CYNGOR SIR YNYS MÔN / ISLE OF ANGLESEY COUNTY COUNCIL Gwasanaeth Dysgu / Learning Service

ADOLYGIAD YSGOLION – ARDAL AMLWCH

Ysgol Gynradd Amlwch Ysgol Cemaes Ysgol Syr Thomas Jones Ysgol Penysarn Ysgol Gymuned Llanfechell Ysgol Gymuned Rhosybol Ysgol Gynradd Garreglefn

Ysgolion i’w hadolygu:  Ysgol Syr Thomas Jones  Ysgol Gynradd Amlwch  Ysgol Cemaes  Ysgol Gynradd Garreglefn  Ysgol Gymuned Llanfechell  Ysgol Penysarn  Ysgol Gymuned Rhosybol

Rydym eisiau eich barn rhwng 5 Tachwedd 2015 – 14 Rhagfyr 2018

http://www.ynysmon.gov.uk/adolygiadysgolionardalamlwch

1

Cynnwys Tudalen

1. Cyflwyniad 3

2. Pam adolygu Ysgolion yn ardal Amlwch? 4

3. Beth ydym yn ei ofyn gennych? 4

4. Ysgolion yn yr adolygiad hwn 5

5. Rhesymau am newid 7

6. Teithio 17

7. Opsiynau 18

8. Camau nesaf 19

2

1.CYFLWYNIAD Mae’r Cyngor yn adolygu ysgolion cynradd ac uwchradd yn ardal Amlwch. Yr ysgolion sy’n rhan o’r adolygiad hwn yw:

Ysgol Syr Thomas Jones Ysgol Gynradd Amlwch Ysgol Cemaes Ysgol Gynradd Garreglefn Ysgol Gymuned Llanfechell Ysgol Penysarn Ysgol Gymuned Rhosybol

Fel rhan o’i raglen moderneiddio ysgolion, mae’r Cyngor eisoes wedi adolygu ysgolion yn ardaloedd Caergybi, Talybolion, Bro Aberffraw, Bro Rhosyr, Canolbarth Môn a Seiriol. Cafwyd dwy ysgol newydd eu hagor ym mis Medi 2017 sef Ysgol Cybi yng Nghaergybi ac Ysgol Rhyd y Llan yn Llanfaethlu.

Mae adborth cynnar gan ddisgyblion a rhieni’r ddwy ysgol newydd, Ysgol Cybi ac Ysgol Rhyd y Llan, yn gadarnhaol.

Dyma rhai sylwadau o arolwg rhieniol diweddar:

“Roedd yr ysgol flaenorol yn hen adeilad heb lawenydd gydag offer a deunyddiau dysgu oedd wedi dyddio. Mae’r ysgol hon yn ffres gydag offer a deunyddiau modern, e.e. llyfrau darllen newydd a diddorol! Mae llawer o ofod i chwarae ac i ddatblygu!”

“Mae fy mhlentyn wedi setlo’n dda ac yn mwynhau’r profiadau sydd ar gael yn yr ysgol newydd. Mae’r staff yn groesawus ac mae naws braf yn yr ysgol.”

Hefyd dyma sylwadau gan blant yn yr ysgolion newydd:

“Llawer mwy o ffrindiau i chwarae gyda nhw yn yr ysgol newydd. Mwy o glybiau ar ôl ysgol yn yr ysgol newydd e.e. Urdd a phêl droed,”

“Rwyf wedi gallu chwarae a’m ffrindiau a oedd yn arfer mynd i ysgol arall. Rydyn ni rŵan i gyd yn dod ynghyd yn yr un ysgol”

“Rwy’n hoffi cyfarfod a’m ffrindiau yn gynnar yn y safle bws. Bydd hyn hefyd yn fy helpu i ddod i arfer â theithio gyda bws yn barod erbyn yr ysgol uwchradd”

Bydd ysgol gynradd newydd, Ysgol Santes Dwynwen, yn agor yn Niwbwrch ym mis Mawrth 2019.

Bydd y Cyngor hefyd yn gweithredu’r penderfyniadau a wnaed gan y Pwyllgor Gwaith ym mis Ebrill a Mai 2019:  Adeiladu ysgol gynradd newydd yn Llangefni a chau Ysgol Bodffordd ac Ysgol Corn Hir  Ail-fodelu Ysgol y Graig i gynnwys disgyblion o Ysgol Talwrn  Ailwampio ac ehangu Ysgol Llandegfan, ailwampio Ysgol Llangoed a chau Ysgol Biwmares.

Mae’r Cyngor wedi adnewyddu ei Strategaeth Addysg-Moderneiddio Ysgolion er mwyn adlewyrchu’r heriau sydd o’i flaen.

3

Bydd y strategaeth moderneiddio’n sicrhau bod plant a phobl ifanc yn ffynnu, yn galluogi’r pennaeth a’r athrawon i lwyddo, yn parhau i godi safonau ac yn creu adeiladau ysgol sy’n addas i’w pwrpas. Cytunodd y Pwyllgor Gwaith ar y 15 Hydref 2018 y dylai swyddogion Addysg flaenoriaethu arolygu ysgolion yn ardal Amlwch.

2. PAM ADOLYGU YSGOLION YN ARDAL AMLWCH ? Mae Adran 5 o’r ddogfen hon yn dangos y safonau addysgol, lleoedd disgyblion gweigion, gwariant fesul disgybl yn yr holl ysgolion sy’n cael eu hadolygu i’w cymharu â’r cyfartaleddau mewn dalgylchoedd ysgolion uwchradd eraill a chyfartaleddau Ynys Môn a Chymru. Bydd yr wybodaeth hon yn egluro’r angen i adolygu’r strwythur presennol a rhesymau’r Cyngor dros ddewis cynnal ei arolwg nesaf yn ardal Amlwch.

3. BETH YDYM YN EI OFYN GENNYCH ? Rydym yn gofyn i chi am ein hysbysu ynglŷn â’ch barn ar yr OPSIYNAU yn ADRAN 7 y ddogfen hon. Os dymunwch gynnig opsiynau amgen, bydd y Cyngor yn falch o’u hystyried.

