tuig kunnen kopen. militaire bruikbaarheid van het nieuwe cundaire nucleaire explosieven van de wapen is in tegenspraak met de belofte versie B61-4 te gebruiken om ze te mo- DE TOEKOMST VAN TACTISCHE van de Amerikaanse president Obama, derniseren tot de B61-12, maar ook de KERNWAPENS IN EUROPA om geen nieuwe en ook geen atoomwa- heel vergelijkbare secondaire ladingen Met dit motto had het Stimson Center, pens met nieuwe militaire capaciteiten in van de B61-10, dus de oude omgebouw- een denktank in Washington, uitgeno- te voeren. Op de vraag of de modernise- de kernkoppen van de Pershing-II. digd voor een bijeenkomst. Norton ring het bestaande wapen alleen verbe- Dat zou waarschijnlijk twee gevolgen

26 VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 27

VD AMOK Onderzoeksdossier

hebben: Aan de ene kant zou dan een groter aantal van de B61 bommen kunnen worden gemoderniseerd, omdat meer secundaire ladingen beschikbaar zijn. Aan de andere kant zou er meer va- riatie zijn in de sterkte van de explosies, want de B61-10 biedt wat andere keuze- mogelijkheden dan de B61-4. Een nog flexibeler inzet van het wapen zou mogelijk worden. Een voorbeeld: de maximale explosieve kracht van de B61-10 be- draagt 80 kiloton, niet 50 zoals bij de B61-4. Ook dat zou de beslissing om af te zien van het megatonwapen B83 gemakkelijker hebben gemaakt. Met de B83 zou een van de technisch meest veilige en nieuwste atoomwapens uit de dienst worden genomen en vervangen door een minder veilig wapen, de B61-12. De B83 beschikt over een brand- ISKANDERS WORDEN GELANCEERD bestendige nucleaire component, de ‘pit’. Die moet verhinderen dat bij een kern- wapenongeluk bij een brand plutonium- Keert de kruisraket deeltjes via de rook in de omgeving terecht komen. Alle versies van de B61, ook de toekomstige B61-12 kunnen niet wor- terug in Europa? den uitgerust met een dergelijke veiliger component. e Oekraïne-crisis gaat gepaard steld in het Westelijke Militaire District EUROPEANEN MOETEN BETALEN met een oplopend conflict tus- van Rusland. Het plan om de Joint Strike Fighter een Dsen Amerikanen en Russen op Schattingen in de media over het be- nucleaire capaciteit te geven ligt momen- het terrein van ontwapening. In juli bereik van Iskander-M variëren, maar teel nog steeds in de ijskast. Het congres reikte de ruzie een breder publiek via een steeds boven de 500 km. Russische mili- heeft ook voor het financiële jaar 2014 artikel in de New York Times met als kop: taire publicaties geven aan dat de Iskan- geen geld voor de ontwikkeling van de “VS zeggen dat Rusland een kruisraket der-K inmiddels is geïntroduceerd op de variant ‘Block IV’ vrijgegeven. Generaal heeft getest, een verdragsschending.” 26e raketbasis bij Luga ten zuiden van St. Schwartz maakte er zich op de Stimson- De beschuldiging werd geuit in het Petersburg. De Iskanders dragen voor bijeenkomst sterk voor om de geplande ‘2014 Compliance Report’ van het State zover bekend geen nucleaire ladingen, nucleaire versie van de nieuwe jachtbom- Department, het Amerikaanse ministerie maar voor het verdrag is dit niet van be- menwerper alleen te ontwikkelen wan- van buitenlandse zaken. Rusland wordt lang, dat verbiedt alle grondwapens met neer de Europeanen zich verplichten om ervan beschuldigd op het vasteland een een bepaald bereik. een deel van de kosten op zich te nemen. kruisraket te hebben getest en daarmee In officiële bronnen staan weinig de- Het nieuwe gevechtsvliegtuig heeft bo- het INF-verdrag van 1987 te hebben ge- tails over dit nieuwe wapensysteem, zo- vendien nog steeds te kampen met aan- schonden. Dit is het verdrag dat een ein- dat de beweringen over verdragsschen- zienlijke technische problemen. De mo- de maakte aan het opstellen van kruisra- ding niet zijn te controleren. De Ameri- dernisering van de VS-atoombommen ketten, SS-20s en andere projectielen kaanse beschuldiging is echter ernstig en van het type B61 tot de B61-12 is naar het voor de middellange afstand in Europa. zou in het huidige internationale klimaat inzicht van generaal Schwartz echter on- Het verdrag verbiedt productie, bezit en kunnen leiden tot de ontbinding van het afhankelijk daarvan “noodzakelijk”. testen van vanaf het land gelanceerde INF-verdrag. kruisraketten met een bereik tussen 500 Otfried Nassauer en 5500 km en productie en bezit van Kees Kalkman is de directeur van het Berliner lanceerplatforms voor zulke wapens. Informationszentrum für Transatlantische In de officiële stukken staan weinig ge- Bronnen: Sicherheit (BITS). Op de website bits.de gevens, maar het zou volgens experts New York Times 28 juli 2014, US says Russia tested is een schat aan informatie te vinden gaan om het mobiele wapensysteem Is- Cruise Missile, violating Treaty (Michael R. over kernwapens, wapenexport en kander-K met twee kruisraketten. Dit is Gordon) – tinyurl.com/Rusland-kruisraket ontwapeningsvraagstukken. een variant op de Iskander-M, die is uit- Federation of American Scientists 30 juli 2014, gerust met twee ballistische raketten Russia declared in violation of INF Treaty: new voor de korte afstand (minder dan 500 Cruise Missile may be deploying (Hans M. Vertaling: Kees Kalkman km). De Iskander-M is onder meer opge- Kristensen) – tinyurl.com/FAS-kruisraket

VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 27 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 28

VD AMOK Onderzoeksdossier Het politieke wereldbeeld na de vliegramp en hoe wij daarop ingaan

