Świat Mosty Mosty – obiekty inżynierskie rozpięte ponad czasem i przestrzenią, cz. 2 ❚ prof. dr hab. inż. Kazimierz Flaga, Katedra Budowy Mostów i Tuneli, Politechnika Krakowska

„Czym naprawdę jest most?” – dociekał prof. Kazimierz Flaga w wygłoszonym podczas uroczystości nadania mu godno- ści doktora honoris causa Politechniki Krakowskiej wykładzie, którego treść przytoczyliśmy we fragmencie na łamach poprzedniego numeru „Nowoczesnego Budownictwa Inżynieryjnego”. – „Odpowiedź będzie pełna tylko wówczas, jeśli zauważymy, że most to nie tylko rzeczywistość fi zyczna – obiekt, który łącząc brzegi, umożliwia kontakty międzyludzkie, przemieszczanie się ludzi, myśli i idei. Most ma także odniesienie duchowe, jest czymś na kształt tęczy rozpiętej nad przestrzenią i czasem. Most jest więc i jednym, i drugim – ma ważne znaczenie komunikacyjne i transcendentalne. Jest to duch i materia, razem i oddzielnie, tak jak to ujął niemiecki fi lozof Martin Heidegger w eseju Przezwyciężanie metafi zyki: »Most skupia na swój sposób przy sobie Ziemię i Niebo, Istoty Boskie i Śmiertelnych«”.

Historia cywilizacji pełna jest przykładów przez całe życie, projektując – przez wła- wspaniałych mostów. Każda kolejna epoka sne biura konstrukcyjne w Pittsburgu wnosiła do mostownictwa nowy styl archi- i – 42 mosty, głównie stalowe, tektoniczny, doskonalszą konstrukcję, in- na wielkich rzekach Ameryki: Missi- nowacyjne materiały. Budowniczowie mo- sipi (dziewięć), Ohio (sześć), Columbia stów przechodzili do historii. Lista nazwisk (trzy), Hudson (dwa), Delaware (dwa). twórców słynnych przepraw mostowych Swoją działalnością zdobył tak dużą jest długa. W tej części wykładu autor skupił sławę, że w amerykańskiej Encyklopedii uwagę na wspominanych już poprzednio techniki XX wieku jest on wymieniony trzech wybitnych konstruktorach mostów obok takich postaci, jak Th omas Edison stalowych pierwszej połowy XX w. czy . Założona przez Ryc. 2. Most Tanana przez rzekę Nenana na Alasce [3] niego w 1929 r. fi rma Modjeski&Masters Ralph Modjeski (Rudolf Modrzejewski) istnieje do dziś; jej szefem jest obecnie dr (1861–1940) John Kulicki. Syn wielkiej aktorki Heleny Mo- Spośród wybitnych dzieł Modjeskiego drzejewskiej, urodził się w Bochni, do omówimy pięć. Jako pierwszy – jedno- szkoły podstawowej i średniej uczęsz- przęsłowy most kratownicowy w miejsco- czał w Krakowie. Wyemigrował w 1876 wości Nenana przez rzekę Tanana na Ala- r. wraz z matką i ojczymem do Stanów sce (1922–1923, ryc. 2), o rozpiętości 213,4 Zjednoczonych, gdzie chciał zobaczyć m (dziś trzecie miejsce w tej klasie mo- Światową Wystawę Techniki w Filadelfi i, stów na świecie). Modjeski zastosował tu a także „zbudować kiedyś Kanał Panam- wiele innowacji technicznych (ryc. 3), jak ski” (ryc. 1). wykształcenie 21 przegubów w węzłach, w których mogło dominować zginanie, wyodrębnienie pasa dolnego w środkowej części kratownicy jako cięgna rozciąga- nego, złożonego z blach płaskich zakoń- czonych uchami z otworami, łączonych w węzłach zasadniczych kraty za pomocą sworzni, zastosowanie na szeroką skalę stali stopowych, niklowej i krzemowej. Ryc. 3. Szczegóły mostu Tanana przez rzekę Nenana na Na rycinie 4 widzimy kopię oryginalnego Alasce [3] projektu Modjeskiego, którą udało mi się zdobyć w bibliotece uniwersyteckiej w Fairbanks na Alasce. Most ten miał kluczowe znaczenie dla przebiegu linii Ryc. 1. Rudolf Modrzejewski 1861–1940 kolejowej Alaska Road, na jego otwarciu prezydent USA Warren Harding wbił Tam pozostał już na stałe, z przerwą na w element konstrukcji mostu od strony trzyletnie studia (1882–1885) w słynnej północnej tzw. złoty gwóźdź. École des Ponts et Chaussée w Paryżu. Duży wkład do mostownictwa wniósł Dyplom zdobył jako prymus, tematem Modjeski, projektując i realizując mo- pracy dyplomowej był projekt mostu sty wiszące. Jego dziełem jest most im. stalowego przez jedną z amerykańskich Benjamina Franklina przez Delaware, Ryc. 4. Kopia oryginalnego projektu mostu Tanana z pod- rzek. Temu zagadnieniu pozostał wierny łączący Filadelfi ę z Camden (1926, ryc. pisami Modjeskiego i Angiera [3]

