Izvještaj O Strateškoj Procjeni Uticaja Na Životnu Sredinu Za Detaljni

ISPU za DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Izvještaj o Strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu za Detaljni prostorni plan koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore ......

Jul, 2018.godine

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

OBRAĐIVAČ: Montenegroprojekt d.o.o. Podgorica

NARUČILAC: Vlada Crne Gore Ministarstvo održivog razvoja i turizma Crne Gore

RADNI TIM:

1. mr Jadranka Popović, dipl.inž.arh.urb. - vođa tima 2. Nada Dašić, dipl.ing. el. 3. Vesna Jovović, dipl.inž.pejz.arh. 4. Snežana Laban, dipl.inž.pejz.arh. 5. Jasmina Gardašević, dipl. biolog

IZVRŠNI DIREKTOR Igor Đukanović

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Sadržaj:

Sadržaj: ...... 3 1.KRATAK PREGLED SADRŽAJA I GLAVNIH CILJEVA DRŽAVNE STUDIJE LOKACIJE I ODNOS PREMA DRUGIM PLANOVIMA I PROGRAMIMA ...... 5 1.1. PRAVNI I PLANSKI OSNOV, SADRŽAJI I CILJEVI PLANA ...... 5 1.2. KONCEPCIJA PLANA ...... 9 1.3. KONTAKTNA PODRUČJA, USLOVI JAVNIH PREDUZEĆA, USTANOVA I DRUGIH INSTITUCIJA ...... 23 2. OPIS POSTOJEĆEG STANJA ŽIVOTNE SREDINE PREDMETNOG PODRUČJA I NJENOG MOGUĆEG RAZVOJA, UKOLIKO SE PLAN NE REALIZUJE ...... 25 2.1 PRIRODNE KARAKTERISTIKE PODRUČJA ...... 25 2.2. STANJE KVALITETA ŽIVOTNE SREDINE ...... 45 2.3. POSTOJEĆE STANJE–STVORENE STRUKTURE ...... 61 2.4. STANJE NA LOKACIJI I ŠIRE UKOLIKO SE PLAN NE REALIZUJE ...... 67 3. IDENTIFIKACIJA PODRUČJA ZA KOJA POSTOJI MOGUĆNOST DA BUDU IZLOŽENA ZNAČAJNOM RIZIKU I KARAKTERISTIKE ŽIVOTNE SREDINE U TIM PODRUČJIMA ...... 67 4. POSTOJEĆI PROBLEMI U POGLEDU ŽIVOTNE SREDINE U PLANSKOM ZAHVATU ...... 67 5. OPŠTI I POSEBNI CILJEVE ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE OD ZNAČAJA ZA PLAN ...... 68 5.1. NAČIN ODREĐIVANJA ...... 68 5.2 OPŠTI CILJEVI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE ...... 68 5.3 POSEBNI CILJEVI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE ...... 69 6. MOGUĆE ZNAČAJNE POSLJEDICE PO ZDRAVLJE LJUDI I ŽIVOTNU SREDINU ...... 70 6.1. METODOLOGIJA, KRITERIJUMI, INDIKATORI I EVALUACIJA ZNAČAJA UTICAJA ...... 70 7. MJERE PREDVIĐENE U CILJU SPRIJEČAVANJA, SMANJENJA ILI OTKLANJANJA ZNAČAJNIH NEGATIVNIH UTICAJA DO KOJIH DOVODI REALIZACIJA PLANA ...... 80 8. PREGLED RAZLOGA KOJI SU POSLUŽILI KAO OSNOVA ZA IZBOR VARIJANATNIH RJEŠENJA ...... 82 9. PRIKAZ MOGUĆIH ZNAČAJNIH PREKOGRANIČNIH UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU ...... 82 10. OPIS PROGRAMA PRAĆENJA STANJA ŽIVOTNE SREDINE, UKLJUČUJUĆI I ZDRAVLJE LJUDI U TOKU REALIZACIJE PLANA (MONITORING) ...... 82 11. ZAKLJUČNA RAZMATRANJA ...... 84 12. REZIME ...... 85 I ZAKONSKI PROPISI OD ZNAČAJA ZA IZRADU STRATEŠKE PROCJENE UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU ...... 89 II LITERATURA ...... 90

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

UVOD

Izvještaj o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu je instrument kojim se opisuju, vrednuju i procjenjuju mogući značajni uticaji planskih rješenja na životnu sredinu do kojih može doći implementacijom plana. Takođe, strateškom procjenom uticaja na životnu sredinu se određuju mjere prevencije, minimizacije, ublažavanja, remedijacije ili kompenzacije štetnih uticaja na životnu sredinu i zdravlje ljudi, jednom rječju, određuju mjere za smanjenje negativnih uticaja na životnu sredinu i zdravlje ljudi.

Sprovođenje strateške procjene životne sredine zasniva se na sljedećim osnovnim načelima: - Što ranije uključivanje strateške analize u proces izrade planova i programa, a svakako prije nego što se donesu konačne odluke; - Ispitivanje ekoloških efekata varijantnih rješenja, što će pomoći da se utvrdi kako promjene planova i programa mogu smanjiti ekološki rizik; - Metodologija sprovođenja strateške analize nije univerzalno propisana, već se na osnovu opštih preporuka primjenjuje metodologija prilagođena konkretnim okolnostima, u ovom slučaju Plana; - Obuhvat analize mogućih ekoloških efekata treba da bude u saglasnosti sa razmjerama očekivanih efekata; - Korišćenje postojećih mehanizama za analizu ekoloških efekata, uključujući javnost, vrednovanju učinka analize i pripremi izvještaja sa rezultatima.

Izvještaj o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu urađen je u skladu sa: - Zakonom o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu (Sl. list CG, br. 52/16) - Zakonom o planiranju prostora i izgradnji objekata (Sl. list CG, br. 64/17).

Osnovni ciljevi izrade Strateške procjene propisani Zakonom o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu: 1. Obezbjeđivanje da pitanja životne sredine i zdravlja ljudi budu potpuno uzeta u obzir prilikom razvoja planova ili programa; 2. Uspostavljane jasnih, transparentnih i efikasnih postupaka za stratešku procjenu; 3. Obezbjeđivanje učešća javnosti; 4. Obezbjeđivanje održivog razvoja; 5. Unaprijeđivanje nivoa zaštite zdravlja ljudi i životne sredine.

Područje planskog dokumenta, DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore, obuhvata koridor širine približno 1 km na potezu Pljevlja – državna granica sa Republikom Srbijom. DPP-om će se utvrditi dugoročnе osnovе orgаnizаciје, korišćеnjа, urеđеnjа i zаštitе infrаstrukturnog koridorа i optimаlni uslovi i prаvilа zа izgrаdnju, korišćеnjе i održаvаnjе infrаstrukturnih sistеmа u infrаstrukturnom koridoru, kаo i povеzivаnjе postoјеćе mrеžе infrаstrukturnih sistеmа u јеdinstvеn sistеm. Prema Programskom zadatku preporuka je da trasa budućeg dalekovoda 2x400kV u velikoj mjeri koristi koridore postojećih dalekovoda 22kV br. 266 Pljevlja – Požega i br. 206 Bajina Bašta – Pljevlja.

U skladu sa navedenim Programskim zadatkom, cilj izrade Strateške procjene je da se utvrdi uticaj planskog rješenja na životnu sredinu, kao i da se propiše obaveza preduzimanja određenih mjera radi obezbjeđenja zaštite životne sredine i unaprijeđenja održivog razvoja integrisanjem osnovnih načela zaštite životne sredine u planska rješenja u toku izrade i usvajanja plana. Izvještaj o Strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu je sastavni dio planskog dokumenta.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

1.KRATAK PREGLED SADRŽAJA I GLAVNIH CILJEVA DRŽAVNE STUDIJE LOKACIJE I ODNOS PREMA DRUGIM PLANOVIMA I PROGRAMIMA

1.1. PRAVNI I PLANSKI OSNOV, SADRŽAJI I CILJEVI PLANA

1.1.1. Pravni osnov

Pravni osnov za izradu Strateške procjene uticaja na životnu sredinu za DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore je Zakon o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu (Sl. list CG, br. 52/16) i Zakon o planiranju prostora i izgradnji objekata (Sl. list CG, br. 64/17).

Strateška procjena uticaja na životnu sredinu se radi na osnovu člana 3 Odluke o izradi DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore broj: 07-113 od 18. januara 2018. god. koju je donijela Vlada Crne Gore.

1.1.2. Planski osnov

Planski osnov za izradu DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore dat je u sljedećim planovima: - Prostorni plan Crne Gore do 2020 i - Prostorno – urbanistički plan opštine Pljevlja.

Pored ovih planova, osnov za izradu Plana su i drugi planovi i strategije Crne Gore i kao i određene regionalne studije iz oblasti energetike.

Izvod iz Prostornog plana Crne Gore do 2020.g. U Prostornom planu Crne Gore se u okviru tehničkih infrastrukturnih sistema između ostalog navodi: - Koridori dalekovoda su između ostalog definisani kao područja i zone od javnog interesa. - Razvijati sisteme tehničke infrastrukture u cilju podrške policentrične mreže gradova i drugih naselja i njihovog kvalitetnijeg razvoja. - Razvijati tehnološki i prostorno sisteme infrastrukture, kao dio evropske mreže, tj. kompatibilne i uvezane u mrežu okolnog regiona. - Razvoj javne privredne infrastrukture treba da bude usmjeren prema zajedničkim koridorima, poštujući ograničenja koja proističu iz zahtjeva za očuvanjem biološke raznolikosti, prirodnih vrijednosti i zaštite prirodnih resursa, kulturnog nasljeđa i karakteristika reljefa. - Koridori za pojedine infrastrukturne sisteme (putna mreža, željeznica, dalekovodi, gasovodi i dr.) se definišu okvirno i usmjeravajuće za nižu prostorno-plansku dokumentaciju, kojom će se preciznije definisati. U određenim, opravdanim i dokumentovanim, slučajevima te trase mogu ići i izvan Planom definisanih koridora.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Slika: DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore Graf. prilog br. 2 - Izvod iz PPCG

Energetska infrastruktura: - Elektroenergetski sistem treba da se razvija na takav način da predstavlja osnovu za ukupan privredni razvoj Crne Gore, kao i da snabdijevanje električnom energijom bude bezbjedno i dovoljno u svim oblastima i naseljima u Crnoj Gori. Takođe treba da ispuni i međunarodne preporuke i standarde u pogledu sigurnosti snabdijevanja električnom energijom. - Razvoj energetske infrastrukture treba da slijedi realizaciju ciljeva prostornog razvoja ekološke zaštite okoline i prostornog planiranja u Crnoj Gori. - Razvoj i korišćenje infrastrukturnih sistema (proizvodnja, prenos, distribucija i upotreba energije) treba sprovoditi u skladu sa principima i kriterijumima održivog razvoja, naročito kada bi mogli da proizvedu neželjene posljedice sa dugoročnim negativnim efektima. - Obezbijediti povećanje energetske efikasnosti u svim segmentima korišćenja energije (saobraćaj, domaćinstva, industrija i privreda). - Mora se promovisati odgovarajuća kombinacija metoda proizvodnje energije valorizacijom raspoloživih resursa u skladu sa energetskom politikom. - Unapređenje sistema za prenos i distribuciju električne energije, kako bi se značajno smanjili gubici. - Sve planirane investicije u proizvodnju energije, kao i odabir lokacija, treba posmatrati kao integralne projekte i procijeniti ih sa aspekta regionalnih i državnih ekonomskih efekata, društvenog uticaja, uticaja na životnu sredinu i seizmičkog rizika. - Infrastruktura prenosa energije, nafte i gasa će se usmjeravati u zajedničke infrastrukturne koridore što je češće moguće, tj. duž saobraćajnih koridora.

Izvod iz PUP-a opštine Pljevlja do 2020.g. Prostor opštine Pljevlja raspolaže po količini i kvalitetu izuzetno vrijednim prirodnim resursima (energetske, metalične, nemetalične mineralne sirovine, hidropotencijal, prostrane površine poljoprivrednog zemljišta, šumoviti predjeli, prirodne ljepote i dr.). Kao jedan od osnovnih strateških pravaca i mogućnosti razvoja opštine Pljevlja definisan je i razvoj infrastrukture (uključujući i elektroenergetsku mrežu) u kontekstu potreba lokalnog stanovništva, ali i kao način iskorišćavanja komparativnih prednosti ovog dijela Crne Gore u pogledu saobraćajnog položaja na putu prema Srbiji , BiH, uz mogućnost za izvoz proizvoda sa ovog područja, posebno energije).

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Prioretni zadaci i investicije od čijeg ostvarivanja zavisi budući razvoj opštine Pljevlja u oblasti elektroenergetske infrastrukture obuhvataju sljedeće: Od objekata koji su od državnog značaja predviđeno je: 1. Ugradnja novih dalekovoda 400, 220 i 110 KV koja će se vršiti u skladu sa postavkama Prostornog plana Crne Gore do 2020. godine, Strategijom razvoja energetike Crne Gore do 2025.godine i drugim važećim dokumentima iz ove oblasti (izgradnja DV 400kV Pljevlja – Višegrad i 400kV Pljevlja – Podgorica). 2. U razvodnom postrojenju 400/220/110 KV ugradnja transformatora snage 250 MVA, odnosno projektovanje generatora 210 MW. 3. U trafostanici 110/35 KV »Židovići« prema mogućnosti ugradnje transformatora veće snage. Investicionim planovima FC Prenos u ovoj trafostanici predviđeno je proširenje 110kV postrojenja izgradnjom spojnog polja 110kV, kao i šriširenje postrojenja 110kV za jedno dalekovodno polje 110kV (rezerva), koje se ne namjerava opremati u fazi izgradnje spojnog polja. Od objekata koji su lokalnog značaja predviđeno je: 4. Izgradnja dalekovoda 110 kV od trafostanice u Termoelektrani do lokacije nove Fabrike cementa u Otilovićima. 5. Izgradnja dalekovoda 35 KV Pljevlja – Vrulja sa pripadajuđim trafostanicama. 6. Izgradnja dalekovoda 35 KV Gradac – Boljanići sa pripadajuđim trafostanicama. 7. Po potrebi izmještanje TS 35/10 kV »Volođa«, kao i izgradnja novih 35 kV vodova i pripadajućih kablovskih 10 kV vodova, . 8. Ostvariivanje veze trafostanica 35/10KV »Volođa« TS 35/10KV »Gradac«, TS35/10 KV «Odžak« pomoću vodova 10KV. 9. Dopunjavanje mreže trafostanica prema potrebama, kako za domaćinstva, tako i za ostale potrošače. 10. Izgradnja centra za upravljanje elektroenergetskim sistemom.