Sut i’n hysbysu o’ch barn ?  Wrth gwblhau’r ffurflen ymateb ar-lein erbyn 14 Rhagfyr 2018 http://www.smartsurvey.co.uk/s/ysgolionardalamlwch Neu  Wrth gwblhau’r ffurflen ymateb ( fydd ar gael yn y sesiynau galw fewn) erbyn 14 Rhagfyr 2018 a’i ddychwelyd i’r ysgol, neu ei bostio i : Rheolwr Rhaglen (Moderneiddio Ysgolion), Trawsnewid, Swyddfa’r Cyngor, Llangefni, Ynys Môn LL77 7TW.  Neu e-bostiwch eich barn at [email protected] erbyn 14 Rhagfyr 2018

Byddwn hefyd yn cynnal sesiynau galw fewn, lle bydd cyfle i drafod yr opsiynau yn fanwl â swyddogion ac aelodau etholedig. Sesiynau galw fewn i’w cynnal yn yr ysgolion fel a ganlyn:

Ysgol Dyddiad Amser

Ysgol Gynradd Amlwch 7/11/2018 4yp-7yh

Ysgol Gynradd Garreglefn 8/11/2018 4yp-7yh

Ysgol Cemaes 12/11/2018 4yp-7yh

Ysgol Gymuned Llanfechell 14/11/2018 4yp-7yh

Ysgol Penysarn 19/11/2018 4yp-7yh

Ysgol Gymuned Rhosybol 21/11/2018 4yp-7yh

Ysgol Syr Thomas Jones 22/11/2018 4yp-7yh

4

4. YSGOLION YN YR ADOLYGIAD HWN – Mae’r holl ysgolion yn ysgolion cymunedol. Gyda’r ysgolion cynradd yn cyfrwng Cymraeg ac Ysgol Syr Thomas Jones yn ysgol categori dwyieithog ( golyga hyn bod o leiaf 80% o’r pynciau ac eithrio’r Gymraeg a’r Saesneg yn cael eu haddysgu drwy gyfrwng y Gymraeg ond fe’u haddysgir drwy gyfrwng y Saesneg hefyd).

4.1 Ysgol Syr Thomas Jones LL68 9BE

Ysgol Syr Thomas Jones oedd yr ysgol gyfun gyntaf a adeiladwyd i bwrpas ym Mhrydain, a fu agor yn 1950. Mae’n bennaf yn adeilad ffrâm goncrid tri llawr â tho gwastad, ond un llawr yw’r bloc Campfa a dau lawr yw’r neuadd fwyta (237m2) a’r ardal lyfrgell. Mae estyniad deulawr o flaen yr ysgol ac estyniadau un a deulawr wedi eu hychwanegu at y cefn yn yr 1970au hwyr neu’r 1980au cynnar. Mae 65 dosbarth / gweithdy, prif neuadd (426m2), theatr (180m2) a champfeydd ar wahân i Ferched a Bechgyn (273m2 & 279m2). Mae swyddfa’r pennaeth, swyddfa weinyddol yr ysgol a’r ystafell athrawon ar y llawr gwaelod. Yn allanol mae dau fan chwarae caled, llain fawr o laswellt i’r blaen a llawer o leiniau glaswellt bychain i’r ochr ac i’r cefn. Mae’n adeilad rhestredig Gradd II*.

Rhoddir yr ysgol yng nghategori Melyn (Ionawr 2018) fel y dangosir gan GWE- Gwasanaeth Effeithiolrwydd a Gwella Ysgolion Gogledd Cymru, sef ysgol sydd angen monitro a chefnogaeth ysgafn.

4.2 Ysgol Gynradd Amlwch LL68 9DY

Agorwyd Ysgol Gynradd Amlwch tua 1969, sy’n adeilad un llawr â tho ar ongl ac yn adeiladwaith o furiau brics. Mae 8 dosbarth Iau, 4 dosbarth Babanod, 2 ddosbarth Meithrin a neuadd (141m2). Mae swyddfa’r pennaeth a’r ystafell athrawon yn gyfagos i’r fynedfa. Yn allanol mae man chwarae caled mawr, cae pêl-droed mawr a man chwarae gwyrdd llai sydd â llain tyfu llysiau.

Rhoddir yr ysgol yng nghategori Melyn (Ionawr 2018) fel y dangosir gan GWE- Gwasanaeth Effeithiolrwydd a Gwella Ysgolion Gogledd Cymru, sef ysgol sydd angen monitro a chefnogaeth ysgafn.

4.3 Ysgol Cemaes LL67 0LB

Agorwyd Ysgol Cemaes yn yr 1960au cynnar, sy’n adeilad ag un prif lawr, to ar ongl a darn bychan o do ffelt gwastad. Mae 5 dosbarth a neuadd (111m2). Yn allanol mae cae pêl-droed mawr i’r cefn ac i’r ochr chwith, man chwarae caled i’r blaen ac i’r ochr a man addysgu allanol. Mae hefyd strwythur ‘portakabin’ ar y safle lle mae’r Cylch Meithrin.

Rhoddir yr ysgol yng nghategori Melyn (Ionawr 2018) fel y dangosir gan GWE- Gwasanaeth Effeithiolrwydd a Gwella Ysgolion Gogledd Cymru, sef ysgol sydd angen monitro a chefnogaeth ysgafn.

4.4 Ysgol Gynradd Garreglefn LL68 0PH

Agorwyd Ysgol Gynradd Garreglefn yn 1899, sy’n adeilad un llawr â tho llechen ar ongl. Mae 3 dosbarth a neuadd (64m2). Tu allan mae cae chwarae i’r cefn a man chwarae caled i’r cefn.

Rhoddir yr ysgol yng nghategori Oren (Ionawr 2018) fel y dangosir gan GWE- Gwasanaeth Effeithiolrwydd a Gwella Ysgolion Gogledd Cymru, sef ysgol sydd angen monitro a chefnogaeth â ffocws pendant.

5

4.5 Ysgol Gymuned Llanfechell LL68 0SA

Adeiladwyd Ysgol Gymuned Llanfechell yn yr 1980au cynnar a chafwyd ei ehangu’n gynnar wedyn er mwyn darparu man cymunedol ychwanegol gyda neuadd, ystafell bwyllgor a thoiledau. Cafwyd yr ysgol ei hymestyn eto yn yr 1990au i ddarparu dosbarth a swyddfa Pennaeth ychwanegol. Mae’n adeilad un llawr â tho gwastad sydd â 4 dosbarth iau, 1 dosbarth babanod a neuadd (86m2). Yn allanol mae cae pêl-droed mawr i ochr yr ysgol a mannau chwarae caled i’r cefn ac i’r ochr.

