Veldwerkplaatsen Infoblad Herstel van leefgebieden voor de gladde slang

Inleiding restanten in Nederland en Duitsland aangetroffen. Ver- Het leefgebied van de gladde slang is sterk ingekrompen, moedelijk kwam de soort vroeger in onaangetast hoogveen de soort staat dan ook op de Rode Lijst in de categorie vooral in de drogere randzones voor, omdat de hoogveen- “Bedreigd”. Gladde slangen komen vooral voor op heideter- kern te nat is voor overwintering. Door de aanleg van dijkjes reinen en hoogvenen en stellen een aantal specifieke eisen en paden en de sterke ontwatering, zijn de mogelijkheden aan hun habitat. Onder andere in de provincie Noord- om dieper door te dringen in het veen, sterk vergroot. Voor- Brabant komt de soort voor. Hier wordt in een intensief en beelden van belangrijke habitats zijn droge, structuurrijke innovatief samenwerkingsverband tussen provincie, be- heide, vergraste delen van heideterreinen, drogere delen in heerders, vrijwilligers en RAVON gewerkt aan herstel van dit natte heide en hoogveen en open plekken en brede bermen leefgebied, zelfs over de landsgrens heen. Ook veel andere in bossen en jonge aanplant. karakteristieke soorten, zoals bont dikkopje, veldkrekel en nachtzwaluw, blijken hiervan te profiteren. Tijdens deze Bescherming gladde slang veldwerkplaats delen onderzoekers en beheerders hun ken- De afgelopen eeuw is de soort achteruitgegaan. De oor- nis en ervaringen. zaken hiervan zijn grootschalige ontginningen van heide en hoogveen, versnippering, overmatige vergrassing en Uiterlijk, verspreiding en habitat maatregelen ter bestrijding van vergrassing zoals grootscha- De gladde slang is een slanke, bruine slang met donkere lig plaggen en overbegrazing. In het algemeen is op ter- vlekken en strepen. De slang heeft een ronde pupil, een reinen waar begraasd wordt de heide en het gras te kort oogstreep en gladde schubben. De staart is geleidelijk vers- en is er te weinig structuur voor de gladde slang om te mallend en de slang wordt meestal niet langer dan 70 cm. zonnen, schuilen en foerageren. Dit is uiteraard niet overal De gemiddelde leeftijd is 5-9 jaar, maar er zijn dieren van zo en is ook afhankelijk van de duur van de begrazing, de 15 jaar en ouder bekend. De gladde slang is niet gevaarlijk soort waarmee begraasd wordt en van de ervaring van de of giftig, ze eet kleine zoogdieren en hagedissen. De soort herder. Om de gladde slang te beschermen is er in Brabant komt nog voor in heide- en hoogveengebieden in Fries- door RAVON, in opdracht van de Provincie een Soortbesch- land, Drenthe, Overijssel, Gelderland, Noord-Brabant en ermingsplan opgesteld. Veel partijen zijn hierbij betrokken: Limburg. Van de Utrechtse Heuvelrug (Utrecht en Noord- deskundigen, vrijwilligers, beheerders en eigenaren zoals Holland) is de gladde slang al sinds lange tijd verdwenen. bijvoorbeeld Staatsbosbeheer, diverse gemeenten zoals In Noord-Brabant is de soort aanwezig in het Grenspark De Reusel-de Mierden, Bladel en Bergeijk, Bosgroep Zuid Ned- Zoom-Kalmthoutse heide, in de omgeving van Zundert, de erland, Natuurmonumenten, particuliere grondeigenaren Peelvenen en de Kempen. Rondom Bladel, en over de grens en RAVON zelf. Ook zijn aangrenzende gebieden in Vlaan- in België, zit een vrij grote populatie. Dit is ook het gebied deren in het plan meegenomen. Dit uitgebreide traject dat bezocht is tijdens deze Veldwerkplaats. heeft geresulteerd in aanbevelingen op een heel concreet De gladde slang is in het noordwestelijk deel van zijn ver- niveau, waarbij naast de wensen van de gladde slang ook spreidingsgebied sterk gebonden aan droge, zonnige habi- andere soorteisen meegenomen zijn. Deze concrete insteek tats waaronder heidevelden, rotswanden en stapelstenen heeft geresulteerd in de uitvoering van veel maatregelen en muurtjes rond bijvoorbeeld wijngaarden. Behalve in deze een erg enthousiast netwerk van betrokkenen. droge habitats wordt de soort ook in een aantal hoogveen- Beheer fungeren als ecologische verbindingszone, als exploita- Zinvolle maatregelen zijn bijvoorbeeld tiewegen voor de houtoogst om hout te kunnen stapelen. -creëren van open plekken in het bos Ook zijn het calamiteitenroutes en is de afwisseling aantrek- -bosranden structuurrijk maken (rafelig uitkappen) kelijk voor de recreant. -gefaseerd openhouden van kleine heideterreintjes in het bos (functie als stapstenen) Ook Staatsbosbeheer heeft in dit gebied een aantal cor- -gefaseerd openhouden van bermen (functie als corridor) ridors