Za prostore i objekte koji su od interesa za Crnu Goru ili su prema PPCG od regionalnog značaja u skladu sa interesom države donosiće se detaljni prostorni planovi.

Slika: Trasa dalekovoda 220kV: Pljevlja - Požega i Bajina Bašta - Pljevlja (grafički prilog 07/3 - prostorno plansko rješenje elektroenergetska i telekomunikacijska infrastruktura)

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Izvodi iz ostalih strategija i planova

Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2030. g. Strategijom razvoja energetike Crne Gore do 2030. g., Akcionim planom 2018-2020. g. za realizaciju SRECG, Regionalnom studijom interkonekcije 400 kV Srbija – Crna Gora – BiH, odnosno Idejnim rješenjem DV 2X400 Kv Pljevlja – Državna granica Srbije, razvoj prenosne mreže planiran je tako da omogući razmjenu električne energije sa susjednim sistemima, da poboljša snabdijevanje pojedinih područja i većih gradova Crne Gore, kao i da omogući priključivanje novih izvora električne energije i smanjenje gubitaka. Predviđa se Izgradnja interkonektivnih vodova (Pljevlja 2 – Višegrad i/ili Pljevlja 2 – B.Bašta) Jedna od glavnih preporuka Strategije na području razvoja prenosne mreže električne energije je:  Izgraditi podmorski 500 kV DC kabal prema Italiji sa konvertorskim postrojenjima i povezivanjem na 400 kV mreže Crne Gore i Italije,  Postići dogovor sa BiH i/ili Srbijom u vezi planiranja i izgradnje novih elektroenergetskih interkonektivnih vodova za vezu sa tim zemljama i izgraditi odgovarajuće 400 kV dalekovode. Akcioni plan 2018-2020.g.je komplementaran sa Strategijom energetike CG budući da oba dokumenta imaju isti cilj. Nova interkonekcija između Crne Gore, BiH ili Srbije je obaveza iz Ugovora o koordinaciji projekta realizacije visokonaponskog jednosmjernog podmorskog kabla između Crne Gore i Italije kako bi se obezbijedio sigurniji plasman energije preko podmorskog kabla. Realizacija projekta podrazumijeva izgradnju novog dalekovoda 400 kV Pljevlja – Bajina Bašta, kao i izgradnju novog VN polja 400 kV u TS 400/220/110 kV Pljevlja 2.

Regionalna studija – interkonekcija 400kv Srbija - Crna Gora - BiH (idejno rješenje dv 2x400kv Pljevlja - državna granica Srbije) Studija opravdanosti interkonekcije 400 kV Srbija – Crna Gora – Bosna i Hercegovina urađena je sa ciljem daljeg razvoja regionalnog tržišta električne energije jačanjem interkonektivnih veza između energetskih sistema Srbije, BiH i Crne Gore tj. izradom 400kV veza između trafostanica 400/220/35 kV Bajina Bašta (Srbija), 400/110kV Višegrad (Bosna i Hercegovina) i 400/220/110kV Pljevlja 2 (Crna Gora). Predviđena etapna izgradnja vodova na dvosistemskim stubovima, pri čemu etape podrazumevaju: I. Etapa 1:  jednosistemsku vezu između TS Bajina Bašta (Srbija) i TS Višegrad (Bosna i Hercegovina) (desni sistem gledano iz TS Bajina Bašta),  jednosistemsku vezu između TS Bajina Bašta (Srbija) i TS Pljevlja 2 (Crna Gora) (desni sistem gledano iz TS Pljevlja 2), II. Etapa 2:  Opremanje i drugog sistema na stubovima i uvođenje oba sistema u razvodno postrojenje planirane reverzibilne hidroelektrane Bistrica (Srbija), čime se dobijaju vodovi:  400kV Bajina Bašta – RHE Bistrica  400kV Bajina Bašta – Višegrad  400kV TS Višegrad – RHE Bistrica  2x400 kV RHE Bistrica – Pljevlja Vremenskim okvirom za realizaciju projekta definisana je dinamika radova po etapama, tako da je planirani završetak I Etape kraj 2018. godine, dok bi II. Etapa trebala da se završi do kraja 2023. g

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Izvod iz DPP Italija – Crna Gora i dalekovod 400 kV crnogorsko primorje – Pljevlja DPP za koridor dalekovoda 400 kV sa optičkim kablom od crnogorskog primorja do Pljevalja i podmorski kabal 500 kV sa optičkim kablom Italija - Crna Gora sa SPU na životnu sredinu je donešen 2011.g. Direktnom povezivanju Crne Gore sa tržištem električne energije u EU čime se ostvaruju dodatni pozitivni efekti kao što su ostvarenje prihoda od prenosa energije, pristup evropskim fondovima za razvoj i podsticaj za investitore u elektroenergetski sektor. Planom je odabran koridor podvodnog kabla i dalekovoda do Pljevalja.

1.1.3. Ciljevi izrade plana

Cilj izrade DPP-a je stvaranje uslova za defisanje koridora i izgradnju dalekovoda 2x400 kV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore. DPP koridora dalekovoda 2x400 kV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore se radi za period do donošenja Plana generalne regulacije Crne Gore.

Programskim zadatkom su prepoznati ciljevi: a. Dugoročni . uspostavljanje osnove za uređenje prostora kroz koјi prolаzi infrаstrukturni koridor, sа utvrđivаnjеm nеophodnog prostorа zа tеhnološko funkcionisanje; . dеfinisаnjе rеžimа korišćеnjа i zаštitе infrаstrukturnog koridorа; . prenos čiste energije, čime se doprinosi globalnoj borbi protiv klimatskih promjena i smanjenju zagađenja planete; . obezbjeđivanje dovoljnih (traženih) kapaciteta za snabdijevanje električnom energijom potrošača u Crnoj Gori, a u perspektivi i šire; . stvaranje mogućnosti za plasman inostranog/domaćeg kapitala; . povećanje stabilnosti i raspoloživosti elektroenergetskog sistema. b. Kratkoročni . utvrđivаnjе plаnskih rjеšеnjа koјimа sе rеzеrvišе prostor zа infrаstrukturni koridor, utvrđuје posеbаn rеžim zаštitе koridorа i kontаktnih područја, obеzbjеđuјu uslovi zа ukrštаnjа i prolаzе itd.; . usklađivanje postojećih i planiranih nаmjеnа površina i infrаstrukturnih sistema u nеposrеdnom kontаktu; . funkcionаlni rаzmjеštај postoјеćih nаmjеnа, plаnirаnjе novih kompаtibilnih nаmjеnа (sаdržаја), еvеntuаlno izmijеštаnjе nеkih sаdržаја iz koridorа, u slučајu funkcionаlnih ili drugih konflikаtа.

1.2. KONCEPCIJA PLANA

1.2.1. Obuhvat i granice plana

Područje za koje se izrađuje DPP obuhvata koridor širine približno 1 km na potezu Pljevlja – državna granica sa Republikom Srbijom. Koridor dalekovoda prolazi kroz 4 manja naselja u pljevaljskoj opštini. U početnom dijelu obuhvata manji dio gradskog područja Pljevlja. Južno od gradskog područja, koridor zahvata naselje Kalušići, idući prema istoku zahvata naselja Mrzovići, Durutovići i dalje prema granici sa Srbijom naselje Crljenice.

Zahvat Plana je definisan na grafičkom prilogu br. 01 Topografska podloga sa granicom zahvata Plana.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore Graf.prilog br.1 Topografska podloga sa granicom zahvata Plana

1.2.2. Prostorna organizacija

Trasa novog dalekovoda 400kV u velikoj mjeri koristi koridore postojećih dalekovoda 220kV Pljevlja - Požega i Bajina Bašta - Pljevlja. Izgradnjom novog dalekovoda 2x400kV prestaje potreba za korišćenjem postojećeg dalekovoda za Bajinu Baštu. Izuzeci od principa korišćenja postojećeg koridora na ostatku trase napravljeni su na dvije dionice, i to zarad izbjegavanja većeg broja ugaonih skretanja između postojećih stubova i prelaska preko stambenih objekata u blizini odlagališta "Jagnjilo". Novi dalekovod polazi od Termoelektrane Pljevlja i prolazi kroz zaleđe grada, odnosno zaseoke na prilazu gradu, ukršta se rijeka Ćehotina i veći broj potoka, ukršta se regionalni put R-4 ka Đurđevića Tari, regionalni put R-10 ka Bijelom Polju i magistralni put M-8 prema Prijepolju (Srbija) i postojeći DV 266 Pljevlja – Požega. Pristup trasi dalekovoda na kompletnoj dionici je dobar, usljed mogućnosti korišćenja mreže lokalnih i poljskih puteva. Ukupna dužina trase novog predmetnog dalekovoda od TS Pljevlja do granice sa Srbijom iznosi 14.95 km.

U zoni zahvata plana se nalaze postojeća koncesiona područja: 1. ugalj (PK "Potrlica" – koristi Termoelektrana i drugi planirani kopovi-rezervisan prostor za PPPN- predlog). 2. tehničko-građevinskI kamena (Rajčevo Brdo), eksploataciju vrši "Tim Company" doo Pljevlja, 3. potencijalno i planirano koncesiono područje tehnogeno ležište cementnih laporaca (Jagnjilo). Ovo je, danas, aktivno spoljašnje odlagalište gdje se odlažu cjelokupne količine laporca i laporovitog krečnjaka iz krovinskog dijela glavnog ugljenog sloja ležišta uglja "Potrlica".

Nacrtom plana se predlaže funkcionalno objedinjavanje prostora u zahvatu koridora dalekovoda i u njegovoj kontaktnoj zoni, na način da se obezbjedi tehnički nesmetano funkcionisanje infrastrukturnog objekta, a pri tome omogući komplementaran razvoj ostalih djelatnosti u prostoru. Pri tome se posebno vodi računa o izbjegavanju mogućih konflikata sa drugim namjenama i funkcijama prostora i o uticajima na životnu sredinu.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Planom se ukazuje na potencijalne konflikte u prostoru, koje je projektnim rješenjem trase moguće izbjeći.

Potencijalni konflikti i predlog rješenja konflikata: Konflikt 1. između koridora dalekovoda i Pljevaljskog ugljenog basena (buduća eksploatacija) Evidentiran je konflikt između koridora dalekovoda i prostora rezervisanog za buduću eksploataciju uglja. Prema članu 31 Zakona o rudarstvu: Izuzetno od člana 30 ovog zakona, izgradnja zgrada, željezničkih pruga, javnih puteva, ptt vodova i električnih vodova visokog napona na određenim zaštitnim stubovima može se vršiti ako je u skladu sa prostornim planom opštine i po prethodno pribavljenoj saglasnosti koncesionara. Prije izrade tehničke dokumentacije za objekte iz stava 1 ovog člana investitor je dužan da od koncesionara pribavi mišljenje o najpovoljnijem pravcu i položaju izgradnje ovih objekata na eksploatacionom polju. Konflikt 2. između koridora dalekovoda i zaštitne šume sa istočne strane koridora Ovaj potencijalni konflikt je moguće izbjeći postavljanjem trase dalekovoda u okviru koridora na način da se izbjegne kontakt sa zaštitnom šumom. Konflikt 3. između koridora dalekovoda i zone Jagnjilo Ovaj potencijalni konflikt je moguće izbjeći na način da se trasa 2x400kV Pljevlja – državna granica sa Srbijom vodi u okviru koridora na način da ne tangira zonu. Konflikt 4. između koridora dalekovoda i zone Rajčevo brdo Ovaj potencijalni konflikt između koridora dalekovoda i zone Rajčevo brdo postoji samo u dijelu kontakta sa koridorom i ne predstavlja veliki problem, jer je moguće položajem trase izbjeći konflikt.

Planom je predložen koridor, a konačna trasa dalekovoda se definiše projektnom dokumentacijom.

1.2.3. Opšti uslovi za izgradnju, uređenje i zaštitu prostora

Plan ne sadrži Separat sa Urbanističko-tehničkim uslovima za izgradnju objekata, ali se kroz nekoliko poglavlja definišu uslovi za izgradnju objekata i dati su podaci o Sigurnosnoj visini i sigurnosnom rastojanju kod nadzemnih vodova prema Pravilniku o tehničkim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 kV do 400 kV (Sl. list SRFJ, br. 65/88 i Sl. list SRJ, br. 18/92 .

Sigurnosna visina je najmanja dozvoljena vertikalna udaljenost provodnika, odnosno djelova pod naponom od zemlje ili nekog objekta pri temperaturi 40°C odnosno pri t-50°C sa normalnim dodatnim opterećenjem bez vjetra. Sigurnosna udaljenost je najmanja dozvoljena udaljenost provodnika odnosno dijelova pod naponom od zemlje ili nekog objekta u bilo kom pravcu pri t 400C i opterećenje vjetom od 0 do punog iznosa. Sigurnosne visine i sigurnosne udaljenosti za vodove od 1 – 110 kV navedene su u tabeli. Te vrijednosti se povećavaju za vodove većeg nazivnog napona i to: - za 0,75m za vodove nazivnog napona 220 kV - za 2 m za vodove nazivnog napona 400 kV.