Rhoddir yr ysgol yng nghategori Melyn (Ionawr 2018) fel y dangosir gan GWE- Gwasanaeth Effeithiolrwydd a Gwella Ysgolion Gogledd Cymru, sef ysgol sydd angen monitro a chefnogaeth ysgafn.

4.6 Ysgol Penysarn LL69 9AZ Mae’n debyg mai yn yr 1930au yr adeiladwyd Ysgol Penysarn sy’n adeilad un llawr â thoeon llechen ar ongl, ac yn adeiladwaith o furiau cerrig. Mae 4 dosbarth iau, 1 dosbarth babanod a neuadd (86m2). Mae hefyd strwythur ‘portakabin’ ar y safle lle mae’r Cylch Meithrin. Yn allanol mae man chwarae caled mawr i’r blaen ac i’r ochr a chae pêl-droed mawr i’r cefn.

Rhoddir yr ysgol yng nghategori Oren (Ionawr 2018) fel y dangosir gan GWE- Gwasanaeth Effeithiolrwydd a Gwella Ysgolion Gogledd Cymru, sef ysgol sydd angen monitro a chefnogaeth â ffocws pendant.

4.7 Ysgol Gymuned Rhosybol LL68 9PP

Mae’n debyg bod rhannau gwreiddiol Ysgol Gymuned Rhosybol wedi eu hagor yn yr 1900au cynnar, sy’n bennaf yn adeilad un llawr sydd â tho llechen ar ongl, muriau cerrig a darn bychan â dau lawr ble lleolir ystafell bwyllgor a swyddfa. Ymestynnwyd yr ysgol dros y blynyddoedd gan gynnwys estyniad cegin a neuadd yn yr 1990au hwyr ac estyniad dosbarth, toiledau ac ystafell staff yn 2010. Estyniadau un llawr â thoeon llechen ar ongl yw’r ddau. Mae 4 dosbarth iau, 1 dosbarth babanod a neuadd (107m2). Yn allanol mae man chwarae caled mawr a chae pêl-droed mawr i’r cefn.

Rhoddir yr ysgol yng nghategori Melyn (Ionawr 2018) fel y dangosir gan GWE- Gwasanaeth Effeithiolrwydd a Gwella Ysgolion Gogledd Cymru, sef ysgol sydd angen monitro a chefnogaeth ysgafn.

6

5. RHESYMAU AM NEWID

Eglurir yn yr adran ganlynol pam fod angen adolygu darpariaeth yn Amlwch.

5.1 Codi safonau addysgol

Dymuna’r Cyngor sicrhau bod safonau cyrhaeddiad yn parhau i wella er mwyn cyflawni’r nod o fod yn un o’r awdurdodau gorau yng Nghymru o ran perfformiad.

Defnyddir yr wybodaeth ganlynol gan y Cyngor i fesur safonau addysgol:  Dangosyddion diwedd cyfnod Allweddol  Deilliannau arolygon Estyn

5.1.1 Dangosyddion diwedd cyfnod Allweddol Dangosydd diwedd cyfnod allweddol yw canran % y disgyblion sy’n cyrraedd y lefelau disgwyliedig ac uwch ar ddiwedd cyfnod allweddol.

Defnyddir dangosyddion diwedd cyfnod allweddol i werthuso perfformiad ar ddiwedd y cyfnodau allweddol canlynol:

 Cyfnod Sylfaenol (7 oed)  Cyfnod Allweddol 2 (11 oed)  Cyfnod Allweddol 3 (14 oed)  Cyfnod Allweddol 4 (16 oed)  Cyfnod Allweddol 5 (18 oed)

7

Dangosa Tabl 1 isod y canran % o ddisgyblion sy’n cyflawni’r lefelau disgwyliedig neu uwch yn y 6 ysgol gynradd yr adolygir yn y Cyfnod Sylfaen (7 oed) ac yng Nghyfnod Allweddol 2 (11 oed), o’u cymharu â dalgylchoedd ysgolion eraill, â lefel Ynys Môn ac â lefel Cymru :-

TABL 1–Lefelau Disgwyliedig Cyfnod Sylfaen a Chyfnod Allweddol 2 (CA2) (Ffynhonnell Data – Llywodraeth Cymru)

Ysgol Cyfnod Sylfaen Cyfnod CA2 CA2 Blwyddyn Sylfaen Blwyddyn Blwyddyn Academaidd Blwyddyn Academaidd Academaidd 2016/17 Academaidd 2016/17 2017/18 2017/18 Amlwch 76.7 47.4 90.5 77.8 Cemaes 63.6 75.0 100.0 75.0 Garreglefn 100.0 75.0 100.0 100.0 Llanfechell 100.0 88.9 75.0 76.9 Penysarn 100.0 92.3 100.0 77.8 Rhosybol 100.0 100.0 81.8 87.5 Dalgylch YSTJ 81.8 67.9 91.1 80.9 Dalgylch YUB 88.4 81.2 92.3 91.4 Dalgylch YUC 83.0 74.9 92.5 91.1 Dalgylch YGLL 85.3 85.3 90.9 85.3 Dalgylch YDH 92.3 86.3 91.7 91.5 Ynys Môn 85.8 78.2 91.4 88.1 Cymru 87.3 82.6 89.5 89.5

Dalgylchoedd Ysgolion Cynradd YSTJ-Ysgol Syr Thomas Jones (gan gynnwys ysgolion Cynradd Moelfre a Goronwy Owen), YUB-Ysgol Uwchradd Bodedern, YUC-Ysgol Uwchradd Caergybi, YGLL-Ysgol Gyfun Llangefni, YDH –Ysgol David Hughes Gellir cael hyd i restr o ddalgylchoedd yn y llawlyfr gwybodaeth i rieni yn:http://www.ynysmon.gov.uk/addysg/ysgolion/cymorth-i-rieni/

Tabl 1 Dangosa Tabl 1 uchod bod dalgylch Ysgol Syr Thomas Jones(YSTJ) yn perfformio’n is na chyfartaledd Ynys Môn yn y ddau gyfnod allweddol.