Clemens Raming correspondeert met enige we werden door de hoeveelheid Neder- ken om hem als een paria te behandelen. regelmaat met politici en vredesactivisten landse doden, die bij iedere nieuwsuit- Al voel je tegelijk hoe irreëel het is om over het perspectief van de beweging en de zending verder naar een onvatbare een machthebber met atoomwapens noodzaak van verdergaande ontwapening. In hoogte steeg. En al kijkend en luisterend achter de hand tot een politieke outcast VredesMagazine 2013/2 publiceerden groeide onze verbondenheid met al die te willen degraderen, en hoe onverant- we al eens uit een briefwisseling met de onbekende door de ramp getroffen me- woord om de lezer met zo’n idee te be- Vlaamse vredesbeweging. Hier volgt een brief demensen die toevallig net als wij Ne- werken. aan Krista van Velzen, campagnemedewerker derlander zijn. En zo kreeg het leven van nucleaire ontwapening bij Pax. willekeurige landgenoten voor ons een JOURNALISTIEKE VINGERS waarde die ons tot dan toe vreemd was Intussen blijft de schuldvraag voor mij gebleven. Ik vind het fascinerend hoe er een vraagteken. Het eerste wat daarom- Beste Krista, binnen een week een gezaghebbend trent bij mij opkwam was dat het om beeld is ontstaan over hoe er hier met een domme vergissing bij de separatis- at een akelige verrassing dat het onheil wordt omgegaan. Het beeld ten moest gaan. Maar ik begon aan deze mijn zinspelen op mogelijk van algemene verslagenheid, van hoe voor de hand liggende uitleg te twijfelen Woorlogsgevaar zo snel een medeleven het land overspoelt, het idee op het moment waarop ik hoorde dat stuk realiteit achter zich zou krijgen. van een nationale ramp vorm krijgt en verschillende luchtvaartmaatschappijen Niet dat ik een oorlog al zo ongeveer het besef postvat dat daar nationale er vliegroutes boven Oost-Oekraïne op voor de deur zie staan, laat staan een rouw bij past. Terwijl onder de mensen nahielden. De separatisten, dacht ik, atoomoorlog. Er zal nog het een en ande boosheid groeit en de behoefte aan moesten dat weten en hadden dus alle der grondig mis moeten gaan wil het zo- vergelding zich gaat roeren. belang bij het ongemoeid laten van die ver komen. Het is bijna ondenkbaar dat Als ik er een gedragswetenschapper vliegtuigen. dat gebeuren zal. Toch durf ik daar niet bijhaal, kan die mij haarﬁjn uitleggen Als je ruimte geeft aan de fantasie ont- zeker van te zijn. welke factoren er meespelen in de op- breekt het niet aan mogelijke verklarin- Op 17 juli zat ik aan het begin van de komst en groei van dat wijd en zijd ge- gen. Bijvoorbeeld, het was bekend hoe avond aan mijn computer te werken deelde gevoel. En hoe dit door politici laat ongeveer het toestel van vlucht toen mijn vrouw, die tv aan het kijken en de media en in persoonlijke contac- MH17 het luchtruim boven Oost-Oe- was, mij riep vanwege een paar onheil- ten wordt opgeroepen en gecultiveerd. kraïne zou binnenvliegen. Als een terro- spellende regels die zij plotseling op haar Maar ik meen dat dat alles abstracte ristische aanslag dit toestel het voor- beeldscherm zag staan. Ik begreep niet theorie zou blijven als je er niet ‘van bin- beeld kon laten volgen van het vliegtuig wat er aan de hand was en liep haar kant nen uit’,als het ware vanuit de kelderge- van Malaysian Airlines dat op 8 maart uit. Een ogenblik later zaten wij verbijs- welven van je psyche, zelf bij was. op weg van Kuala Lumpur en Peking terd ons best te doen om te begrijpen Misschien vind je het vreemd dat ik zo plotseling van de radar verdween en wat er gebeurd was. vlot positieve werkingen laat voorbij- spoorloos bleef, zou dat een prachtige De volgende morgen pas begon dat streven door in jouw en mijn ogen dubi- kans zijn om de verantwoordelijkheid tot ons door te dringen, overweldigd als euze effecten. Maar in een zaak als deze daarvoor in de schoenen van de separa- liggen die nu eenmaal dicht bij elkaar. Jij tisten en dus ook in die van Poetin te gelooft toch ook niet in Poetins on- schuiven. Kort na de ramp heb ik in een In september dit jaar lanceert schuld of oprechtheid? Naar mijn idee is commentaar de mogelijkheid van een in deze man een schoolvoorbeeld van ie- het vliegtuig meegesmokkelde bom ho- PAX een grote campagne om mand die zijn ware gezicht toont door ren noemen, waarbij ze meteen als puur kernwapens bovenaan de het te verbergen. Zodat je aan de ene theoretisch werd bestempeld. Daarna is kant neiging krijgt om te denken dat hij ze in een mum van tijd uit de publieke politieke agenda te zetten. misschien toch voor rede vatbaar zal zijn discussie verdwenen en nu geldt als een Zie www.nonukes.nl en aan de andere gaat sympathiseren vaststaand feit, dat het vliegtuig met een met het voorstel waarmee een commen- raket ‘uit de lucht is geschoten’. tator van het AD goede sier zocht te ma- En ook dat het een door de Russen ge-