Za neke objekte definisani su dodatni kriterijumi prema kojima se smatra da vod prelazi preko objekta odnosno pored objekta a samim tim da li je merodavna sigurnosna visina ili udaljenost.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

OBJEKAT Sigurnosna visina Sigurnosna Poj.izol. (m) udaljenost (m) Nepristupačna mjesta 4.00 3.00 Mjesta nepristupačna 5.00 4.00 vozilima Mjesta pristupačna vozilima 6.00 5.00 Zgrade (nepristupačni deo: 3.00 3.00 E;(M) krov, dimljak i sl.) Zgrade (pristupačni deo: 5.00 4.00 E;(M) terasa, balkon, građevinske skele i sl.) Zgrade pogonskih prostorija ≥3.0 uz zaštitne mjere ≥3.0 uz zaštitne mjere E;(M) Zgrade sa zapaljivim krovom 12.0*) 5.0*) E;M Objekti sa lako zapaljivim Ne smije Visina stuba + 3.0 min. materijalima 15.0 Naseljena mjesta 7.00 E Sportska igrališta Ne smije preko strelišta 12.00 E;M Javna kupališta i kapinzi Ne smije Smučarske skakaonice ne smije 8.0 od odskočne staze E;M 12.0 od doskočne staze Šume i drveće 3.00 Regionalni putevi, lokalni 7.00 stub 10.0 (izuzetno: 5.0) E putevi i putevi za industrijske objekte Magistralni putevi 7.00 stub 10.0 (izuzetno: E;M 10.0) Auto‐putevi 7.00 stub 40.0 (izuzetno: E;M 10.0) Gusto naseljena mjesta 7.00 E;(M) Pijace i vašarišta 12.00 E;M Parkirališta i autobuska 7.00 E;M stajališta Tramvaji i tralejbusi 3.00 E;M Splavne reke 7.00 E Plovne reke i kanali 15.00 Stub 10.0 od obale 6.0 E;M od naselja Mostovne konstrukcije 5.0 od pristupačnih djelova 3.0 od nepristupačnih djelova Antene televiziskih i 2.00 5.00 E;M radioprijemnici Antene predajnih i prijemnih ne smije stanica Visokonaponski vod 2.50 1.00 E Niskonaponski vod 2.50 2.00 E;M Telekomunikacioni kablovi Stub: 10.0 za 1÷110kV

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

(izuzetno 1 za 1÷35kV) 15.0 za 220kV 25 za 400kV Telekomunikacioni nadzemni 5.5 za 400kV Prov.: 5.0 od stuba TK E;M vod 4.0 za 220kV voda Stub: 2.0 od prov. 3.0 za 35÷110kV TK voda 2.5 za 1÷35kV Žičare 5.00 E;M Metalne i žičane ograde 3.0 Stub: 0.7 Un(cm) min. 20cm Žičane mreže 3.75 3.75 E Gasovodi, naftovodi, 8.00 8 Stub: visina parovodi i sl. stuba+3.0m Stogovi i sušare 12.0*) 5.0*9 Groblja 6.00 Stub ne smije 5.00 E;M Objekat Sigurnosna visina Sigurnosna udaljenost Poj.izol. Aerodromi ne smije 1000 od poletno sletne staze (izuzetno: Heliodromi ne smije 1000 u smjeru polet./sletanje 200 u ostalim smerovima Protivgradne stanice ne smije 200.00 Železničke pruge koje nisu 7.0 (izuzetno:6.0) Stub:10,0 od šine M predviđene za elektrifikaciju (izuzetno:5,0) Stanični peroni, istovarne 12.00 rampe i dr. Elektrifikacione željezničke 12.00 Stub:15.0od šine E;M pruge sa nadzemnom kontaktnim vodom Industrijske pruge i kolosjeci 7.0 bez k.voda 12.0 sa M k.vodom E;M Staklenici i staklene bašte 3.00 3.00

*'‐bez obzira na napon Un‐nazivni kabal LEGENDA: E‐električno pojačana izolacija M‐mehanički pojačana izolacija Napomena: Pri prelasku vodova preko objekata, odnosno pri približavanju vodova objektima, sigurnosna visina je jednaka sigurnosnoj udaljenosti ako za sigurnosnu visinu nije navedena posebna vrijednost.

U pogledu planiranih namjena, dati su uslovi za definisane opšte kategorije namjene površina. 1. Površine naselja 2. Poljoprivredne površine 3. Šumske površine 4. Vodne površine 5. Ostale prirodne površine 6. Površine tehničke infrastrukture 7. Površine za posebne namjene i specijalne režime korišćenja

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Slika: DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore Graf.prilog br.3 Namjena površina planirano stanje

Površine naselja: Na predmetnom području su zastupljena ruralna naselja i dio GUR-a Pljevlja. U zoni koridora i kontaktnoj zoni su Kalušići, Mrzovići, Durutovići i Crljenice, Grevo, Zenica i Otilovići. Definisanjem položaja trase će se voditi računa o tome da se izbjegnu negativni uticaji na stanovništvo. Poljoprivredne površine obuhvataju obradivo zemljište i drugo poljioprivredno zemljište. Važan aspekt sagledavanja uticaja dalekovoda je uticaj na korišćenje poljoprivrednih površina i negativnih uticaja infrastrukturnog koridora na odvijanje poljoprivredne proizvodnje u neposrednom okruženju. Poljoprivredne površine koje se nalaze u zoni trase se mogu ograničeno koristiti za ispašu, a ne mogu se koristiti za zasade voćnjaka i visokog rastinja. Šumske površine: U koridoru dalekovoda nisu evidentirane vrijedne šumske površine. U kontaktnoj zoni koridora se nalaze zaštitne šume. Odabirom trase dalekovoda se izbjegava uticaj na zonu zaštitnih šuma u kontaktnoj zoni. Vodne površine: U kontaktnoj zoni plana je rijeka Ćehotina i akumulacija i Otilovići. Mogući konflikti i mjere za prevazilaženje konflikata su dati u segmentu hidrotehničke infrastrukture. Ostale prirodne površine: goleti, žbunje, stjenovite površine, šikare.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Površine tehničke infrastrukture predstavlja koridor dalekovoda 2x400kV. Koridor je predložen planom, a konačna trasa dalekovoda se definiše projektnom dokumentacijom. Površine za posebne namjene i specijalne režime korišćenja: površine eksploatacionih polja, koncesiona područja. Na području zahvata i u kontaktnoj zoni su koncesiona područja: ugalj-PK Potrlica i rezervisan prostor, tehničko građevinski kamen Rajčevo brdo i koncesiono područje cementnih laporaca Jagnjilo. Ove površine se koriste u skladu sa zakonskom regulativom, a pri definisanju trase će se voditi računa da se obezbjedi nesmetano funkcionisanje infrastrukturnog koridora i navedenih namjena u prostoru.

1.2.4. Uslovi za poboljšanje energetske efikasnosti

Obzirom na značaj objekta, kako u pogledu sigurnosti pogona i napajanja tako i u pogledu sigurnosti ljudi, objekata i imovine, prilikom projektovanja i izgradnje potrebno je pridržavati se svih važećih zakona i propisa koji regulišu predmetnu problematiku.

1.2.5. Mjere zaštite životne sredine i pejzažnih vrijednosti

Mjere za zaštitu životne sredine

U Planu nisu posebno date mjere za zaštitu vazduha, uklanjanje komunalnog otpada, zaštitu od elementarnih nepogoda, zaštitu od zemljotresa, zaštitu kulturnog nasljeđa, ali su u poglavlju Mjere zaštite životne sredine definisane Smjernice za izgradnju objekata i minimiziranje konflikata u korišćenju prostora sa stanovišta uređenja predjela i zaštite životne sredine.

Zaštita zemljišta: Za stubna mjesta koja će biti izgrađena na obradivom ili plodnom tlu, po izgradnji stubnog mjesta biće potrebno izvršiti uređenje kompletno oštećenog dijela parcele na način da se zemljište deponovano upravo s te lokacije ponovo nasipa na dijelu terena koji je korišten za izgradnju stuba. Na taj način omogućiće se da se spomenuto zemljište i dalje koristi u odgovarajuće poljoprivredne svrhe, osim na dijelu gdje se nalaze temelji stubova. Isto se odnosi i na prilazne puteve ukoliko se isti neće ubuduće trajno koristiti kao prilazni putevi.

Nakon izgradnje predmetnog dalekovoda potrebno je urediti trasu, odstraniti otpadni materijal i suvišni iskop na lokacije predviđene za deponiranje takvog materijala, popraviti eventualno oštećene puteve te rasformirati gradilište i urediti okolni teren, odnosno, teren koji je bio zauzet za vrijeme gradnje potrebno je dovesti u stanje koje je zatečeno prije izgradnje.

Zaštita voda: Prilikom projektovanja trase budućeg dalekovoda, voditi računa da je Pravilnikom o određivanju i održavanju zona i pojaseva sanitarne zaštite izvorišta i ograničenja u tim zonama (Sl. list CG, br. 66/09) propisano da pojas sanitarne zaštite oko glavnih cjevovoda i u zavisnosti od konfiguracije terena iznosi po 2 m od osovine cjevovoda sa obje strane, a za cjevovode za vodosnabdijevanje do 200 stanovnika po 1 m od osovine cjevovoda na obje strane. U tom pojasu nije dozvoljena izgradnja objekata, postavljanje uređaja i vršenje radnji koje na bilo koji način mogu zagaditi vodu ili ugroziti stabilnost objekta.

Zaštita od požara: Na mjestima gdje trasa predmetnog dalekovoda prolazi šumskim područjem, odnosno terenom obraslim šikarom i niskim rastinjem, biće potrebno, u skladu sa Pravilnikom, prilikom izgradnje predmetnog dalekovoda, odnosno prije puštanja u pogon, izraditi odgovarajuću šumsku

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore prosjeku. Pri tome je potrebno izvršiti uređenje terena odvoženjem trupaca i posječene mase s lokacije trase, odnosno deponovanjem, da se spriječi eventualno izazivanje požara. Mjere za zaštite i unaprjeđenje životne sredine treba da se ostvaruju kroz primjenu tehničkih mjera za otklanjanje ili smanjenje na prihvatljivi nivo nepovoljnih uticaja, primjenu mjera za zaštitu od požara.

Mjere zaštite kulturnog nasljeđa: Očekuju se samo promjene u zatečenim vizurama, odnosno promjene zatečenih pejzaža.Potrebno je obezbjediti registar zaštićenih spomenika kulture (spomenici kulture od izuzetnog značaja, spomenici kulture od velikog značaja i značajni spomenici). Preporuka je da se uradi Studija zaštite kulturnih dobara, kako bi se u fazi izradi projektne dokumentacije imao detaljan pregled. Kako nema podataka da li se u okviru koridora dalekovoda nalaze arheološki lokaliteti, predloženo je detaljno arheološko rekognosciranje prije početka radova.

Ostale mjere zaštite: - Posebnu pažnju treba posvetiti ukrštanju trase dalekovoda sa postojećim dalekovodima, putevima, željeznicom, infrastrukturnim objektima te drugim značajnim postojećim, ali i projektovanim objektima. Takođe, na dijelu trase koja prolazi kroz osjetljiva područja potrebno je primjeniti sve poznate metode i postupke koji će minimizirati uticaj dalekovoda na prirodni ambijent ("uklapanje u ambijent" primjenom odgovarajućih premaza-boja za stubove, oblikom i visinom stuba, smanjenjem broja pristupnih puteva, vođenje dva dalekovoda na zajedničkim stubovima, i slično). - Širina koridora od 1 km data je upravo iz razloga da se detaljnim snimanjem i projektovanjem obezbijedi najprihvatljivije rješenje koje će imati najmanji negativni uticaj na životnu sredinu i ambijentalne vrijednosti u zonama prolaska planiranog dalekovoda. - U koridoru od oko 60 m ukupne širine (oko 30 m od ose dalekovoda) se ne dozvoljavagradnja stambenih i drugih objekata. Mogućnost gradnje van zone zaštite treba uskladiti sa važećim propisima. - Dalekovod i kabal treba projektovati tako da elektromagnetni utjicaji budu svedeni u okvire propisane važećom zakonskom regulativom. - Mjere zaštite divljači će se obezbijediti gdje god je to moguće stvaranjem povoljnih stanišnih uslovi za divlju faunu. - Stubna mjesta i vođenje dalekovoda kroz projekat prilagoditi na način da budu najmanje vidljivi sa atraktivnih vidikovaca. - Prilikom izrade projektne dokumentacije obavezno je uraditi Procjenu uticaja na predio.

Kroz poglavlja koja se odnose na infrastrukturu i određene smjernice i uslove za izgradnju infrastrukturnih objekata, a upućivanjem na obaveznu primjenu propisa za tu vrstu objekata, ugrađene su i mjere zaštite koje se odnose na zaštitu vazduha, vode, zaštitu od buke, upravljanje otpadom i dr. Date su mjere zaštite prilikom izvođenja radova i izgradnje objekata. Nisu obrađene mjere za zaštitu od elementarnih nepogoda, zemljotresa kao ni mjere zaštite u slučaju eksplozija.

Mjere za zaštitu pejzažnih vrijednosti

Tokom izgradnje dalekovoda doći će do dugoročnih uticaja na fizičku strukturu pejzaža održavanjem zone stalnog čistog pojasa, tj. krčenjem šumske vegetacije u radnom pojasu. Uklanjanjem površinskog pokrova doći će do formiranja prosjeke, što uzrokuje degradacije vizualnih vrijednosti područja. Navedene promjene biće najočitije na područjima visoke vegetacije, nastankom šumskih prosjeka, koje uzrukuju trajne promjene pejzaža. Najveći utjicaj trase budućeg dalekovoda može se očekivati na prirodni pejzaž šuma i dolinu rijeke Ćehotine.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

U svrhu procjene uticaja planiranog dalekovoda na pejzaž i na ambijentalne vrijednosti izdvojeno je područje koje je identifikovano kao potencijalno područje od posebne važnosti za zaštitu – EMERALD područje, dolina rijeke Ćehotine i na njega treba obratiti posebnu pažnju u toku realizacije i korišćenja infrastrukturnog objekta. Obzirom da je trasa i uslovljena i aspektom tehničke izvodljivosti u nekim zonama je nemoguće izbjeći narušavanja pejzažnih i ambijentalnih vrijednosti u manjoj mjeri. Predlaže se izrada Projekta pejzažnog uređenja u cilju ponovnog uspostavljanja prirodne ravnoteže i usklađivanja pejzaža sa planiranim promjenama u prostoru.

