Świat Mosty Mosty – obiekty inżynierskie rozpięte ponad czasem i przestrzenią, cz. 2 ❚ prof. dr hab. inż. Kazimierz Flaga, Katedra Budowy Mostów i Tuneli, Politechnika Krakowska „Czym naprawdę jest most?” – dociekał prof. Kazimierz Flaga w wygłoszonym podczas uroczystości nadania mu godno- ści doktora honoris causa Politechniki Krakowskiej wykładzie, którego treść przytoczyliśmy we fragmencie na łamach poprzedniego numeru „Nowoczesnego Budownictwa Inżynieryjnego”. – „Odpowiedź będzie pełna tylko wówczas, jeśli zauważymy, że most to nie tylko rzeczywistość fi zyczna – obiekt, który łącząc brzegi, umożliwia kontakty międzyludzkie, przemieszczanie się ludzi, myśli i idei. Most ma także odniesienie duchowe, jest czymś na kształt tęczy rozpiętej nad przestrzenią i czasem. Most jest więc i jednym, i drugim – ma ważne znaczenie komunikacyjne i transcendentalne. Jest to duch i materia, razem i oddzielnie, tak jak to ujął niemiecki fi lozof Martin Heidegger w eseju Przezwyciężanie metafi zyki: »Most skupia na swój sposób przy sobie Ziemię i Niebo, Istoty Boskie i Śmiertelnych«”. Historia cywilizacji pełna jest przykładów przez całe życie, projektując – przez wła- wspaniałych mostów. Każda kolejna epoka sne biura konstrukcyjne w Pittsburgu wnosiła do mostownictwa nowy styl archi- i Chicago – 42 mosty, głównie stalowe, tektoniczny, doskonalszą konstrukcję, in- na wielkich rzekach Ameryki: Missi- nowacyjne materiały. Budowniczowie mo- sipi (dziewięć), Ohio (sześć), Columbia stów przechodzili do historii. Lista nazwisk (trzy), Hudson (dwa), Delaware (dwa). twórców słynnych przepraw mostowych Swoją działalnością zdobył tak dużą jest długa. W tej części wykładu autor skupił sławę, że w amerykańskiej Encyklopedii uwagę na wspominanych już poprzednio techniki XX wieku jest on wymieniony trzech wybitnych konstruktorach mostów obok takich postaci, jak Th omas Edison stalowych pierwszej połowy XX w. czy Guglielmo Marconi. Założona przez Ryc. 2. Most Tanana przez rzekę Nenana na Alasce [3] niego w 1929 r. fi rma Modjeski&Masters Ralph Modjeski (Rudolf Modrzejewski) istnieje do dziś; jej szefem jest obecnie dr (1861–1940) John Kulicki. Syn wielkiej aktorki Heleny Mo- Spośród wybitnych dzieł Modjeskiego drzejewskiej, urodził się w Bochni, do omówimy pięć. Jako pierwszy – jedno- szkoły podstawowej i średniej uczęsz- przęsłowy most kratownicowy w miejsco- czał w Krakowie. Wyemigrował w 1876 wości Nenana przez rzekę Tanana na Ala- r. wraz z matką i ojczymem do Stanów sce (1922–1923, ryc. 2), o rozpiętości 213,4 Zjednoczonych, gdzie chciał zobaczyć m (dziś trzecie miejsce w tej klasie mo- Światową Wystawę Techniki w Filadelfi i, stów na świecie). Modjeski zastosował tu a także „zbudować kiedyś Kanał Panam- wiele innowacji technicznych (ryc. 3), jak ski” (ryc. 1). wykształcenie 21 przegubów w węzłach, w których mogło dominować zginanie, wyodrębnienie pasa dolnego w środkowej części kratownicy jako cięgna rozciąga- nego, złożonego z blach płaskich zakoń- czonych uchami z otworami, łączonych w węzłach zasadniczych kraty za pomocą sworzni, zastosowanie na szeroką skalę stali stopowych, niklowej i krzemowej. Ryc. 3. Szczegóły mostu Tanana przez rzekę Nenana na Na rycinie 4 widzimy kopię