Afbeelding 1. | De Zyklopen-
steine zijn zandsteenblokken die
stammen uit het Boven-Krijt.
Geologie langs de Geul
& Els Weertz In de bezochten het Geuldal Jan Weertz afgelopen jaren we regelmatig en zijn omgeving
Eendrachtstraat 13, 3784 KA in Nederland. Geul door België en De stroomt gebieden met gesteenten
Terschuur, 0342 462723 uit meerdere die geologische perioden. Op diverse locaties zijn gesteen-
[email protected], ten goed te bekijken. Naast een korte geologische uitleg komen de vrij
WWW.DEBELEMNIET.NL goed toegankelijke plekken en het
gebruik van diverse gesteenten in
dit artikel aan bod. De Geul van
zich bron tot monding laat als een
geologisch boek lezen.
Afbeelding 2. | Tussen de kolen-
kalksteen van Auberge zur Geul
bevindt zich een enkel blok
moerasijzererts.
284 Grondboor & Hamer het het Van brongebied in Duits-Belgische grensgebied ten zuiden van Aken tot aande monding in de Maas in Nederland, 58 kilometer verderop, stroomt de
uit Geul door een gebied met gesteenten verschillende geologische perioden.
Tijdens de tocht vanaf de bron doorBelgië heeft derivier zich in afzettingen uit
de In het Krijtperiode ingesneden. België en eerste stukje van Nederland is de
in de eronder Geul ook liggende Paleozoïsche gesteenten ingesneden. Hierbij het gaat om mariene afzettingen uit het Devoon enCarboon. Tijdens de Varistische
gebergtevorming, die vooral aan het eind van het Carboon een belangrijke rol
in speelde, ontstonden deze Paleozoïsche gesteenten deformaties. Hierdoor wisselen afzettingen uit het Boven-Devoon, Onder-Carboon enBoven-Carboon
in In elkaar dat af. het Nederlandse van het gedeelte regelmatig gedeelte gebied Afbeelding 4. | De ‘leien’ onder waardoor de Geul valt dat de stroomt, op, gesteenten naar de toe steeds monding kasteel Eulenburg. Dit door jonger worden. komt een nog steeds voortdurende kantelbeweging die het gebied sinds de tweede helft van het Cenozoïcum in noordwestelijke richting maakt. betekent dat de Dit rivier niet alleenmet steeds recentere Krijtafzettingen het zompige bos. En inderdaad, water te maken krijgt, maar dat we in zijn omgeving ook Tertiaire en zelfs Kwartaire lijkt hier overal vandaan te komen.
kunnen aantreffen. De bodem is afzettingen erg nat en op meerdere
plekken groeit pitrus, een wilde plant
van de Geul die Belgisch gedeelte van eenvochtige omgeving houdt.
We onze tocht de Geul de Ook vinden we kleine beginnen langs bij Duits-Belgische grensovergang er water-
waar we aan de Aachener StraBe in Duitsland in die door Köpfchen, parkeren en België stroompjes stilletjes het bos
kabbelen. Meerdere van dergelijke
stroompjes zullen verderop de Geul
De dit gaan vormen. zompigheid van
gebied is overigens niet zo vreemd
want aan de basis van de Formatie
van Aken bevinden zich kleien die
ervoor dat het niet verder zorgen water kan wegzakken.
Hauset zo’n ligt maar twee kilometer
in vogelvlucht van de Zyklopensteine
verwijderd. De Geul is er al een echt
riviertje geworden. De straat die hier
de parallel aan rivier loopt, heet heel
toepasselijk GöhlstraBe. Op de hoek
deze van straat met de KirchstraBe ligt
Auberge zur Geul. Men is erin geslaagd
om denaam van deze horecagelegen-
Afbeelding 3. | het heid liefst Groeve met gesteente uit Carboon langs de Geul ten maar drietalig te maken:
zuiden Duits Voor van Hergenrath. Frans, en Nederlands. ons
is de bouwsteen ervaninteressanter.
