Rapport Landgoed Schaloen
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
KASTELENPARK VALKENBURG Cultuurhistorische analyse en waardenstelling Kasteel en Landgoed Schaloen Gelders Genootschap 2020 Kastelenpark Valkenburg Cultuurhistorische analyse en waardenstelling Kasteel en Landgoed Schaloen In opdracht van Gemeente Valkenburg aan de Geul Contactpersonen: Ben van Eijsden en Gianna Quadflieg Gelders Genootschap, Arnhem Auteur: Sazya Zeefat, met een bijdrage van Elyze Storms-Smeets Versie: definitief, 3 december 2020 Afbeelding voorzijde: L. Hastenrath, Schaloen (1837), Collectie Museum Valkenburg 2 Inhoudsopgave 1. Inleiding ......................................................................................................................... 5 1.1 Kerngegevens ............................................................................................................. 5 2. Samenvatting en cultuurhistorische waardering ................................................................... 7 3. Het fysisch-geografische landschap ................................................................................... 11 3.1 Reliëf ........................................................................................................................ 11 3.2 Bodem ...................................................................................................................... 11 3.3 De Geul en andere waterlopen ..................................................................................... 11 4. Landgoedgeschiedenis ..................................................................................................... 13 4.1 Locatiekeuze ............................................................................................................. 13 4.2 Schaloen als woondonjon, circa 1350 tot 1381 .............................................................. 14 Toponiem .................................................................................................................... 14 Woondonjon ................................................................................................................. 14 4.3 Leengoed Schaloen en de familie Hulsberg, 1381-1635 ................................................... 15 Schaloen door Jacob van Deventer, ca. 1550-1560 ........................................................... 17 Verwoesting Schaloen ................................................................................................... 18 Schaloenshof ................................................................................................................ 19 4.4 Familie Hoen van Cartils, 1635-1823 ............................................................................ 19 Johan Reinier Hoen Baron van Cartils (1600-1665) ........................................................... 19 Gerard Ernest Hoen van Cartils en Anna Agnes Renesse van Elderen, 1665-1721 ................ 22 Maximiliaan Willem Hoen van Cartils – 1721-1782 ............................................................ 25 De Drie Beeldjes ........................................................................................................... 26 Rechten van de heer van Schaloen.................................................................................. 29 Bezit in 1754 ................................................................................................................ 30 Landgoed Schaloen als onderdeel van de Oostenrijkse Nederlanden .................................... 30 4.5 Familie Hoen van Neufchâteau, 1782-1823 ................................................................... 33 Inlijving tot het Franse rijk ............................................................................................. 33 4.4 Familie de Villers-Masbourg d’Esclaye, ca. 1823-1969..................................................... 35 Philippine de Hoen en Ladislas de Villers Masbourg d’Esclaye, ca. 1823-1865 ....................... 35 Frédéric de Villers Masbourg d’Esclaye en Clotilde, 1865-1893 ............................................ 42 Wandelingen in het Geuldal ............................................................................................ 44 Veranderingen landgoed ................................................................................................ 46 Het katholieke landschap ............................................................................................... 46 Edouard de Villers-Masbourg d’Esclaye – 1893-1928 ......................................................... 47 Frédéric en Charles de Villers Masbourg d´Esclaye, 1928-1933 ........................................... 55 Charles de Villers Masbourg d’Esclaye, 1933-1940 ............................................................ 57 Zuidelijk deel Schaloen: Frédéric de Villers Masbourg d’Esclaye – 1933-1957 ....................... 58 Noordelijk deel Schaloen: Jacqueline en Anne Marie de Villers Masbourg d’Esclaye – 1940-1969 .................................................................................................................................. 59 Tweede Wereldoorlog .................................................................................................... 61 Kunst, cultuur en educatie op Schaloen – M.A. Geenen, 1946-1956 .................................... 63 Veranderingen landgoed ................................................................................................ 65 Volkshogeschool Geerlingshof – 1957-1969 ..................................................................... 69 Toerisme en bescherming natuurschoon .......................................................................... 71 3 4.5 Gemeente Valkenburg 1969-1974 ................................................................................ 72 Watersportgebied Geulstrand ......................................................................................... 72 Beheer van het kasteel en bijgebouwen ........................................................................... 73 Beheer van de andere landgoedonderdelen ...................................................................... 74 Natuurmonumenten: de Schaesberg ............................................................................... 74 4.6 Maxwell Property Holland BV – 1974-1976 .................................................................... 75 4.7 Beheer- en exploitatiemij. Woudenberg – 1976-1984 ..................................................... 75 Sjloensmeule en Heemtuin ............................................................................................. 77 Hernieuwde aandacht voor het katholieke landschap ......................................................... 77 4.8 Familie Bot – 1984-heden ........................................................................................... 78 Veranderingen kasteel ................................................................................................... 78 Huidige situatie ............................................................................................................ 80 5. Historische waardering van landgoed Schaloen ................................................................... 82 5.1 Waarderingsmethodiek ............................................................................................... 82 5.2 Waardering ............................................................................................................... 84 Algemene historische waardering – landgoed Schaloen ...................................................... 84 Ensemblewaarden – landgoed Schaloen binnen Valkenburg kastelenpark ............................. 84 Ensemblewaarden – landgoed Schaloen als erfgoedensemble ............................................. 84 Landschapshistorische waarden – economische landschappen van Schaloen......................... 84 Tuinhistorische waarden – tuin van Schaloen ................................................................... 84 Waarden vanuit de gebruikshistorie – landgoed Schaloen .................................................. 85 Belevingswaarde – landgoed Schaloen ............................................................................. 85 6. Bronnen ........................................................................................................................ 87 Literatuur ....................................................................................................................... 87 Kranten via delpher.nl ...................................................................................................... 89 Websites ........................................................................................................................ 89 7. Bijlagen ......................................................................................................................... 90 Bijlage 1: Redengevende beschrijving Rijksmonumenten ...................................................... 90 Bijlage 2: chronologisch overzicht kluizenaars de Kluis ....................................................... 105 4 1. Inleiding 1.1 Kerngegevens Naam: Schaloen (Kasteel Schaloen) Adres: Oud Valkenburg 7, 6305 AA te Schin op Geul Gemeente: Valkenburg aan de Geul Provincie: Limburg Eigenaar: Gemeente Valkenburg aan de Geul (Geulstrand, heemtuin met molen verhuurd aan IVN), Natuurmonumenten (St. Jansbosch, deel Gewande en Wijngaertsbosch), Cor Bot (kasteel en economiegebouwen), ASP Adventure (Schaloenshof), Karel Willems, Patricia Nieuwenhuis, Dirick Peters, Maria Peters, provincie Limburg, Rudy Schillings,