28 VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 29

VD AMOK Onderzoeksdossier Foto: Anne Vaillant Foto:

leverde raket was. Aanvankelijk werd be- ceerde toestanden, waarin machtsbelan- TIJDENS DE GROTE VREDES- richt dat het een door de separatisten gen een grote rol spelen, mensen die de DEMONSTRATIE IN 1983 buitgemaakte Oekraïense raket zou kun- waarheid aan het licht willen brengen al- nen zijn maar ook daar hoor je nu niets le kans lopen om achter het net te vis- steunen van subversieve pro-Russische meer over. Obama heeft trouwens ont- sen. En hoe tevreden zullen de strafei- bewegingen in Oost-Europa. Dat is waar huld dat hij over bewijzen beschikt dat sers zijn als het zou lukken om bij het het om gaat, zoals nu ook de handels- die raket door Rusland beschikbaar is zooitje ongeregeld waarbinnen de nood- oorlog die de EU in het kielzog van de gesteld. De vraag is hoeveel solider deze lottige stommiteit plaatsvond (daar zal VS tegen Rusland heeft ontketend be- bewijzen zijn dan die welke indertijd ik het maar op houden) de bedrijver of wijst. Hopen we maar dat dit niet de voor de kernwapenaspiraties van Sad- bedrijvers ervan eruit te pikken? (Maar hoogste prioriteit zal blijken. dam Hussein werden aangevoerd. Maar nu lees ik warempel in de beursberich- Ik ga niet kofﬁedik kijken. Dat zou bij ons is dat niet aan de orde. In Neder- ten dat Michael Bociurkiw de woord- geen recht doen aan de verontrustende land wijzen alle politieke en journalistie- voerder van de OVSE-waarnemersmis- structurele oorzaken van oorlogsgevaar, ke vingers dezelfde kant uit, die van Poe- sie, in een interview met de Canadese waar wij antimilitaristen sinds mensen- tin. Daar kan ook Rutte niet onderuit omroep heeft gezegd dat er geen bewij- heugenis de aandacht voor vragen. En met zijn dappere stellingname dat eerst zen zijn gevonden voor een raket en dat met recht en reden naar jouw en mijn de feiten keihard op tafel moeten liggen MH17 lijkt te zijn neergehaald door overtuiging. De mensheid heeft een ge- voordat hij met een oordeel over de toe- ‘machinegeweervuur’.) schiedenis achter de rug, waarin het dracht komt, waaraan hij de eis koppelt voorbereiden van oorlog keer op keer dat de schuldigen hun gerechte straf zul- MACHTSASPIRATIES vooruit bleek te lopen op het voeren er- len krijgen. Hij heeft hiermee knap op Wie gelooft er overigens nu echt dat de van, ook als dat niet in de bedoeling van de behoefte aan klaarheid en straf inge- waarheid Ruttes grote doel is, wat ze in machthebbers lag. Dus hebben wij te speeld maar het is niet duidelijk hoe hij de politiek nog nooit is geweest? Het ligt maken met de kans daarop. Het gaat mij zijn stellingname waar moet maken. Wat er dik bovenop dat zijn roep om een om de kans dat het middel ‘afschrikking’ kan er worden aangetoond en wat willen grondig en onpartijdig onderzoek on- zal falen, en met de vraag waar deze van- zijn grote bondgenoten aangetoond derdeel vormt van het slijpen van de daan komt en wat haar doet toe- of afzien? messen. Poetin dient een lesje te krijgen nemen. Duidelijk is dat ze gevoed wordt De geschiedenis leert dat in gecompli- dat hem leert om op te houden met het door met elkaar strijdige machtsaspira-

VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 29 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 30