Het is de typisch grijze kalksteen uit
Na enige honderdenmeters links een als kolen- lopen. gaat weggetje (Privatweg; er hangt het Onder-Carboon die we
“Grenzrouten tussen in kalksteen een bordje Köpfchen 1”) de weilandendoor de richting van kennen. Het gebruik van deze het bos. In hetbos 955 linksaf al de bij grenspaal liggen meteen Zyklopensteine (Afb. 1). bouwsteen in Hauset is niet zo vreemd;
de directe ondergrond bestaat immers
De bestaan uit 50 uit Zyklopensteine een groep van zo’n zandsteenblokken het uit gesteenten uit het Onder-Carboon.
Het hier om de Boven-Krijt (Santonien). gaat afzettingen uit Formatie van Aken,
die een aantal in de in bermen holle op plaatsen omgeving van wegen te zien
De is tot 40 zijn. formatie zo’n 30 meter dik en bestaat voornamelijk uit kwarts-
zanden. Deze witte zandenkunnen door de plaatselijk aanwezigheid van ijzer
bruin deel geel tot gekleurd zijn. Een van die zanden raakte in het geologische
verledenverkit, waardoor zandsteen ontstond. Deze zandsteen kwam door latere erosie uit de zanden vrij en verviel daarbij in kleinere brokken, die vaak meerdere kubieke meters groot zijn, zoals de Zyklopensteine.
Ergens in deze omgeving moet de bron van de Geul ontspringen. Maar zowel
de literatuur als de boswachter die daar niet Belgische we naar vragen, zijn het over de exacte locatie eens. Hier en daar lees dat de Geul in de Afbeelding 5. | De in je ontspringt gesteenten kelder van een de boswachter is er echte bron. In dit de oude onder de boerderij. Volgens geen groeve spoorbrug bij
treedt overal water als uit een dat zich in Moresnet enkele gebied spons tevoorschijn vervolgens waren jaren geleden kleine verzamelt de Geul stroompjes en zo uiteindelijk vormt. We verkennen zelf nog goed zichtbaar.
NUMMER 3 - 2012 285 Wel is de niet opvallend aanwezigheid van op dolomiet druppelt, gaat het nauwelijks tot bruisen, bij kalksteen bruist een enkel blok het echter dit laatste: moerasijzererts tussen volop. In ons geval gebeurt we zien eenbehoorlijk bruisend de kalkstenen de Dat dus We van Auberge (Afb. 2). zoutzuur. wijst op kalksteen. Vreemd! zoeken verdernaar de oplossing
in en ontdekken elders de literatuur dat dit zogenaamd “dolomie de la Vesdre”
Voor de bouw van de niet alleen uit ook uit in neogotische dolomietgesteente bestaat, maar enige mate gedolomiti-
Genoveva in St. Rochus- und Kirche seerde kalksteen. Dit verklaart het resultaat van de zoutzuurproef.
Hauset is net als bij de Auberge kolen- kalksteen uit het Onder-Carboon Over de de brug buigen we linksaf, weg Schnellenberg in, waar met een wegwijzer
Als het de Even gebruikt. we gesteente van Rochuskapelle aangegeven staat. verder ligt aan de linkerkant aan het
zien dichtbij bekijken, we er overal eind van een smal pad de kapel. Links van dit pad stroomt de GrünstraBerbach, fossielen in zitten, vooral brachiopoden die bij de Rochuskapelle uitmondt in de Hohnbach (ook wel Lontzenerbach
koralen. de kalkstenen en Naast grijze genoemd). Een klein stukje verder (even voor de brug bij Krickelstein) stroomt
deze kerk het beide in de In uit 17 e treffen we bij andere bouw- water van beekjes Geul. de het begin van de eeuw
Zo zien het harde stammende Carbonische Devonische stenen aan. te zijn Rochuskapel zijn en gesteenten verwerkt,
onder zandstenen. Ook dit soort gesteente zit andere kolenkalksteen. Of we dat zeker weten en of het toch niet om hier in de bodem. Zowel het Devoon als dolomiet gaat? We hebben de zoutzuurproef maar niet uitgevoerd want bij het Boven-Carboonleveren wordt dat niet in dank km bij Hauset gebouwen je waarschijnlijk afgenomen. Op circa 3 a 4 harde zandstenen. Een belangrijk deel loopafstand van de kapel bevindt zich een dichtgemetselde mijningang van de van de bouwstenen die de kerk Vieille Deze de Moresnetter bij zijn zinkmijn Montagne (Altenberg). mijn ligt op gebruikt, is afkomstig uit een plaatselijke groeve: de Gemeindesteinbruch.
