Geologie Langs De Geul
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Afbeelding 1. | De Zyklopen- steine zijn zandsteenblokken die stammen uit het Boven-Krijt. Geologie langs de Geul & Els Weertz In de bezochten het Geuldal Jan Weertz afgelopen jaren we regelmatig en zijn omgeving Eendrachtstraat 13, 3784 KA in Nederland. Geul door België en De stroomt gebieden met gesteenten Terschuur, 0342 462723 uit meerdere die geologische perioden. Op diverse locaties zijn gesteen- [email protected], ten goed te bekijken. Naast een korte geologische uitleg komen de vrij WWW.DEBELEMNIET.NL goed toegankelijke plekken en het gebruik van diverse gesteenten in dit artikel aan bod. De Geul van zich bron tot monding laat als een geologisch boek lezen. Afbeelding 2. | Tussen de kolen- kalksteen van Auberge zur Geul bevindt zich een enkel blok moerasijzererts. 284 Grondboor & Hamer het het Van brongebied in Duits-Belgische grensgebied ten zuiden van Aken tot aande monding in de Maas in Nederland, 58 kilometer verderop, stroomt de uit Geul door een gebied met gesteenten verschillende geologische perioden. Tijdens de tocht vanaf de bron doorBelgië heeft derivier zich in afzettingen uit de In het Krijtperiode ingesneden. België en eerste stukje van Nederland is de in de eronder Geul ook liggende Paleozoïsche gesteenten ingesneden. Hierbij het gaat om mariene afzettingen uit het Devoon enCarboon. Tijdens de Varistische gebergtevorming, die vooral aan het eind van het Carboon een belangrijke rol in speelde, ontstonden deze Paleozoïsche gesteenten deformaties. Hierdoor wisselen afzettingen uit het Boven-Devoon, Onder-Carboon enBoven-Carboon in In elkaar dat af. het Nederlandse van het gedeelte regelmatig gedeelte gebied Afbeelding 4. | De ‘leien’ onder waardoor de Geul valt dat de stroomt, op, gesteenten naar de toe steeds monding kasteel Eulenburg. Dit door jonger worden. komt een nog steeds voortdurende kantelbeweging die het gebied sinds de tweede helft van het Cenozoïcum in noordwestelijke richting maakt. betekent dat de Dit rivier niet alleenmet steeds recentere Krijtafzettingen het zompige bos. En inderdaad, water te maken krijgt, maar dat we in zijn omgeving ook Tertiaire en zelfs Kwartaire lijkt hier overal vandaan te komen. kunnen aantreffen. De bodem is afzettingen erg nat en op meerdere plekken groeit pitrus, een wilde plant van de Geul die Belgisch gedeelte van eenvochtige omgeving houdt. We onze tocht de Geul de Ook vinden we kleine beginnen langs bij Duits-Belgische grensovergang er water- waar we aan de Aachener StraBe in Duitsland in die door Köpfchen, parkeren en België stroompjes stilletjes het bos kabbelen. Meerdere van dergelijke stroompjes zullen verderop de Geul De dit gaan vormen. zompigheid van gebied is overigens niet zo vreemd want aan de basis van de Formatie van Aken bevinden zich kleien die ervoor dat het niet verder zorgen water kan wegzakken. Hauset zo’n ligt maar twee kilometer in vogelvlucht van de Zyklopensteine verwijderd. De Geul is er al een echt riviertje geworden. De straat die hier de parallel aan rivier loopt, heet heel toepasselijk GöhlstraBe. Op de hoek deze van straat met de KirchstraBe ligt Auberge zur Geul. Men is erin geslaagd om denaam van deze horecagelegen- Afbeelding 3. | het heid liefst Groeve met gesteente uit Carboon langs de Geul ten maar drietalig te maken: zuiden Duits Voor van