8

Dangosa Tabl 2 isod batrwm Cyfnod Allweddol 3 (14 oed), Cyfnod Allweddol 4 (16 oed) a Chyfnod Allweddol 5 (18 oed) Ysgol Syr Thomas Jones o’u cymharu â chyfartaleddau Ynys Môn a Chymru.

TABL 2: Cyfnod Allweddol 3 (CA3), Cyfnod Allweddol 4 (CA4), Cyfnod Allweddol 5 (CA5) ar Lefelau Disgwyliedig

Ysgol CA3 CA3 CA4 CA4 CA5 CA5 2016/17 2017/18 2016/17 2017/18 2016/17 2017/18 Syr Thomas 85.2 94.4 60.0 Ddim ar 96.8 Ddim ar Jones gael tan gael tan Ragfyr Ragfyr 2018 2018 Ynys Môn 88.9 91.3 50.1 95.1 Cymru 87.4 88.1 53.1 97.1

(Ffynhonnell Data – Llywodraeth Cymru)

Dangosa Tabl 2 bod perfformiad CA3 wedi gwella yn 2017/18 a’i fod uwchben cyfartaledd Ynys Môn a Chymru. Yn 2016/17, roedd perfformiad CA4 uwchben cyfartaledd Ynys Môn a Chymru.

Gall llawer o ffactorau effeithio ar berfformiad ysgol. Un o'r cysylltiadau allweddol hynny yw’r berthynas rhwng canlyniadau a thlodi. Mae nifer o ffyrdd o adnabod amddifadedd cymdeithasol, ond yr un mwyaf a dderbynnir yn gyffredinol yw defnyddio data Prydau Ysgol am Ddim (PYD).

Mae'r bwlch cyrhaeddiad rhwng disgyblion yng Nghymru sy'n derbyn prydau ysgol am ddim a'u cyfoedion yn parhau i gau ond mae'r gwahaniaeth mewn cyrhaeddiad yn dal i fod yn sylweddol.

Un o flaenoriaethau'r Cyngor yw gwella'r canlyniadau addysgol ar gyfer plant a phobl ifanc o ardaloedd difreintiedig trwy dorri'r cysylltiad rhwng amddifadedd a chyflawniad addysgol isel, ee sicrhau bod plant yn cyrraedd eu potensial beth bynnag fo'u cefndir.

9

5.1.2 Estyn-

Estyn yw arolygiaeth addysg a hyfforddiant Cymru. Ei swyddogaeth yw darparu arolwg annibynnol a gwasanaeth cyngor o ansawdd a safonau o ran yr addysg a’r hyfforddiant a ddarperir yng Nghymru.

Crynodeb o adroddiadau diweddaraf Estyn ar yr holl ysgolion yr adolygir hwynt yw Tabl 3. Mae’n bosib cael gwybodaeth lawn am yr holl ysgolion ar wefan Estyn: www.estyn.gov.uk

TABL 3

Ysgol Crynodeb o adroddiad diweddaraf Estyn

Syr Thomas Jones Cadarnhawyd bod perfformiad yr ysgol yn ddigonol yn arolwg diweddaraf Estyn, a bod rhagolygon gwelliant da gan yr ysgol. Beirniadwyd bod cynnydd da wedi ei wneud gan Ysgol Syr Thomas Jones o ran y materion gweithredu allweddol yn dilyn ymweliad Estyn ym mis Medi 2013. Tynnwyd yr ysgol oddi ar y rhestr o ysgolion sydd angen eu monitro gan Estyn. Ar amser ysgrifennu’r adroddiad hwn, rydym yn ymwybodol bod Estyn wedi arolygu’r ysgol ym mis Hydref 2018 Ysgol Gynradd Cadarnhawyd gan Arolwg Diweddaraf Estyn ym mis Chwefror 2011 bod perfformiad da gan yr Amlwch ysgol, a bod rhagolygon gwelliant da gan yr ysgol.

Ysgol Cemaes Cadarnhawyd bod perfformiad yr ysgol yn ddigonol yn arolwg diweddaraf Estyn ym mis Hydref 2012, a bod rhagolygon gwelliant digonol gan yr ysgol. Beirniadwyd gan ymweliad monitro dilynol Estyn ym mis Mawrth 2014 bod cynnydd da wedi ei wneud gan yr ysgol o ran materion gweithredu allweddol. Tynnwyd yr ysgol oddi ar y rhestr o ysgolion sydd angen eu monitro gan Estyn. Ysgol Gynradd Cadarnhawyd gan Arolwg diweddaraf Estyn ym mis Hydref 2015 bod perfformiad yr ysgol yn Garreglefn ddigonol, a bod rhagolygon gwelliant yr ysgol yn anfoddhaol. Ym mis Rhagfyr 2017, tynnodd Estyn yr ysgol oddi ar y rhestr o ysgolion sydd angen mesurau arbennig. Ysgol Gymuned Cadarnhawyd gan Arolwg Diweddaraf Estyn ym Mehefin 2014 bod perfformiad da gan yr ysgol, a Llanfechell bod rhagolygon gwelliant da gan yr ysgol.

Ysgol Penysarn Cadarnhawyd gan yr Arolwg Estyn diweddaraf ym mis Hydref 2017 bod perfformiad yr ysgol:  Safonau - Da  Llesiant ac agweddau at ddysgu – Da  Profiadau addysgu a dysgu – Digonol ac angen gwelliant  Gofal, cefnogaeth ac arweiniad - Da  Arweiniad a Rheolaeth – Digonol ac angen gwelliant

Ysgol Gymuned Cadarnhawyd gan yr Arolwg Estyn diweddaraf ym mis Mawrth 2018 bod perfformiad yr ysgol: Rhosybol  Safonau - Ardderchog  Llesiant ac agweddau at ddysgu - Ardderchog  Profiadau addysgu a dysgu - Ardderchog  Gofal, cefnogaeth ac arweiniad - Ardderchog  Arweiniad a Rheolaeth - Ardderchog

10

5.2 Lleihau nifer y lleoedd gweigion

Yn unol â’r duedd ddemograffig genedlaethol, mae nifer y disgyblion yn Ynys Môn wedi gostwng ers rhai blynyddoedd ac mae hyn wedi arwain at gynnydd mewn lleoedd gweigion mewn ysgolion cynradd ac uwchradd.