82 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Listopad – Grudzień 2011 Mosty Świat

5), o rozpiętości głównego przęsła 533,5 Ważną rolę odegrał także przy budo- Modjeski zawsze czuł się Polakiem, do m – najdłuższego wówczas w świecie. Jego wie Trans-Bay Bridge między San Fran- końca życia płynnie mówił po polsku. wysokie na 110 m ażurowe pylony zostały cisco i Oakland (1931–1936, ryc. 8). Był W 1929 r., po 20 latach nieobecności, od- zastosowane w tej formie po raz pierwszy. przewodniczącym komisji ekspertów do wiedził ojczyznę, gdzie na Powszechnej W 1929 r. zbudował następny rekordowy budowy tego mostu, rozwiązywał wiele Krajowej Wystawie Przemysłu i Nauki most wiszący, , przez zagadnień technicznych, zwłaszcza w za- w Poznaniu otrzymał Nagrodę Hono- rzekę , na granicy USA i Kanady, kresie fundamentowania. Obiekt ten był rową rządu Rzeczypospolitej Polskiej o rozpiętości głównego przęsła 563,9 m przez następnych 20 lat najdłuższym i stosowny medal. W 1930 r. najstarsza (ryc. 6). mostem świata (13,3 km), z przęsłami polska uczelnia techniczna, Politechnika wiszącymi w części zachodniej o rozpię- Lwowska, nadała mu tytuł doktora hono- tościach 2 x 704,1 m (ryc. 9) oraz kratow- ris causa za zasługi na polu nauk technicz- nicowym przęsłem środkowym w części nych, a w szczególności budowy mostów. wschodniej (w układzie wspornikowym) W 1931 r. uzyskał w USA nagrodę im. o rozpiętości 426,7 m (ryc. 10). George’a Washingtona – najwyższe wy- różnienie, jakie może otrzymać technik w Stanach Zjednoczonych „za osiągnięcia szczególne, których celem jest szczęście i dobrobyt ludzkości”.

Ryc. 5. przez Delaware, Filadelfi a

– Camden, 1926, lmax= 533,5 m [3]

Ryc. 11. Tablica upamiętniająca Rudolfa Modrzejewskiego Ryc. 8. Trans-Bay Bridge między i Oakland, przy wjeździe na most Fordoński przez Wisłę w Bydgosz- 1931–1936 [4, 6, 7] czy [3] Ryc. 6. Most wiszący Ambasador przez rzekę Detroit na granicy USA – Kanada, 1929, lmax= 563,9 m [3] W Polsce Modjeski wciąż nie może do- czekać się należytego uznania. Dopiero W 1908 r. Modjeski został włączony w 2007 r. Rada Miasta Bydgoszczy po- do trzyosobowego zespołu ekspertów stanowiła go uhonorować tablicą pamiąt- w celu odbudowy – zawalonego w czasie kową na moście Fordońskim przez Wisłę budowy – mostu przez rzekę św. Waw- (ryc. 11), głównie za to, że był również rzyńca w kandyjskim Quebecu. Finałem pianistą, rywalizującym przez pewien tej sprawy było powierzenie mu stałego czas nawet z Ignacym Paderewskim. nadzoru przy odbudowie mostu i oddanie Dotychczasowe próby nazwania które- go do użytku w 1917 r. jako mostu wspor- goś z mostów Krakowa jego imieniem czy nikowego o największej do dziś rozpięto- Ryc. 9. Trans-Bay Bridge między San Francisco i Oakland znalezienia funduszy na fi lm fabularny ści przęsła kratownicowego mostu wspor- – część zachodnia między San Fracisco i wyspą Yerba o jego niezrównanym życiu i twórczości nikowego na świecie – 548,6 m (ryc. 7). Buena [3] nie zakończyły się powodzeniem.