1.2.7. Smjernice za realizaciju

Nakon donošenja plana, pristupiće se realizaciji dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore. Predviđa se etapna izgradnja vodova na dvosistemskim stubovima prema etapama: Etapa 1:  jednosistemska veza između TS Bajina Bašta (Srbija) i TS Višegrad (Bosna i Hercegovina) (desni sistem gledano iz TS Bajina Bašta),  jednosistemska veza između TS Bajina Bašta (Srbija) i TS Pljevlja 2 (Crna Gora) (desni sistem gledano iz TS Pljevlja 2), Etapa 2:  Opremanje i drugog sistema na stubovima i uvođenje oba sistema u razvodno postrojenje planirane reverzibilne hidroelektrane Bistrica (Srbija), čime se dobijaju vodovi:  400kV Bajina Bašta – RHE Bistrica  400kV Bajina Bašta – Višegrad  400kV TS Višegrad – RHE Bistrica  2x400 kV RHE Bistrica – Pljevlja Vremenski okvir za realizaciju projekta definisan je dinamikom radova po etapama. Planirani završetak I. Etape je kraj 2018. g., a II. Etapa bi trebala da se završi do kraja 2023. g.

Nakon razmatranja planskog koncepta Nacrta plana i sagledavanja dodatnih prijedlogai sugestija, daće se Ekonomsko tržišna projekcija i uslovi i smjernice za izgradnju objekata.

1.2.8. Infrastruktura

ELEKTROENERGETIKA INFRASTRUKTURA

Priključne tačke Početna tačka dalekovoda je TS 400/220/110kV Pljevlja 2. Krajnja tačka dalekovoda, koji se obrađuje ovim Planom je granična tačka sa Republikom Srbijom i ona odgovara postojećoj graničnoj tački voda 220kV br. 206 TS Bajina Bašta – TS Pljevlja 2.

Priključak na TS Pljevlja 2 Za potrebe uvođenja predmetnog voda predviđeno je proširenje i rekonstrukcija TS Pljevlja 2. Trenutno u okviru RP 400kV postoje dva rezervna DV polja (A3 i A4). Jedno od njih (A3) će biti rekonstruisano za potrebe uvođenja DV 400kV ka TS Lastva Grbaljska. Pored postojećeg polja A6, razvodno postrojenje se proširuje dogradnjom novog DV polja A7 na koje se sa polja A6, u cilju izbjegavanja ukrštanja sa predmetnim vodom, izmješta postojeći 400kV dalekovod za Ribarevinu. Polje A6 će se, nakon rekonstrukcije, korsititi za potrebe uvođenja predmetnog 400kV voda za Bajinu Baštu, dok će polje A4 biti iskorišćeno za uvođenje drugog sistema ovog voda ka TS Višegrad.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Opis trase dalekovoda Dionica od TS Pljevlja 2 do M8 Priključak sa polja A4 i A6 se izvodi sa novog ugaono - krajnjeg stuba na lokaciji M1. Stub M1 je lociran na oko 40m od linije portala u simetrali polja A5, koja sa pravcem trase ka stubu M2 gradi prav ugao. Na dionici od stuba M2 do potrala u transformatorskoj stanici predviđeno je smanjeno maksimalno radno naprezanje provodnika od 5daN/mm2 i OPGW od 18.5daN/mm2. U tački M1 trasa skreće pod pravim uglom ka tački M2. U ovom rasponu trasa ukršta regionalni put R-4 ka Đurđevića Tari. U blizini tačke M2 nalazi se stambeni objekat na oko 20 m od trase što je dovoljno da dozvoljena granica električnog polja za objekte koji čine zonu povećane osetljivosti ne bude prekoračena. Na dionici M3 – M4 ukrštaju se dva lokalna puta a trasa novog dalekovoda koristi koridor DV br. 266 Pljevlja – Požega, koji se na ovoj sekciji, prevezivanjem napušta. Do lokacije M6 trasa novog dalekovoda se vodi paralelno sa koridorima postojećih DV 220kV i najbliža je koridoru DV 220kV Pljevlja – Podgorica (na 50-100m). Na dionici M6 - M7 trasa ukršta lokalni put za Rabitlje i zatim u rasponu M7 – M8 ukršta i DV br. 266 Pljevlja – Požega, odnosno novu sekciju dalekovoda koja je predviđena za prevezivanje sa DV 220kV br. 266 na DV 220kV br. 206. Na ovoj dionici trasa novog dalekovoda prilazi zaseoku Mrzovići, gde je od najbližih kuća udaljena oko 50m. Na lokaciji M8 trasa novog dalekovoda ulazi u postojeći koridor DV br. 206 Bajina Bašta – Pljevlja. Trasa se na predmetnoj dionici prolazeći razuđenim terenom, djelimično pošumljenim, sa nadmorske visine od oko 800m kod TS Pljevlja 2, penje do vrha Dedovak (n.v. 1083m), gde se nalazi tačka M5, da bi se skrećući ka istoku ponovo spustila na oko 800m u blizini tačke M6. Pristup trasi dalekovoda na kompletnoj dionici je dobar, usljed mogućnosti korišćenja mreže lokalnih i poljskih puteva.

Dionica od M8 do M15 (državna granica Srbije) Na dionici od M8 do M15 (državna granica Srbije) novi dalekovod koristi koridor postojećeg DV 220kV br. 206 Bajina Bašta – Pljevlja, sa izuzetkom dionica M9 – M10 i M11 – M12. Na dionici M9 – M10 trasa dalekovoda ukršta reku Ćehotinu i po obroncima planine Zagrad prolazi pored sela Durutovići. Na ovoj dionici se trasa približava kompleksu rudnika uglja "Potrlica" i ukršta više lokalnih puteva. Teren je na potezu do M10 planinski, prekriven pretežno pašnjacima i livadama. Na dionici od M10 do M11 u potpunosti se koristi postojeći koridor i kod tačke M11 trasa novog dalekovoda ukršta regionalni put R-10 ka Bijelom Polju i magistralni put M-8 prema Prijepolju (Srbija). Tačka M11, koja se nalazi iza ukrštanja sa putevima, izabrana je tako da se izbegne prelaz preko postojećih stambenih objekata, koji se nalaze ispod postojećih dalekovoda 220kV. Kod tačke M12 trasa dalekovoda ponovo ulazi u trasu postojećeg dalekovoda 220kV br. 206 Bajina Bašta – Pljevlja. Od tačke M12 do tačke M15 trasa prolazi terenom koji se pretežno sastoji od pašnjaka i livada, pored zaseoka Crljenice i Bojovina, na većem rastojanju od raštrkanih kuća. Granična tačka dalekovoda je ranije definisana za postojeći dalekovod 220kV br. 206 Bajina Bašta - Pljevlja, te nije bilo potrebno da se posebno određuje. Poslednja ugaona tačka na teritoriji Crne Gore je tačka M15, na oko 3 km od same granične linije, dok će se naknadno definisati lokacija poslednjeg rasteretnog stuba u blizini same granične linije. Nadmorska visina na dionici od M8 do M15 je između 900m i 1200m. Pristup trasi dalekovoda je moguć korišćenjem mreže postojećih lokalnih i poljskih puteva. Ukupna dužina trase novog predmetnog dalekovoda od TS Pljevlja do granice sa Srbijom iznosi 14.95 km.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

SAOBRAĆAJ

Drumski saobraćaj Koridorom, par puta, prolazi magistralni put M-6: Ranče (granica sa Srbijom) - Trlica (raskrsnica sa R-11) - Pljevlja (raskrsnica sa R-18) - Đurđevića Tara - Žabljak - Tunel Ivica – Šavnik - Jasenovo Polje (raskrsnica sa M-3). Na ovaj put u, unutar granica zahvata, veže planirani magistralni pravac: Pljevlja (raskrsnica sa M-6) - Gradac – Šula – granica sa Bosnom i Hercegovinom.. Na magistralni put M-6 se sada vežei regionalni put R-11: Slijepač Most -Tomaševo - Pavino Polje - Trlica (raskrsnica sa M-6. Prostornim planom Crne Gore planirano je da preraste u magistralni put. Od Vrulje treba da se uradi nova dionica do Mijakovića (veza sa magistralnim putem M-6), umjesto sadašnje veze na Trlici. Kod izrade projektne dokumentacije moraju se ispuniti svi tehnički uslovi i zakonski propisi koji definišu način prelaska i uslove pružanja dalekovoda 400kV preko i uz saobraćajne koridore. Prilikom razrade tehničke dokumentacije mora se povesti računa o ukrštanju sa saobraćajnicama. Prema Zakonu o putevima: "Širina zaštitnog pojasa u kome se ne mogu podizati električni dalekovodi iznosi: pored autoputeva 40 metara, pored magistralnih puteva 25 m, pored regionalnih puteva 15 m, a pored lokalnih puteva 10 m, računajući od spoljne ivice putnog pojasa". Takođe je navedeno da se dalekovodi mogu postavljati u putnom i zaštitnom pojasu puta samo po odobrenju organa uprave. Navedeno se ne odnosi dio javnog puta koji prolazi kroz naseljeno mjesto, ako je izgrađen kao gradska ulica ili za koji je detaljnim urbanističkim planom predviđeno da će se izgraditi kao gradska ulica. Prema Pravilniku o tehničkim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 kv do 400 kv, osnovni uslovi presjecanja i vođenja dalekovoda u odnosu na magistralne puteve su: - Sigurnosna visina voda iznosi 7m - Horizontalna udaljenost bilo kog dijela stuba od spoljne ivice puta iznosi 20,0 m. Kad vod prelazi magistralni put, udaljenost bilo kog dela stuba može biti manja ako to uslovljavaju mesne prilike, ali ne sme biti manji od 10,0 m. - Izolacija mora biti mehanički i električno pojačana; - Ugao ukrštanja voda i regionalnog puta iznosi najmanje 30°

Kada su u pitanju regionalni i lokalni putevi, uslovi su: - Sigurnosna visina iznosi 7m - Udaljenost bilo kog dela stuba od spoljne ivice puta, po pravilu, ne sme biti manja od 10 m, a u izuzetnim slučajevima može se smanjiti na najmanje 5 m. - Izolacija mora biti električno pojačana; - Ugao ukrštanja voda i regionalnog puta iznosi najmanje 20°, dok za lokalne i puteve za industrijske objekte ugao ukrštanja nije ograničen.

Kod parkirališta i autobuskih stajališta, uslovi su: - Ako vod prelazi preko parkirališta ili autobuskog stajališta, sigurnosna visina iznosi 7,0 m. - Izolacija voda mora biti mehanički i električno pojačana. - Smatra se da vod prelazi preko parkirališta, odnosno autobuskog stajališta i kad je rastojanje horizontalne projekcije najbližeg provodnika u neotklonjenom stanju manje od 5,0 m.

Željeznički saobraćaj Prema PUP-u Pljevalja, "jedan od najvažnijih strateških objekata saobraćajne infrastrukture je izgradnja željezničke pruge kojom bi se Opština Pljevlja povezala na željezničku mrežu Crne Gore". Pruga bi se od, zahavata plana DPP koridora dalekovoda (zona Trlice) pružala do Ravne rijeke (Opština Bijelo Polje).

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Za željezničku vezu Pljevalja ka pruzi Beograd - Bar, zbog postojanja nepovoljnih topografskih uslova, postoje ozbiljna ograničenja, koja se mogu prevazići samo tunelskim vođenjem trase na dužim deonicama na vangradskom području. Opciono je dat mogućnost produženja pruge do gradskog dijela Pljevalja ali je ostvarenje direktne veze sa gradom veoma teško, zbog velikih nagiba trase pruge od Otilovića ka gradu.

Moraju se ispuniti svi tehnički uslovi i zakonski propisi koji definišu način prelaska i uslove pružanja dalekovoda 400kV preko i uz željezničke pruge: - U zateznom polju ukrštanja voda izolacija mora biti mehanički pojačana. - Radi pojačane mehaničke sigurnosti na potpornim izolatorima, nije dozvoljeno postavljanje izolatora jednog ispod drugog. - U rasponu ukrštanja voda izolacija mora biti i električno pojačana. - U zateznom polju ukrštanja dozvoljena su najviše tri noseća stuba. - Stubovi raspona ukrštanja moraju se proveriti za normalno i vanredno opterećenje. - Na stubovima u polju ukrštanja nadzemnog voda moraju se uzemljiti svi metalni delovi koji služe za učvršćenje izolatora. - Ako u zateznom polju ukrštanja postoje noseći stubovi moraju se proveriti sigurnosne visine za telekomunikacione vodove i ako u rasponu ukrštanja ostane dodatno opterećenje, a u susednim rasponima nema dodatnog opterećenja na provodnicima i zaštitnoj užadi. - Ugao ukrštanja ne sme biti manji od 45°, s tim što se, izuzetno, može smanjiti do 30° za vodove nazivnog napona od 35 kV i više. - Ako se vodovi postavljaju iznad staničnih perona, istovarnih rampi i drugih istovarnih površina, sigurnosna visina voda od gornje ivice šina ne sme biti manja od 12,0 m. - Pri ukrštanju ili približavanju voda i železničke pruge, najmanja horizontalna udaljenost bilo kog dela stuba od najbliže železničke šine treba da iznosi 10,0 m, s tim što se izuzetno može smanjiti na 5,0 m. - Ako se vod približi koloseku železničke pruge tako da je horizontalna udaljenost između najbližeg provodnika i najbliže šine manja od 5,0 m, moraju se preduzeti mere zaštite kao da vod prelazi preko železničke pruge, osim u pogledu sigurnosne visine. - Udaljenost stuba od najbliže železničke šine iznosi 15,0 m - Sigurnosna visina voda za pruge koje su predviđene za elektrifikaciju, za koje ne postoje podaci o visini kontaktinih vodova na mestu ukrštanja sa elektroenergetskim vodom, mora da iznosi 12,0 m.

Vazdušni saobraćaj U rejonu Potrlice, nedaleko od granice zahvata, PUP-om Pljevalja, planirana je izgradnja aerodroma i heliodroma. PUP-om je planirana izgradnja i heliodroma u neposrednoj blizini koridora, u rejonu Crljenica. Kod odnosa dalekovoda i aerodroma odnosno heliodroma, potrebno je ispoštovati sledeće tehničke uslove: - Vodovi ne smeju prelaziti preko aerodroma. - Udaljenost voda od poletno-sletne staze ne sme biti manja od 1000 m, s tim što se pravac poletno- sletne staze ne smije presijecati na udaljenosti manjoj od 3000 m. - Udaljenosti iz prethodnog stava mogu se smanjiti zavisno od terenskih uslova i namjene aerodroma. - Vodovi ne smeju da prelaze preko helidroma niti da se približavaju osnovnim pravcima poletanja i sletanja na udaljenosti manjoj od 1000 m, a u ostalim pravcima ta udaljenost ne sme biti manja od 200 m.