Ten zuidenvan Hergenrath gaan we de
Hammerweg (Rue du Marteau) in, dit
de Geul is evenlangs stroomopwaarts.
Dit weggetje leidt naar een natuur- camping. Na enkele honderden meters zien we links, aan de overkant van het
een verlaten Helaas riviertje, groeve. kunnen niet deze we dichterbij groeve komen om de gesteenten goed te
Daarvoor bekijken. zouden we namelijk de Geul moeten oversteken. Volgens de geologische kaart hebben we met
uit het Carboon maken. gesteenten te Vanafafstand lijken het de kolenkalk-
stenen die we eerder al als bouwsteen in Hauset tegenkwamen. Dat grote stukken van het gesteente op afstand Afbeelding 6. | Kolenkalksteen uit het Onder-Carboon langs het pad bij roodbruin van kleur lijken, komt Rue du Village 21 in Moresnet. doordat verweringsleem die bovenop het gesteenteligt als een dunnesaus over de kalksteen is heengelopen (Afb. 3).
Wij volgen de Geul verder stroomaf- waarts, via Neu Moresnet in derichting van Kelmis (La Calamine). Bij het gehucht Krickelstein (langs de N3 aan
het de zuidwestelijkc kant van dorp
Kelmis) passeren we de Geul weer.
De rivier staat met zowel zijn Duitse als Franse Göhl naam aangegeven: en
La Gueule.
Net vóór de brug, aan derechterkant
de Lütticher van StraBe, ongeveer
285 achter tegenoverhuisnummer ligt wat bomen en struikgewas eenwand die onze bestaat uit volgens gegevens grijs dolomietgesteente uit het Onder-
Carboon (Tournaisien). Omdat dit
veel de al eerder gesteente erg op
kolenkalksteen Afbeelding 7. | Uitzicht het dal de Geul genoemde lijkt, voeren op van en het spoorwegviaduct bij we een zoutzuurtest uit. Als je zoutzuur Moresnet.
286 Grondboor & Hamer mijnlocatie (site calaminaire) aan de
Rue du Casino. De lood- en zink-
is winning al lang verleden tijd maar
tussen de planten en bomen duiken
her en der nog overblijfselen op. We
zien er bijvoorbeeld restanten van oude
zinkovens (Afb. 9). Minder zichtbaar
zijn de resten van zware metalen,
zoals zink, in debodem. Dankzij die
zware metalen komenwe eenbijzondere
Het is flora tegen. zinkviooltje wel de
meest bekende plant van deze flora.
