Insanin Afrikali Kökeninin Peşinde: Leakeyler
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
MAKALE İNSANIN AFRİKALI KÖKENİNİN PEŞİNDE: LEAKEYLER Şayeste Çağıl İnal Erhan Nalçacı Uzm. Bio., Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı. Prof. Dr., Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı, Ankara E-posta: [email protected] E-posta: [email protected] ÖZET IN PURSUIT OF THE AFRICAN ORIGIN OF HUMAN: LEAKEYS ABSTRACT Antropoloji çalışan herkesin mutlaka duyduğu Leakey- - ailesi, özellikle insanın Afrika’daki evrimsel kökenine dair yapılan çalışmalarda sıklıkla anılır. Kenya’da, Oldu As one of the most famous names of anthropology, Lea vai Boğazı başta olmak üzere, çok sayıda yerde çalışma key is often recalled in studies regarding human origins- yapmış olan Louis ve Mary Leakey, antropolojinin, 20.- in Africa. Louis and Mary Leakey, who hadZinjanthropus done various yüzyıla kadar sapasağlam gelenZinjanthropus ırkçılığın etkisindenHomo studiesHomo including habilis Olduvai Gorge in Kenya, had an impor habiliskurtulmasında büyük etkiye sahip olmuşlardır. Birlik tant effect on the racism in anthropology. te buldukları ve adlandırdıkları ve and , the fossils they found and named fosilleri, Avrupa merkezci antropologların, insan together, had demolished the human evolution theories evriminin ancak Avrupa ya da belki Asya’da başladığına of Euro-centered anthropologists who locate origins of dair savunmalarını yıkmıştır. - humans in Europe or Asia. Kenya’da doğup büyüyen ve kendisini Kenyalı bir Kiku Louis, who was born and raised in Kenya by English- yu üyesi olarak tanımlayan, İngiliz misyoner bir ailenin- missionary parents and defines himself a Kenyan and a çocuğu olan Louis ile eğitimin kendisine göre olmadığını member of Kikuyu, and Mary, who left high school, be düşünerek liseyi bırakan, ancak antropoloji ve arkeolo cause she did not think education was for her, but was jiye büyük tutkuyla bağlı Mary’nin hayatı, sıradanlıktan very passionate of anthropology and archeology, had an uzak ve ilginç detaylarla doludur. Bir bilim dalı olarak- extraordinary life with interesting details. The couple varlığının başındaki arkeoloji ve antropoloji için büyük invested a lot in the new scientific fields of archeology- katkı sağlayan bu ikili, özellikle insanın kökenlerini Af- and anthropology, and based the origins of human in rika’ya dayandırarak, Afrika’da yapılacak ve hızla farklı Africa, which led to many studies and discoveries in Af keşiflere yol açacak çok sayıda çalışmanın öncüleri ol rica. As Mary did not have an academic background but muştur. Louis, üniversite eğitimi olmayan, ancak bütün had a critical role in all the findings, Louis made sure kazılarda aktif rol oynayan eşi Mary’nin, yayımladığı of her name got included in the articles. Furthermore, makalelerde yer almasına, akademik çevrelerce adının Louis started primate studies with Jane Goodall, Dian duyulmasına özen göstermiştir. Ayrıca Jane Goodall ile- Fossey and Birute Galdikas, which started the pursuit birlikte başlattıkları, Dian Fossey ve Birute Galdikas ile- for the origins of human behavior. devam eden primatoloji çalışmalarıyla Louis Leakey, in sanın davranışsal kökenlerinin