Wil

Moerdij kseweg Den Hout B ovensteweg Centrum-West

oute Maasr Vrachelen Strijen

Witteweg

ant tenk ul H Markkanaal

SPOOR LAAKDIJK TERHEIJDEN MOLENSTRAAT Oosterhout BANKENWEG 14 Terheijden Schansstraat

Markschans HoutseHoutse Meer Meer

BERGSEBAAN

MUNNIKENHOF

RAADHUISSTRAAT PONTJE Zeggestraat Polderstraat Markkanaal Zuid

MUNNIKENHOF Teraalst

Mark

Wagenbergse Baan

POOLSEDREEF BERGSEBAAN BERGEN

13 MEERBERG Kanaaldijk Zuid

SALESDREEF MEERBERG

RTELWEG HA

BEEMDENBOSPAD

Asterdplas Hoeveneind

Blauwhoefsedreef HARTELWEG 15

RIETDIJK Middenweg Lage Vuchtpolder Asterdkraag

Oosterhoutseweg Moerdijkje Emerparklaan

HARTELWEG

Bolderstraa 12 t

NIEUWE BRED

RIETDIJK Achter Emer Stidstraat Mark

ASE BAAN

ZWARTE DIJK

Middenweg Hoeveneind 16 Mortelweg

ZWARTE DIJK Steenbergen Wuustwezelstraat

MOERLAKEN

aat Oosterhoutseweg

Hobokenstraat GROENSTRAAT 17 KERKSTRAAT

Vlimmerenstraat

Kasterleestr

Tussen de Dijken

t Deinzenstraat a Zandhovenstraat Terheijdenseweg

DONKERSTRAAT

stra nk sdo daa

Maasdijk r e Groenedijk Maasdijk

Lange Weide

Brusselstraat Burgemeester V Burgemeester EMERPARKLAAN Teteringen

Cornelis Joosstraat Konijnenberg Merkse nstraat Lange Weide Hoolstraat

Roeselarestraat

H Molstraat O Emerparklaan N D S D O N LANGELAAR Turnhoutstraat

Merodelaan Kriekenstraat Mark 11 Emerparklaan Tongerenstraat Biesdonkweg

MOLENEIND Emerput

Konijnenberg

d Burgemeester Verdaasdonkstraat Burgemeester n VALKENSTRAAT

a Backer en Ruebweg

Z WILDHAGE Backer en Ruebweg Kapittelweg Arenberglaan Crogtdijk Oosterhoutseweg Meulenspie NKSESTRAAT Doornboschlaan Terheijdenseweg Nieuwe Kadijk GAGELDO Nieuwe Kadijk ETTENKAMP

CAD Backer en Ruebweg Edisonstraat GAGELDONKSEWEG Koekoekstraat

Veilingkade GALGESTRAAT Polderstraat

Speelhuislaan Keplerstraat Leeuwerikstraat Archimedesstraat

Vinkstraat Edisonplein Buys Ballotstraat Pauwstraat

Lachapellestraat

Belcrumweg

Kapittelweg V STEENAKKERSTRAAT LAGE WEG ianend Oosterhoutseweg ree WEG

f f PARALLEL Kwartelstraat 18 e Liniestraat Oosterhoutse Busbaan

e

r

d Stationslaan

d

n

a T erheijden

Z Westerparklaan Stationsweg straat

Spoorstraat Willemstraat Ceresstraat Tilburgseweg TETERINGSEDIJK aat r t Oranjesingel s Academiesingel TETERINGSEDIJK n Mauritssingel 19 oe

f r

G

e n

Tuinbouwlaan a

e Sophiastraat Antiloopstraat a

r l

y

d

d

d NIEUWE BOSCHSTRAAT e Nassaustraat Lunetstraat n

n Slingerweg n a HEILAARSTRAAT e

Z Park Valkenberg K . F Tramsingel n Sint Ignatiusstraat h Kasteel Jo BOSCHSTRAAT

Nijverheidssingel plein t a

straat pmanstraat

a nastra Middellaan harin

t . Ho i Ca b

VLASZAK Westerparklaan t S Mgr i Nassausingel at n

Haven Beverweg

u er Prinsenkade t straa Kloosterlaan Ch a f Kerkplein Baanzicht Wilhelminasingel Stadserf A stra Grote markt

e n ari n Veemarkt M

e Meidoornstraat a at s Aurelia Visser r Hazelaarstraat tstra t n ra Lange BrugstraatKarrestraat Veemark d at a N t Brabantlaan stra d i n Claudius Prinsenlaan MarkendaalsNieuweweg e IABC u n Leursebaa Sint Ja w T

a Haagdijk s Beekstr t Hert aat r og H Z HEILAARPARK a end at riklaan eweg OUDE VES

At an WEERSCHIJNVLINDER Tramsingel Hoog raat a Halst te M lakense TUINZICHTLAAN Claudius Prinsenlaa ld Leurseb e i weg nv Chassé n n Karnemelkstraat Promenade e Nonne r

Markendaalseweg v

Westerparklaan Lovensdijk Leursebaan Dijklaan

Eindstraat Haagweg Fellenoordstraat Chassésingel

IABC Zandoogjes WilhelminasingelCavaleriestraat arade P

KEIZERSTRAAT Heilaarstraat

Van Coothplein NIEUWE GINNEKENSTRAAT 1 Vier windenstraat VREDENBUR m Ettensebaan CH Piet 2 S Avon I t N a tuurstraa G ra De la Reijweg Vincent van Goghstraat E st L 1 or t Go TUINZIGTLAAN an Heerbaan 11 V Wilhelmina Liesbos TRAAT Park aul WindHausenweg Sandraudiga l traat e GODEVAERT MONTENSS hassésingelg P Ettensebaan iss G C Marksingel in e s n a . v n Haagweg a i Tenn n lm Prinsentuin H e Amphia a lh m i van Cooth Rijnstraat s W

i W Ziekenhuis n g at e l Marksingel I G Rijsbergen is in zicht. Rijsbergen ligt prachtig L ene H ra E al M