Mae ambell i le gwag yn angenrheidiol i alluogi ysgolion i ymdopi ag amrywiadau mewn niferoedd disgyblion, ond gall niferoedd gormodol y gellir eu diddymu olygu bod adnoddau’n cael eu defnyddio mewn modd anghynhyrchiol.

Nodir yng Nghod Trefniadaeth Ysgolion : Lle bo cyfanswm o fwy na 10% o leoedd gweigion mewn ardal / dalgylch, dylai’r ddarpariaeth gael ei hadolygu gan y Cynghorau. Diffinnir lefel arwyddocaol o leoedd gweigion fel 25% neu fwy o gynhwysedd yr ysgol ac o leiaf 30 lle gwag.

Dangosa Tabl 4 y nifer o leoedd mewn ysgolion o 2014-2018, y tuedd a sefyllfa’r lleoedd gweigion fel yr oedd hi yn Ionawr 2018.

TABL 4– LLEOEDD GWEIGION 2014-2018

Ysgol Cynhwysedd Ionawr Ionawr Ionawr Ionawr Ionawr Tuedd Lleoedd yr Ysgol – ac 2014 2015 2016 2017 2018 gweigion eithrio Ionawr disgyblion 2018 meithrin Syr Thomas Jones 971 578 553 511 508 479  492 11-18 (51%) Amlwch 4-11 258 217 218 235 250 255  3 (1%) Cemaes 4-11 73 60 68 76 75 63  10 (14%) Garreglefn 4-11 46 38 40 36 30 24  22 (48%) Llanfechell 4-11 106 93 82 75 68 65  41 (39%) Penysarn 4-11 84 78 76 81 84 84  0 (0%) Rhosybol 4-11 64 54 44 57 55 59  5 (8%) Dalgylch YSTJ 877 734 143 (16%) Dalgylch YUB 680 659 21 (3%) Dalgylch YUC 1884 1631 253 (13%) Dalgylch YDH 1277 1093 184 (14%) Dalgylch YGLL 1194 1029 165 (14%) Ardaloedd dalgylch ysgolion cynradd YSTJ-Ysgol Syr Thomas Jones (gan gynnwys ysgolion Cynradd Moelfre a Goronwy Owen), YUB-Ysgol Uwchradd Bodedern, YUC-Ysgol Uwchradd Caergybi, YGLL-Ysgol Gyfun Llangefni, YDH –Ysgol David Hughes Gellir cael hyd i restr o ddalgylchoedd yn y llawlyfr gwybodaeth i rieni yn:http://www.ynysmon.gov.uk/addysg/ysgolion/cymorth-i-rieni/

Cynradd- Gostyngwyd nifer y lleoedd gweigion yn y sector cynradd o 27.7% yn 2011 i 13.1% yn 2018 o ganlyniad i’r tuedd demograffig a’r rhaglen moderneiddio ysgolion.

11

Fodd bynnag, mae lleoedd gweigion arwyddocaol yn parhau mewn rhai ysgolion cynradd, a dalgylch YSTJ sydd â’r canran % uchaf o leoedd gweigion sef 16%.

Uwchradd-Cynyddodd y lleoedd gweigion yn y sector uwchradd yn Ynys Môn o 23% yn 2011 i 28.1% yn 2018.

Ysgol Syr Thomas Jones yw’r ysgol â’r canran uchaf o leoedd gweigion sef 51% o’i chymharu ag Ysgol Uwchradd Bodedern (24%), Ysgol Uwchradd Caergybi (30%), Ysgol David Hughes (14%) ac Ysgol Gyfun Llangefni (25%).

Yr ysgolion yn yr arolwg hwn gyda thros 10% o leoedd gweigion yn Ionawr 2018 yw :  Syr Thomas Jones – 51%  Ysgol Cemaes – 14%  Ysgol Gynradd Garreglefn- 48%  Ysgol Gymuned Llanfechell-39%

Er bod cynnydd wedi bod o ran genedigaethau mewn rhai blynyddoedd ers 2012,( amlyga Tabl 5 bod nifer arwyddocaol o leoedd gweigion am fod erbyn 2023 yn yr ardal). Nid yw’r ffigyrau hyn yn cynnwys y dysgwyr hynny sy’n debygol o ddod i’r ynys o ganlyniad i’r datblygiadau economaidd arfaethedig. Mae gwaith modelu diweddar yn awgrymu y gall tua 200 o blant ychwanegol gyrraedd.

TABL 5- LLEOEDD A RAGFYNEGIR 2019-2023 ( ar sail gwybodaeth*PLASC – cyfrifiad Ionawr 2018)

Ysgol Cynhwysedd Nifer a Nifer a Nifer a Nifer a Nifer a Lleoedd yr Ysgol- ac ragfynegir ragfynegir ragfynegir ragfynegir ragfynegir gweigion a eithrio Ionawr Ionawr Ionawr Ionawr Ionawr ragfynegir disgyblion 2019 2020 2021 2022 2023 Ionawr 2023 meithrin Syr Thomas Jones 971 504 508 493 508 524 447 11-18 (46%)

Amlwch 4-11 258 260 258 264 260 245 13 (5%)

Cemaes 4-11 73 59 59 55 54 47 26 (36%)

Garreglefn 4-11 46 18 17 18 14 14 32 (70%)

Llanfechell 4-11 106 59 62 63 64 63 43 (41%)

Penysarn 4-11 84 82 81 78 74 70 14 (17%)

Rhosybol 4-11 64 58 55 59 57 54 10 (16%)

12

Mae’r lleoedd gweigion a ragfynegir ar gyfer 2023 yn yr ysgolion canlynol uwchben y targed o 10%:  Ysgol Syr Thomas Jones – 46%  Ysgol Cemaes – 36%  Ysgol Gynradd Garreglefn-70%  Ysgol Gymuned Llanfechell -41%  Ysgol Penysarn -17%  Ysgol Gymuned Rhosybol -16%

TABL 6 -DISGYBLION SY’N TEITHIO O DU ALLAN I’R DALGYLCH

Ysgolion Nifer y disgyblion % Disgyblion sy’n teithio i yn yr ysgol mewn am addysg o du allan i’r Ionawr 2018 dalgylch (cynwysedig yn Ffynhonnell niferoedd yr ysgolion) PLASC *) Medi 2017

Syr Thomas Jones 479 7% Amlwch 255 11.1% Cemaes 63 24% Garreglefn 24 67% Llanfechell 65 31% Penysarn 84 20% Rhosybol 59 44%

*PLASC –cyfrifiad Ionawr 2018

Dangosa Tabl 6 y nifer o blant sy’n teithio i mewn o du allan i’r dalgylch. Mae’r nifer o blant sy’n teithio o du allan i’r dalgylch i Ysgol Gynradd Garreglefn (67%) a Rhosybol (44%) yn uchel iawn.