HIDROTEHNIČKA INFRASTRUKTURA

Područje zahvata plana koje obuhvata koridor od TE Pljevlja do granice sa Srbijom, odmah na samom početku tj na lokalitetu u neposrednoj blizini TE Pljevlja se ukršta sa sledećim primarnim cjevovodima:

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

- glavni dovodni cjevovod Ø 800 mm sa Akumulacije Otilovići namjenjen za potrebe TE Pljevlja. - glavni dovodnik sirove vode Potpeć – Odžak – Pliješ Ø 400 mm – azbest cementni krak cjevovoda sa Akumulacije „Otilovići“ Ø 300 mm LG koji se koristi za vodosnbdijevanje grada Pljevalja. - cjevovod pitke vode za potrebe TE Pljevlja Ø 125 mm.

Paralelno glavnom dovodniku sirove vode Potpeć – Odžak – Pliješ Ø 400 mm planirana je izgradnja novog dovodnog cjevovoda od PE DN 500 PN 16 bara kao i povratnog cjevovoda za Odžak koji će se graditi od cijevi HDPE 225 PN 10 bara.

Prilikom projektovanja trase budućeg dalekovoda, voditi računa da je Pravilnikom o određivanju i održavanju zona i pojaseva sanitarne zaštite izvorišta i ograničenja u tim zonama (Sl. list CG, br. 66/09 ) propisano da pojas sanitarne zaštite oko glavnih cjevovoda i u zavisnosti od konfiguracije terena iznosi po 2 m od osovine cjevovoda sa obje strane, a za cjevovode za vodosnabdijevanje do 200 stanovnika po 1 m od osovine cjevovoda na obje strane. U tom pojasu nije dozvoljena izgradnja objekata, postavljanje uređaja i vršenje radnji koje na bilo koji način mogu zagaditi vodu ili ugroziti stabilnost objekta.

Kako bi se omogućila eksploatacija uglja u pljevaljskom polju, oko korita rijeke Ćehotine, urađeno je njeno izmještanje na obod pljevaljskog polja. Skretanje je izvršeno u kanjonu rijeke Ćehotine kod naselja Durutovići, zatim korito ide prema Ilinom brdu, ispod njega i dalje prema Velikoj Pliješi, kroz koju prolazi tunelom, koji se završava u Ševarima na spoju sa postojećim koritom. Kako bi se realizovala ova ideja u kanjonu Durutovića izgrađena je brana kako bi se nivo Ćehotine podigao do kote novog korita. Novo korito je dimenzionisano za hiljadugodišnju vodu od 134 m3/s. Koncepcijski je predviđeno da se nakon završetka eksploatacije uglja, Ćehotina povrati ponovo u staro korito. Koridor dalekovoda presjeca uređeni tok rijeke Ćehotine i akumulaciju "Durutovići" u reonu naselja Durutovići. Prilikom projektovanja buduće trase dalekovoda minimalizovati vođenje dalekovoda paralelno sa obalom uređenog toka rijeke Ćehotine, a neophodno je i pribavljanje vodnih uslova od Uprave za vode Crne Gore, obzirom da je rijeka Ćehotina klasifikovana kao voda od zanačaja za Crnu Goru. Za vještačku akumulaciju "Durutovići" potrebno je tražiti uslove od subjekta koji njom gazduje.

Izvora značajnije izdašnosti nema, posebno u dijelu od lokaliteta Jagnjilo do granice sa Srbijom, jer taj dio koridora predstavlja najbezvodniji dio opštine Pljevlja.

Oko ose trase predviđen je koridor ukupne širine 1000 m, u okviru kojeg će se projektovani dalekovod preciznije smještati prilikom detaljnijeg projektovanja. U toj fazi neophodno je identifikovati zone sanitarne zaštite dotaknutih izvorišta i drugih vodoprivrednih objekata i izbjegavati njihove nepovoljne interakcije sa samim dalekovodom (u skladu sa Pravilnikom o određivanju i održavanju zona i pojaseva sanitarne zaštite izvorišta i ograničenjima u tim zonama ).

U tačkama konflikta planirane trase dalekovoda sa izvorima voda potrebno je : - kod postojećih (trenutno korišćenih) vodoizvorišta, uz konsultacije s nadležnim organom, prema dokumentaciji o zonama sanitarne zaštite korigovati trasu. - kod potencijalnih vodoizvorišta angažujući eksperte za hidrogeologiju utvrditi obim i težinu konflikta s namjenom za vodosnabdijevanje. Prema dobijenim podacima tražiti što optimalnije tehničko rješenje.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

ELEKTRONSKA KOMUNIKACIONA INFRASTRUKTURA

Jedan od ciljeva, u dijelu planskog dokumenta koji se tiče elektronske komunikacione infrastrukture, jeste da se želi obezbjediti planiranje i građenje elektronske komunikacione infrastrukture koja će zadovoljiti zahtijeve više operatora elektronskih komunikacija, koji će korisnicima sa obuhvaćenog područja ponuditi kvalitetne savremene elektronske komunikacione usluge po ekonomski povoljnim uslovima.

Treba voditi računa o sljedećem: - da se kod gradnje novih infrastrukturnih objekata posebna pažnja obrati zaštiti postojeće elektronske komunikacione infrastrukture. - da se uvjek obezbijede koridori za elektronske komunikacione kablove duž svih postojećih i novih saobraćajnica, - da se gradnja, rekonstrukcija i zamjena elektronskih komunikacionih sistema mora izvoditi po najvišim tehnološkim, ekonomskim i ekološkim kriterijumima.

Prilikom izgradnje nove elektronske komunikacione infrastructure treba se pridržavati propisa koji su donijeti na osnovu Zakona o elektronskim komunikacijama: Pravilnik o tehničkim i drugim uslovima za projektovanje, izgradnju i korišćenje elektronske komunikacione mreže, elektronske komunikacione infrastrukture i povezane opreme u objektima (Sl. list CG, br. 41/15), Pravilnik o uslovima za planiranje, izgradnju, održavanje i korišćenje elektronskih komunikacionih mreža, elektronske komunikacione infrastrukture i povezane opreme (Sl. list CG, br. 59/15), Pravilnik o širini zaštitnih zona i vrsti koridora u kojima nije dopušteno planiranje i gradnja drugih objekata (Sl. list CG, br. 33/14), Pravilnik o zajedničkom korišćenju elektronske komunikacione infrastrukture i povezane opreme (Sl. list CG, br. 52/14).

Shodno Strategiji razvoja informacionog društva Crne Gore do 2020. godine, u narednom periodu se prioritet daje razvoju širokopojasnih pristupnih mreža (žičnih i bežičnih).

Planom se predviđa zaštita postojećeg elektronskog komunikacionog sistema kako bi isti ostao u potpunoj funkciji, bez ugrožavanja, a u skladu sa današnjim stanjem i budućim razvojem elektronskih komunikacija u svijetu.

Fiksna telefonija: - Kod gradnje novih infrastrukturnih objekata potrebno je zaštiti postojeću elektronsku komunikacionu infrastrukturu. - Potrebno je obezbijediti koridore za elektronske komunikacione kablove duž svih postojećih i novih saobraćajnica. - Gradnju, rekonstrukciju i zamjenu elektronskih komunikacionih sistema izvoditi po najvišim tehnološkim, ekonomskim i ekološkim kriterijumima. - Prilikom izgradnje elektronske komunikacione infrastrukture, treba se pridržavati važećih akata i propisa koji su donijeti na osnovu Zakona o elektronskim komunikacijama. - Graditi primarne elektronske komunikacione kablove i kućne instalacije, u savremenim tehnologijama kava je FTTx, koje bi omogućavale korišćenje naprednijih servisa čije se pružanje planira i koje bi omogućavale dalju modernizaciju elektronskih komunikacionih mreža, bez potrebe za izvođenjem dodatnih radova - Graditi nove elektronske komunikacione čvorove, gdje god za istima bude potrebe. - Rekonstruisati i osavremenjivati sadašnje elektronske komunikacione čvorove i mreže, gdje god za tim bude potrebe, sa povećanjem broja priključaka širokopojasne komutacije - Graditi novu elektronsku komunikacionu kanalizaciju i proširivati postojeću, na svim lokacijama gdje za tim bude potrebe.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Mobilna telefonija - Uvođenje novih tehnologija i usluga u mobilnoj telefoniji zahtijevaće znatno gušće raspoređene bazne stanice nego do sada, kao i određene tehnološke promjene na postojećim baznim stanicama. - U vezi s tim, neophodna je izgradnja većeg broja baznih stanica mobilne telefonije, MMDS sistema, WiFI tačaka, u skladu sa planovima operatora. - Izvjesna je i potreba da se do nekih linkovskih čvorišta dovedu i optički kablovi. - U ovoj fazi planiranja, nijesu definisane nove lokacije za postavljanje novih baznih stanica mobilnih operatera, jer nije bilo iskazanih zahtjeva za te namjene, iako je gotovo sigurno da će se pojaviti i dodatna interesovanja mobilnih operatera, što će prevashodno zavisiti od potreba provajdera ovih usluga i njihovih mjerenja, kao i od zahtjeva za realizaciju konkretnih projekata. - Takvim zahtjevima lokalna uprava treba da izađe u susret. - Potrebno je, kao što je to i urađeno, dati smjernice i tehničke zahtjeve lokalnim upravama za izdavanje urbanističko- tehničkih uslova za projekte ove vrste.

Radio difuzija - U zoni obuhvata ovog planskog dokumenta, kao i na teritoriji Opštine Pljevlja, u skladu sa državnim strategijama koje su usvojene na tom polju, graditi savremene sisteme za prenos radio i TV signala i izvršiti potpunu digitalizaciju prenosa.

Izgradnja tzv. ''opštinskih teleinformacionih sistema'' - Posebnu pažnju posvetiti izgradnji posebnih, tzv. ''opštinskih teleinformacionih sistema'', koji treba da budu okosnica i ključna podrška razvoja budućeg informatičkog društva i elektronske uprave. - Ovakav teleinformacioni sistem treba da poveže sjedište Opštine Pljevlja sa svim lokacijama od bitnog interesa za opštinsku upravu kao što su: komunalna preduzeća, razni opštinski sekretarijati, MUP RCG, Direkcija za nekretnine, telekomunikacioni operateri, turistički operateri, zdravstvene i turističke ustanove, školske ustanove i dr. - Za funkcionisanje ovog sistema potrebna je dobra i savremena telekomunikaciona infrastruktura, a najkvalitetnije rješenje je da se sve lokacije navedenih državnih organa, javnih preduzeća i dr. povežu optičkim kablovima. - U te svrhe mogu se trase planiranih dalekovoda iskoristiti za postavljanje optičkih kablova na dalekovodima i njihovim centralizovanim povezivanjem na internet preko optičke veze sa velikim propusnim opsegom, ostvarit će se ekonomičan i pouzdan sistem opštinskih informacionih sistema koji bi povezali sve navedene subjekte, u različite sisteme na nivou Opštine ili Republike i njihovu integraciju u jedinstvene opštinske i republičke informacione sisteme.

1.3. KONTAKTNA PODRUČJA, USLOVI JAVNIH PREDUZEĆA, USTANOVA I DRUGIH INSTITUCIJA

1.3.1. Kontaktna područja

Crna Gora se nalazi na strateški važnim pravcima izgradnje energetskih koridora prema Hrvatskoj, Srbiji, BiH, Italiji i Albaniji. Znаčај koridora dalekovoda 400 kV dеfinisаn је i Prostornim planom Crne Gore do 2020 g.

Kаo osnovno strаtеško opredjeljenje dеfinisаno је postizаnjе vеćеg stеpеnа ukupnе funkcionаlnе intеgrisаnosti prostorа, sa posebnim osvrtom na razvijanje, kako u tehnološkom tako i u prostornom smislu, nacionalnih sistema infrastrukture, kao dijela evropske mreže, uvezane u mrežu okolnog regiona.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

DPP za koridor dalekovoda 400 kV sa optičkim kablom od crnogorskog primorja do Pljevalja i podmorski kabal 500 kV sa optičkim kablom Italija - Crna Gora sa SPU na životnu sredinu je donešen 2011.g. Planom je definisan položaj koridora dalekovoda od konvertorskog postrojenja u Lastvi Grbaljskoj do Pljevalja.

Područja zahvata DPP koridora dalekovoda 2x400kV Pljevlja 2 - Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore, prema režimu namjena prostora usvjenom PUP-om opštine Pljevlja, ima neposredni kontakt sa sljedećim planskim dokumentima: - DPP za Termoelektranu Pljevlja. - DPP za koridor dalekovoda 400kV sa optičkim kablom od crnogorskog primorja do Pljevalja i podmorskim kablom 500kV sa optičkim kablom Italija - Crna Gora - Granice predloga PPPN za eksploataciono polje Rudnika uglja "Pljevlja" (donošenjem PUPa opštine Pljevlja do 2020. g. za područje u obuhvatu PPPN za eksploataciono polje Rudnika uglja Pljevlja, stavljena je van snage Odluka o donošenju i sprovođenju PPPN za eksploataciono polje Rudnika uglja "Pljevlja" ("Sl. novine opštine Pljevlja", br 9/90), a kao jedan od osnovnih prioriteta ističe se donošenje Odluke o izradi novog plana za eksploataciono polje rudnika uglja u skladu sa namjenama, uslovima i smjernicama iz PUPa.

Do izrade novog plana, osim za javne infrastrukturne objekte ne može se obavljati druga izgradnja na prostoru koji je predviđen za eksploataciju uglja i prateće rudarske aktivnosti, definisan u grafičkom prilogu Namjena prostora-plan).