L

traat es en Weerrijssingel Ir e M a Wilhelminapark cz Balfortstraat I e Weerrijsstra W Burg. van Sonsbeeckpark N e k BERNARDSINGEL A t s t h t S a o r Boeimeersingel T ra u a Nieuwe Heilaars HAAGWEG R st d a te midden van de aardbeienvelden, boom- 10 A ne er t traat A gin R FietsRoute T in om Julianalaan 3 Kon b ou M t ts in a s a tr is r a Oranjeboomstraat Vondelstraat t st e m a r e t GINNEKENWEG N lo e b kwekerijen, natuur en boerderijen. Bewoning Verbeetenstraat e Liesbosstraat Tromplaan l n is on Fat s Z van Almondepad e i HAAGWEG n mastra s t Fröbelstraat r a an a t gla at Laan van Mertersem Piet Heynlaan Zandber van dit gebied gaat ver terug in de tijd. In 1812 Z P.C. Hooftstraat a

n

Jacob Catssingel d

b

e

r g n Doctor Struyckenstraat w a e a n l Baronielaan g 2 t a l werd in de buurt van Rijsbergen een altaar DREEF la e r v

Planciusplein Doelen Langendijk ee e s S Mark o o em Heuvelbrink Boeim t R r in a Korenaerlaa n arie a i Loe

Z l n k Graaf Hendrik III laan ve w gevonden in de restanten van een Romeinse 3 an ste eg Zaartpark Fr in Amphia Grazendonkstraat str Kluiss Oranjeboomstraat a Tasmanstraat Ziekenhuis tr Karel Doormanlaan at aat Zaart

Fatimastraat AN tempel, gewijd aan de Germaanse (!) godin LA SO van nassau RI F LEM Princenhagelaan IL Prins N W He HA t n JO a d rik Graaf Engelbertlaan destra s Sandraudiga. Over Sandraudiga is verder niets an tr a

MASTBOSSTRAAT I la nvoor g a Taxandrialaan ijve t H e Van Du aa

RUITERSBOSLAAN rb w

Willem II e

n e Brahmslaan e Talmastraat Rozenlaan m

k Valenierslaan

e d bekend. Op het altaarstuk staat de hoorn des rarislaan g

r Ser eeste n

rm Allerheiligenweg

e n

g in r i

Bu

t n G G a i

Burgemeester ra Baronielaan t ag s Boeimeerweg

aan m l Passto

e He o e l erdi Dillenburgstraat V B overvloeds. Best leuk voor een regio waar de l orstraat d Bijloop Koningin Emmalaan o n wegje Rithsestraat Graaf Engelbertlaan k CHOPINSTRAAT CARTIER V. DISSELSTRAAT Ruitersboslaan aardbeien in overvloed uit de grond komen! n 4 Schoolakkerplein

laa Sibeliuslaan

MASTBOSSTRAAT Roskam Ginneken erfstraat markt W naar Van GoghHoge Neerstraat Teijchiné Marialaan De Rith, een buurtschap van de stad Breda. Tegenwoordig staat het altaar in het Duivelsbruglaan Duivelsbruglaan Bavelselaan Bavel Laurens Vroeger werd hier turf gegraven die per Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden. Park Mark Nieuwe Ginnekenstraat ± 1 uur 20 km DR. BATENBURGLAAN U BAVELSELAAN

L Bouvignelaan V

E RIJSBERGSEWEG Burgemeester Kerstenslaan N Etten-Leur Bremberg H turfschip naar de stad werd vervoerd. In O DR. SCHAEPMANLAAN U T S E L LIGENWEG A WOLFSLAARDREEF 18 A N

het noorden wordt De Rith begrensd door Hubertuslaan ALLERHEI Valentijnlaan Valentijnlaan Huisdreef het Liesbos. Wij rijden naar het zuiden, in BOUVIGNELAAN 5 Klaar met de echo’s van wapengekletter rond Breda? En je hebt OVERASEWEG BOUVIGNEDREEF de richting van de Krabbenbosschen. LANGE DREEF

Wolfslaar Ulvenhoutselaan STOUWDREEF nog goede kuiten of de fi etsaccu opnieuw opgeladen? Fiets dan de Bouvignedreef 8

ZEVENLINDENDREEF F

BOUVIGNEDREEF Bieberglaan E E

7 R D

Effen 4 S R

E

P

9 Y Nassaustad uit via de Aa of Weerijsroute. De Grote Kerk, het Kasteel, U

Bieberglaan C

E

T

T

O

L Deze route laat het dorpje Effen rechts liggen, HEIDREEF R

Ulvenhoutselaan A H Rouppe van der Voortlaan de Grote Markt, de cafés en de winkeltjes van Breda laat je achter je. C n maar mocht er tijd zijn dan is het de moeite aa eb s ROUPPE VAN DER VOORTLAAN Langs het kronkelende riviertje de Aa of Weerijs, fi ets je langs open waard om de plaatselijke kerk te bewonderen. s Mark ij r Van Schermbeeklaan ndel ee Huisdreef f W Markdal Knooppunt Sint Annabosch ru Aa o De kerk is erg groot gelet op de omvang van EFFENSEPAD OVERASEWEG Sp velden, bossen, aardbeien- en bomenkwekerijen. Altijd maar zuidelijker Poststraat 5 Torendreef

GALDERSEWEG

het dorp.Rijsbergseweg Een mooi voorbeeld van het Rijke Laurentiusstraat Bladerstraat Effen Slotlaan 6 6

in de richting van Zundert, geboorteplaats van een van ‘s werelds EFFENSEWEG

al rkd

12 Ma Roomsche Leven in Brabant. REEPTIEND Langs de rivier VERMUNTSTRAAT Brakkenstraat SULKERPAD 7 7 PASTOOR Mastbosch Dorpstraat Bosrand Deken Fickstraat

elaan Rijsbergen is heel geschikt voor een lunchstop. r geliefdste schilders: Vincent van Gogh. Spar Mgr Van Hooijdonkstraat Anneville-laan Kerkdreef