Mae’r ffigyrau’n gysylltiedig â’r llefydd gweigion, a gellir dadlau y buasai mwy o lefydd gweigion pe na fo disgyblion yn teithio i mewn o du allan i’r dalgylch.

5.3 Lleihau’r gwariant fesul disgybl

Wyneba’r Cyngor bwysau Cyllidol pellach dros y 3 blynedd nesaf. Rhagfynegir y bydd yr arbedion gofynnol [rhwng £6m a £10m dros y tair blynedd nesaf], a dros y cyfnod hwn bu gofyn i’r Gwasanaeth Dysgu adnabod arbedion, sy’n gyfartal i 10.5% o Gyllideb Dysgu 2018/19 – bydd hyn yn effeithio ar gyllidebau ysgolion.

O ganlyniad i hyn, bydd angen gostwng y gwariant fesul disgybl yn gyffredinol, a bydd hefyd angen gostwng y gwariant fesul disgybl ar draws yr ysgolion sy’n cael eu hadolygu.

Sector Uwchradd

Cyfartaledd cymedrig y sector uwchradd yng Nghymru ar gyfer 2018/19 yw £5,069 fesul disgybl a’r gwariant fesul disgybl yn Ynys Môn yn y sector uwchradd ar gyfer 2018/19 yw £4,874.

13

Yn Nhabl 7 dangosir bod y gwariant fesul disgybl yn Ysgol Syr Thomas Jones yn £5,607 o’i gymharu â’r £4,874 a warir ar gyfartaledd yn yr ysgolion eraill. (Bron i £750 o wariant ychwanegol fesul disgybl yn Ysgol Syr Thomas Jones).

TABL 7 Ysgol Nifer y disgyblion Dyraniad Gwariant fesul disgybl Medi 2017* Cyllidol 2018/19 Syr Thomas Jones 488 £2,736,000 £5,607 Ynys Môn -Cyfartaledd £4,874 Cymru- Cyfartaledd £5,069

* Medi 2017-Mae’r Cyngor yn paratoi ei gyllideb / dyraniad i ysgolion ar sail eu cyfrifiad disgyblion a wneir ym mis Medi ar ddechrau’r flwyddyn ysgol. Yn nhabl 7 uchod, defnyddir ffigyrau’r cyfrifiad disgyblion fel yr oeddent ym mis Medi 2017 i gyfrifo cyllideb / dyraniad y flwyddyn ariannol 2018/19.

Sector Cynradd

Cyfartaledd cymedrig y sector cynradd yng Nghymru ar gyfer 2018/19 yw £4,253 fesul disgybl a’r gwariant fesul disgybl yn Ynys Môn yn y sector cynradd ar gyfer 2018/19 yw £3,868.

Dangosa Tabl 8 mai Ysgol Gynradd Amlwch (£3,324) yw’r unig ysgol sy’n cwrdd â chyfartaledd Ynys Môn. Mae’r gwariant fesul disgybl yn yr holl ysgolion eraill sy’n cael eu hadolygu yn uwch na chyfartaledd dalgylch Ysgol Syr Thomas Jones. Mae’r gwariant fesul disgybl yn Ysgol Gynradd Garreglefn bron yn ddwbl y swm a warir fesul disgybl yn Ysgol Gynradd Amlwch.

TABL 8 Nifer y Dyraniad Gwariant fesul disgybl Ysgol - Cynradd disgyblion Cyllidol Medi 2017 * 2018/19 Amlwch 275 £914,000 £3,324 Cemaes 66 £334,000 £5,061 Garreglefn 25 £162,000 £6,480 Llanfechell 70 £324,000 £4,629 Penysarn 92 £389,000 £4,228 Rhosybol 60 £292,000 £4,867 Dalgylch YSTJ 783 £3,220,000 £4,112 Dalgylch YUB 926 £3,631,000 £3,921 Dalgylch YUC 1885 £6,806,000 £3,611 Dalgylch YDH 1135 £4,385,000 £3,863 Dalgylch YGLL 1056 £4,240,000 £4,016 Cyfartaledd Ynys £3,878 Môn Cyfartaledd £4,253 Cymru

14

5.4 Sicrhau Penaethiaid digonol ar gyfer y dyfodol Dros y pum mlynedd nesaf, gall 28% o’n Penaethiaid cynradd ymddeol. Gan fod llawer ohonynt yn arwain ysgolion bychain, mae’n rhaid i’r Cyngor ystyried y modelau fwyaf effeithiol a chynaliadwy i’r dyfodol. Yn ogystal â hyn, mae niferoedd yr ymgeiswyr am swyddi penaethiaid wedi gostwng yn enwedig mewn ardaloedd gwledig, sy’n destun pryder. Mae angen i’r rhaglen moderneiddio ysgolion geisio mynd i’r afael â’r broblem drwy sicrhau cyfleoedd priodol i ddatblygu arweinyddiaeth mewn ysgolion unigol.

Bydd y rhaglen moderneiddio yn mynd i’r afael â phroblemau cynllunio olyniaeth, diogelu a datblygu talentau arweinyddiaeth yr ydym yn anelu at eu cael yn ein hysgolion.

Mae’r Cyngor yn gweithio ag ysgolion cynradd ac uwchradd i ddatblygu model sy’n lleihau baich biwrocratiaeth ac yn mwyhau trefniadau rheoli busnes i’r sector cynradd, drwy gynllun grantiau Rheolaeth Busnes Ysgolion Bach a Gwledig. Er hynny, mae’n angenrheidiol sicrhau bod y rhaglen moderneiddio ysgolion yn sicrhau fod gan Benaethiaid gynhwysedd ac amser i weithredu’n strategol i wella safonau.