Naselja koja se nalaze u kontaktnoj zoni, a pojedini djelovi i u zahvatu ovog DPP-a su: Kalušići, Grevo, Zenica, Mrzovići, Durutovići, Crljenice i Otilovići. Sva naselja u zahvatu koridora kao i u kontaktnom području su seoskog karaktera izuzev naselja Pljevlja koje je jedino gradsko naselje u opštini. U kontaktnoj zoni Plana je rijeka Ćehotina i akumulacija Otilovići sa zonom zaštićenih šuma.Na udaljenosti od cca 300 m vazdušne linije, na Ilinom brdu, nalazi se crkva Svetog Ilije iz 1769.g.koja nije registrovana kao spomenik kulture. Kontaktna područja planskih dokumenata iz neposrednog kontakta nisu grafički predstavljena.

1.3.2. Uslovi nadležnih javnih komunalnih preduzeća, ustanova i drugih institucija

U toku izrade Plana Obrađivač je koristio podatke i uslove Ministarstva za kulturu - Uprava za zaštitu kulturnih dobara, Ministarstva saobraćaja i pomorstva – Direkcije za saobraćaj, Agencije za zastitu prirode i životne sredine Crne Gore, Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja - Uprave za šume i Crnogorskog elektroprenosnog sistema (CGES).

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

2. OPIS POSTOJEĆEG STANJA ŽIVOTNE SREDINE PREDMETNOG PODRUČJA I NJENOG MOGUĆEG RAZVOJA, UKOLIKO SE PLAN NE REALIZUJE

2.1 PRIRODNE KARAKTERISTIKE PODRUČJA

2.1.1. Položaj

Plan obuhvata koridor, dužine oko 15.1 km i širine 1 km, koji se pruža od gradskog dijela Pljevalja, preciznije od termoelektrane do granice sa Srbijom.

2.1.2. Reljef

Teren na predmetnoj trasi je brdsko – planinski, karakterisan velikom razuđenošću, sa velikim strminama i udolinama. Prostor sa desne strane rijeke Ćehotine do granice sa Srbijom i na zapadu do Kovača (1532 mnv) ima izgled visoke razvijene zaravni prosječne visine do 1.200 m. Predio je izgrađen od krečnjaka. Na zaravni su brojne plitke uvale, vrtače i polja. Izražene su i površi Kosanice i Jabuke (1400 mnm).

2.1.3. Geološka građa terena

Opšta geološka građa terena duž koridora definisana je na osnovu korišćenja osnovne geološke karte, razmjere 1:100.000. Terene obuhvaćene planom izgrađuju uglavnom mezozojske i kenozojske sedimentne stijene. Od mezozojskih sedimentnih stijena prisutne su: rumenkasti krečnjaci hanbuloškog tipa (T21), krečnjaci sa muglama rožnaca, rožnaci i sprudni krečnjaci (T22), pločasti raznobojni rožnaci i tufovi (T22), masivni i zoogenosprudni krečnjaci sa koralima i brahiopodama (T2,3) i uslojeni krečnjaci sa metalodonima i permodiskusima (T32), dok su od kenozojskih stijena prisutni žuti šupljikavi krečnjaci i laporci sa gastropodima i školjkama (M2) kao i gline, ugalj, laporci i pjeskovi (M2)

Na osnovu inženjersko-geoloških karakteristika stijena koje izgrađuju terene obuhvata plana zastupljeni su: ‐ Tereni izgrađeni od vezanih – okamenjenih stijena ‐ Tereni izgrađeni od kompleksa vezanih – okamenjenih stijena ‐ Tereni izgrađeni od kompleksa vezanih, slabo okamenjenih i neokamenjenih, nevezanih stijena (Pljevaljski neogeni basen).

Tereni izgrađeni od vezanih – okamenjenih stijena U ovu grupu terena spadaju tereni izgrađeni od raznovrsnih krečnjaka srednjeg i gornjeg trijasa (T21, T22, T2,3, T32). Tereni izgrađeni od ovih stijena spadaju u stabilne terene i veoma dobro nosive terene.

Tereni izgrađeni od kompleksa vezanih – okamenjenih stijena U ovu grupu terena spadaju tereni izgrađeni od stijena vulkanogenosedimentne serije srednjeg trijasa (T22) – raznobojni rožnaci i tufovi. Ovi tereni spadaju u uslovno stabilne terene i terene sa promjenljivom nosivošću.

Tereni izgrađeni od kompleksa vezanih, slabo okamenjenih i neokamenjenih, nevezanih stijena (Pljevaljski neogeni basen). Granulometrijski sastav, a naročito stepen vezivosti navedenih kompleksa je od uticaja na izgradnju i eksploataciju dalekovoda.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Uslovi za izgradnju, eksploataciju i održavanje dalekovoda, terena izgrađenih od ovih stijena su promjenljivi, što je uslovljeno pored granulometrijskog sastava i cementovanosti kompleksa, morfologijom terena koji je izgrađen od nekog kompleksa kao i njegovom vodopropusnošću, odnosno prisustvom ili odsustvom površinskih i podzemnih voda. Obzirom da ovi sedimenti izgrađuju ravne ili približno ravne terene, koje ne plave vode, onda je izgradnja dalekovoda lakša i povoljna. Jedino glinene komponenta u okviru ovih sedimenata može uslovljavati manju ili višu nestabilnost u nekim dijelovima terena. Takve nestabilnosti se mogu izazvati i djelatnošću čovjeka u terenima izgrađenim od tih sedimenata, pa se može zaključiti da su uslovi za izgradnju dalekovoda u ovakvim terenima promjenljivi ili uslovno povoljni.

2.1.4. Mineralne sirovine

Na području zahvata plana zastupljeni su ugalj (418 - Pljevlja, 420 - Borovica), opekarska glina (366 – Maljevac), cementni laporac (363 - Potrlica) i tehnički kamen.

2.1.5. Seizmičke odlike terena

Na području pljevaljske opštine: - Zemljotresi sedmog stepena mogu se očekivati u sjeverozapadnoj polovini teritorije opštine, odnsono u terenima izgrađenim od paleozojskih škriljavih kompleksa i mezozojskih karbonatnih stena, u ugljenim basenima u terenima izgrađenim od miocenskih laporaca i kompaktnih lignita.; - Zemljotresi osmog stepena mogu se očekivati u jugoistočnoj polovini opštinske teritorije, odnosno u terenima izgrađenim od raspadnutih paleozojskih škriljavih kompleksa, miocenskih glinovito- laporovitih sedimenata, raspadnutih miocenskih laporaca i u zonama kvartarnih aluvijalnih sedimenata.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

2.1.6. Klimatske karakteristike

Pljevaljski kraj se nalazi u zoni planinskog kontinentalnog klimatskog pojasa. Naselje Pljevlja neznatno osjeća primorski klimatski uticaj i uglavnom ima kontinentalne klimatske odlike, modifikovane reljefom koji klimu Pljevalja čini kontinentalno-planinskom. Pored geografskog položaja i rasporeda planinskih masiva u okruženju, na klimu bitno utiču i nagibi i ekspozicija terena tako da morfologija kotline pogoduje stvaranju “jezera” hladnog vazduha u zimskim mjesecima, kada se temperature spuštaju i ispod -200C. U nastavku su prikazane prosjecne vrijednosti meteoroloških parametara za period od 30 godina (prosjek 1981 – 2010. g.) izmjereno na meteorološkoj stanici Pljevlja (izvor HMZ). Područje Pljevalja (prema Kepenovoj klasifikaciji klime) karakteriše umjereno topla klima bez izraženog sušnog perioda tokom godine sa manjom količinom padavina u zimskom dijelu godine. Ljeta su relativno topla. Maksimalne količine padavina su u rano ljeto i kasnu jesen.

Temperatura vazduha - Godišnji hod srednje temperature vazduha za područje Pljevalja karakteriše se najnižom temperaturom vazduha u januaru od -1,80C i najvišom u julu od 18,50C, odnosno prosječnom godišnjom temperaturom od 8,70C. Srednja maksimalna temperatura za klimatski period od 1981-2010. god se kreće od 3,10C u januaru do 26,50C u avgustu. Apsolutno maksimalna temperatura vazduha od 38,70C je izmjerena 23. avgusta 2007. god. Srednja minimalna temperatura za klimatski period od 1981-2010. god se kreće od -5,70C u januaru do 11,60C u julu. Apsolutno minimalna temperatura od - 29,40C izmjerena je u 26. januara 1954. god.

Relativna vlažnost vazduha - Godišnji tok relativne vlažnosti ukazuje da ona ima prosječnu vrijednost od 69% u julu do 83% u decembru. Srednja godišnja relativna vlažnost vazduha iznosi 75%.

Režim padavina na području Pljevalja odlikuje se maksimalnom količinom padavina u kasnu jesen (novembar 83,1 lit/m2) i u letnjem periodu ( jun 82 lit/m2) i minimumom u januaru 46,5 lit/m2. Prosječna godišnja količina padavina iznosi 774,2 lit/m2. Godišnja raspodjela padavina je ravnomjerno raspoređena, tako da u januaru i martu prosječno padne 6% godišnje količine padavina a u junu i novembru 11%.

Broj sati sijanja sunca (osunčavanje) - U Pljevljima prosječan godišnji broj sati sijanja sunca iznosi 1623. Iako je dan najduži u junu, jul i avgust imaju više sunčanih sati (240 odnosno 225). Najmanje sunčanih sati ima u decembru, prosječno 36, kada je i obdanica najkraća.

Prosječna oblačnost na području Pljevalja je 6/10 pokrivenosti neba oblacima. Najveća je u decembru 8/10, a najmanja u julu 5/10.

Vjetar - Vjetar, kao klimatski element, zavisi od opšte cirkulacije vazduha u atmosferi i od oblika topografije. Prizemno strujanje vazduha je pod velikim uticajem oblika topografije. Najvažnije karakteristike vazdušnih strujanja se prikazuju ružama vjetra koje izražavaju procenat čestine smjerova. Na osnovu klimatološke ruže vjetra za Pljevlja može se zaključiti da je najveća čestina vjetra iz pravca jugozapad 12%. Kada posmatramo brzine najčešća brzina vjetra je u intervalu od 1-4m/s 42%. Detaljni prikaz pojave određenog pravca vjetra u određenom intervalu brzine dat je u tabeli.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

2.1.7. Visinska predstava terena

Područje zahvata DPP-a se kreće u visinskom rasponu između 600 - 750 mnm (područje grada i njegove okoline) a istočni dio prema granici sa Srbijom je područje između 1000 - 1400 mnm. Prostor sa desne strane rijeke Ćehotine do granice sa Srbijom i na zapadu do Kovača ima izgled visoke razvijene zaravni prosječne visine do 1.200 m. Predio je izgrađen od krečnjaka. Na zaravni su brojne plitke uvale, vrtače i polja. Izražene su i površi Kosanice i Jabuke (1400 mnm).

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

2.1.8. Hidrografske karakteristike

Kraški tereni u široj zoni Boljanića i Crljenica ka Jabuci su često oskudni vodom, pa i bezvodni, a na spoju kraških terena sa nepropustljivom podlogom javljaju se često veoma jaka kraška vrela. Rijeka Ćehotina počinje karstnim vrelom zvana Glava Ćehotine na koti oko 1.045 mnm a tok, dugačak 125 km (na području opštine Pljevlja 108 km), joj je usmjeren prema sjeverozapadu dajući vodu Drini kod Foče na teritoriji Bosne i Hercegovine. Ovaj vodotok na teritoriji Crne Gore je dužine oko 93 km, a teritoriju Crne Gore napušta na koti oko 500 mnm. Gornji tok Ćehotine je smješten u uzanoj dubokoj dolini koja se izlaskom iz klisure širi u prostrano Pljevaljsko polje. Od Pljevalja do Graca tok Ćehotine je pristupačan, a nizvodno od Graca teče kanjonskom dolinom. Veće pritoke sa desne strane su: Kozička rijeka (10 km), Suva Dubočica, Breznica, Jugoštica (5 km), Gornja rijeka (12 km), Gotovuša, Glisnička rijeka, Kamenica (9 km), Buna (10 km), Kozica, Luška rijeka (12 km), Kržavska rijeka (7 km) i Šuplica (6 km). Lijeve pritoke su: Maočnica (17 km), Vezišnica (18 km), Voloder (36 km), Sredenica, Koritnik (12 km), Mejdanik (8 km) i Škopotnica (17 km). Lijeve pritoke imaju duže tokove od desnih, dolaze sa šumovitih predjela i imaju veću količinu vode.

2.1.9. Pedološke karakteristike

Na predmetnom prostoru se javljaju sljedeće vrste tla: - Rendzina na tvrdim karbonatima (buavica) vrlo plitka i plitka, - Rendzina na tvrdim karbonatima (buavica) vrlo plitka i plitka šumska, - Rendzina posmeđena na tvrdim karbonatima (buavica) vrlo plitka i plitka, - Smeđe zemljište na karbonatno silikonskoj podlozi srednje i duboko, - Smeđe zemljište na bazičnim eruptivima srednje duboko, - Smeđe kiselo zemljište na pješčarima srednje duboko.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

2.1.10. Pejzažne karakteristike

Prema Studiji "Mapirnje i tipologije predjela Crne Gore" (Ministarstvo održivog razvoja i turizma, 2015.), Pljevlja se nalaze u okviru regiona 5. Predjeli planina i dolinskih rijeka sjevernog regiona, odnosno u okviru tipa predjela: 5.1 Predjeli pljevaljskog područja, područje karaktera predjela: 5.1.1 Niži planinski predjeli duž sliva rijeke Ćehotine i 5.1.3. Predjeli Kovača i Graba. U okviru koridora kao dominantno antropogeni tip izdvajaju se poljoprivredna područja sa seoskim domaćinstvima.

Slika: 5.1 Predjeli pljevaljskog područja; 5.1.1 Niži planinski predjeli duž sliva rijeke Ćehotine i 5.1.3. Predjeli Kovača i Graba.

Koridor za 220 kV dalekovod Pljevlja - Bajina Bašta prolazi kroz identifikovano, potencijalno područje od posebne važnosti za zaštitu – EMERALD područje, dolinu rijeke Ćehotine.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Slika: Emerald područje u zoni koridora dalekovoda

U okviru ovih tipova karaktera predjela kao predioni elementi uočavaju se šume, livade i pašnjaci, ogoljeni tereni, poljoprivredne površine (ruralna naselja - Zabrđe, Grevo, Mrzovići, Durutovići, Crljenice) i devastirani predjeli - odlagalište Jagnjilo, otkopine i dr.