Het heeft zich aangepast aan de over-
maat aan zink in de bodem. Van april
kunnen het totjuli we op graslanden
langs deGeul zien bloeien. De lood-
en zinkertsen dievoor de mijnbouw
in het gebied verantwoordelijk waren,
komen vooral voor in dekalkstenen
Afbeelding 8. | De laag met brandlei is goed in het gesteentepakket te zien uit het Onder-Carboon. Naast deze
(Rue du Casino in Plombières). locatie ten zuidenvan Plombières
onder andere de al kennen we eerder
genoemde mijn Vieille Montagne kolenkalksteen het Onder-Carboon verder de Storing waar uit verertst is. Wat (Altenberg) en de mijn Schmalgraf bij weg Schnellenberg in, tot voorbij de Country Club liggen op de braakliggende La Calamine (Kelmis). akkers allemaal kleine stukken verweerde kolenkalksteen. Niet zo verwonderlijk,
de bestaat uit uit het Onder-Carboon. want ondergrond weer afzettingen Bodemrijkdommen vormen vaak aan-
leiding tot strubbelingen tussen landen.
naar de N3 dan via de N613 Moresnet. Terug en richting Ongeveer 500 meter Tijdens het Congres vanWenen in
het onder het onder kasteel 1815 Pruisen voor kruispunt spoorviaduct, Eulenburg, treffen we konden en het Verenigd in de berm tussen de begroeiing gelaagde zandige leistenenaan (Afb. 4). Ze stammen Koninkrijk der Nederlanden het niet uit het Boven-Devoon (Famennien). eens worden over de exacte bepaling
van de hun grens tussen grondgebieden.
We vervolgen de N613 tot het kruispunt onder het spoorviaduct bij Moresnet, Beide wilden namelijk het 8.500
1.200 het dal de Geul. Deze een meter lange spoorwegbrug over van spoorweg- hectare grote concessiegebied van de brug is speciaal gebouwd voor het transport van Duits materieel tijdens de Eerste zinkmijn Vieille Montagne bij Kelmis
Rue in. Wereldoorlog. Op het kruispunt slaan we rechtsaf, de du Village hebben. In 1816 kwam men tot over-
de rechterkant onder de oude Moresnet Vrijwel meteen aan ligt spoorbrug een groeve, eenstemming: zou tot het waarin gesteente uit het Boven-Devoon (Famennien) ontsloten is. We treffen Verenigd Koninkrijk der Nederlanden hier vooral zandsteen aan die een heeft. behoren. Neu-Moresnet glimmerrijke hoog veldspaatgehalte gaan ging het dus arkosezandsteen. het Eigenlijk is een In gesteente komen ook iets kleiige naar Pruisen. Het ertussen gelegen laagjes voor die soms plantenhaksel bevatten. Toen we een aantaljaren geleden
de het zichtbaar bij groeve kwamen, was profiel nog goed (Afb. 5). Tegenwoordig
de afval valt zien. is groeve grotendeels met opgevuld en er weinig meer te
Een bordje bij het gesloten toegangshek geeft aan dat het hier om een privéterrein
dat niet betreden worden. Hier wordt bewezen het gaat mag weer eens datje
locaties bekijken van interessante nooit te lang moet uitstellen, want na verloop van tijd verdwijnen ze één voor één. Vlakbij, bij de oprit naar Rue du Village
kunnen echter het dat hier in 16, we nog eenglimp van gesteente opvangen brokstukken uit de wand steekt.
Links Rue du 21 dat 250 naast Village loopt een pad, we ongeveer meter inlopen.
Dan komen 300 wand kolenkalksteen we bij een ongeveer meter lange met (Afb. 6)
uit het Onder-Carboon (Viséen). In de kalk zijn geplooide banken met dwarskloven
te zien. Ook kunnen we er zwarte hoornsteen in tegenkomen. Verder treffen
karstholten in aan die rode die z’n we er gevuld zijn met een verweringsleem op
laatst tijdens het Tertiair is gevormd. Als we ons bij de wand omdraaien, hebben
we een prachtig uitzicht op het dalvan de Geul en het spoorwegviaduct (Afb. 7).
in winter is het Vooral de het uitzicht erg goed en krijgen we een idee van
zo’n eroderend vermogen van kleine rivier.