Mae gofynion arweinyddiaeth a rheolaeth wedi cynyddu’n sylweddol ac mae’r disgwyliadau’n debygol o ddwysau yn y dyfodol. Felly, mae gofyn i Benaethiaid dderbyn amser di-gyswllt digonol â disgyblion, lle nad ydynt yn addysgu yn y dosbarth, er mwyn rhoi sylw i faterion arweinyddiaeth a rheolaeth.

Gellir dadlau na ddylai Pennaeth fod ag unrhyw ymrwymiad addysgu arfaethedig os oes bwriad i roi sylw i’r holl ofynion a disgwyliadau.

Dangosa Tabl 9 y sefyllfa gyfredol:

TABL 9 Ysgol % o’r amser nad yw’r Pennaeth yn addysgu yn y dosbarth. Syr Thomas Jones 100

Amlwch 100

Cemaes 70

Garreglefn 40

Llanfechell 40

Penysarn 30

Rhosybol 10

15

5.5 Sicrhau bod Adeiladau Ysgolion yn addas i’w pwrpas

Ymrwyma’r Cyngor mewn sicrhau bod bob adeilad ysgol yn ‘addas i’w pwrpas’, yn unol â safonau Llywodraeth Cymru. Noda Llywodraeth Cymru bod meddiannu adeiladau sy’n cyflawni disgwyliadau’r unfed ganrif ar hugain sy’n addas i’w pwrpas, sy’n y lleoliad cywir, sy’n cyflawni anghenion dysgwyr a sy’n adnodd i’r gymuned yn flaenoriaeth.

Mae’r angen i gynnal nifer fawr o hen adeiladau ysgol ac i gynnal yr isadeiledd cefnogol yn anghynaladwy yn Ynys Môn, ac mae manteisio ar y cyllid sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru i ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yn angenrheidiol.

Arolygir adeiladau ysgol gan y Cyngor yn flynyddol a chânt eu graddio’n A, B, C neu D Gradd A –Da. Perfformio fel y dylai ac yn gweithredu’n effeithlon. Gradd B – Boddhaol. Perfformio fel y dylai ond yn arddangos ychydig o ddirywiad. Gradd C- Gwael. Arddangos llawer o ddirywiad a/neu nid yw’n gweithredu fel y dylai. Gradd D – Drwg. Bywyd wedi darfod a/neu risg sylweddol o fethiant ar ddigwydd.

Darperir cost ôl-groniad bras gan yr arolwg cyflwr – y gost a gysylltir â’r gwaith sydd ei angen i godi cyflwr yr ysgol i fyny i’r safonau gofynnol er mwyn sicrhau diogelwch y plant, staff, rhieni a defnyddwyr ysgol eraill ac i gydymffurfio â’r safonau iechyd a gofal statudol disgwyliedig.

Dangosa Tabl 10 isod y radd cyflwr a chostau ôl-groniad cynnal a chadw yn yr ysgolion sy’n cael eu harolygu, fel yr oeddent ym mis Ionawr 2018: TABL 10 Ysgol Ôl-groniad cynnal a chadw Arolwg cyflwr Ionawr 2018 2017/18 Syr Thomas Jones £1,924,000 C Amlwch £361,000 B Cemaes £129,500 B Garreglefn £58,500 B Llanfechell £210,000 B Penysarn £94,000 B Rhosybol £115,000 B Dalgylch Cyfartaledd ôl-groniad cynnal a Cyflwr yr chadw yn ysgolion cynradd y dalgylch ysgolion YSTJ £167,000 8 Ysgol Y cyfan yn B YUB £94,786 7 Ysgol 1xA a 6xB YUC £107,875 8 Ysgol 1xA a 7xB YDH £146,750 9 Ysgol xB YGLL £145,750 9 Ysgol 1xA ,8xB,1xC

Dangosa Tabl 10 bod arolwg o adeiladau ysgolion yn awgrymu diffyg difrifol yn nifer y safleoedd ac adeiladau. Ysgol Syr Thomas Jones sydd â’r diffyg mwyaf difrifol gydag ôl-groniad cynnal a chadw o £1.9M ac arolwg cyflwr gradd C. Mae gan yr holl ysgolion cynradd gostau ôl-groniad cynnal a chadw digonol, a graddiwyd hwynt oll â gradd B yn yr arolwg cyflwr.

16

5.6 Defnydd cymunedol o adeilad yr ysgol

Disgwylir i ysgolion fod yn adnodd i’r gymuned leol i hybu gweithgareddau cymunedol sy’n ymglymu rhieni, aelodau’r gymuned a grwpiau lleol. Mae’r math hwn o weithgaredd yn bwysig o ran datblygu’r cyswllt rhwng ysgolion a’r gymuned leol. Bydd yr ysgolion a ddatblygir fel rhan o’r rhaglen moderneiddio yn gweithredu fel ysgolion ardal e.e. darparu ystod o wasanaethau a gweithgareddau sy’n aml yn digwydd tu hwnt i ddiwrnod yr ysgol, i gynorthwyo wrth gyflawni anghenion plant, eu teuluoedd a’r gymuned ehangach.

5.7 Darpariaeth cyfrwng Cymraeg a dwyieithog Gweithreda’r Cyngor bolisi dwyieithog drwy holl ysgolion Ynys Môn. Yr amcan yw datblygu gallu disgyblion fel dysgwyr dwyieithog erbyn diwedd eu haddysg ffurfiol. Mabwysiadodd y Cyngor yr egwyddor na ddylai’r Gymraeg gael ei ymdrin â hi’n llai ffafriol na’r Saesneg, a bod hawl i drigolion yr ynys fyw eu bywydau drwy gyfrwng y Gymraeg os dymunant wneud hynny. Yng ngoleuni hyn, mae unrhyw brosiect a gyflwynir – megis prosiectau sy’n deillio o raglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, yn amodol ar ofynion y polisi iaith.

Cyfeiria’r polisi iaith newydd at yr amcan o gynyddu’r gyfran o ddisgyblion sy’n cyflawni targedau’r iaith Gymraeg fel iaith gyntaf yn y cyfnod sylfaen hyd at ddiwedd eu cyfnod yn yr ysgol uwchradd. Mae bwriad hefyd i ddefnyddio’r dulliau gofal plant i gynyddu cynhwysedd y gofal plant a roddir drwy gyfrwng y Gymraeg yn Ynys Môn. Mae gan y model partneriaeth gofal plant botensial i fod yn gyfranogwr allweddol i weledigaeth Llywodraeth Cymru o feddiannu miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050.