Elz

endree Nieuwedreef

f 8 Hertespoor Bewonder het raadhuis uit de 19e eeuw, voordat Gareelstraat Krabbenbosschen Mouterijstraat laer Vossendreef OUDLANDSTRAATJE

’t Hofflandt f

Craen e

e Kraaijenbergsestraat

r d n ke

Ulvenhout r P ennendij Nieuwedreef Be

Slotlaan

l Markda

s o Rond Breda zijn sporen van belegeringen je verder gaat naar het zuiden. Hier volg je de Vinkenb Oude Rijsbergsebaan ersdries Anneville-laan k

Effenseweg Wev Sterstraat Galderseweg RijsbergsewegOudlandstraatje Pennendijk eenvoudig te vinden. Zo ook in de Krabbe- hele tijd het riviertje stroomopwaarts, richting Molenstraat Pennendijk

bosschen, nu onderdeel van Brabants Land- de Bakkebrugstraat. Onderweg passeer je een Mark

schap. Vroeger lag hier een onderdeel van de trekpontje waarmee wandelaars gemakkelijk Tweegelan d en b ru g w Zuiderwaterlinie. Vanuit het zuiden werd aan de overkant kunnen komen. eg

Klappenberg Overaseweg gevreesd voor een aanval door de Fransen. Ann Z ev u Door rond 1700 een wal op te werpen – de Krabben- ille-la n Montenslaan a d bosschen n e zogeheten ‘Dam van Mendoza’ – werdEttenseweg een 13 Bakkebrug r 8 ts e g w stuwmeer gecreëerd waarmee de omgeving Op dit moment eindigt de route nog bij de Mark e we g van de stad Breda onder water kon worden Bakkebrug. Vanaf hier kun je dezelfde weg terug kse Bredaseweg gezet als de vijand naderde. fietsen of via het Markdal. Het is aan te bevelen

MONTENSLAAN om nog even door te fietsen in de richting van Ettensebaan m 9 s Brouwerij Kaarschot Zundert. ew e De Aa of Weerijs kruisen we door de brug in g de Montenslaan over te steken. Hier ligt de gemeentegrens tussen Breda en Zundert. TWEETWEE GRATIS GRATIS FIETSROUTES FIETSROUTES DOOR IN BREDA EN OM EN BREDA OMGEVING rijs ee W De rivier verliezen we direct weer uit het oog, f o

a 1 A SLIKSTRAATJE Sporen van Vincent maar hier en daar is het meanderende maar krijgen daar brouwerij Kaarschot voor Mark Watermolenstraat 9 Vincent van Gogh kwam regelmatig in Breda. karakter met succes teruggebracht. terug. Koop hier wat speciaal bier voor thuis. 10

Zijn grootvader was dominee in de Grote Kerk SLIKSTRAATJE Ettenseweg 4 10 en zijn moeder woonde op latere leeftijd op de Meanderend Watermolenbrug Kaarschotsestraat Galderse hoek van de Nieuwe Ginnekenstraat 2A en het De rivier Weerijs doet zijn naam eer aan als je Bij de Watermolenbrug heeft waterschap Bredaseweg Meren B Tiggeltscheberg re d SLIKSTRAATJE Van Coothplein. Een broer van Vincent werkte de alternatieve route volgt in de richting van Brabantse Delta een bekkenvistrap aangelegd a Overasebaan Risten s g als tekenaar bij machinefabriek Backer & het Overaas Vlonderke (de donkerblauwe lijn). die het vissen mogelijk maakt om de stuw te De Lange Dreef e e Gommersstraat w w Rueb. In zijn jeugd ging Vincent naar de hbs Het riviertje kronkelt hier als vanouds én omzeilen. Leuk om even af te stappen en te 14 Geboortedorp Vincent van Gogh eg e 11 ilz

in Tilburg. Als het rijtuig van de familie niet biedt meer ruimte bij hoog water. Als je de kijken of er misschien net een vis langs spartelt. Rijsbergen Fiets naar het Van Goghhuis in Zundert. In dit G Ettensebaan

beschik baar is, liep Vincent de route van standaard route volgt, dan fiets je langs de Of lees het uitgebreide informatiebord. Kerkakkerstraat huis woonde Vincent van Gogh tot zijn Galder16e. Sint Bavostraat Kruispad Zundert naar station Breda: bijna 30 km, mis- Trippelenberg, een geliefd vogelgebied. Hij dwaalde rond in de grote achtertuin en efs nho eb De Baronie is de oude benaming van de omgeving rond de stad Breda. schien wel langs het riviertje de Aa of Weerijs. Het kan hier drassig zijn, maar op de fiets Panne aan liep naar het Nederlands-Hervormde kerkje N639 heb je daar geen last van. waar zijn vader predikte. In Zundert zijn ver- Breda staat bekend als een gezellige, gemoedelijke Nassaustad met een 12 2 Bernhardbrug schillende mogelijkheden om bij te komen vleugje Vlaanderen. Vroeger betekende de strategische ligging van de Deze fietsroute volgt de Aa of Weerijs stroom- van de fietstocht.Ballemanseweg Noordhoeksestraat stad eerder heibel dan gezelligheid. De stad werd meerdere keren belegerd, opwaarts, in de richting van Zundert. De route Antwerpseweg begint bij de Bernardbrug op de hoek van de onder andere door de gevreesde Spinola. Justinus van Nassau verdedigde Beemdstraat ark M weg s j