Othmar Amman (1879–1965) Absolwent słynnej Politechniki ETH w Zürichu (ryc. 12), w 1904 r. przeniósł się do Nowego Jorku i tam już pozostał. Przez kilkanaście lat współpracował w biurze konstrukcyjnym z Gustavem Linden- thalem, słynnym już wówczas twórcą mostów Queensboro Bridge i Hell Gate Bridge, co zaowocowało później tak wspa- niałymi jego dziełami, jak kratowy most Ryc. 10. Trans-Bay Bridge między San Francisco i Oakland łukowy Bayonne Bridge (1928–1931), o re- Ryc. 7. Most wspornikowy Quebeck na rzece św. Waw- – część wschodnia między wyspą Yerba Buena i Oakland kordowej przez 46 lat rozpiętości przęsła rzyńca w Kanadzie, 1917, lmax= 548,6 m [7] [7] 503,60 m, ale przede wszystkim mostami

Listopad – Grudzień 2011 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 83 Świat Mosty

wiszącymi: Washington Bridge (1931) i Verazzano-Narrows Bridge (1964).

Ryc. 15. Ukształtowanie pylonu Washington Bridge [3]

cego Ameryki – Verrazano-Narrows Bridge, na brzegu cieśniny łączącej rzekę Ryc. 17. Joseph B. Strauss 1879–1965 Ryc. 12. Othmar Ammann 1879–1965 Hudson z Atlantykiem. Most ten (ryc. 16) ma rozpiętość głównego przęsła 1298 m, stów ruchomych i tylko jeden stały: przez Washington Bridge przez rzekę Hud- strzeliste pylony ramowe o wysokości 207 następne pół wieku największy na świecie son między Nowym Jorkiem i New Jersey m oraz dwupomostową kratownicową most wiszący (1933– ma rozpiętość głównego przęsła 1067 m, belkę usztywniającą. Drugi pomost włą- 1937). Ten obiekt przyniósł Straussowi a więc prawie dwa razy większą od rekor- czono do ruchu dopiero niedawno, gdy wysoką pozycję w środowisku i niezwy- dowych mostów Modjeskiego Filadelfi a przepustowość górnego pomostu okazała kłą sławę. W 1921 r. wystąpił z projektem – Camden i Ambassador, wzniesionych się niewystarczająca. i preliminarzem kosztów budowy mostu zaledwie odpowiednio pięć i dwa lata przez przepiękną zatokę Golden Gate. wcześniej. Był to na ówczesne czasy cud Przygotowania do rozpoczęcia budowy techniki, na wysokich na 194 m pylonach trwały osiem lat, które wypełniła także (ryc. 14, 15) zawieszono na czterech linach stała walka z komitetem obywatelskim mostowych o średnicy prawie 1,0 m po- przeciwników budowy. Dopiero w 1929 most o wysokości tylko 3,5 m, do którego r. Strauss został mianowany głównym w 1962 r. – dla zwiększenia przepustowo- inżynierem budowy. Do zespołu włą- ści ruchu – dobudowano drugi pomost czył wybitnych mostowców: Othmara i kratownicę usztywniającą. Przez dwa Ammana, Leona Moisseiff a i Charlesa pomosty tego mostu przejeżdża rocznie 60 mln pojazdów.