oryginalnego Alasce [3] projektu Modjeskiego, którą udało mi się zdobyć w bibliotece uniwersyteckiej w Fairbanks na Alasce. Most ten miał kluczowe znaczenie dla przebiegu linii Ryc. 1. Rudolf Modrzejewski 1861–1940 kolejowej Alaska Road, na jego otwarciu prezydent USA Warren Harding wbił Tam pozostał już na stałe, z przerwą na w element konstrukcji mostu od strony trzyletnie studia (1882–1885) w słynnej północnej tzw. złoty gwóźdź. École des Ponts et Chaussée w Paryżu. Duży wkład do mostownictwa wniósł Dyplom zdobył jako prymus, tematem Modjeski, projektując i realizując mo- pracy dyplomowej był projekt mostu sty wiszące. Jego dziełem jest most im. stalowego przez jedną z amerykańskich Benjamina Franklina przez Delaware, Ryc. 4. Kopia oryginalnego projektu mostu Tanana z pod- rzek. Temu zagadnieniu pozostał wierny łączący Filadelfi ę z Camden (1926, ryc. pisami Modjeskiego i Angiera [3] 82 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Listopad – Grudzień 2011 Mosty Świat 5), o rozpiętości głównego przęsła 533,5 Ważną rolę odegrał także przy budo- Modjeski zawsze czuł się Polakiem, do m – najdłuższego wówczas w świecie. Jego wie Trans-Bay Bridge między San Fran- końca życia płynnie mówił po polsku. wysokie na 110 m ażurowe pylony zostały cisco i Oakland (1931–1936, ryc. 8). Był W 1929 r., po 20 latach nieobecności, od- zastosowane w tej formie po raz pierwszy. przewodniczącym komisji ekspertów do wiedził ojczyznę, gdzie na Powszechnej W 1929 r. zbudował następny rekordowy budowy tego mostu, rozwiązywał wiele Krajowej Wystawie Przemysłu i Nauki most wiszący, Ambassador Bridge, przez zagadnień technicznych, zwłaszcza w za- w Poznaniu otrzymał Nagrodę Hono- rzekę Detroit, na granicy USA i Kanady, kresie fundamentowania. Obiekt ten był rową rządu Rzeczypospolitej Polskiej o rozpiętości głównego przęsła 563,9 m przez następnych 20 lat najdłuższym i stosowny medal. W 1930 r. najstarsza (ryc. 6). mostem świata (13,3 km), z przęsłami polska uczelnia techniczna, Politechnika wiszącymi w części zachodniej o rozpię- Lwowska, nadała mu tytuł doktora hono- tościach 2 x 704,1 m (ryc. 9) oraz kratow- ris causa za zasługi na polu nauk technicz- nicowym przęsłem środkowym w części nych, a w szczególności budowy mostów. wschodniej (w układzie wspornikowym) W 1931 r. uzyskał w USA nagrodę im. o rozpiętości 426,7 m (ryc. 10). George’a Washingtona – najwyższe wy- różnienie, jakie może otrzymać technik w Stanach Zjednoczonych „za osiągnięcia szczególne, których celem jest szczęście i dobrobyt ludzkości”. Ryc. 5. Benjamin Franklin Bridge przez Delaware, Filadelfi a – Camden, 1926, lmax= 533,5 m [3] Ryc. 11. Tablica upamiętniająca Rudolfa Modrzejewskiego Ryc. 8. Trans-Bay Bridge między San Francisco i Oakland, przy wjeździe na most Fordoński przez Wisłę w Bydgosz- 1931–1936 [4, 6, 7] czy [3] Ryc. 6. Most wiszący Ambasador przez rzekę Detroit na granicy USA – Kanada, 1929, lmax= 563,9 m [3] W Polsce Modjeski wciąż nie może do- czekać się należytego uznania. Dopiero W 1908 r. Modjeski został włączony w 2007 r. Rada Miasta Bydgoszczy po- do trzyosobowego zespołu ekspertów stanowiła go uhonorować tablicą pamiąt- w celu odbudowy – zawalonego w czasie kową na moście Fordońskim przez