i r Vredenburchsingel in Breda. Het landschap e weg e de stad met hand en tand. Met de Spinolaroute fi ets je langs de vele W Kerzelse f

o

a dat Vincent van Gogh zag en wat wij zien is- A Breedschotsestraat versterkingen die Spinola in het jaar 1624 aanlegde. de uiteraard veranderd, maar misschien minder n

i Ettensebaan e 14 Van Gogh in Zundert i dan je zou denken. De ruimte tussen Breda en e H Goudbe Oekelsestraat In Zundert ontdekte Vincent zijn Dreef Rijsbergen/Zundert is allesbehalve volgebouwd. Vele eeuwen later hadStrijbeek Vincent van Gogh ook een band met de stad: zijn Geniet van het vele groen, zo dichtbij de stad. liefde voor de natuur. Die sterke liefde Oekelbos Meersel-Dreef opa was dominee in de Grote Kerk, zijn moeder woonde een poosje op 5 voor het landschap en platteland Overaas Vlonderke Hazeldonk Het Overaas Vlonderke is een brug met zou hem nooit meer los laten. de Nieuwe Ginnekenstraat en Vincent pakte vanuit Breda de trein naar Antwerpseweg 13 geschiedenis. Vele eeuwen lang werd hier Tilburg om daar naar school te gaan. Maar Vincent had natuurlijk vooral

15 l overgestoken, maar telkens op andere manieren. Bakkebrugstraat Trappistenbier e s een band met zijn geboortedorp Zundert. De Van Nassau naar Van r Hazeldonk e Ooit was hier een voorde, een doorwaadbare Als je een liefhebber bent – e en je benen houden

M Gogh-route volgt het riviertje de Aa of Weerijs in de voetsporen van

S

plaats in de rivier. Aan het eind van de 15e zich nog goed – dan is een uitstapje naar Abdij t n r a i j

a b b Luitertweg Vincent, terug naar Zundert. eeuw wordt vermoed dat hier een schepenbruge Maria Toevlucht een must. Sinds 1900 is hier e

s j e

s i r

k

n e was: een brug gemaakt door schepen tegen e een klooster gevestigd. Later werd het klooster W

f

Ette o

a elkaar aan te leggen. Later kwam daar een A gepromoveerd tot priorij en weer later tot abdij.

Voorste Schaapsdijk echte, hetzij smalle brug voor in de plaats. In 2013 zag het eerste Zundertse trappistenbier Klei 3 n Ey S Aa of Weerijs De huidige fietsbrug is breed en is tamelijk Stuivezandseweg het levenslicht. En dat is een dingetje in bieren- ssel Oekelsebaan t

r

i

j De stad Breda dankt zijn naam aan het riviertje jong: uit 2013. land. Lange tijd brouwden wereldwijd slechtsoot Eyssel b Gr e

e de Aa, vooral omdat-ie hier en daar zo breed is: een handjevol abdijen het trappistenbier. Orval, Deze fietskaart word je k aangeboden door 076fietst en Gemeente Zundert. Meersel de Brede Aa, althans men denkt dat de naam 6 Snelweg op hoge snelheid Rochefort, Chimay, La Trappe, Westvleteren, Eten Heide/polder Legerkampen Route Sjezen met Spinola daarvandaan komt. De naam ‘Aa of Weerijs’” De moderne tijd is op dit stukje niet teKlein Zundert Westmalle en Achel. Daar zijn er een aantal

BREDASEWEG verdient ook een verklaring: een Aa was in de missen: je fietst hier onder zowel de snelweg Akkermolenweg bijgekomen, waaronder dat van Zundert. Koffie Architectuur Circumvallatie palen Alternatieve route Sjezen met Spinola 14 middeleeuwen een algemene term voor alle als hogesnelheidslijn door. Eenmaal onder Meisje in het bos, 1882 Proef zelf. DrinkenGr Bos / park Contravalatie palen Route Van Nassau naar Van Gogh Beeklaan oot E yssel stromende wateren. De toevoeging Weerijs is het beton door, wordt het landschap weer Vincent van Gogh was dol op bossen en wilde met zijn schilderijen ssel Historisch Van Gogh Sleuteloverdracht Alternatieve route Van Nassau naar Van Gogh Hoogeind y oot E dan weer een verbastering van ‘Weeghreyse’, vriendelijker. Sta zeker even stil bij het infor- Hofdreef dat gevoel overbrengen op de kijker. Dit soort bossen vind je veel Kijk voor de weg terug op fietsmarkenaa.nlGr Zundert Oekelsebaan een riviertje dat sterk meandert. De Weerijs matiebord over natuur- en cultuurgebied BREDASEWEG rond Zundert. voor verschillende leuke routes. © 2020 – tekst Pieter van Gent – ontwerp NandaMee Verpaalen – illustratie Melanie Drent deed dat vroeger een stuk meer dan nu, Transportzone Meer fotografie Suzanne Waijers (Spinola) – basiskaart OpenStreetMaps – druk PuntScherp Prinsenstraat Veldstraat 15 14

Beukenlaan p r o

Molenstraat

rled e Burgemeester Manderlaan e

M

Wildertsedijk

Meirseweg

Molenstraat

Hoogeind Wil

Moerdij kseweg Den Hout B ovensteweg Centrum-West

Maasroute Vrachelen Strijen

Witteweg

Hultenkant Markkanaal

LAAKDIJK TERHEIJDENSPOOR 10 Onder water MOLENSTRAAT Oosterhout BANKENWEG In de winter van 1624/25 sloot het Bredase 14 FietsRoute Terheijden garnizoen de sluis in de Mark. Het gebied van Schansstraat

HoutseHoutse Meer Meer Markschans de huidige woonwijk Boeimeer kwam onder

BERGSEBAAN MUNNIKENHOF water te staan. Het Spaanse verzorgingsgebied RAADHUISSTRAAT PONTJE Zeggestraat Polderstraat Markkanaal Zuid bij Bouvigne dreigde te overstromen. Om dit te