Kulturni obrazac čine ruralna planinska naselja sa malim poljoprivrednim gazdinstvima (voćnjacima, ograđenim poljima, oborima i torovima za držanje stoke, niski objekti za stanovanje, pomoćni objekti - štale, stogovi sa sijenom i sl.)

U zahvatu granica koridora dalekovoda prema podacima iz Nacionalne inventure šuma u Crnoj Gori zastupljene su: - Izdanačke šume bukve i graba, - Izdanačke šume kleke, - Visoke šume bijelog bora - vještački podignute sastojine, - Šume crnog bora.

Slika: Visinska predstava terena

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

2.1.11. Biološke karakteristike

Flora i vegetacija

Malo je publikovanih podataka o biljnom svijetu Pljevalja i okoline. Na osnovu dostupnih literaturnih podataka, može se zaključiti da je floririlstički i vegetacijski diverzitet ovog kraja veoma bogat.

Vaskularna flora Na osnovu publikovanih florističkih i vegetacijskih priloga ne može se precizno procijeniti florističko bogatstvo opštine Pljevlja, jer se prilozi odnose samo na neke ograničene lokalitete. Nije priložen spisak svih vaskularnih biljaka, jer bi mnogi taksoni koji rastu na ciljnom području bili izostavljeni, već je akcenat dat na rijetke i ugrožene vrste, kao i one zaštićene nacionalnim ili međunarodnim zakonodavstvom (Tabela). Važno je istaći da je pregledom publikovanih podataka zapažena velika raznovrsnost flornih elemenata, od mediteranskih (na termofilnim, jugu eksponiranim staništima) do arkto-alpijskih (na najvećim nadmorskim visinama Ljubišnje).

Tabela: Pregled rijetkih, ugroženih i zaštićenih vrsta biljaka Zakonom zaštićena Ime vrste Međunarodni status zaštite Napomena (CG) Status ugroženosti na Arnica montana + Habitat Direktiva (aneks V) nacionalnom nivo CR (kritično ugrožena) Habitat Dirktiva Bernska Konvencija Zabilježena na Ljubišnji i na Buxbaumia viridis (mahovina) + Crvena Lista mahovina Evrope Kosanici (VU – vulnerable) Cephalanthera alba + CITES Konvencija Cephalanthera rubra + CITES Konvencija Corallorhiza trifida + CITES Konvencija Dactylorhiza cordigera + CITES Konvencija Dactylorhiza incarnata + CITES Konvencija Dactylorhiza saccifera + CITES Konvencija Dactylorhiza sambucina + CITES Konvencija Dactylorhiza viridis + CITES Konvencija U okolini Pljevalja ima prilično Daphne blagayana + brojne populacije Epipactis helleborine + CITES Konvencija Galanthus nivalis + CITES Konvencija Gentianella crispata + Gymnadenia conopsea + CITES Konvencija Lilium albanicum + Endem Balkana Nigritella nigra + CITES Konvencija Orchis coriophora + CITES Konvencija Orchis laxiflora + CITES Konvencija Orchis morio + CITES Konvencija Orchis simia + CITES Konvencija Orchis ustulata + CITES Konvencija Oxytropis dinarica + Endem Balkana Listera cordata + CITES Konvencija

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Listera ovata + CITES Konvencija Narcissus poeticus ssp.Radiflorus + Neotia nidus avis + CITES Konvencija Platanthera bifolia + CITES Konvencija Prunus padus + Rijedak takson u flori Crne Gore; zabilježen samo u Martinićima i Quercus robur ssp. montana okolini Pljevalja (Brvenička kotlina, Šumanska kotlina i Pljevaljska kotlina) Traunsteinera globosa + Trollius europaeus + Verbascum nicolai + Endem Balkana

Vegetacija Vegetacijska istraživanja na području Pljevalja vezana su za pojedine tipove šuma, dok podaci o zeljastim zajednicama izostaju.

Hrastove šume su razvijene na mnogim lokalitetima u oklini Pljevalja. Najčešće nemaju veliki kontinuitet pružanja, ne obrazuju široke pojaseve, već se javljaju sastojine malih površina. Detaljnije su istraživane samo šume kitnjaka i cera (Quercetum petraeae-cerris Stef. 83) u Voloderu, u nižim dijelovima Ljubišnje, gdje ova zajednica zauzima znatne površine. Sastojine kitnjaka i cera, izdanačkog porijekla i često u dobroj mjeri devastirane, odlikuju se manjim visinama (najčešće između 10 i 15 m) i prsnim prečnicima od 10-20 cm. Pokrovnost u sastojinama se kreće od 80 % do samo 30 % u jače devastiranim sastojinama. Od stepena degradacije zavisi i odnos edifikatora – u jače degradiranim sastojinama preovladava cer. Može se reći da je asocijacija Quercetum petraeae-cerris Stef. 83 na istraživanom lokalitetu floristički siromašna: u 15 fitocenoloških snimaka zabilježeno je svega 67 vrsta, što je malo za heliofilne zajednice. Osim edifikatora u spratu drveća javlja se još svega pet vrsta: Carpinus betulus, Fagus moesiaca, Betula verrucosa, Pyrus pyraster, Prunus avium. Navedene vrste nemaju veliku stalnost i imaju veoma malu pokrovnost. Sprat žbunja je takođe floristički siromašan i ima malu pokrovnost (10 do 30%). Vrste koje se u spratu žbunja javljaju sa najvećom stalnošću su: Corylus avellana, Carpinus betulus, Fagus moesiaca, Juniperus communis. Sprat prizemne flore ima pokrovnost 20 do 100 %, ali su češće sastojine koje imaju veliku pokrovnost. Najveću vrijednost brojnosti i pokrovnosti u ovom spratu imaju: Pteridium aquilinum, Festuca vallesiaca, Veronica officinalis, Hieracium sp. Sve druge vrste javljaju se u znatno manjem broju i sa manjim stepenom prisutnosti. Florističko siromaštvo, kao i dominacija acidofilnih i pionirskih vrsta, ukazuje na jak stepen degradacije. Degradacija se javlja gotovo isključivo kao rezultat antropogenog uticaja, jer su edafski uslovi vrlo dobri (uglavnom kisela smeđa zemljišta povoljnih fizičkih i hemijskih osobina), kao i klimatski i orografski. U spektru životnih formi dominiraju hemikriptofite, iza kojih slijede fanerofite i hamefite. U malom procentu su zastupljene geofite i terofite. Visok procenat hemikriptofita i hamefita u šumama kitnjaka i cera pokazatelj je ekstremnih uslova staništa: jaku degradaciju i prilično niske temperature. Malo procentualno učešće terofite takođe je pokazatelj niskih temperatura na staništu. Asocijacija Quercetum petraeae-cerris Stef. 83 u Voloderu je razčlanjena na tri subasocijacije. Dvije su uslovljene orografski (typicum i xerophyllum), a treća edafski (calcicolum).

Hrastovo-grabove šume - U dolini Ćehotine su razvijene šume kitanjaka i graba koje zauzimaju male površine, obično razvijene u vidu šikara oko njiva, puteva i kao uzani pojas na rubu bukovih šuma. Ove šume izbjegavaju strma i suva staništa, najbolje uspijevaju na blagim, neutralnim ili slabo kiselim i dubokim mineralnim tlima. Takva su tla pogodna za kulturu žitarica, pa su od davnina šume krčena da bi se dobile njive i livade. Sada se na napuštenim njivama i između kultura mogu naći raskidane sastojine u vidu

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

šikare. U njima je dobro razvijen sprat grmlja, koje mjestimično ima pokrovnost i preko 90%. S obzirom da pomenute šume ne pokrivaju velike površine, već su fragmentisane, u njih lako prodiru vrste iz drugih šuma koje imaju veću ekološku amplitudu. Prizemna flora je sastavljena od velikog broja vrsta koje su karakteristične za bukove šume, kao i od vrsta sa čistina i iz termofilnih šuma. Sprat drveća čine: Quercus petraea, Carpinus betulus, Prunus avium, Acer campestre, Fraxinus excelsior, Acer obtusatum. U spratu žbunja najčešće se javljaju: Sorbus torminalis, Corylus avelana, Clematis vitalba, Sorbus aria, Pirus piraster, Evonymus verrucosus, Lonicera xylosteum. Vrste sprata zeljastih biljaka su: Campanuila persicifolia, Stellaria holostea, Asarum europeum, Galanthus nivalis, Anemone nemorosa, Lilium martagon, Melitis melissophyllum, Symphytum tuberosum, Mercurialis perenis, Aremonia agrimonioides, Sanicula europea, Helleborus odorus, Lamium luteum, Euphorbia amygdaloides.

Mješovite šume smrče i jele na području Pljevalja čine 10,2% od ukupne obrasle šumske površine. Sastojine ovih šuma razvijaju se pod različitim ekološkim uslovima, abiotičkim i biotičkim, tako da postoji i razlike u njihovoj fitocenolškoj pripadnosti, strukturi i florističkom sastavu. Najviše su istraživane na području Ljubišnje. Na sjevernim i sjevero-istočnim ekspozicijama bilježene su inicijalne sukcesivne faze obrastanja goleti predstavnicima prizemne flore, žbunja i pionirskim vrstama šumskog drveća. Ovo je evidentirano na degradiranim staništima mješovite šume smrče i jele poslije požara, odnosno dugogodišnjeg intezivnog pašarenja koje je dovelo do degradiranja staništa. U ovakvim sastojinama drveće je „razbacano“, a usled degradiranog zemljišta još ne postoje uslovi za nastanak šume koja bi imala ekonomsku vrijednost. U sljedećem sukcesivnom stadijumu javljaju se breza (Betula verrucosa) i jasika (Populus tremula) kao pionirske vrste i omogućavaju naseljavanje smrče. Ove sastojine, koje predstavljaju sljedeći korak u uspostavljanju poljuljane ravnoteže ističu se nepotpunim sklopom. Nalaze se na sjevernim, sjevero- istočnim i sjevero-zapadnim ekspozicijama i nagibima u prosjeku 10-20°. U spratu drveća javljaju se: Betula verrucosa, Populus tremula, Picea excelsa i Abies alba. U spratu žbunja prisutne su: Picea excelsa, Juniperus communis, Rosa arvensis. Elementi sprata prizemne flore su: Vaccinium myrttilus, Rosa alpina, Betula verrucosa, Galium rotundifolium, Veronica urticifolia, Festuca drymea, Euphorbia amygdaloides... U sljedećem sukcesvnom stadijumu mješovitih šuma smrče i jele dominira smrča i jela je zastupljena sa svega 10 do 15 %. Ove sastojine se razvijaju na nešto suvljem zemljištu i siromašnije su predstavnicima koji karakterišu mješovite šume smrče i jele, odnosno bogatije predstavnicima čistih smrčevih šuma. Imaju gušći sklop od predhodno navedenih sastojina. Zemljište ima bolje fizičke osobine u odnosu na zemljište ranijih sukcesivnih faza, što se ogleda u većem vodnom kapacitetu, dobroj propustljivosti za vodu i dobroj aeraciji. Sprat drveća čine: Picea excelsa, Abies alba i Fagus moesiaca. U spratu žbunja prisutne su: Picea excelsa, Abies alba, Pinus silvestris. Elementi sprata zeljastih biljaka su: Vaccinium myrttilus, Picea excelsa, Betula verrucosa, Daphne mezereum, Galium rotundifolium, Listera cordata, Oxalis acetosella, Luzula luzulina, Gentiana asclepiadea... Na Ljubišnji, kao i brojnim lokalitetima u okolini Pljevalja, zabilježene su i sastojine smrče i jele sa približno istim učešćem obje vrste. Istraživanja ovih sastojina na Ljubišnji su pokazala da su to ekonomski značajne šume, pa im je tokom istraživanja posvećena veća pažnju u poređenju sa ranije navedenim sastojinama. Ove sastojine nalaze se na sjeveroistočnim i sjeverozapadnim ekspozicijama, nadmorskim visinama od 1000 do 1400 m i nagibima od 10° do 30°; imaju vrlo gust sklop. Što se tiče njihovog zdravstvenog stanja, u malom obimu je konstatovano prisustvo surlaša (Rhynchites sp.) i hermesa, dok je u zavidnom obimu konstatovano prisustvo gljive Fomes annosus, koja prouzrokuje truljenje korjena. U fitocenološkom smisli ove sastojine pripadaju subasocijaciji Abieti-Piceetum illyricum Stef., 1963 subas. galietosum rottundifolii. Sprat drveća izgrađuju: Abies alba, Pice aabies, Acer pseudoplatanus. U spratu žbunja prisutni su podmladci smrče i jele, a u malom broju se javljaju i jedinke vrbe Salix caprea. Zbog vrlo gustog sklopa sastojine sprat prizemne flore je slabo razvijen i ima pokrovnost od sve 2-3%, ali je floristički bogat; njegovi elementi su: mladice gornjih spratova (drveća i žbunja), Lonicera nigra, Lonicera alpigena, Vaccinium

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore myrtillus, Betula verrucosa, Daphne mezereum, Galium rotundifolium, Sanicula europea, Prenanthe purpurea, Veronica urticifolia, Asarum europaeum, Euphorbia amygdaloides, Festuca drymea, Aspidium felix mas, Anemone nemorosa, Anemone ranunculoides... Sprat mahovina je dobro razvijen i ima pokrovnost oko 80%. Sačinjavaju ga: Rhytiadelphus lorens, Dicranum scoparium, Hylocomium splendens. Šume na Ljubišnji se eksploatišu već dugi niz godina. Značajn dio sastojina gore navedenih šuma je pretvoren u dvospratne (sa jasno izražena dva sprata, sastojine koje nisu sječene zbog gustog sklopa visokog drveća imaju slabo razvijen sprat žbunja). Sječom debljih stabala prekinut je sklop sastojine, što je izazvalo podmlađivanje jele na velikim površinama, tako da gornji sprat čine stabla manjih prečnika, a donji sprat veoma gust i kvalitetan podmladak jele visine do 2 m. Prekomjernim sječama bukva je na znatnim površinama istisnuta i svedena na minimalno učešće.