Wisłę budowy – mostu przez rzekę św. Waw- (ryc. 11), głównie za to, że był również rzyńca w kandyjskim Quebecu. Finałem pianistą, rywalizującym przez pewien tej sprawy było powierzenie mu stałego czas nawet z Ignacym Paderewskim. nadzoru przy odbudowie mostu i oddanie Dotychczasowe próby nazwania które- go do użytku w 1917 r. jako mostu wspor- goś z mostów Krakowa jego imieniem czy nikowego o największej do dziś rozpięto- Ryc. 9. Trans-Bay Bridge między San Francisco i Oakland znalezienia funduszy na fi lm fabularny ści przęsła kratownicowego mostu wspor- – część zachodnia między San Fracisco i wyspą Yerba o jego niezrównanym życiu i twórczości nikowego na świecie – 548,6 m (ryc. 7). Buena [3] nie zakończyły się powodzeniem. Othmar Amman (1879–1965) Absolwent słynnej Politechniki ETH w Zürichu (ryc. 12), w 1904 r. przeniósł się do Nowego Jorku i tam już pozostał. Przez kilkanaście lat współpracował w biurze konstrukcyjnym z Gustavem Linden- thalem, słynnym już wówczas twórcą mostów Queensboro Bridge i Hell Gate Bridge, co zaowocowało później tak wspa- niałymi jego dziełami, jak kratowy most Ryc. 10. Trans-Bay Bridge między San Francisco i Oakland łukowy Bayonne Bridge (1928–1931), o re- Ryc. 7. Most wspornikowy Quebeck na rzece św. Waw- – część wschodnia między wyspą Yerba Buena i Oakland kordowej przez 46 lat rozpiętości przęsła rzyńca w Kanadzie, 1917, lmax= 548,6 m [7] [7] 503,60 m, ale przede wszystkim mostami Listopad – Grudzień 2011 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 83 Świat Mosty wiszącymi: Washington Bridge (1931) i Verazzano-Narrows Bridge (1964). Ryc. 15. Ukształtowanie pylonu Washington Bridge [3] cego Ameryki – Verrazano-Narrows Bridge, na brzegu cieśniny łączącej rzekę Ryc. 17. Joseph B. Strauss 1879–1965 Ryc. 12. Othmar Ammann 1879–1965 Hudson z Atlantykiem. Most ten (ryc. 16) ma rozpiętość głównego przęsła 1298 m, stów ruchomych i tylko jeden stały: przez Washington Bridge przez rzekę Hud- strzeliste pylony ramowe o wysokości 207 następne pół wieku największy na świecie son między Nowym Jorkiem i New Jersey m oraz dwupomostową kratownicową most wiszący Golden Gate Bridge (1933– ma rozpiętość głównego przęsła 1067 m, belkę usztywniającą. Drugi pomost włą- 1937). Ten obiekt przyniósł Straussowi a więc prawie dwa razy większą od rekor- czono do ruchu dopiero niedawno, gdy wysoką pozycję w środowisku i niezwy- dowych mostów Modjeskiego Filadelfi a przepustowość górnego pomostu okazała kłą sławę. W 1921 r. wystąpił z projektem – Camden i Ambassador, wzniesionych się niewystarczająca. i preliminarzem kosztów budowy mostu zaledwie odpowiednio pięć i dwa lata przez przepiękną zatokę Golden Gate. wcześniej. Był to na ówczesne czasy cud Przygotowania do rozpoczęcia budowy techniki, na wysokich na 194 m pylonach trwały osiem lat, które wypełniła także (ryc. 14, 15) zawieszono na czterech linach stała walka z komitetem obywatelskim mostowych o średnicy prawie 1,0 m po- przeciwników budowy. Dopiero w 1929 most o wysokości tylko 3,5 m, do którego r. Strauss został mianowany głównym w 1962 r. – dla zwiększenia przepustowo- inżynierem budowy. Do zespołu włą- ści ruchu – dobudowano drugi pomost czył wybitnych mostowców: Othmara i kratownicę