VD AMOK Onderzoeksdossier

ties en uit het verleden stammende vij- vraag wat we kunnen doen, opdat er uit- zijn greep had is verdwenen. Mede met andschap. Wat bij een oplopende span- zicht op een tegen oorlog beveiligde we- het oog daarop heb ik niet zoveel ver- ning moet dienen om oorlog te voorko- reld kan ontstaan. Hier kom ik op het trouwen in het resultaat van een pu- men, is de schrik ervoor. Men probeert punt dat ik open kaart moet spelen over bliekscampagne voor een wettelijk ver- die de tegenstander in te boezemen door mijn probleem met de vredesbeweging. bod op de aanwezigheid van kernwa- vastberaden taal, gepaard met wapenge- Dat is in essentie dat zij overhoop ligt pens in Nederland, zodat onze regering kletter en door het opvoeren van zijn met haar tekort aan politieke macht. zich verplicht zal zien om van de Ameri- militair potentieel, terwijl de eigen be- Aan de ene kant wordt dit genegeerd, kaanse te vorderen dat deze ophoudt volking wordt bewerkt met vijandden- terwijl het aan de andere kant neerslaat met het stationeren van kernwapens in ken, geloof in eigen of bondgenoot- in een afhankelijke houding tegenover Volkel of op een andere plek van ons schappelijke kracht en beelden van na- wat de politieke realiteit wordt ge- grondgebied. tionale grootheid en trots. noemd. Ik zal een voorbeeld geven. In De Nederlandse politiek lijdt aan een Ik zie geen reden om te geloven dat de een persbericht van 24 juli roept het Eu- volgzaamheidssyndroom. Bij eerdere ge- gewapende afschrikking, die al zo vaak ropese netwerk tegen de wapenhandel legenheden is het niet gelukt om daar op oorlogsgeweld is uitgelopen, duur- op tot een onmiddellijk einde aan alle doorheen te breken, zelfs niet in de vaart zaam stand zal houden nu ze een nucle- Europese steun aan Israël en een volle- van de anti-kruisrakettenbeweging. Is dig wapenembargo tegen alle strijdende het niet beter om de kwestie in de kern partijen. Vervolgens lees ik, dat in af- aan te pakken en de volgzaamheid als wachting van dat embargo alle EU-sta- zodanig ter discussie te stellen? Ik heb ten onmiddellijk alle wapenexport en het gevoel dat het vermijden van de con- steun aan alle partijen in het conﬂict frontatie op dit punt ongeveer gelijk- moeten stopzetten. staat aan het je neerleggen bij een krach- Radicale activisten zouden tevoor- teloze rol van Nederland in de interna- schijn zijn gekomen met ‘wij eisen’.‘Wij tionale politiek. Mijn voorstel is daarom roepen op’ is in vergelijking daarmee dat we politici onomwonden laten we- een zwaktebod. Maar ineens breekt dan ten hoe wij over het kernwapenbeleid toch de behoefte door om de politiek van de Westerse machthebbers denken, voor te schrijven wat zij doen moet. Als en daarbij toelichten waarom wij daar ik naar de achtergrond van dit verschijn- tegen zijn; en dat we hun vragen om sel zoek, valt mij op dat er in de vredes- daar hun standpunten en argumenten beweging een sterke behoefte bestaat om mee te vergelijken. Ik heb inmiddels een uit te gaan van vaststaande waarheden briefje aan Hans van Baalen geschreven omtrent goed en verkeerd. Deze begin- als initiatief in die richting. nen op het plan van de morele principes Als het grote probleem van deze stra- en strekken zich uit tot de politieke con- tegie zie ik de mogelijkheid van politici sequenties en de omzetting daarvan in om zich aan voor hen onaangename het van de politieke leiders gewenste ge- vraagstellingen te onttrekken. Het is drag. Zo nodig moeten die onder druk voor mij dan ook het tegendeel van een worden gezet om dat gedrag te laten verrassing dat Van Baalen tot nu toe niet zien. Maar dat is gemakkelijker gezegd heeft gereageerd op wat ik hem voorleg- dan gedaan. De bondgenootschappelijke de. Ik heb al eerder ervaren hoe moeilijk verbondenheid geeft een gevoel van vei- het voor een loslopend onbekend ie- aire lading heeft gekregen. Iemand zou ligheid in een onrustige en door tegen- mand is om aandacht te vinden voor op- kunnen opmerken dat de nucleaire af- stellingen verdeelde wereld waarin mili- vattingen die niet passen in de geïnstitu- schrikking tijdens de Koude Oorlog toch taire kracht in samenhang met econo- tionaliseerde denkpatronen. Ik hoop maar heeft gewerkt. Maar wat is dat ar- mische belangen een prominente rol dan ook dat jij wel voor een serieuze ge- gument waard, nadat aan het licht is ge- speelt. dachtewisseling over wat ik hier aan- komen dat deze uitkomst meer op geluk Die tegenstellingen en samenhangen snijd te vinden bent, zodat we binnen- dan op wijsheid berustte? Er zal, zegt de met bijbehorende krachtsverhoudingen kort daar een keer over kunnen praten, vredesbeweging, geen duurzame wereld- zitten bovendien te ondoorzichtig in el- liefst samen met een paar andere men- vrede bestaan zolang de internationale kaar, dan dat een portie goede wil en ge- sen die willen meedenken en ook moge- politiek door gewapend machtsstreven zond verstand volstaat om iemand daar- lijkheden uitproberen om in het politie- wordt beheerst. Afschrikking als middel in de weg te wijzen. Vandaar de behoefte ke circuit in te breken. om het uitbreken van een oorlog te aan moreel gelijk als rots in de branding. voorkomen is een kruik die net zolang te Deze moeilijkheid speelt natuurlijk Ik kijk uit naar jouw reactie. Groeten water gaat tot ze breekt. ook in de strijd tegen de atoomwapens. van Clemens Raming. De meeste Nederlanders zouden die wel ZWAKTEBOD de wereld uit willen en zeker Nederland Daarom staan jij en ik en alle vredesbe- uit, maar de grote angst voor de atoom- wegers bij elkaar voor het blok van de oorlog die 30 jaar geleden Nederland in

30 VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 31

VD AMOK Onderzoeksdossier De rol van kernwapens in het conﬂict rond de Oekraïne

e huidige crisis en burgeroorlog het Memorandum. Een slecht signaal daar nog een vierde aspect aan toe. Zowel in de Oekraïne spelen zich af op aan de Oekraïne en andere niet-kernwa- de VS als Rusland hebben tijdens de crisis Deen toneel waar kernwapens in penstaten met nucleaire nachtmerries. een grote nucleaire aanvalsoefening ge- de coulissen zichtbaar zijn. In een artikel Vervolgens zijn er ook zorgen over de houden. Die van de Russen was demon- op de website van BASIC (British Ame- recente ontwikkeling van de Russische stratief met president Poetin op televisie rican Security Information Council) nucleaire doctrine in de richting van gro- in het National Defense Command Cen- somde Anthony Rinna een drietal nucle- tere bruikbaarheid van kernwapens in ter, geflankeerd door de presidenten van aire aspecten op: regionale conflicten (overigens ook bij de Armenië, Wit-Rusland, Kirgizië en Allereerst bevonden zich toen de Sov- NAVO geen onbekend verschijnsel). Als Tadzjikistan. De aankondiging van de jet-Unie ontbonden werd rond 1.900 voorbeelden hiervan noemt hij Russi- Amerikaanse oefening Global Lightning, kernwapens op het grondgebied van de sche oefeningen met als scenario een om paraatheid en effectiviteit van de nu- onafhankelijk geworden Oekraïne. Wel- mogelijke kernaanval op Polen en oefen- cleaire strijdkrachten te testen, was wat iswaar kon de nieuwe staat met deze wa- vluchten met vliegtuigen die nuclear ca- bescheidener. Beide oefeningen waren pens niet zonder meer iets aanvangen, pable zijn in het Britse luchtruim. lang voorbereid, maar het was een sig- omdat ze niet beschikte over de sleutels Ten derde is er veel onzekerheid over naal aan de tegenstander om ze door te om ze te activeren. Bij het Memorandum de aanwezigheid van kernwapens van de laten gaan (in 2013 was Global Lightning van Boedapest (1994) werd afgesproken NAVO en Rusland in en rond de Zwarte geschrapt vanwege bezuinigingen). dat de Oekraïne ze zou inleveren bij Rus- Zee. Als voorbeeld noemt Rinna westerse Kristensen ziet wel een lichtpuntje: de land, als niet-kernwapenstaat toetreden mediaberichten over de kruiser Moskva onbruikbaarheid van de kernwapens in tot het Non-proliferatie Verdrag en in met kernwapens aan boord in de Zwarte Europa is in de Oekraïense crisis geble- ruil daarvoor garanties kreeg van de VS, Zee en Russische berichtgeving over ken, anders had de NAVO niet conventi- Engeland en Rusland als soevereine staat kernwapens aan boord van begeleidende oneel hoeven te versterken. binnen de bestaande grenzen. Hoewel je schepen van het vliegdekschip Bush in Dat niet iedereen er zo over denkt verschillend kunt denken over de recente dezelfde buurt. Onbetrouwbaar als deze blijkt inmiddels uit een brief van de he- afscheiding van de Krim en prompte toe- berichten mogen zijn, ze geven wel aan ren Snowcroft, Hadley en Miller (veilig- treding tot de Russische Federatie met dat het nucleaire aspect aan beide kanten heidsadviseurs van de presidenten Ford, volledige instemming van Moskou, lijkt wordt opgespeeld. Clinton en Bush sr. en jr.). Ze schrijven deze in elk geval in flagrante strijd met Een artikel van Hans Kristensen voegt dat het “Russische avonturisme (...) de waarde van de blijvende aanwezigheid van het bescheiden aantal VS-kernwapens in Europa” heeft bevestigd.