Afbeelding 9. | Deze retorten
het we via de N613 naar Plombières en de Op kruispunt rijden (Bleiberg) volgen getuigen nog van zinkwinning bij
In de Geul verder naar het noordwesten. Plombières bezoeken we de voormalige Plombières.
HUMMER 3 - 2012 287 Kelmis enomgeving kwam te boek te
staan als Neutraal Moresnet. De
burgemeester van Kelmis mocht zich
dit 314 staatshoofd van ongeveer
vierkante kilometer grote ministaatje
noemen.Het bestuur van Neutraal
Moresnet in was handenvan het
Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
en Pruisen gezamenlijk. In 1920 hield
het ministaatje op te bestaan.
Bij de parkeerplaats aan de Rue du
Casino is in wand de een eentijdens
Varistische orogenese geplooid pakket
met schalies en zandstenen uit het
Boven-Carboon (Namurien) te zien.
Wat hier vooral opvalt, zijn laagjes
met brandlei (Afb. 8). Uit deze laagjes
kunnen afleiden dat de zeebodem we Afbeelding 10. | Cottessergroeve.
destijds plaatselijk soms droogviel.
Op die plekken ontstonden moerassen
waarin zich dunne veenlaagjes ont- Nederlands van de Geul wikkelden. Deze vindenwe nu terug gedeelte
verlaat de rivier Cottessen in Nederland te arriveren. als brandlei. Als we een klein stukje Bij Sippenaeken België om bij
deze brandlei Ook daar stroomt de Geul entussen de uit het Boven-Carboon van tussen onze vingers nog langs gesteenten die meerdere in dit zien Hier fijnwrijven, blijft er een stoffig zwart (Namurien) op plaatsen natuurgebied te zijn. ligt
drietal huid achter. Dat is de een en In de goedje op onze groeves: Cottessergroeve, Heimansgroeve Kampgroeve.
koolstof komen we schuinstaande van zandstenen en schalies uit de brandlei, een overblijfsel Cottessergroeve gelaagdheid
Ook dit is een van de Varistische van de planten die hier ooit groeiden. tegen (Afb. 10). gevolg gebergtevorming.
Het winnen de zandsteen in deze vond tot 1960 Eigenlijk zouden we deze brandlei van groeve ongeveer plaats.
kunnen als de In eerste instantie dat een zou dat zien voorloper van de gebeurde bovengronds. Op gegeven moment
uit echter betekenen dat deboven de worden. steenkoollagen het Westfalien dat groeve lopende weg afgegraven moest
Namurien Om dat is 1950 Met op het volgt. te voorkomen, men na met tunnels gaan werken. het afval
Afbeelding 11. | Geuldal bij Cottessen metsedimentatie in de binnenbochten
en erosie in de buitenbochten.
288 Grondboor & Hamer door de geasfalteerde weg het draai-
Hier hekje. loopt een smal paadje langs
de vaak steile oevers van de rivier.
Ongeveer 150 meter verder komt van
de rechts een klein watertje stromen:
Mezzel die hier in de Geul uitmondt.
Bij dit stroompje zien we in een
molshoop eenvreemde blauwzwart
glanzende “steen” boven de grond
Deze één uitsteken. heeft aan kant
kaarsvet dat een vorm die lijkt op
naast de kaars is gestroomd en daarna
is gestold. Het is een ijzerslak.
Dergelijke slakken komen hier wel
onder het van het weiland meer gras
mollen voor. Dankzij het graafwerk van
komen ze soms aan de oppervlakte.