Ryc. 18. Joseph B. Strauss. Most Golden Gate, 1933–1937,

lmax= 1280 m [7] Ryc. 13. Most przez Kill van Kull między Newark i State Island, 1928–1931, l = 503,6 m [7]

Ryc. 16. Verrazano Narrows Bridge, 1959–1964 (górny

pomost), 1969 (dolny pomost), lmax= 1298,0 m [3, 7]

Joseph Baerman Strauss (1870–1938) Założyciel w 1904 r. fi rmy Strauss Ba- scula Bridge Company specjalizującej się głównie w projektowaniu i realizacji mo- stów ruchomych (ryc. 17): przesuwanych, Ryc. 14. Washington Bridge przez Hudson między Nowym podnoszonych, obrotowych i klapowych, Jorkiem i New Yersey, 1927–1931, I = 1067,0 m [6] w latach 1899–1902 pracował jako pro- jektant i główny asystent Ralpha Modje- Na tym dziele jednak Amman nie spo- skiego. Później Strauss i Modjeski stali czął. W latach 1959–1964 stał się twórcą się największymi konkurentami. Firma największego dotychczas mostu wiszą- Straussa miała na swym koncie 500 mo- Ryc. 19. Szczegóły mostu Golden Gate [3]

84 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Listopad – Grudzień 2011 Mosty Świat

Derletha, konsultantami architektonicz- strzelany przez nazistów jako zakładnik nymi zostali Irving Morrow i jego żona 3 grudnia 1943 r. w Warszawie. Gertrude. Najcenniejszym osiągnięciem zawo- W ciągu czterech lat powstało wspa- dowym profesora był projekt i realizacja niałe dzieło – most wiszący o rozpiętości (1926–1928) stalowego mostu drogowego głównego przęsła 1280 m, z pomostem na rzece Słudwi pod Łowiczem (ryc. 22); o szerokości 18,0 m dla samochodów był to pierwszy w Europie całkowicie spa- i chodnikami dla pieszych o szerokości wany most drogowy, o rozpiętości 27,0 3,0 m po obu stronach mostu (ryc. 18). m (istniejący do dzisiaj), który stanowił Pylony o wysokości 227 m (z uwagi na przełom w wytwarzaniu konstrukcji sta- skrajnię żeglugową minimum 67,0 m) lowych. To polskie osiągnięcie techniczne konstrukcji ramowej mają horyzontalne znalazło się w ścisłej czołówce światowej i przekątniowe wiązania, widoczne pod Ryc. 21. Stefan Bryła 1886–1943 i było szeroko opisywane w prasie tech- jezdnią. Kratownicowa, przestrzenna nicznej świata (w tym i niemieckiej). belka usztywniająca wisi na czterech li- nisławowie studiował na Wydziale In- nach o średnicy 0,92 m. Oprócz walorów żynierii Politechniki Lwowskiej, który technicznych most jest także obiektem ukończył w 1908 r. jako „znamienicie dominującego w tamtym okresie nurtu uzdolniony”. W 1909 r. był już doktorem w sztuce, stanowiąc największą na świe- nauk technicznych, a rok później habili- cie rzeźbę art déco. W tym celu wprowa- tował się na docenta statyki konstrukcji dzono m.in. odpowiednie stopniowanie budowlanych. W tymże roku uzyskał – na przekroju poprzecznego nóg pylonu i ry- wniosek Politechniki Lwowskiej – stypen- gli poziomych, zamkniętych pionowymi dium Akademii Umiejętności w Krako- falowanymi blachami (ryc. 19), co ma wie, które umożliwiło mu podjęcie stu- podkreślać strzelistość wież przy zmia- diów uzupełniających na Politechnice nie kąta padania promieni słonecznych. w Berlinie (Charlottenburg), w