Kees Kalkman

Bronnen: BASIC 12 maart 2014, The nuclear factor in the Crimean security crisis (Anthony Rinna) - tinyurl.com/BASIC-Krim Federation of American Scientists 16 mei 2014, Nuclear exercises amidst Ukrainian crisis: Time for cooler heads (Hans M. Kristensen) - tinyurl.com/FAS-Nuke-exercise The Washington Post, 17 augustus 2014, NATO- based nuclear weapons are an advantage in a dangerous world (Brent Scowcroft, Stephen J. Hadley, Franklin Miller) - tinyurl.com/WP-NATO- nukes

VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 31 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 32

VD AMOK Onderzoeksdossier Command and Control

et boek Command and Control gers en militairen over het beheer van de vorming nodig is. van Eric Schlosser kreeg in Ne- kernwapens aan de orde, die uiteindelijk Schlosser schreef eerder een gerucht- Hderland bekendheid door een ten gunste van de militairen werd beslist, makend boek over de hamburgercultuur uitzending van Brandpunt in maart van met één belangrijke uitzondering: de en de slachthuizen in de VS, ‘Fast Food dit jaar. De nadruk lag op de reeks van president van de Verenigde Staten heeft Nation’. Zijn onderzoeksmethode is ge- bijna-ongelukken met kernwapens van altijd de macht behouden om de kernwa- detailleerd en grondig, hij heeft een de Verenigde Staten sinds de jaren vijftig pens in te zetten.Voor zover bekend is dit enorm aantal rapporten en wetenschap- van de vorige eeuw. Die vormt zeker de overal ter wereld zo behalve in Pakistan, pelijke artikelen doorgewerkt, de media waar de legerleiding erover beslist. nauwkeurig bestudeerd en met talloze Daarnaast is het boek een technologie- betrokkenen gesproken. De rode draad kritiek op de risico’s van gecompliceerde in het boek wordt gevormd door het te- systemen met talloze op elkaar inspelen- genstrijdige belang van enerzijds de vei- de elementen en terugkoppelingsproces- ligheid en anderzijds de inzetbaarheid sen. Voorbeelden daarvan zijn kerncen- van de kernwapens. De militairen zijn trales, de chemische industrie en kern- huiverig voor al te veel beveiligingsme- wapensystemen. Schlosser denkt in na- chanismes, omdat deze de kans groter volging van research van de socioloog maken dat een kernwapen op het beslis- Charles B. Perrow dat het te simpel is om sende moment niet kan exploderen. Het ‘normale ongelukken’ in dergelijke syste- boek toont aan dat de legerleiding in dit men toe te schrijven aan menselijke fou- opzicht tot het eind van de Koude Oorlog KERNGEZIN ten. Binnen dit soort riskante technolo- aan het langste eind heeft getrokken.Vei- gieën zijn incidenten in feite onvermijde- ligheidsmechanismes die sinds het begin kern, maar het boek heeft meer te bieden. lijk en het gaat er meer om hoe de opera- van de jaren zestig bekend waren, werden Het is ook een uitvoerige geschiedenis teurs die ermee werken dan reageren. tot de jaren negentig niet of alleen met van de controle over de Amerikaanse Grote bureaucratieën zijn goed in het grote vertraging ingevoerd. kernwapens en de manier waarop die uitvoeren van standaardprocedures en Levensgevaarlijk was vooral de prak- controle in de loop van de tijd met vallen draaiboeken, maar dreigen te falen in een tijk om B-52 bommenwerpers geladen en opstaan is gereorganiseerd. Daarbij crisis, omdat dan een heel andere combi- met kernwapens die bijna op scherp komt bijvoorbeeld de strijd tussen bur- natie van centrale en decentrale besluit- stonden op de grond (ground alert) of in de lucht (airborne alert) paraat te houden. Misschien het ernstigste militaire nucleaire incident in de Amerikaanse ge- Kinderrechten en Journalist schiedenis vond plaats in januari 1961, toen een B-52 met een waterstofbom aan boord boven North-Carolina explodeer- voor de Vrede de. Alle veiligheidsmechanismes van de bom faalden op één na, een knop die niet bent welkom bij de 25e ver- Brummelaar, orthopedagoge van de op ‘aan’ stond. Als die knop in de andere jaardag van het VN-kinder- RUG, zal een presentatie geven over stand had gestaan was een groot deel van Urechtenverdrag als stilgestaan het belang van kinderrechten. De de oostkust van de VS van de kaart ge- wordt bij het belang van de rechten en middag zal eindigen met de uitreiking veegd. Nu kwam de bom in een achter- bescherming van mensen tot 18 jaar van de prijs voor vredesjournalistiek tuin terecht zonder te exploderen. in tijden van oorlog en vrede. Dat 2014. Kandidaten zijn: Joeri Boom Schlosser laat bovendien zien dat een vindt plaats op 22 november van (Pakistan en India), Jan Eikelboom dergelijke schakeling gevoelig is voor sto- 3 -16 uur in de Openbare Bibliotheek, (Syrie, Irak), Sander van Hoorn ringen. Een kortsluiting (bijvoorbeeld als Oude Boteringestraat 18, Groningen. (MO), Judit Neurink (Irak) , Leoni gevolg van brand) kan hem in de andere Toegang vrij. Organisatie is het van Nierop (Israel, Palestina), Natha- stand brengen. Humanistisch Vredesberaad. lie Righton (Afghanistan), Bram Ver- Tussen 1950 en 1980 waren er in totaal Kinderen hebben zich dit jaar gebo- meulen (Turkije, Z.Afrika). 32 van dit soort ongelukken, broken arr- gen over de rechten van het kind door rows is de militaire term ervoor. gezamenlijke gesprekken en creativi- U kunt tot 15 oktober meekiezen door teit. Op 22 november wordt uit 20 uw voorkeur te sturen naar Kees Kalkman inzendingen het meest speciale HVB, Postbus 235, 2300 AE Leiden of kunstwerk bekroond. Mijntje ten info@humanistischvredesberaad. Eric Schlosser, Command and Control, Allen Lane (Penguin books) 2013. 632 blz. met index