aangelegd, door in brede stroken bos te verwij- -het ontwikkelen van structuurrijke overgangen tussen deren. Zo wordt een mogelijk habitat voor de Gladde Slang heide en bos gecreëerd. Staatsbosbeheer signaleert bij de aanleg van -kleinschalig heidebeheer met weinig ingrepen, rust is be- een deze en andere corridors, waarbij geplagd wordt, dat langrijk voor de soort het verwijderen van plagsel ook betekent het verwijderen -terughoudendheid met begrazing, weloverwogen inzetten van voedsel, zoals vitaminen en mineralen (bv fosfor). Dit -de vergrassing op plekken zijn gang laten gaan verstoort de mineralenbalans tussen stikstof en fosfor, -het na werkzaamheden laten liggen van plagsel- of waardoor een sterfte optreedt bij de aanwezige fauna, maaiselhopen, of takkenhopen met maaisel of plagsel erop deze krijgen dan niet de mineralen die ze nodig hebben. -het creëren van droge plekken in hoogveenrestanten Vooral de bulk aan insecten, en vervolgens dus ook andere -het toepassen van vooraf vastgestelde rijpaden, stapelplek- soorten, lijdt hieronder. ken voor hout en parkeerruimte voor machines, waardoor de nog aanwezige geschikte plekken in een gebied dat voor Resultaten herstelmaatregelen in aanmerking komt, in stand blijven. De resultaten van de maatregelen van het Soortbescher- Het is belangrijk om op de vierkante meter de variatie aan mingsplan in Brabant zijn goed, de aantallen waarnemingen te brengen, dus op zeer kleine schaal. van de gladde slang gaan omhoog, al reageert deze soort traag op dit soort ontwikkelingen (N.B. gemidd. 6 jongen per vrouwtje per 2 jaar!). In het kader van het Soortbe- schermingsplan is er intensief, op perceelsniveau, advies gegeven aan de particuliere eigenaren. Deze intensieve ad- visering werkte goed. Een andere winst van het Soortbesch- ermingsplan is de totstandkoming van het Platform gladde slang. In gebiedsprocessen zijn de concrete maatregelen van belang, maar evenzeer de betrokkenheid van de streek en de samenwerking en afstemming tussen beheerders van naast elkaar gelegen gebieden. Ook communicatie over de werkzaamheden die plaatsvinden is belangrijk, het is aan te raden een gedeelte van het budget van een project te Maatregelen omgeving Groote Cirkel reserveren voor voorlichting. Bij de Groote Cirkel, gemeente Reusel-de Mierden, is 22 ha Naast de gladde slang zijn er andere kritische en karak- bos omgevormd naar heide. Het bos is geveld en afgevoerd, teristieke soorten die ook van deze maatregelen hebben en vervolgens is er op delen geplagd. Het is belangrijk een geprofiteerd zoals levendbarende hagedis, veldkrekel, aannemer mee te nemen in het gewenste beeld, dat draagt nachtzwaluw en bont dikkopje. Het lukte tijdens de Veld- bij aan een succesvolle uitvoering. In dit gebied is na de om- werkplaats om een volwassen en jonge gladde slang te zien. vorming een groot gedeelte van de 22ha ‘geharkt’, waarbij Dat was voor het merendeel van de aanwezigen hun eerste ook de laatste takjes op rillen zijn gelegd. Normaal bij werk- kennismaking met deze soort. zaamheden blijft er veel tak- en tophout liggen, dat is niet gunstig voor het gewenste heideherstel en vervolgbeheer. Meer informatie Na de eerste inrichting is het van belang om in het vervol- Deze veldwerkplaats heeft plaatsgevonden op 13 september 2013 te gbeheer het gebied voldoende open te houden. Er moet Bladel. De sprekers waren: Jeroen van Delft (RAVON), Jap Smits (Staats- dan ook rekening gehouden worden met hogere kosten bosbeheer) en Nienke de Kort (Bosgroep Zuid Nederland). Excursieleider: voor beheer. In dit gebied in Reusel wordt niet gewerkt met Jan Rots (Bosgroep Zuid Nederland). Opsporen gladde slang: Arnold van schapenbegrazing. Begrazing en reptielen zijn een lastige Rijsewijk (RAVON). combinatie. Als er schapen worden ingezet, dan zou dat een Op www.ravon.nl/Soorten/Reptielen/Gladdeslang vindt u enige achter- gescheperde kudde moeten zijn, en niet in een raster. Som- grondinformatie over deze slang, het Brabantse beschermingsplan en de mige beheerders werken veel met vrijwilligers, uit kosten digitale nieuwsbrieven over het beschermingswerk. oogpunt maar ook voor draagvlak bij het grote publiek. Het Tekst en foto’s: Petra Schmitz (Bosgroep Zuid Nederland) is wel belangrijk om in een vrijwilligersgroep genoeg aan- dacht en uren te steken. In hetzelfde bosgebied in Reusel heeft de beheerder cor- ridors aangelegd door brede stroken (ca 30m) bos weg te kappen. Deze corridors hebben verschillende functies, ze