Deze ijzerslakken zijn afval van
hier heeft Afbeelding 12. | Kasteel Schaloen in Oud-Valkenburg is gebouwd van ijzerwinning die vroeger
kalksteen uit het Boven-Krijt. plaatsgevonden. Mogelijk is dat in de
is Romeinse tijd geweest. Voor ons
het echter belangrijker om te weten
nieuwe van een tunnel vulde men vervolgens de eerder gemaakte tunnel op. waar het ijzererts vandaan komt.
is niets Van die ondergrondse winning nu meer zichtbaar. Helaas kan daar niet echt uitsluitsel
Iets de naar Eli Heimans (1861-1914) Een verderop ligt Heimansgroeve, genoemd over gegeven worden. mogelijke
in Uit Ook in deze die haar beschreef zijn boekje ons Krijtland (1911). groeve herkomstplek is het Wingbergbosje dat
de schuinstaande banken schalie komen we ten gevolge van gebergtevorming en iets verderop aan onzerechterkant ligt.
zandsteen Vooral de zandsteenbanken zichtbaar. Ze verweren dit bevindt zich steilrand tegen. zijn duidelijk In bosje een
minder snel dan de schalie waardoor de minder ze het namelijk vegetatie grip op waar gesteenteuit Namurien te-
Met uit deze werden in het verleden in In dat heeft. het gesteente groeve veldwegen voorschijn komt. dit gesteente
de omgeving verhard. voor een belangrijk deel uit schalie
bestaat, komt kleisideriet voor.
Deze is in deel door dat Vlakbij ligt deKampgroeve. de loop der tijd voor een groot Sideriet is een ijzercarbonaat ook wel
bedekt de de zandsteenbanken komt veel vegetatie geraakt. In eenstukje van groeve zijn ijzerspaat wordt genoemd. Het
zien. Daar treffen de enkele centimeters in echter nog duidelijk te we opnieuw voor sedimentgesteenten zoals klei
dikke laagjes brandlei aan die we van de groeve bij Plombièreskennen. enschalie, waar het dan klei-ijzersteen
ofkleisideriet als concretie vormt.
Als verder in de zien we dat meerdere Kleisideriet is wel we omgeving rondkijken, op plaatsen vroeger op meer
zandstenenuit deze bouwen: onder andere in winnen. groeves zijn gebruikt om mee te plaatsen gebruikt om ijzer uit te
hoeve Termoere in Cottessen en iets verder stroomafwaarts in de volmolen en
de kerk van Epen. Bij de volmolen volgen we de Geul stroomafwaarts en gaan bij Vanaf Cottessen is ons al lopend langs
de Geul opgevallen dat de rivier hier
Als nog zijn eigen gang mag gaan. een
kronkelend lint meandert hij door het
landschap. In de buitenbochten vindt
erosie plaats en dat levert steile wandjes
In binnenbochten wordt op. de weer
gesedimenteerd (Afb. 11). Dankzij de
steile wandjes is het mogelijk om een
kijkje in de bodem te nemen. Deze
bestaat uit een geelbruine afzetting
die ons aanlöss doet denken. Dat is
niet zo vreemd, want de beekafzettingen
die we hier in het Geuldalaantreffen,
bestaan vooral uit verspeelde en
omgewerkte löss waarin plantenresten
kunnen voorkomen. We kunnen deze
afzettingen onder andere goed zien in
de Geuloevers bij de eerder genoemde
groeves rond Cottessen, ter hoogte van
volmolen het de en Wingbergbosje en
Plenkertstraat de Afbeelding 13. | De neolithische vuursteenmijnen aan de verderop in richting vanMechelen,
in Valkenburg. bijvoorbeeld achter pension Forellen hof
HUMMED 3 - 2012 289 Plenkertstraat de Geul de het in Valkenburg aan (Afb. 13) zijn in zuidhelling van
Geuldal de mijngangetjes in deze kalksteen uit het Boven-Krijt (Maastrichtien)
de blootkomen doordat in de eeuwen de naast weg te liggen men afgelopen
onderkant van de helling heeft afgegraven. Daardoor zijn ze goed te zien. De
winning van deze nogal grofkorrelige Valkenburger vuursteen (Afb. 14) vond
5.000 Nieuwe meer dan jaar geleden, tijdens de Steentijd (Neolithicum) plaats.
Iets verder stroomafwaartsligt direct ten zuiden van de Geul het gehucht Geulhem.
de Hier vinden we een andere toepassing van kalksteen uit het Boven-Krijt.