araştırılmasında da baş The fact that Louis Leakey used the advantages of his latıcı bir rol üstlenmiştir. - both identities must not be forgotten. Knowing that the fields of Africa hold the past of humans, he used his Louis Leakey’nin sahip olduğu iki kimliğin de avantaj- sources in west in the best way and started excavations larını kullanmakta başarılı olduğu unutulmamalıdır. at places crowded with fossils. In addition to this, he- Louis, Afrika topraklarının, insanın geçmişini sakladığı could not move past the missionary upbringing he had, nın farkına varmış, Batı’daki kaynaklarını en iyi şekilde- and by his own words “for their own favor”, he provi kullanarak, fosilce en zengin yerlerde kazı çalışmaları ded knowledge for English authorities during political- başlatabilmiştir. Bununla birlikte yetiştirildiği misyo complications. Due to this fact, Louis Leakey had been ner bakış açısından kurtulamamış, Kenya’daki politik- scrutinized for his use of identities, and became a sub karmaşalarda, kendi deyimiyle “yerel halkın iyiliğini” ject of criticism in regards of how important identities düşünerek, İngilizlerin yararına çalışmalar gerçekleş- Keywords:can be in the anthropology, scientific world. Leakey, Africa, fossil tirmiştir. Bu yönüyle Louis Leakey, farklı taraflara, o tarafa uygun kimliğiyle yaklaştığına dair sıklıkla eleşti rilmiş, bilim dünyasında kimliklerin ne derece önemli olduğuna dair sorgulamalarda irdelenen bir özne haline Anahtargelmiştir. kelimeler: antropoloji, Leakey, Afrika, fosil MADDE, DIYALEKTIK VE TOPLUM | CILT 3 | SAYI 3 265 GİRİŞ - - ve yerliler arasında bir yastık görevi görerek, “hükümet İnsanın evriminin başladığı ve devam ettiği yer, geçmiş içinde hükümet” oluşturmuş, kendi hükümetlerinden- te uzun bir süre boyunca Avrupa ve Asya olarak düşü gelen emirlerin yerliler tarafından gerçekleştirilmesini nülmüş, Afrika olasılığı ise bir hipotez olmanın ötesine sağlamışlardır (Karanja, 2009; s. 52). Örneğin, misyo geçememiştir. 19. yüzyılın Avrupa merkezci ve ırkçı- nerler, çok sayıda Kikuyu şefiyle anlaşarak, her birinin,- havası, “karanlık kıta” olarak nitelendirilen Afrika’nın kendi kabilesinden belirli sayıda kişiyi İngilizler adına insanlığın doğuşunda yeri olamayacağı kanaatinde savaşması için orduya göndermesini sağlamıştır. Sava dir. Darwin’in ilk olarak dillendirdiği, insan evriminin şa giden Kikuyulardan bazıları savaşta ölürken, bazıları- başladığı yer olarak Afrika’nın düşünülmesi, Leakey da dünyaya yayılan İspanyol gribi nedeniyle evlerine soyadı ile başlayacaktır. Antropoloji ve arkeolojinin en döndüklerinde ailelerinin öldüğünü öğrendiler. Ken tanınmış isimlerinden ikisi olan Louis ve Mary Leakey,- dileriyle hiç alakası olmayan bu savaşa dâhil edilen insanın geçmişine dair önyargıları kırmış, alanlarına Kikuyular, köylerini ve ailelerini bu yüzden kaybettiler gerek buluşlarıyla, gerek yöntemleriyle büyük katkı (Bowman-Khrum, 2005; s. 7). - larda bulunmuşlardır. Leakey soyadı günümüzde, diğer aile fertlerinin aynı alanda çalışmalarına devam etmesi Doğumundan itibaren Kikuyu çocuklarıyla birlikte ya nedeniyle insanın evrimine ilişkin araştırmalarda hâlâ şayan Louis, kendini onlardan biri gibi görürken, onlar bilinirliğini korumaktadır. da