32 VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 33

KORTE BERICHTEN

waardigheid en het zelfbeschikkings- Wol tegen kernwapens recht van de Palestijnen. De blokkade van Gaza en de bezetting van Palestijns en ruim elf kilometer lange roze ge- is bij Omslag in Eindhoven een Aanloop- grondgebied zijn in strijd met het Inter- Ebreide vredessjaal werd uitgerold op dag waar wordt teruggeblikt op de cam- nationaal Recht. Honderden vooral Pa- de openbare weg langs de Britse kernwa- pagne Wol Tegen Wapens, en waar Krista lestijnse burgers worden zinloos gedood, penfabrieken in Aldermaston en van Velzen (PAX) de nieuwe campagne het recht van de sterkste overheerst. Deze Burghﬁeld in zuid-Engeland. De actie Teken tegen Kernwapens zal toelichten. ﬂagrante schendingen van het Internati- vormde het hoogtepunt van de campag- Meer over deze Aanloopdag op onaal Recht inclusief de schending van ne Wool Against Weapons. De strijdbare www.omslag.nl mensenrechten zijn steeds met kracht en kleurrijke actie vond plaats op 9 au- veroordeeld door de Verenigde Naties. gustus – 69 jaar na de atoombom op Hi- Deserteren De Nederlandse Regering moet het inter- roshima. nationaal recht eerbiedigen en het uiter- Onderdeel van de gigantische vredes- n het herdenkingscircus rond honderd ste doen om dit te effectueren. Nu alle sjaal was de halve kilometer vredesdoe- Ijaar Eerste Wereldoorlog is er vooral andere middelen hebben gefaald roepen ken, die door mensen in heel Nederland aandacht voor de helden, de modder, de wij de regering op tot sancties tegen Isra- werden vervaardigd. Namens Wol Tegen gruwel. Er zijn echter ook mensen ge- ël. Sancties zijn een vreedzaam maar ef- Wapens-Nederland waren 4 mensen bij weest die niet meededen, die weigerden, fectief middel, zoals destijds gebleken is de actie aanwezig; zij hielden een deel die niet braaf in de moorddadige tred lie- in Zuid Afrika ten tijde van de apart- van de Nederlandse vredesdoeken om- pen. Over hen gaat het project Waan- heid.” hoog. Vlucht. Ook internationaal was er veel actie. De Britse campagne werd overgeno- Het is een initiatief van het Brussels Veel organisaties, waaronder War Resis- men in Nederland, op initiatief van Om- Brecht-Eislerkoor en de vereniging Vrede ters International, gaven verklaringen uit slag en het Vredesburo in Eindhoven. In waarbij ze studie en sensibilisering willen waarin het geweld van alle zijden werd de Nederlandse campagne werd tevens combineren met een artistieke benade- veroordeeld, in het bijzonder het buiten- de aandacht gevestigd op de modernisering. In het najaar 2014 gaat de muziek- sporige geweld van Israël. ring van de Amerikaanse kernwapens op theaterproductie in coproductie met het Joden en Palestijnen hebben samen vliegbasis Volkel (NB). Kaaitheater te Brussel in première. een video over Gaza gemaakt. De video Marta Resink:“Het was al geweldig om Zes Belgische koren brengen er in sa- maakt deel uit van een groter project dat aan de hele campagne mee te doen, maar menwerking met solisten, acteurs en een de slachtoffers van het geweld een naam het hoogtepunt was toch wel om bij de slagwerktrio koorzang en theaterteksten wil geven. U ziet de video op actie aanwezig te zijn. De eindeloos lij- van en over deserteurs. Onder andere zal freedom4palestine.org. kende sjaal was zo imposant om te zien de wereldpremière gebracht worden van In het Britse Shenstone bezette een en ik voelde me heel sterk verbonden met de Ode aan de Deserteur van de befaamde groep van twaalf activisten Elbit Systems. alle andere mensen. Er was veel meer dan componist Frederic Rzewski. In het na- Elbit systems is het grootste wapenbe- de beoogde elf kilometer. Op sommige jaar van 2015 volgt een internationaal drijf van Israël. Het produceert de drones plekken langs de route hingen de sjaals korenproject. Er zal een vredesconferen- die het Israëlisch leger inzet in Gaza. aan beide zijden van de weg, soms wel tie over het thema desertie georganiseerd Het Europees Netwerk tegen Wapen- twee of drie rijen boven elkaar. En overal worden. Er is een website met daaraan handel riep op tot een onmiddellijk einde stonden kleurrijk uitgedoste mensen, gekoppeld een blog waarop historische- aan alle Europese militaire steun voor Is- zingend en dansend langs de drukke ver- en achtergrondteksten gepost worden. raël en voor een volledig EU-wapenem- keersweg die langs de hekken van de bargo tegen alle strijdende partijen. Ne- kernwapenfabrieken loopt.” Gaza derland levert o.a. onderdelen voor vlieg- Nu de grote actiedag achter de rug is, tuigen en raketten. wordt de ruim elf kilometer vredessjaal et oorlogsgeweld in Gaza heeft tot weer losgemaakt in losse doeken van 100 Hveel actie geleid. Er waren demon- Opening x 60 cm.Van deze doeken worden dekens straties in meerdere plaatsen met een op- gemaakt voor opvanghuizen en vluchte- merkelijk grote opkomst. vredesmuseum lingenkampen in Afrika en Groot-Brit- Burgers voor Sancties tegen Israël boodt tannië. De dekens zullen persoonlijk aan Minister van Buitenlandse Zaken eter van den Dungen, general coor- worden afgeleverd op bekende adressen Frans Timmermans een petitie aan. In Pdinator van het International Net- in Tanzania, Kenia, Burundi en Rwanda. vier dagen tijd waren er onder deze peti- work of Museums for Peace, zal de vaste Een rol ging mee terug naar Nederland. tie 40.000 handtekeningen verzameld. presentatie van het Museum voor Vrede De campagne tegen kernwapens in De tekst van de petitie luidt: en Geweldloosheid in Gouda op zaterdag Nederland krijgt in september een ver- “Stop het bloedvergieten! 27 september om 14 uur openen. Het volg tijdens de Vredesweek. Op 4 oktober Wij zijn burgers die opkomen voor de museum is gevestigd aan de Turfmarkt

VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 33 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 34

30 te Gouda. In datzelfde pand zit ook denis en weer een klik tovert een korte vi- den geboden aan Iraakse organisaties die het Verzetsmuseum Zuid-Holland. deo op je scherm met getuigenissen uit bezig zijn met gemeenschapsopbouw ge- Het Museum voor Vrede en Geweld- het vernietigde dorpje in kwestie. richt op vrede. De verklaring eindigt met loosheid is in 1995 opgericht vanuit de Meer info: zochrot.org/en een oproep tot ﬁnanciële steun voor The Nederlandse en Vlaamse vredesbeweging Organization of Women’s Freedom in Iraq. en maakt deel uit van het door de VN er- 100 jaar WILPF kende Internationale Netwerk van Vre- Klusser gezocht desmusea. p 28 april 2015 is het dan eindelijk Tot nu toe was het vooral een virtueel Ozover, WILPF (Women’s Interna- ij ons Vredesmuseum in Gouda is museum op internet, dat daarnaast rei- tional League for Peace and Freedom) Bregelmatig wat kluswerk van allerlei zende tentoonstellingen in het land orga- viert haar 100ste verjaardag. Op de web- aard te doen, net als in ons depot in niseerde. Met de opening op 27 septem- site www.womenstopwar.org is duidelijk Utrecht en soms ook elders. Daar zoeken ber beschikt het museum nu ook over te zien dat hiernaar uit wordt gekeken, de we een vrijwilliger voor die er enkele dag- een fysieke presentatieplek in Gouda. secondes worden afgeteld. delen per kwartaal aan wil besteden. Als Iedereen is welkom bij de opening.Wel De verjaardagsatlas op de site geeft via je belangstelling hebt, neem dan contact graag aanmelden via info@vredesmuse- een wereldkaart aan, waar op aarde op op via [email protected] of 015- um.nl of 0229-54 12 88. Na aanmelding welk moment een voor WILPF histori- 785 01 37. ontvangt u nadere gegevens. sche gebeurtenis heeft plaats gevonden. Je kunt hier ook zelf zaken (laten) toe- Vredesweek iNakba voegen. Op het registratiedeel van de website is an 20 tot 28 september is het weer e Israëlische organisatie Zochrot nu al mogelijk om je te registreren voor VVredesweek. Een week waarin aan- Dheeft een app uitgebracht waarin het bijwonen van de viering van 100 jaar dacht gevraagd wordt voor conﬂicten die informatie wordt gegeven over de Nakba, WILPF, nu boeken geeft je een aardige overal in de wereld levens verwoesten en de verdrijving van Arabische inwoners vroegboekkorting. Wil je nog even wach- ieder jaar honderdduizenden burger- bij het ontstaan van de staat Israël. De ten om te weten wat er allemaal gaat ge- slachtoffers eisen. app leidt u naar de ruïnes van de Arabi- beuren, kijk dan regelmatig op de websi- De Vredesweek wordt al sedert 1967 sche dorpen en vertelt hun geschiedenis. te, de pagina met het programma wordt georganiseerd door PAX (voorheen IKV De app iNakba, met als ondertitel Het steeds voller en voller. Pax Christi). Tientallen lokale initiatie- Onzichtbare Land, zit verbluffend goed ven, zowel van de bij PAX aangesloten in elkaar, geeft blijk van grondige kennis Irak Ambassades van Vrede als van andere vre- van de materie en is gebruiksvriendelijk desorganisaties, vragen tijdens deze week – als men die term tenminste kan gebrui- e War Resisters League, de zusteror- aandacht voor moedige vredesactivisten ken voor zaken die te maken hebben met Dganisatie van Vredesbeweging Pais in binnen- en buitenland. Israëls weggedrukte verleden. Eén klik en in de VS, verzet zich in een verklaring te- Daarnaast zijn hoogtepunten in de de aardrijkskunde verschijnt op het gen militaire hulp aan de regering van Vredesweek het evenement de Nacht van scherm, nog een klik en je ziet de geschie- Irak. In plaats daarvan moet hulp wor- de Vrede en de Vredeszondagen in kerken. Dan wijden duizenden kerkgangers hun zondag aan de vrede. De Vredesweek valt altijd in de week van 21 september, de door de Verenigde Naties uitgeroepen Internationale Dag van de Vrede. Volgend jaar is de Vredes- week van 19 t/m 27 september. Meer info: http://ambassades.pax- voorvrede.nl Tentoonstellingen Vredesmuseum