In het gesteente werden woningen aangelegd, de zogenaamde grotwoningen of
rotswoningen (Afb. 15). Deze woningen zijn enkele eeuwen oud. In feite bestaan
ze uit in de kalksteen aangelegde ruimten. Bij de ingang werd een muur (van
De kalksteenblokken) met ramen en een deur geplaatst. inrichting was erg sober;
de werden het de bewoond. woningen tot ongeveer begin van vorige eeuw
Afbeelding 14. | De vuursteen-
in Al vóór de Geul komen in het Geuldal zelfs uit knollen zijn goed te zien de Valkenburg aan we gesteenten
kalksteen de Plenkertstraat het Tertiair Zo in de wand het Geuldal Schin Geul langs in tegen. zijn van bij op
uit het waarin Valkenburg. kleiafzettingen Oligoceen aanwezig grote aantallen schelpen
zitten. De klei is deze Kwartaire naar schelpen genoemd: Cerithiumklei. Ook
de het laatste stuk de Geul afzettingen (Pleistoceen) van Maas zijn in van in
vanaf de Geul Nederland niet de rivier vinden. Ongeveer Epen ontvangt ver van te
uit water zijriviertjes die kalk van Voorbij Geulhem stroomt de Geul via Meerssen enBunde naar de Maas, waar de afzettingen uit het Boven-Krijt
(Maastrichtien) meevoeren. Deze af- zettingen met kalk zullen de Geul tot voorbij Valkenburg aan de Geul be- geleiden. Eerst zullen dat voornamelijk afzettingen uit de Formatie van Gulpen zijn. Verderop maken deze steeds meer
de plaats voor afzettingen uit jongere
Formatie van Maastricht. In de loop van de geschiedenis heeft de mens
deze kalksteen voorallerlei doeleinden
In gebruikt. het gebied komen nog
veel huizen, kerken enkastelen van deze kalksteen voor, die door de plaatselijke bevolking “mergel” wordt genoemd (Afb. 12). Naast toepassing als bouwsteen heeft men de kalksteen gebruikt om het land te bemesten en om te branden als pleisterkalk. De winning van de bouwsteen vond de Geulhem. plaats Afbeelding 15. | Grotwoningen ofrotswoningen aan Geulhemmerwegin in ondergrondse kalksteengroeves.
De bemestings- en pleisterkalk werd ook wel uit dagbouwgroeves gehaald.
De ondergrondse kalksteengroeves staan plaatselijk bekend als “mergelgrotten”.
de Ze zijn samen met dagbouwgroe-
in ves nog op meerdere plaatsen het landschap in de omgeving van de Geul
vinden. terug te Bij Valkenburg aan
de Geul zijn in sommige “mergel-
grotten” toeristische rondleidingen
mogelijk, bijvoorbeeld in de Fluwelen-
grot en de Gemeentegrot.
In de kalksteen uit het Boven-Krijt treffen we vuursteenbanken aan. Net als de kalksteen is deze vuursteen voor
allerlei doeleinden gebruikt. In de steentijd maakte men er werktuigen
van. Soms vond de en wapens winning
hiervoor ondergronds plaats. In de Afbeelding 16. | Bij Voulwames mondt de Geul in de Maas uit.
290 Grondboor & Hamer overkant van de Maas dus), via Lanaken/
Neerharen over de brug naar het
Belgische Herbricht te gaan. Vlakbij
café Maasvallei, op de hoek Geulweg-
Herbricht is vanafgrenspaal 108 de
monding bij Voulwames, aan de
overkant, te zien (Afb. 17). Neem
desnoods eenverrekijker mee om het
goed te bekijken (ook Google Earth
laat overigens het verloop van de Geul
nabij Voulwames mooi zien).