École des Ryc. 22. Stalowy most spawany na Słudwi pod Łowiczem, Golden Gate Bridge od 64 lat jest naj- Ponts et Chaussée w Paryżu oraz w Uni- 1926–1928, l =27,0m [6] bardziej znanym, zwiedzanym i fotogra- versity of London. W 1912 r. wyjechał do fowanym mostem świata. Stanowi też Kanady i Stanów Zjednoczonych, gdzie Podsumowanie nieustanną inspirację twórczą dla arty- zdobywał praktykę na różnych budo- I tak oto zmierzam do zakończenia wy- stów, piosenkarzy, malarzy i fi lmowców. wach, m.in. na budowie wysokościowca kładu o mostach oraz ludziach dzielnych, Niestety Strauss (ryc. 20) zaangażował Woolworth Building w Nowym Jorku odważnych i mądrych, którzy je tworzyli. w budowę tego mostu tak wiele sił, że po (250 m), następnie w Chicago i Detroit. Tematu niestety nie wyczerpałem. Prze- oddaniu go do użytku nie przeżył nawet Na budowie mostu Quebec w Kanadzie cież drugim dzieckiem pierwszej rewolucji roku. Spełniła się znana od starożytności spotkał się z projektantem tego obiektu, przemysłowej był współczesny beton. Nie zasada, że „most wymaga życia”. o 25 lat starszym Ralphem Modjeskim, wspomniałem o tak znakomitych twór- będąc pod wrażeniem jego romantyzmu cach dzieł mostowych z betonu, jak Robert konstruowania i wielkich budowli tam Maillart (ryc. 23, 24, 25), Eugène Freyssi- wznoszonych. net (ryc. 26, 27) czy Christian Menn (ryc. Bryła nie pozostał jednak w Ameryce, 28, 29). Potem nadeszła epoka postindu- wrócił do kraju, gdzie przechodzi różne strialna, która zawładnęła naszym życiem koleje losu. W 1921 r. został profesorem po II wojnie światowej, przynosząc po- zwyczajnym i kierownikiem Katedry wszechną komputeryzację, internet, nad- Budowy Mostów II na Wydziale Inży- miar informacji, przestrzenie wirtualne, nierii Politechniki Lwowskiej, a w 1934 szybko przeobrażając nasze życie. Należy r. kierownikiem Katedry Budownictwa tu wspomnieć o wspaniałych konstruk- II na Wydziale Architektury Politech- torach i architektach, jak Fritz Leonhardt Ryc. 20. Pomnik Josepha B. Straussa w Golden Gate Park niki Warszawskiej. Był tytanem pracy, [15] a ze wszystkich rodzajów konstrukcji naj- więcej uwagi poświęcał mostom oraz wy- W czasie, gdy w bogatych Stanach Zjed- sokim budynkom o szkielecie stalowym. noczonych działali Modjeski, Amman Od 1931 r. był członkiem Międzynaro- czy Strauss, Polska po 123 latach niewoli dowego Stowarzyszenia Mostów i Kon- wychodziła z biedy. I wówczas na fi rma- strukcji (IABSE) z siedzibą w Zürichu mencie polskiej nauki i inżynierii zaja- i przewodniczącym sekcji polskiej tego śniała postać prof. Stefana Bryły, wybit- stowarzyszenia. W 1937 r. w Paryżu wy- nego naukowca, mostowca i konstruktora brano go na wiceprezesa IABSE, a w 1939 budowlanego. r. powierzono funkcję przewodniczącego Komitetu Organizacyjnego kolejnego Stefan Władysław Bryła kongresu IABSE, który miał się odbyć Urodził się w 1886 r. w Krakowie (ryc. w 1940 r. w Warszawie. Niestety, tego już 21); po ukończeniu szkoły realnej w Sta- nie doczekał. Profesor Bryła został roz- Ryc. 23. Robert Maillart 1872–1940