MUNNIKENHOF Teraalst voorkomen, groeven de Spanjaarden een gracht Sjezen met Mark vanaf de Weerijs naar de laaggelegen uitloper Wagenbergse Baan

POOLSEDREEF BERGSEBAAN van het Abroek, een moerassig gebied ten BERGEN westen van de Aa. In plaats van via de Mark 15 De Spinolaschans

13 door Breda te stromen, moest het opgestuwde Zoals vaker met geschiedenis: denk je einde-

MEERBERG Kanaaldijk Zuid water via deze gracht om Breda heen lopen. lijk dat je bij dé Spinolaschans aangekomen

SALESDREEF MEERBERG bent, blijkt de schans helemaal niet door Spinola 11 Steeds meer soldaten Spinola gebouwd te zijn! Prins Frederik

Van Coothplein ± 3 uur 53 km HARTELWEG Spínola breidde zijn belegeringstroepen steeds Hendrik legde deze schans in 1637 aan op

BEEMDENBOSPAD verder uit. Op een gegeven moment lagen de fundamenten van een ouder fort toen er tienduizenden soldaten rond Breda, onder- het weer raak was rond Breda. Tijdens de

Ambrogio Spinola was een militair genie in dienst van de Spaanse gebracht in de legerkampen bij Ginneken, belegering van Spinola verdeelde de Mark Hoeveneind koning Filips II. Deze veldheer had je liever niet tegen je. Toch overkwam Asterdplas Princenhage, Hartelberg, Terheijden en op deze plek de Spaanse insluiting in twee Blauwhoefsedreef HARTELWEG PONTJE – ZOMERTIJD 15 Teteringen. Om die reden werd rond de ruïne delen. Van wege bevoorrading en verplaat-

RIETDIJK

dat Breda zo’n 400 jaar geleden. Na een beleg van bijna een jaar gaf Middenweg Let op! Het pontje vaart alleen Lage Vuchtpolder van het door de Watergeuzen in 1573 verwoeste sing van troepen en geschut moesten die Asterdkraag

de stad Breda – sinds 1590 in Staatse handen – zich op 31 mei 1625 over Oosterhoutseweg tijdens de zomertijd van 11.00 Moerdijkje kasteel Gageldonk (het huidige Hooghuis) een met elkaar verbonden zijn. In het noorden Emerparklaan aan de Spaanse troepen. Spinola trok alle registers open en legde bijna tot 18.00 uur en kost 1 euro HARTELWEG extra kamp gebouwd. Hier het vrijliggende legden de Spanjaarden een pontonbrug aan Bolderstraat 12

(alleen contant). Neem tijdens NIEUWE BREDASE BAAN fietspad (Moerenpad) dwars door Haagse bij de Hartelberg. Loop er zeker eens over- 60 kilometer loopgraven, wallen en schansen aan. Fiets langs de sporen de wintertijd de alternatieve RIETDIJK Achter Emer Stidstraat Beemden volgen! heen om het gevoel van een fort te ervaren. Mark van dit beroemde beleg van Breda, maar neem de tijd: dit is een lange route (roze). route. Begin daarom met een kopje koffi e bij de Ginnekense Poort, 12 Drassig en nat 16 Kopje onder

ZWARTE DIJK Middenweg Enkele plekken in de Haagse Beemden, zoals Toen Breda wist dat de Spaanse troepen eraan tegenwoordig beter bekend als het Van Coothplein.

Hoeveneind de Achter Emerdonk (donk = een rivierduin), kwamen, werden de Hoge en Lage Vucht onder 16 18 De plek van de sleuteloverdracht door deMortelweg ogen van Velázquez. staken boven het water uit, nadat het gebied water gezet. Midden door het gebied liep de ZWARTE DIJK Steenbergen Wuustwezelstraat rond Breda onder water was gezet. Langs de Zwarte Dijk, een turfkanaal met verhoogde MOERLAKEN rand van deze donk richtten de Spanjaarden vaarkant waarop de paarden de turfschepen Oosterhoutseweg

Hobokenstraat GROENSTRAAT 17 KERKSTRAAT

Vlimmerenstraat

Kasterleestraat hun circum- en contravallatie in. Hier, bij de konden trekken. Deze dijk werd gebruikt om Deinzenstraat Tussen de Dijken Zandhovenstraat Terheijdenseweg DONKERSTRAAT bocht in de Rietdijk, lag op de noordwestelijke drie zogenaamde ‘redoutes’ op aan te leggen: Maasdijk Groenedijk Maasdijk

Lange Weide Brusselstraat

Burgemeester Verdaasdonkstraat Burgemeester punt van de donk een schans. De rondweg eenvoudige vierkante schansen van aarde. In EMERPARKLAAN Teteringen

Cornelis Joosstraat volgde de oostelijke donkrand. Vanaf de dit gebied kregen Spaanse soldaten de schrik Konijnenberg Merksenstraat Lange Weide Hoolstraat Roeselarestraat noordoostelijke punt tot bij de Hartelberg bij van hun leven, want in de winter overstroomde

H Molstraat O Emerparklaan N D S D O N de Mark moest deze weg door het drassige ook de Zwarte Dijk. De Spaanse soldaten pro- K LANGELAAR Turnhoutstraat

Merodelaan

Kriekenstraat terrein over een lengte van 900 meter als beerden te ontkomen, maar velen verdronken Mark Emerparklaan Tongerenstraat 11 Biesdonkweg MOLENEIND dijkweg worden opgeworpen. Bij de Hartel- tijdens de vlucht. Twee van de redoutes langs Emerput