Louis’i kendilerinden biri olarak görmekteydi. On üç yaşındayken Kikuyu geleneklerine göre kendi evini KENYALI İNGİLİZ inşa etti ve onlardan biri sayılmaya başladı. Bir Kikuyu- - avcısı olan Joshua Muhia, Louis’e avlanmayı öğretirken, Louis de çevredeki farklı taşları merak ederek toplama- Louis Seymour Bazett Leakey, 7 Ağustos 1903’te, aile- ya başladı. Louis’in yağmur sonrasında toprak üstüne- sinin misyoner görevi nedeniyle bulunduğu Kenya’da çıkan değişik taşlar arasında buldukları aslında obsid doğmuştur. Doğduğu yer tam olarak Nairobi yakınların yen araçlardı. Ailesinin arkadaşlarından birisi olan her- daki Kabate’dir. Louis’in annesi Mary ve babası Harry,- patolog Arthur Loveridge Louis’e Afrika’da çakmaktaşı Afrika’nın daha iç kısımlarına giren ilk misyonerlerden olmadığını, bu yüzden eski insanların obsidyen kullan- olmakla birlikte, Kabate’de kurdukları, Hristiyanlığa ge dığını söyledi ve ona bulduklarını saklamasını tavsiye çen Afrikalılar için sığınma alanı görevi gören bir alan etti. Böylece Louis’in tarih öncesi çağlara dair mera inşa etmişlerdir. Özellikle Mary’nin kurduğu okul ve- kı başlamış oldu ve gelecek tercihlerini şekillendirdi batı temelli tıbbi yardımlar nedeniyle aile bölgede saygı (Bowman-Kruhm, 2012; s. 8). - görmüş, hayatlarının neredeyse tamamını burada yaşa mışlardır (Bowman-Khrum, 2005; s. 6). Savaş sonrası Louis İngiltere’ye dönerek üniversite sı- navına çalışmaya başladı. Doğduğundan beri özgür olan Ailenin dördüncü çocuğu olan Louis, Kabate’deki etnik- Louis, İngilizlerin dakikliğinden hoşlanmadı. Ayrıca on- gruba verilen isim olan Kikuyu insanlarının arasında, lar kadar bilgili olmadığını düşünüyordu. Oğlu Richard- hem İngilizce hem de Kikuyu dilinde konuşmayı öğren onu biraz daha resmi, biraz daha Batılı ama yine de Af miştir. Birlikte büyüdüğü çocuklar ve büyükler her ne rikalı olarak tanımlamıştır (Leakey, R., 1984; s. 19). Ka kadar Hristiyanlığı kabul etmiş Kikuyu insanlarından- rısı Mary Leakey de onun kendini daima Kikuyu olarak olsalar da kendi kültürlerini devam ettirmişler, Louis’in düşündüğünü dile getirmiştir (Leakey M., 1984; s. 111). de bu kültüre dâhil olmasını sağlamışlardır. Louis, okul Louis Leakey’nin Kikuyu ilişkilerini araştıran Carolyn- daki Kikuyu arkadaşlarının kurduğu Mukanda (yeni- M. Clark ise onun farklı zamanlarda farklı karakterlere cübbelilerin zamanı) grubuna dâhil olmuş, onlardan bir sahip birisi olarak tanımlamıştır. Clark, kendisini Kiku- mızrağın nasıl atıldığını veya nasıl savaşıldığını öğrenir yu olarak gören Louis’in aynı zamanda bir etnograf rolü ken, onlara da futbolun nasıl oynandığını öğretmiştir taşıdığını, bununla birlikte Kikuyu’ya dair aktardığı bil- (Morell, 2011; s. 22). - gilerin çoğunda eksiklik olduğuna işaret etmiştir (Clark, 1989). Kendisini Kikuyu üstüne uzman olarak gören Lou Louis ve kardeşlerinin eğitimi Leakeylerle yaşayan öğ is’in hem dönemin Kikuyu liderleriyle olan ilişkisi, hem- retmenler tarafından sağlanmaktaydı. Louis’in resmi de bu liderlerin Kenya’nın dönem politikaları üzerinde eğitimi İngiltere’de başlayacak şekilde planlanmış olsa farklı etkilere sahip olmaları, yakın Kikuyu tarihi üze da 1914’te başlayan Birinci Dünya Savaşı yüzünden,- rine yazdıklarına dair