Hergenrath. Frans, en Nederlands. ons is de bouwsteen ervaninteressanter. Het is de typisch grijze kalksteen uit Na enige honderdenmeters links een als kolen- lopen. gaat weggetje (Privatweg; er hangt het Onder-Carboon die we “Grenzrouten tussen in kalksteen een bordje Köpfchen 1”) de weilandendoor de richting van kennen. Het gebruik van deze het bos. In hetbos 955 linksaf al de bij grenspaal liggen meteen Zyklopensteine (Afb. 1). bouwsteen in Hauset is niet zo vreemd; de directe ondergrond bestaat immers De bestaan uit 50 uit Zyklopensteine een groep van zo’n zandsteenblokken het uit gesteenten uit het Onder-Carboon. Het hier om de Boven-Krijt (Santonien). gaat afzettingen uit Formatie van Aken, die een aantal in de in bermen holle op plaatsen omgeving van wegen te zien De is tot 40 zijn. formatie zo’n 30 meter dik en bestaat voornamelijk uit kwarts- zanden. Deze witte zandenkunnen door de plaatselijk aanwezigheid van ijzer bruin deel geel tot gekleurd zijn. Een van die zanden raakte in het geologische verledenverkit, waardoor zandsteen ontstond. Deze zandsteen kwam door latere erosie uit de zanden vrij en verviel daarbij in kleinere brokken, die vaak meerdere kubieke meters groot zijn, zoals de Zyklopensteine. Ergens in deze omgeving moet de bron van de Geul ontspringen. Maar zowel de literatuur als de boswachter die daar niet Belgische we naar vragen, zijn het over de exacte locatie eens. Hier en daar lees dat de Geul in de Afbeelding 5. | De in je ontspringt gesteenten kelder van een de boswachter is er echte bron. In dit de oude onder de boerderij. Volgens geen groeve spoorbrug bij treedt overal water als uit een dat zich in Moresnet enkele gebied spons tevoorschijn vervolgens waren jaren geleden kleine verzamelt de Geul stroompjes en zo uiteindelijk vormt. We verkennen zelf nog goed zichtbaar. NUMMER 3 - 2012 285 Wel is de niet opvallend aanwezigheid van op dolomiet druppelt, gaat het nauwelijks tot bruisen, bij kalksteen bruist een enkel blok het echter dit laatste: moerasijzererts tussen volop. In ons geval gebeurt we zien eenbehoorlijk bruisend de kalkstenen de Dat dus We van Auberge (Afb. 2). zoutzuur. wijst op kalksteen. Vreemd! zoeken verdernaar de oplossing in en ontdekken elders de literatuur dat dit zogenaamd “dolomie de la Vesdre” Voor de bouw van de niet alleen uit ook uit in neogotische dolomietgesteente bestaat, maar enige mate gedolomiti- Genoveva in St. Rochus- und Kirche seerde kalksteen. Dit verklaart het resultaat van de zoutzuurproef. Hauset is net als bij de Auberge kolen- kalksteen uit het Onder-Carboon Over de de brug buigen we linksaf, weg Schnellenberg in, waar met een wegwijzer Als het de Even gebruikt. we gesteente van Rochuskapelle aangegeven staat. verder ligt aan de linkerkant aan het zien dichtbij bekijken, we er overal eind van een smal pad de kapel. Links van dit pad stroomt de GrünstraBerbach, fossielen in zitten, vooral brachiopoden die bij de Rochuskapelle uitmondt in de Hohnbach (ook wel Lontzenerbach koralen. de kalkstenen en Naast grijze genoemd). Een klein stukje verder (even voor de brug bij Krickelstein) stroomt deze kerk het beide in de In uit 17 e treffen we bij andere bouw- water van beekjes Geul. de het begin van de eeuw Zo zien het harde stammende Carbonische Devonische stenen aan. te zijn Rochuskapel zijn en gesteenten verwerkt, onder zandstenen. Ook dit soort gesteente