Listopad – Grudzień 2011 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 85 Świat Mosty

Ryc. 24. Salginatobel Brücke w Schiers przez Salginę Ryc. 33. Santiago Calatrava, most podwieszony Alamillo

w Szwajcarii, 1930, l = 90,0 m [6] Ryc. 28. Christian Menn, ur. 1927 w Sewilli, 1990–1992, lmax= 200,0 m [6]

Ryc. 25. Żelbetowy most Schwandbach w Hinterfultingen Ryc. 29. Christian Menn, most typu extradosed Sunniberg Ryc. 34. Santiago Calatrava, most dla pieszych Campo

w Szwajcarii, 1933 [2] k. Klosters (1980), lmax= 140,0 m [6] Volantin przez Nervion w Bilbao,1990–1997,

lmax= 71,0 m [15]

Ryc. 30. Fritz Leonhardt, podwieszony most Kniebrücke Ryc. 35. Julio Martinez Calzon, most del Arenal o po-

przez Ren w Düsseldorfi e, 1969, lmax= 320 m [16] dwójnym zespoleniu przez Guadlqivir w Kordowie, 1993,

lmax = 110,0 m [11]

Ryc. 26. Eugené Freyssinet 1879–1962

Ryc. 31. Jörg Schaich, wiszaca kładka dla pieszych w Es- slingen [17] Ryc. 36. Norman Foster. Millenium Bridge przez Tamizę

w Londynie, 2000, lmax= 144,0 m [2]

Ryc. 27. Żelbetowy most łukowy przez Elorn k. Plugastel

w zachodniej Francji, 1926–1929, lmax= 186,4 m [2]

(ryc. 30), Jörg Schlaich (ryc. 31), Michel Virlogeux (ryc. 32), Santiago Calatrava (ryc. 33, 34), Julio Martinez Calzón (ryc. 35), sir Norman Foster (ryc. 36), António Ryc. 32. Michel Virlogeux, podwieszony most Norman- Adão da Fonseca (ryc. 37) czy Zaha Hadid die przez estuarium Sekwany k. Hawru, 1989–1994, Ryc. 37. António Adão da Fonseca, łukowy most z betonu

(ryc. 38, 39). lmax= 856,0 m [2] sprężonego przez Douro w Porto, 2003, l = 280,0 m [10]

86 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Listopad – Grudzień 2011 Mosty Świat

Ryc. 42. Łukowy most stalowy Chaotianmen przez Jangcy,

Chiny, 2009, lmax= 552,0 m [13] Ryc. 38. Zaha Hadis, most-pawilon przez Ebro, zbudowany na Ryc. 40. Belkowy most Shibanpo przez Jangcy, Chiny, 2006,

Expo 2008 w Saragossie, 2006–2008, powierzchnia całkowita lmax= 330,0 m [6] mostu 6415 m2, powierzchnia wystawowa 3915 m2 [6, 12]

Ryc. 43. Most podwieszony Sutong przez Jangcy, Chiny,

2008, lmax= 1088,0 m [6] Ryc. 41. Łukowy most betonowy Wanxian przez Jangcy,

Ryc. 39. Zaha Hadis, łukowy most Szejka Zayeda w Abu Chiny, 1997, lmax= 420,0 m [13]

Dhabi, 1998–2010, lmax= 150 m [6, 12] gają standard europejski, a nawet światowy. Ograniczyłem się tylko do mostów Mam nadzieję, że pozostawimy po sobie Zachodu. Twórcami największych dziś dzieła wiekopomne, świadczące o naszym obiektów mostowych świata są Japończycy czynnym uczestnictwie w tworzeniu do- i Chińczycy ze swoimi rekordowymi osią- robku kultury i cywilizacji świata. gnięciami: Shibanpo przez Jangcy – naj- Zakończę ten wykład cytatem z książki dłuższe przęsło mostu belkowego na świecie Most na Drinie autorstwa Ivo Andricia, Ryc. 44. Most wiszacy Akashi Kaykio między wyspami

(2005) lmax = 330,0 m (ryc. 40), Wanxian laureata Literackiej Nagrody Nobla: „Ze Honsiu i Shikoku, Japonia, 1998, lmax= 1990,8 m [2] przez Jangcy – najdłuższe przęsło betono- wszystkiego, co człowiek wybudował wego mostu łukowego na świecie (1997) i wzniósł, popychany instynktem życia, nic nikacji Rzeczpospolitej Polskiej Oddział w Kra-

lmax = 420,0 m (ryc. 41), Chaotianmen przez mym oczom nie wyda się lepszym i cen- kowie. Seria: Monografi e” 1999, t. 4 Jangcy – najdłuższe przęsło stalowego mo- niejszym od mostów. Są one ważniejsze od [9] Bridges of New York 2008 (kalendarz 2009).

stu łukowego na świecie (2008) lmax = 552,0 domów, świętsze od kościołów, ponieważ [10] Flaga K.: Współczesne betonowe mosty łukowe m (ryc. 42), Sutong przez Jangcy – najdłuż- w większym stopniu stanowią wspólną wła- z jazdą górą. „Autostrady” 2007, nr 5. sze przęsło mostu podwieszonego na świe- sność. Należące do wszystkich i wszystkim [11] Flaga K., Pańtak M.: Mosty podwójnie zespolone.

cie (2008) lmax = 1088,0 m (ryc. 43), Akashi w równej mierze przydatne, wzniesione są „Inżynieria i Budownictwo” 2006, nr 7–8. Kaykio między wyspami Honsiu i Shikoku sensownie zawsze na tym miejscu, gdzie [12] Flaga K., Januszkiewicz K.: Most a przyjemność – najdłuższe przęsło mostu wiszącego na najczęściej krzyżują się ludzkie potrzeby. patrzenia. Ekspresja formy i ekspresja konstrukcji.