Konijnenberg

dnaZ Backer en Ruebweg Verdaasdonkstraat Burgemeester VALKENSTRAAT WILDHAGE berg over-spanden de Spanjaarden de Mark de Zwarte Dijk zijn gereconstrueerd. Eén ervan Backer en Ruebweg Kapittelweg Arenberglaan Crogtdijk Oosterhoutseweg Meulenspie NKSESTRAAT Doornboschlaan Terheijdenseweg Nieuwe Kadijk met een pontonbrug. als vogelkijkhut. GAGELDO Nieuwe Kadijk

CADETTENKAMP Backer en Ruebweg Edisonstraat GAGELDONKSEWEG Koekoekstraat

Veilingkade GALGESTRAAT Polderstraat

Speelhuislaan Keplerstraat Leeuwerikstraat Archimedesstraat

Vinkstraat Edisonplein Buys Ballotstraat Pauwstraat

Lachapellestraat

Belcrumweg

Kapittelweg STEENAKKERSTRAAT LAGE WEG Viane Oosterhoutseweg 1 ndree De poort van Breda feerddnaZ stormschade aan het rietenf dak te repareren, PARALLELWEG Kwartelstraat 18 Liniestraat Oosterhoutse Busbaan Bij het Van Coothplein bevond zich ten tijde stak hij de kerk in brand. Die brandde af en een Stationslaan

Terheijdenstraat van de belegering van Breda de Ginnekense grote voorraad voedsel ging daarbij verloren. Westerparklaan Stationsweg

Spoorstraat Willemstraat Ceresstraat Tilburgseweg TETERINGSEDIJK

Poort. Het was één van de drie poorten van raat t Oranjesingel s Academiesingel TETERINGSEDIJK n Mauritssingel 19 oe

feerddnaZ r G

de stad. Het was niet eenvoudig om de stad n Tuinbouwlaan

a Sophiastraat Antiloopstraat a l

y

d NIEUWE BOSCHSTRAAT Nassaustraat 8 17 binnen te komen of te verlaten: Breda gold als Lunetstraat ne De buik van het beleg Afleidingsmanoeuvres Slingerweg n HEILAARSTRAAT e Park Valkenberg K . F Sint Ignatiusstraat Tramsingel n 13 h schoolvoorbeeld van een onneembare moderne o Breda werd niet veroverd met uitgekiende Een kleintje Coehoorn Tijdens de belegering waren er voortdurend Kasteel J BOSCHSTRAAT Nijverheidssingel plein

rinastraat Middellaan Catha

VLASZAK vesting. Tegenwoordig ligt de moeilijkheid Westerparklaan militaire strategie of geavanceerd wapentuig. Niet minder geniaal dan Spinola was de Friese pogingen om voedselkonvooien te overvallen Si Mgr. Hopmanstraat Nassausingel n Haven Beverweg Prinsenkade t straat Kloosterlaan feerddna Kerkplein Baanzicht Wilhelminasingel Grote markt Stadserf A n n Veemarkt Cherubinastraat Maria Meidoornstraat a s Aurelia n Hazelaarstraat Visserstraat tr eerder in het wegkomen van deze plek: het Veemarktstraat a Nee, ouwe, vertrouwde uithongering schonk militair en ingenieur Menno van Coehoorn die of het belegerende leger weg te jagen. Op Lange BrugstraatKarrestraat a

N t Brabantlaan

i Claudius Prinsenlaan MarkendaalsewegNieuweweg e Leursebaa IABC uw Sint Janstraat Haagdijk s Her Beekstraat tr tog He Z HEILAARPARK a n Van Coothplein is een van de gezelligste stukjes a drikla de overwinning. Maar het waren niet alleen de enkele decennia later leefde dan Spinola. Van 15 mei 1625 deed prins Frederik Hendrik schijn- t an OUDE VEST

At an WEERSCHIJNVLINDER Tramsingel Hoog a Halstraat te M lakense Leurseb TUINZICHTLAAN Claudius Prinsenlaan i weg Chassé n Breda, met horeca voor ieders smaak. Karnemelkstraat Promenade belegerde Bredanaars die honger leden. Ooke de tekentafel van Coehoorn kwam de Zuider- aanvallen op Teteringen om de aandacht van Nonnenveld r

Markendaalseweg v

Westerparklaan Lovensdijk Leursebaan Dijklaan Eindstraat de Spaanse soldaten hadden regelmatig last van waterlinie, de veelgebruikte Brabantse linie de Spanjaarden af te leiden. Tegelijkertijd deed

Foto: Breda City App Haagweg Fellenoordstraat Chassésingel

IABC Zandoogjes WilhelminasingelCavaleriestraat

Parade 2 KEIZERSTRAAT Ingesloten! Heilaarstraat knorrende buikjes als de voedselkonvooien weer om indringers buiten de (Hollandse) deur te hij een verrassingsaanval op Terheijden.

Van Coothplein NIEUWE GINNEKENSTRAAT 1 Vierwindenstraat

5 REDENBU m De drukke Ginnekenweg voert dwars door de V RC eens waren overvallen door het Staatse l eger. Bij houden. Op deze plek is een reconstructie van Spinola had zich ondertussen van ’t Ginneken De Spanjaarden Ettensebaan H Piet Avontuurstraat 2 S IN t aa De la Reijweg Vincent van Goghstraat G tr E 1 ors L Go TUINZIGTLAAN an Heerbaan V Wilhelmina wijk Zandberg. Hier werd in de ochtend van 27 LiesbosSpínola sloeg zijn kamp op bij de Buystelberg. Park kasteel Bouvigne lag het verzorgingskamp van de een schansje te bewonderen. naar het legerkamp in Teteringen verplaatst, el Ettensebaan GODEVAERT MONTENSSTRAAT g Paul WindHausenweg G Chassésingel Marksingel in e s n a . v n Haagweg a i Tennisstraat n lm Prinsentuin H e Amphia a lh m i van Cooth Rijnstraat s W

i W Ziekenhuis augustus 1624 het rivierduin de Zandbergen Dit kamp lag binnen schootsbereik van het n Spanjaarden. Dagelijks werden hier naar schat- omdat hij daar een aanval verwachtte. De g e l Marksingel I G L ene H ra E al M L