zit andere kolenkalksteen. Of we dat zeker weten en of het toch niet om hier in de bodem. Zowel het Devoon als dolomiet gaat? We hebben de zoutzuurproef maar niet uitgevoerd want bij het Boven-Carboonleveren wordt dat niet in dank km bij Hauset gebouwen je waarschijnlijk afgenomen. Op circa 3 a 4 harde zandstenen. Een belangrijk deel loopafstand van de kapel bevindt zich een dichtgemetselde mijningang van de van de bouwstenen die de kerk Vieille Deze de Moresnetter bij zijn zinkmijn Montagne (Altenberg). mijn ligt op gebruikt, is afkomstig uit een plaatselijke groeve: de Gemeindesteinbruch. Ten zuidenvan Hergenrath gaan we de Hammerweg (Rue du Marteau) in, dit de Geul is evenlangs stroomopwaarts. Dit weggetje leidt naar een natuur- camping. Na enkele honderden meters zien we links, aan de overkant van het een verlaten Helaas riviertje, groeve. kunnen niet deze we dichterbij groeve komen om de gesteenten goed te Daarvoor bekijken. zouden we namelijk de Geul moeten oversteken. Volgens de geologische kaart hebben we met uit het Carboon maken. gesteenten te Vanafafstand lijken het de kolenkalk- stenen die we eerder al als bouwsteen in Hauset tegenkwamen. Dat grote stukken van het gesteente op afstand Afbeelding 6. | Kolenkalksteen uit het Onder-Carboon langs het pad bij roodbruin van kleur lijken, komt Rue du Village 21 in Moresnet. doordat verweringsleem die bovenop het gesteenteligt als een dunnesaus over de kalksteen is heengelopen (Afb. 3). Wij volgen de Geul verder stroomaf- waarts, via Neu Moresnet in derichting van Kelmis (La Calamine). Bij het gehucht Krickelstein (langs de N3 aan het de zuidwestelijkc kant van dorp Kelmis) passeren we de Geul weer. De rivier staat met zowel zijn Duitse als Franse Göhl naam aangegeven: en La Gueule. Net vóór de brug, aan derechterkant de Lütticher van StraBe, ongeveer 285 achter tegenoverhuisnummer ligt wat bomen en struikgewas eenwand die onze bestaat uit volgens gegevens grijs dolomietgesteente uit het Onder- Carboon (Tournaisien). Omdat dit veel de al eerder gesteente erg op kolenkalksteen Afbeelding 7. | Uitzicht het dal de Geul genoemde lijkt, voeren op van en het spoorwegviaduct bij we een zoutzuurtest uit. Als je zoutzuur Moresnet. 286 Grondboor & Hamer mijnlocatie (site calaminaire) aan de Rue du Casino. De lood- en zink- is winning al lang verleden tijd maar tussen de planten en bomen duiken her en der nog overblijfselen op. We zien er bijvoorbeeld restanten van oude zinkovens (Afb. 9). Minder zichtbaar zijn de resten van zware metalen, zoals zink, in debodem. Dankzij die zware metalen komenwe eenbijzondere Het is flora tegen. zinkviooltje wel de meest bekende plant van deze flora. Het heeft zich aangepast aan de over- maat aan zink in de bodem. Van april kunnen het totjuli we op graslanden langs deGeul zien bloeien. De lood- en zinkertsen dievoor de mijnbouw in het gebied verantwoordelijk waren, komen vooral voor in dekalkstenen Afbeelding 8. | De laag met brandlei is goed in het gesteentepakket te zien uit het Onder-Carboon. Naast deze (Rue du Casino in Plombières). locatie ten zuidenvan Plombières onder andere de al kennen we eerder genoemde mijn Vieille Montagne kolenkalksteen het Onder-Carboon verder de Storing waar uit verertst is. Wat (Altenberg) en de mijn Schmalgraf bij weg Schnellenberg in, tot voorbij de Country Club liggen op de braakliggende La Calamine (Kelmis).