świecie (1997) lmax = 1990,8 m (ryc. 44). Mosty trwają dłużej niż inne budowle i nie Materiały VI Krajowej Konferencji Estetyka Mo- Do rozwoju polskiego mostownictwa służą żadnym ukrytym lub złym celom”. stów. Warszawa–Jachranka 2008. w Drugiej Rzeczypospolitej przyczynili się: [13] Flaga K., Flaga Ł.: O chińskich „rekordowych” mo- prof. Stefan Bryła, prof. Adam Kuryłło, prof. Literatura stach łukowych. „Obiekty Inżynierskie” 2010, nr 1. Stanisław Brzozowski, prof. Stefan Kaufman, [1] Dowgier A.: Poetycki urok mostów. „Obiekty Inży- [14] Flaga K., Kumaniecka A., Rudnicki A., Sołowczuk prof. Andrzej Pszenicki, prof. Dobrosław nierskie” 2011, nr 2. B.: Mosty w Chinach. II Światowa Wyprawa Mo- Stróżecki. W okresie PRL-u działali m.in.: [2] Flaga K., Januszkiewicz K., Hrabiec A., Cichy-Pazder stowa Chiny 2009. Wydawnictwo Politechniki prof. Zbigniew Wasiutyński, prof. Stani- E.: Estetyka konstrukcji mostowych. Wydawnictwo Krakowskiej. Kraków 2010. sław Hempel, prof. Franciszek Szelągowski, Politechniki Krakowskiej. Kraków 2005. [15] Januszkiewicz K.: Zbiory własne prof. Eugeniusz Hildebrandt, prof. Stani- [3] Flaga K.: Zbiory własne [16] Leonhardt F.: Bridges. Aesthetics and Design. Th e sław Błaszkowiak, prof. Tadeusz Białobrze- [4] Głomb J.: Pontifex maximus. Ponad przestrzenią MIT Press. Cambridge 1984. ski, prof. Henryk Czudek, prof. Kazimierz i czasem. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej. [17] Flaga K.: Architektura i estetyka współczesnych kła- Wysiatycki, prof. Juliusz Szczygieł, prof. Gliwice 2009. dek dla pieszych. W: Kładki dla pieszych. Architek- Mieczysław Rybak, prof. Jan Kmita, prof. [5] Feigel-Młodkowska X.: Mosty nad przestrzenią tura, Projektowanie, Realizacja, Badania. Dolno- Józef Głomb, prof. Andrzej Ryżyński, prof. i czasem. Od starożytności do pierwszej rewolucji śląskie Wydawnictwo Edukacyjne. Wrocław 2007. Andrzej Jarominiak, prof. Stanisław Andru- przemysłowej, mps, 2011. [18] Bennett D.: Th e Creation of Bridges. Fitzhenry& szewicz, prof. Juliusz Koreleski. [6] Internet Whiteside. Toronto 1999. Dziś, po transformacji ustrojowej w 1989 [7] Brown D.J.: Mosty. Trzy tysiące lat zmagań z naturą. [19] Brown L.: Bridges. Masterpieces of Architecture. r., istnieją sprzyjające warunki do rozwoju Wydawnictwo Arkady. Warszawa 2005. Todtri. London 1996. polskiego mostownictwa. W Polsce znajduje [8] Inżynierowi Ernestowi Malinowskiemu w setną [20] Głomb J.: Człowiek z pogranicza epok. Ofi cyna się wielu wychowanków wymienionych rocznicę śmierci. „Zeszyty Naukowo-Techniczne Wydawnicza Politechniki Warszawskiej. War- profesorów, których realizacje szybko osią- Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Komu- szawa 2004.

Listopad – Grudzień 2011 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 87