Weerrijssingel Irenestraat e M a Wilhelminapark cz Balfortstraat I e Weerrijsstraat We Burg. van Sonsbeeckpark NA ks door een Spaanse troepenmacht bezet. Ze Bredase vestinggeschut en hier belandde dus BERNARDSINGEL t ting 17.000 broden gebakken en 10.200 liter bier commandant van Terheijden wist dat, maar h t S t aa ou r Nieuwe Heilaarstraat Boeimeersingel T tr d a HAAGWEG R es e a 10 A n r t A gin R 3 T in om Julianalaan n Ko b ou M t ts richtten hier bij de herberg ‘Den Doorntuyn’ nog wel eens een kanonskogel. Toch weigerde in a s gebrouwen. Dat is ruim meer dan de supporters toen de verrassingsaanval van Frederik Hendrik a tr is r a Oranjeboomstraat Vondelstraat t st e m a r e t GINNEKENWEG N o eli bl Liesbosstraat Verbeetenstraat Tromplaan ne s on Fatimastraat s Z van Almondepad e HAAGWEG n s t een gevechtsstelling in. De herberg werd met Spínola zich te verplaatsen, naar verluidt uit Fröbelstraat r van NAC Breda jaarlijks opdrinken! En dat maal kwam, stuurde hij bericht daarvan toch naar a a t Laan van Mertersem Piet Heynlaan Zandberglaan

Z

P.C. Hooftstraat a

n

Jacob Catssingel d

een aarden wal omgeven. Het Bredase solidariteit met zijn soldaten. b negen maanden, want zo lang duurde het beleg. ’t Ginneken. De commandant van Terheijden

e

r g n Doctor Struyckenstraat w a e la Baronielaan g 2 lt DREEF ve garnizoen werd door de bezetting volkomen Doelen Planciusplein Langendijk e wilde de eer van de overwinning voor zichzelf s S Mark o em Heuvelbrink Boeimeerlaan traaZ Ro in Korenaerlaan in Loev arie kl 6 Graaf Hendrik III laan e w verrast. Het markeerde het begin van de zoge- Familievete ran ste eg behouden. Dat lukte overigens: het Staatse Zaartpark 3 F in Amphia Grazendonkstraat str Kluiss Oranjeboomstraat a Tasmanstraat Ziekenhuis tr Karel Doormanlaan at aat Zaart N Fatimastraat heten contravallatie, de militaire term voor Eén kilometer verderop bevond zich het kamp AA leger werd afgeslagen. L ISO FR M LLE P Princenhagelaan WI rins H AN e JOH nd insluiting van een stad die je wil veroveren. van de plaatsvervanger van Spinola, Jan van rik Graaf Engelbertlaan destraat st ra MASTBOSSTRAAT a Taxandrialaan t H Van Duijvenvoor aa RUITERSBOSLAAN rb weg e Willem III laan 14 18

n e Nassau. Je leest het goed: deze Nassau was Brahmslaan e Rozenlaan m Kleine Schans De sleuteloverdracht Talmastraat

k Valenierslaan e d

r Serrarislaan g eeste n

rm Allerheiligenweg

e n

g in r i

Bu

t n G 3 G a i

Burgemeester ra Baronielaan t ag overgelopen naar de katholieke Spanjaarden, s In het voorjaar van 1625 was het eten in Breda Dit zou de laatste ontzettingspoging zijn. De Kanonnen op Breda Boeimeerweg

Passtoorstraat m

e He o e l Dillenburgstraat Verdilaan B

l d Bijloopwegje Koningin Emmalaan o De huidige wijk Boeimeer was 400 jaar gedoopt en wel. Het toont de gespletenheid n goeddeels op. Wilde men Breda voor de gouverneur van Breda, Justinus van Nassau Rithsestraat Graaf Engelbertlaan k CHOPINSTRAAT CARTIER V. DISSELSTRAAT Ruitersboslaan 4 Schoolakkerplein

Sibeliuslaan geleden een drassig gebied. Op de oeverwal binnen de familie Nassau tijdens de Opstand. MASTBOSSTRAAT Staatsen behouden, dan zou ze door een kreeg van de Staten-Generaal toestemming Roskam Ginneken markt Werfstraat Hoge Neerstraat Teijchinélaan Marialaan van de Mark stelden de Spanjaarden hier hun De katholieke Jan van Nassau wilde de stad ver- Duivelsbruglaan Duivelsbruglaan aanval op de insluiting moeten worden ont- om met Spínola te onderhandelen over de Bavelselaan Bavel Laurens Park kanonnen op. Vanuit deze belegeringsbatterij overen die zijn protestantse achterneef Justinus Mark zet. Op 15 mei 1625 viel prins Fredrik Hendrik overgave. Inmiddels was de toestand van DR. BATENBURGLAAN

U BAVELSELAAN

L Bouvignelaan V

E RIJSBERGSEWEG Burgemeester Kerstenslaan N Etten-Leur kon BredaBremberg beschoten worden. Dat gebeurde van Nassau juist probeerde te verdedigen. HO Terheijden aan. Voetvolk rukte vanuit Wagen- het Spaanse leger penibel: de krijgskas was DR. SCHAEPMANLAAN U T S E LA WOLFSLAARDREEF 18 A spaarzaam: Spinola wilde de stad zo onbe- N 9 Buitengesloten! berg op en bestormde de schans, maar de leeg, de troepen waren door ondervoeding Hubertuslaan ALLERHEILIGENWEG Valentijnlaan Valentijnlaan schadigd mogelijk in handen krijgen. 7 Slot Grimhuijsen Huisdreef De Bredanaars zaten in hun stad opgesloten door belegeraars sloegen de aanval af. Het Staatse en een winters verblijf te velde uitgeput. BOUVIGNELAAN 5 Een belegering trok 400 jaar geleden nogal OVERASEWEG BOUVIGNEDREEF de contravallatiewal. Daardoor kon hulp van buiten - voetvolk trok zich met zware verliezen terug. Spínola had dan ook haast en bood Justinus LANGE DREEF