Spectaculair is het helaas niet.
Afbeelding 18, tenslotte, geeft een
duidelijk beeld van hoe diep het
Nederlandse deel van de Geul in het
Zuid-Limburgse landschap is inge-
sneden. Van bron tot monding is de
Geul slechts 58 km lang, maar het
verval over die afstand is maar liefst
Afbeelding 17. | De van de Geul de Herbricht monding in Maas, gezien vanaf in 238 meter. Het Nederlandse deel neemt
De de de Geul België. pijlen geven stroomrichting van aan. Vlak voor de uit- daarvan circa de helft voor haar reke-
monding maakt de Geul een bocht naar links (bovenste pijlen), om vervolgens naar ning. Wel degelijk spectaculair dus,
rechts (onderste d.w.z. de stroom de monden. feite heel pijlen; tegen in) in Maas uit te en in on-Nederlands, zeker
in combinatie met al het interessante
dat men tegenkomt bij een geologische rivier het Voulwames in uitmondt. uitmonden echter bij gehucht Dit gaat niet speurtocht langs deze rivier. zonder of de Geul slag stoot: moet namelijk het Julianakanaal passeren, ofbeter
kruisen. Maar Het gezegd, hoe kruist nu een rivier een kanaal? rivierwater over
is immers niet het hoger gelegen kanaal leiden mogelijk want, water stroomt niet
duiker onder het omhoog. Daarom is er een Julianakanaal aangelegd waardoor
is Om deze LITERATUUR de Geul tijdelijk ondergronds gaat. Dit stukje gekanaliseerd. bij plek
in Bunde uit te komen, lopen we de Hoekerweg tot het eind waar een pad loopt Kuyl, O.S., 1980. de Deze naar Oostelijke Kanaalweg. gaan we linksaf enenkele honderden meters Toelichtingen bij de geologische verder ligt de duiker. Het laatste korte stuk tot bijna aan de monding in de Maas kaart van Nederland 1 : 50.000, via wordt een nieuwe bedding geleid. Dat laatste maakt onderdeel uit van het blad Heerlen. Rijks Geologische De intact In Grensmaasproject. monding zelf zal echter blijven. Bunde rijden we Dienst, Haarlem. via een over het de linksaf het brug Julianakanaal en volgen weg naar buurtschap
Voulwames. In Voulwames de D„ 1985. gaan we tot bij dijk waar informatiebordenover Richter, de Geul staan. Sammlung geologischer Führer;
De waar de Geul de uitmondt Aachen und Gebrüder exacte plek in Maas (Afb. 16), is moeilijk bereikbaar en Umgebung.
oever van de Maas niet Voor Berlin, door de afkalvende zelfs geheel zonder gevaar. wie Borntraeger, Stuttgart.
zeker wil raden de andere kant de op spelen, we aan om naar van grens (aan de Waker, R., 2010.
Sammlung geologischer Führer;
Aachen und südliche Umgebung.
Gebrüder Borntraeger, Berlin,
Stuttgart.
Weertz,]., 2001.
Het oudste Limburg. Uitgeverij
Zevenster, Terschuur.
Weertz,]. & Weertz, E., 2007.
Carboongroeves bij Cottessen in
Zuid-Limburg (Aardkundig
excursiepunt 16). Grondboor &
Hamer 61, 5; 131 - 134. jrg. nr. pp.
www.issep.be, 2010.
Description lithostratigraphique
Afbeelding | Nederlandse deel 18. Het van de Geid is diep ingesneden in het des roebes rencontrées aux
Zuid-Limburgse landschap. Bron: Actueel Nederlands Hoogtehestand (reliëf met environs du C.E.T. de Belder-
= 30 schaduwwerking;groen laag [vanafca. m +NAP], geel/bruin = hoog busch. Institut scientifique de
[tot ca 350 m +NAP]). service publique.
NUMMER 3 - 2012 291