/m 30 dec: Bijzondere openingsten- Ttoonstelling in Gouda 6 t/m 29 sept: Burgemeesters voor Vre- de in IJmuiden 10 t/m 29 dec: Burgemeesters voor Vrede in Heemskerk Meer info: www.vredesmuseum.nl/info/agenda.php of 015-785 01 37 Meer en uitvoeriger VredesNieuws ATOOMRUGZAKKEN vindt u op: www.vredessite.nl/nieuws

34 VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:07 Pagina 35

SIGNALERINGEN Nederlandse missie in Albanees wespennest

adat Albanië zich in 1912 onaf- Het zat de Nederlandse officieren niet derlanders hen verdachten van samen- hankelijk had verklaard werd mee op deze eerste vredesmissie. De in- werking met een lokale ‘warlord’. Nhet bedreigd door omringende ternationale samenwerking verliep In de Nederlandse media werd het hel- landen. Lokale warlords vochten het cen- stroef. Bovendien hadden de Nederlan- dendom van Thomson breed uitgeme- trale gezag van de jonge regering aan. De ders te kampen met een eigen, intern ten, in scherp contrast met de lafheid van internationale gemeenschap benoemde conflict over het leiderschap van de mis- de Albanese soldaten die weigerden uit op een conferentie in Londen in 1913 de sie. Tegenover de ouderwetse militaire de loopgraven te komen. Thomson had prins Von Wied tot koning en startte een commandant De Veer stond de ambiti- bevriende journalisten die spannende voor die tijd uniek experiment: een geza- euze politicus Thomson, die de militaire verhalen brachten, goed voor de oplages menlijke vredesmacht. Nederland lever- organisatie wilde moderniseren. In de van de kranten, in die dagen de opko- de een groep van achttien militairen om onderhandelingen met de Grieken ging mende massamedia. Een eerlijk en goed een gendarmerie op te zetten. De missie hij zijn mandaat ver te buiten. De arres- afgewogen beeld van de missie hebben de duurde slechts een half jaar van begin tatie van twee Italianen door Thomson lezers in die tijd nooit gehad. 1914 tot het uitbreken van de Eerste We- veroorzaakte een diplomatieke rel. De Na honderd jaar levert Joep Zonne nu reldoorlog.Veel resultaten hebben de mi- Veer vroeg aan Den Haag om Thomson met zijn grondige, alles beschrijvende litairen niet kunnen behalen. De missie is terug te roepen. Toen de Minister van feitelijke kronieken van de achttien offi- vooral in herinnering gebleven door het Oorlog daar niet op inging, vertrok hij cieren, het ultieme verhaal over een in al- sneuvelen van een van de leiders, majoor zelf naar Nederland om de situatie te le opzichten mislukte missie. Thomson. Hij is dit jaar zowel in Albanië gaan toelichten. De dag daarna kwam als in Nederland als een held herdacht. Thomson om terwijl hij stond te praten Jos van Dijk Over de andere deelnemers aan deze met een collega en journalisten. Waar- eerste Nederlandse vredesmissie is wei- schijnlijk is hij door een sluipschutter ge- J.G. Zonne, Nederlandse militairen in een Albanees nig bekend. Zij zijn nu in twee dikke raakt. De werkelijke toedracht is altijd wespennest 1913-1914; kroniek van een hachelijke boekdelen aan de vergetelheid ontrukt duister gebleven. Er waren zelfs geruch- vredesmissie, deel I en II. Uitgeverij Skanderbeg door Joep Zonne, nazaat van een van de ten dat er uit het eigen kamp geschoten Books, Utrecht. officieren. Hij schreef over alle officieren zou zijn. De Italianen koesterden al lan- afzonderlijk een zeer gedetailleerde kro- gere tijd wrok tegen de Nederlandse ge- Dit is een korte versie. De volledige recensie zal niek. vechtsleiding in Durazzo, terwijl de Ne- worden gepubliceerd bij www.vdamok.nl

In vele steden vonden demonstraties plaats tegen het Israëlische geweld in Gaza. Vele duizenden mensen, jong en oud, allochtoon en autochtoon, vrouw en man of het nu regende of niet, de sfeer was goed ondanks de ernst van de toestand.

Utrecht, 10 augustus. Anja Meulenbelt Foto:

VREDESMAGAZINE nr. 4-2014 35 VredesMagazine4-2014 02-09-2014 10:25 Pagina 36

U heerst nu al zovele eeuwen lang Uw ﬁere knevels zijn niet uit te bannen O koningen en vorsten en tirannen Uw knevel houdt ons stevig in bedwang

En tegen al dat onrecht samenspannen Met ﬁerheid en met woedend krijgsgezang Zal echt niet gaan gebeuren ben ik bang Want ik zie enkel mietjes, maar geen mannen

Ze staren dom en hoopvol naar elkaar Of één van hen Profeet is en Bevrijder Zij volgen slechts wie leidt met harde hand

Vergeefse hoop, vergeefs dat blind gebaar Want niemand luistert naar de echte Leider En dat is doodgewoon gezond verstand

Aboe I-Alaa al Ma’arri (Ma’arra, Syrië 973-1057)

Bewerking Jaap van den Born en Pieter Smoor , Uitgeverij De Vrije Gedachte, 2008 Bron: Aboe I-Alaa al Ma’arri, Uit vrije Dwang , Uitgeverij De Vrije