Wolfslaar Ulvenhoutselaan 4 List en bedrog veel nieuwsgierige mensen. Door de moderne STOUWDREEF af hen niet bereiken. Maar de Spanjaarden wilden Breda bleef nog even hongerlijden. gunstige voorwaarden aan. Op 31 mei werd Bouvignedreef 8

Een groot probleem voor de Spaanse troepen vestingwerken die de stad beschermden ZEVENLINDENDREEF ook hun rug beschermen. Duizenden bewoners de capitulatie getekend, op 5 juni verliet het F

BOUVIGNEDREEF Bieberglaan E E

R

4 D

S R

was dat er rond Breda weinig voedsel aanwezig gold Breda als praktisch onoverwinnelijk. E van het buitengebied groeven een circumvallatie- Bredase garnizoen de stad via de Bossche- 9 YP

Bieberglaan U C

E

T

T

O L

was. Voedsel werd vanuit de magazijnen te Uit heel Europa kwam er hoog bezoek om HEIDREEF R wal: een zigzaggende loopgraaf rond de stad poort in de richting van Geertruidenberg.

Ulvenhoutselaan HA Rouppe van der Voortlaan C an Lier en Herentals aangevoerd. De Spanjaarden dit met eigen ogen te zien. Spínola ontving beschermd door aarden wallen van zo’n 1,5 meter Spínola nam langs de Lageweg de sleutel van ba se gebruikten de – nu protestantse – kerk in de Poolse kroonprins bij Breda. De prins Mark ROUPPE VAN DER VOORTLAAN hoog. Hier hield het Mastbos vroeger op en was er de stad in ontvangst. Het schilderij ‘Las Lanzas’ js

ri Van Schermbeeklaan ndel ee Huisdreef f W Markdal Knooppunt Sint Annabosch ru ’t Ginneken als opslag. De Bredanaars kregen logeerde enkele dagen, buiten het bereik Aa o vrij schootsveld.Het Spaanse leger kon eventuele (La Rendición de Breda) van Velázquez biedt p EFFENSEPAD OVERASEWEG S Poststraat daar lucht van en zonden een saboteur naar van het Bredase geschut in het (nu niet 5 Torendreef aanvallen in de rug makkelijk afslaan. Hoe dit daarop het Spaanse perspectief. Breda was GALDERSEWEG

Rijsbergseweg Laurentiusstraat Bladerstraat Effen 6 Slotlaan

’t Ginneken. Hij wist het vertrouwen van de meer bestaande) jachtslotje Grimhuijsen. EFFENSEWEG 6 eruit zou hebben kunnen zien, kun je ontspannen – voor zolang als dat zou duren – weer Spaans. Markdal Brakkenstraat REEPTIEND SULKERPAD VERMUNTSTRAAT Spanjaarden te winnen. Onder het voorwendsel 7 7 PASTOOR overdenken bij Café De Zeven Heuveltjes. Mastbosch Dorpstraat Bosrand Deken Fickstraat

Mgr Van Hooijdonkstraat Anneville-laanSparrelaan Kerkdreef

Elzendree Nieuwedreef rtespoor f Gareelstraat He Mouterijstraat Vossendreef OUDLANDSTRAATJE ’t Hofflandt Craenlaer Ulvenhout Kraaijenbergsestraat Pennendijk Nieuwedreef Berkendreef

Slotlaan

Markdal Vinkenbos

Oude Rijsbergsebaan Anneville-laan

Effenseweg Weversdries Sterstraat Galderseweg RijsbergsewegOudlandstraatje Pennendijk Molenstraat Pennendijk

Mark

ge Twee land en b ru g w eg

Klappenberg Overaseweg

Ann Z ev u Krabben- ille-la n Montenslaan a d bosschen n e Ettenseweg r 8 ts e g w e Mark g ksewe

Bredaseweg

MONTENSLAAN Ettensebaan ms ew e g

rijs ee W f o

a A SLIKSTRAATJE

Mark Watermolenstraat 9 10

SLIKSTRAATJE Ettenseweg

Kaarschotsestraat Galderse Bredaseweg Meren B Tiggeltscheberg re d SLIKSTRAATJE a Overasebaan Risten s g De Lange Dreef e e Gommersstraat w w eg e 11 ilz Rijsbergen G Ettensebaan Galder Kerkakkerstraat Sint Bavostraat Kruispad

fs nhoe eb Panne aan N639

12

Ballemanseweg

Noordhoeksestraat

Antwerpseweg

Beemdstraat ark M weg s j

i

eer

W Kerzelseweg

of

a

A Breedschotsestraat

de n

i Ettensebaan e i e H Goudbe Oekelsestraat Dreef Strijbeek

Oekelbos Meersel-Dreef Hazeldonk

Antwerpseweg 13

l e Bakkebrugstraat s r Hazeldonk e e

M

S n a jirt a b b Luitertweg e e

s j e

s i r

k

n e e

W

f

Ette o

a

A

Voorste Schaapsdijk Klei n Ey Stuivezandseweg ssel Oekelsebaan

Groot Eyssel

keebjirtS Meersel

Klein Zundert

BREDASEWEG Akkermolenweg

Groot Beeklaan E yssel ssel Hoogeind y Hofdreef Groot E Zundert Oekelsebaan BREDASEWEG Mee Transportzone Meer

Prinsenstraat Veldstraat 15 14

Beukenlaan p r o

Molenstraat

rled e Burgemeester Manderlaan e

M

Wildertsedijk

Meirseweg

Molenstraat

Hoogeind