6. TEITHIO Disgyblion Meithrin (3 oed) –Ni ddarperir cludiant i ddisgyblion meithrin rhan amser.

Disgyblion Cynradd (4-11 oed)-Noda Llywodraeth Cymru na ddylai disgyblion o oed cynradd orfod teithio’n hirach na 45 munud bob ffordd i’r ysgol. Darperir cludiant am ddim i ddisgyblion ysgol gynradd llawn amser sy’n byw 2 filltir neu fwy oddi wrth yr ysgol sydd yn y dalgylch lle maen nhw’n byw.

Disgyblion Uwchradd ( 11-16 oed)- Darperir cludiant am ddim i ddisgyblion ysgol uwchradd sy’n byw 3 milltir neu fwy oddi wrth yr ysgol sydd yn y dalgylch lle maen nhw’n byw.

Disgyblion Uwchradd (16-18 oed)-Efallai y bydd cludiant ar gael i’r ysgol am ffi.

Bydd adolygiad o’r dalgylchoedd os oes unrhyw newidiadau i leoliadau presennol yr ysgolion.

17

7. OPSIYNAU Yn yr adran hon, darperir opsiynau posib gan y Cyngor.

Mae’r Cyngor yn croesawu unrhyw opsiwn/opsiynau eraill, a byddent yn cael eu hystyried a’u gwerthuso yn unol â’r opsiynau isod.

Mae’r rhesymau dros newid yr amlygir yn y ddogfen hon yn dangos bod angen i’r system addysgol fod yn fwy effeithlon ac effeithiol yn ardal Amlwch. O ganlyniad, mae angen ystyried y ddau opsiwn ymarferol canlynol:

1. Parhau ag addysg uwchradd gan ddod ag ysgolion cynradd i safle’r addysg uwchradd.

2. Dileu addysg uwchradd yn yr ardal ac ail-drefnu addysg gynradd.

Opsiwn 1 Parhau ag addysg uwchradd gan ddod ag ysgolion cynradd i safle’r addysg uwchradd.

1.1 Adnewyddu ac ehangu Ysgol Syr Thomas Jones i fod yn Ysgol Pob Oed (3-16 oed / 3-18 oed) a symud disgyblion o’r Ysgolion Cynradd (Ysgol Gynradd Amlwch, Ysgol Cemaes , Ysgol Gynradd Garreglefn , Ysgol Gymuned Llanfechell , Ysgol Penysarn , ac Ysgol Gymuned Rhosybol) yno.

Neu 1.2 Symud cyfuniad o ysgolion cynradd yr ardal i’r Ysgol Pob Oed (3-16 oed / 3-18 oed) â rhai ysgolion unigol eraill yn gweithio ynghyd i leihau cost cynnal a chadw’r ysgol a thrwy hynny lleihau’r gost fesul pen. Gall hynny fod drwy ffurfio* ysgol ffederal, clystyru, gweithio ag asiantaethau / partneriaid eraill , Ysgol aml -safle.

Opsiwn 2

Dileu addysg uwchradd yn yr ardal ac ail-drefnu addysg gynradd.

2.1 Cau Ysgol Syr Thomas Jones a symud disgyblion i Ysgolion Uwchradd eraill.

2.2 Ail-drefnu addysg gynradd yn yr ardal drwy adeiladu Ysgol Ardal Newydd (3-11oed) a symud yr ysgolion cynradd (Ysgol Gynradd Amlwch, Ysgol Cemaes , Ysgol Gynradd Garreglefn , Ysgol Gymuned Llanfechell , Ysgol Penysarn , ac Ysgol Gymuned Rhosybol) yno. NEU 2.3 Symud cyfuniad o ysgolion yr ardal i’r Ysgol Ardal Newydd (3-11 oed) â rhai ysgolion unigol eraill yn gweithio ynghyd i leihau cost cynnal a chadw’r ysgol a thrwy hynny lleihau’r gost fesul pen. Gall hynny fod drwy ffurfio* ysgol ffederal, clystyru, gweithio ag asiantaethau / partneriaid eraill, Ysgol aml-safle.

* Ysgol ffederal- Buasai ffurfio ysgol ffederal yn golygu cytundeb cydweithrediad ffurfiol a chyfreithiol rhwng yr ysgolion a fuasai ar nifer o safleoedd, ond yn rhannu’r un corff llywodraethol ac o bosib yr un pennaeth.

18

Dylai clystyru fod yn gydweithrediad ag ysgolion eraill (gan ystyried y cwmpas ar gyfer TGCh (Technoleg Gwybodaeth a Chyfathrebu) rhwng safleoedd yr ysgol.

Gweithio ag asiantaethau / partneriaid – Defnyddio’r ysgol fel “Hwb Cymdeithasol” i gymhwyso ac i gefnogi ystod o wasanaethau cymunedol e.e. gwasanaeth iechyd, cyfleusterau gofal plant, dysgu teuluoedd ac oedolion, addysg gymunedol, chwaraeon, hamdden, gweithgaredd cymdeithasol ayyb, wrth weithio ag asiantaethau a phartneriaid.

Ysgol aml-safle - archwilio a fyddai'n ymarferol ac yn darbodus i gydlynu gwasanaethau lleol o fewn yr ysgol e.e clicio a chasglu llyfrau ,ag a ellir ystyried sefydlu ysgol aml-safle fel ffordd o gadw adeiladau.

8. CAMAU NESAF

Hwn yw’r ymgysylltiad cyhoeddus cychwynnol, sy’n golygu y bydd cyfle i unrhyw un sydd gyda diddordeb i wneud sylw am yr opsiynau ac i gynnig unrhyw opsiynau eraill i’w hystyried.

Ar ddiwedd y broses ymgysylltu hon (14/12/2018) bydd swyddogion yn ystyried yr holl ymatebion ac yn cyflwyno adroddiad gydag argymhelliad/argymhellion i’r Pwyllgor Gwaith i’w ymgynghori arnynt yn fuan yn 2019.

Bydd y Pwyllgor Gwaith yna’n penderfynu sut i weithredu.

19