Miješane šume bukve i jele rasprostranjene su u široj okolini Pljevalja, ali detaljnija istraživanja ovog tipa vegetacija vršena su samo na Ljubišnji. Na sjevernoj strani Ljubišnje razvijene su u uvalama, duž potoka i uvijek zauzimaju stranu sa manjim nagibom i sa dubljom i svježijom podlogom. Na jugoistočnoj strani bukva i jela zauzimaju znatno veće površine, što je uslovljeno povoljnim staništem, blažim nagibom i dubljim tlom. Obje edifikatorske vrste na tim lokalitetima dostižu normalan razvoj, kako u visinu, tako i u debljinu. Na skeletnijem tlu u spratu drveća javljaju se i bijeli (Pinus silvestris) i crni (Pinus nigra) bor. Po svom florisičkom sastavu bukovo-jelove šume na Ljubišnji slične su bukovo-jelovim šumama ostalih crnogorskih planina. Pored već nvedenih vrsta, u spratu drveća se javljaju: Picea abies, Acer pseudoplatanus, Acervisianii (veoma rijetko), Ulmus montana, Fraxinus excelsior. U spratu žbunja bilježe se: Lonicera alpigena, Rhamnus falax, Lonicera xylosteum, Lonicera nigra, Evonymus verrucosa, Rosa alpina i Spirea ulmifolia. Elementi prizemne flore su: Asperula odorata, Cardamine enneaphylos, Euphorbia amygdaloides, Veronica officinalis, Paris quadrifolia, Mycelis muralis, Calamintha grandiflora, Galium rotundifolium, Anemone agrimonioides, Scrophularia scopolii, Nephrodium filix mas...

Subalpijska bukova šuma (Fagetum silvaticae subalpinum) se na Ljubišnji javlja samo na jednom mjestu, iznad Vukodola, u vidu klina koji je utisnut između pojasa klekovine bora i subalpiske smrčeve šume.

Klekovina bora (Pinetum mughi montenegrinum) se na Ljubišnji nastavlja na pojas smrče i ima različitu širinu. Počinje od oko 1800 m i mjestimično se pruža do najvećg vrha (2238 m). Tako na Ljubišnji nema pojasa planinskih goleti, osim onih koje su nastale sekundarnim putem – paljevinom ili sniježnom lavinom na velikim nagibima. Klekovina bora spušta se i niže od navedene granice, ali samo u uvale gdje se sniježni pokrivač dugo zadržava. Klekovina bora, kao završni pojas na Ljubišnji, ima veliki značaj za smrčeve šume, koje su ovim pojasom zaštićene od velikog spiranja vodenih bujica i sniježnih lavina. Ovome u prilog najbolje govore podaci o velikoj šteti na smrčevim šumama koje su nanijele lavine na onim lokalitetima gdje je klekovina potisnuta. Jugozapadna i južna strana Ljubišnje slabo su obrasle klekovine, javlja se samo mjestimično u malim grupama ili pojedinačno. Ali, sjeverna i sjevero-istočna strana je obrasla klekovinom u značajnoj mjeri. Floristički sastav klekovine bora na Ljubišnji ne odstupa značajno od florističkog sastava ovog tipa vegetacije na ostalim planinama u Crnoj Gori. Karakteristične vrste sprata žbunja su: Pinus mughus, Sorbus glabrata, Salix grandiflora, Sorbus chamaemspilus. U spratu zeljastih biljaka sa visokom stalnošću javljaju se: Vaccinium myrtillus, Hypericum alpigenum, Geranium silvaticum, Luzula saxatila, Rubus saxatilis, Senecio Fuchsii, Adenostyles Alliariae... Na Ljubišnji se u zajednici klekovine bora, u spratu zeljastih biljaka, javljaju neke vrste koje se ne bilježe u ovoj zajednici na ostalim crnogorskim planinama. To su: Heracleum sibiricum, Tozzia alpina, Anemone narcissiflora, Trollius europaeus.

Prikazane asocijacije predstavljaju samo dio bogate šumske vegetacije opštine Pljevlja. U nastavku su date asocijacije koje se navode za područje Pljevalja, ali ne postoje detaljni podaci o njihovom florističkom

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore sastavu i strukturi. Šumske zajednice: Quercetum serbicum montanum Černjavavski & Jovanović (dolina Ćehotine), Alnetum glutinosae continentale Lakušić 1966 (dolina Ćehotine), Salicetum albo-fragilis Tx (1948) 1955. Zeljaste zajednice: Senecioni fuchsii-Sambucetum racemosi Noirf. 1949, Rumicetum alpini dinaricum Lakušić 1964, Bromo-Plantaginetum mediae Ht (1931) 1949, Bromo-Danthonietum calycinae Šugar 1972, Polygonetum avicularis dinaricum Lakušić 1972, Caricetum elatae W- Koch 1926, Carici- Blysmetum compressi Eggl. 1933.

Pregled staništa od međunarodnog značaja

Tabela: Pregled tipova staništa značajnih za EU (NATURA 2000 staništa) Naziv staništa Napomena Staništa ovog tipa se javljaju u svim delovima Crne 3130 Obale oligotrofnih do mezotrofnih stajaćih voda sa amfibijskom vegetacijom Gore, ali svugde zauzimaju male površine. Oko Littorelletea uniflorae i/ili Isoeto-Nanojuncetea velikih glacijalnih jezera na Durmitoru postoje velike sastojine Relativno česta staništa usvim delovima Crne Gore, ali svugde zauzimaju male površine. 3140 Tvrde oligo-mezotrofne vode sa dnom obraslim harama (Characeae) Značajne sastojine su prisutne u glacijalnim jezerima Durmitora. 3220 Šljunkovite obale planinskih rijeka obrasle zeljastom vegetacijom 3240 Obale planinskih rijeka obrasle sivom vrbom (Salix eleagnos) 4060 Alpijske i borealne vrištine 4070 Klekovina bora Pinus mugo i dlakave alpske ruže Rhododendron hirsutum Dobro razvijene sastojine na Ljubišnji 5130 Formacije kleke (Juniperus communis) u vrištinama ili karbonatnim travnjacima 6150 Alpijske i subalpijske silikatne travne zajednice 6170 Alpijske i subalpijske krečnjačke travne zajednice 6210 Polu-prirodne suve karbonatne livade i pašnjaci sa facijesima žbunjaka Dosta rasprostranjen tip staništa u okolini Pljevalja, (važna staništa orhideja) ali ne postoje publikovani podaci 6230* Vrstama bogati pašnjaci tvrdače (Nardus stricta) 6410 Hidrofilne livade i tresave beskoljenke (Moelinia caerulea) 6430 Hidrofilne visoke zeleni 6510 Nizijske visoke mezofilne livade 6520 Planinske visoke mezofilne livade 7220* Izvori sa formacijama sedre (Cratoneurion) Kanjon Tare 7230 Alkalne tresave Durmitor, Ljubišnja 8120 Krečnjački planinski i alpijski sipari (Thlaspietea rotundifoli) 8130 Zapadnomediteranski termofilni sipari Kanjon Tare 8210 Krečnjačke stijene sa hazmofitskom vegetacijom 8310 Jame i pećine 91E0 Aluvijalne šume crne johe i gorskog jasena (Alno-Padion, Alnion incanae, Dolina Ćehotine Salicion albae) 91L0 Ilirske hrastovo-grabove šume (Erythronio-Carpinion) Dolina Ćehotine 91M0 Panonsko-Balkanske šume cera i kitnjaka 91W0 Šume mezijske bukve 91BA Mezijske jelove šume 9410 Acidofilne planinske šume smrče (Vaccinio-Piceetea) 9530* (sub-) Mediteranske šume endemičnih crnih borova

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

91E0 Aluvijalne šume crne johe i gorskog jasena (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae) – floristički podaci o ovom tipu staništa postoje za 3 lokaliteta (Agencija za zaštitu životne sredine, Monitoring biodiverziteta za 2011. godinu): Donja Brvenica (N42° 23‘ 08'' E 19° 14‘ 03''), Ušće Volodera u Ćehotinu (N42° 23' 12'' E 19° 10‘ 56'') i Ćehotina - okolina Gradca (N42° 23' 16'' E 19° 09‘ 27''). Ovaj tip vegetacije je prisutan u uskoj obalnoj zoni. Njen kontinuitet je mjestimično prekinut uskim krčevinama, napravljenim radi lakšeg pristupa rijeci. Na lokalitetu ušće Volodera u Ćehotinu se nalazi uređeno lokalno izletište. Po florističkom sastavu zajednice istraživanih tokova se razlikuju među sobom. Obalom Donje Brvenice dominira crna jova (Alnus glutinosa). Kao prateći elementi se još javljaju Salix fragilis, Coryllus avellana, Sambucus nigra, Malus sylvestris, Evonymus europaea, Acer pseudoplatanus. Na ušću Volodera u sastav zajednice gotovo ravnopravno ulaze Alnus glutinosa, Alnus incana, Fraxinus excelsior, a kao prateći elementi se javljaju Corus mas, Tilia cordata, Salis ealeagnos, Malus sylvestris, Clematis vitalba. Po florističkom sastavu obalska vegetacija Ćehotine kod Gradca je slična Voloderskoj, s tim što se pratećim elementima još pridružuju i Crataegus monogyna, Carpinus betulus, Prunus spinosa. Navedeni tip staništa na pomenutim lokalitetima je označen kao reprezentativan.

Tokom realizacije EMERALD projekta u Crnoj Gori, čiji je cilj uspostavljanje ekološke mreže područja od posebnog interesa za zaštitu i predstavlja obavezu svih država potpisnica Bernske Konvencije, zapaženo je da u Crnoj Gori postoji jedan specifičan tip staništa. To su smrčeve šume na Ljubišnji, kojima je u međunarodnom sistemu klasifikacije dodijeljen posebni kod - 42.243 Montenegrine spruce forest. Uzimajući u obzir specifičnost ovog staništa, nacionalni eksperti su međunarodnoj zajednici predložili da se uvrsti u spisak NATURA 2000 habitata. Smrčeve šume na Ljubišnji zauzimaju najveće prostranstvo i razvijene su kako na sjevernim i sjevero- istočnim, tako i na južnim i jugozapadnim padinama. Sa sjeverne i sjevero-istočne strane razvijene su u vidu moćnog šumskog pojasa koji se pruža u visinskom dijapazonu od 1110 mnv do 1900 mnv. Na južnim padinama smrčeve šume grade nešto uži pojas, između 1150 – 1850 metara. Pojedinačni primjerci smrče, u formi kržljavih žbunova, mogu se pronaći i do 2200 mnv. Specifičnost smrčevih zajednica na Ljubišnji, u poređenju sa ostalim planinama u Crnoj Gori, ogleda se u činjenici da grade poseban pojas širine od 400 do 800 m. Na ostalim planinama smrča je vezana za duboke i hladne uvale i vrtače na sjevernim ekspozicijama, gdje se snijeg dugo zadržava. Ovakvo zoniranje smrčevih šuma na Ljubišnji objašnjava se specifičnom kombinacijom klimatskih prilika, reljefa i geološke podloge. O specifičnostima smrčevih šuma na Ljubišnji govore i florističke razlike ovih sastojina u poređenju sa smrčevim šumama na drugim crnogorskim planinama. U spratu zeljastih biljaka prisutni su neki arktički florni elementi, koji su veoma rijetki (ili ih uošte nema) na drugim lokalitetima: Geranium sylvaticum, Veratrum album, Adenostyles alliariae, Homogyne alpina, Valeriana montana... S obzirom na različit visinski položaj, ekspoziciju, geološku podlogu (silikat ili krečnjak), postoje i razlike u florističkom sastavu između pojedinih sastojin smrčevih šuma na Ljubišnji. Na južnim i jugo-zapadnim padinama sastojine se razvijaju na silikatnoj podlozi i smrča u spratu drveća ima apsolutnu dominaciju; slična je situacija i na krečnjačkoj podlozi iznad 1700 mnv. U pomenutim sastojinama se rijetko u spratu žbunja javlja bijeli bor (Pinus silvestris). Na krečnjačkoj podlozi (sjeverne padine) u spratu drveća javljaju se i jela, bukva, a na skeletnoj podlozi i bijeli bor. Pored toga, bolje je razvijen i sprat žbunja čiji su elementi: Daphne mezereum, Lonicera xylosteum, Lonicera alpigena, Spirea ulmifolia... U spratu zeljastih biljaka prisutne su: Viola biflora, Adenostyles alliariae, Homogyne alpina,Trollius europaeus... Sprat zeljastih biljlaka na silikatnoj podlozi ima manju pokrovnost, a siromašniji je i po broju vrsta; u njegov sastav ulaze: Luzula luzulina, Daphne blagayana, Hieracium murorum. U skladu sa gore navedenim razlikama, na Ljubišnji su opisane dvije subasocijacije smrčevih šuma: Piceetum excelsae croaticum montanum Ht 1950 i Piceetum excelsae croaticum subalpinum Ht 1950.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Fauna

Područje opštine Pljevlja pripada planinskoj oblasti sjevernih Dinarida, praktično u centralnom dijelu Balkanskog poluostrva. Područje opštine je po veličini na trećem mjestu u Crnoj Gori i obuhvata raznolika staništa na 1346 km2. Sastav i distribucija faune zavisi prvenstveno od vrste staništa. Postojeća staništa možemo svrstati u jednu od sledećih grupa: - kultivisane livade, voćnjaci, njive i šibljaci su dominantni u dolinama (Pljevaljska kotlina, doline rijeka Ćehotine, Maočnice i brojnih potoka) i platou Kosanice - listopadne šume bukve i miješovite šume bukve i jele nisu jasno definisane u jednom kontinuiranom visinskom pojasu, već su razvijene u udolinama - zona četinarske šume u kojim dominira smrča (Picea abies) na nešto većim nadmorskim visinama, do 1850 mnm - pojasa bora klekovine (Pinetum mugii) od 1800-2238 m - pojas alpskih pašnjaka na crnogorskom dijelu Ljubišnje nije razvijen u posebnu vegetacijsku zonu već se oni javljaju mjestimično kao planinske goleti nastale potiskivanjem klekovine bora, koja se ovdje proteže do najvišeg vrha, odnosno čini završni pojas vegetacije iznad zone četinarske šume - urbanizovana područja gradskog jezgra Pljevalja i ostalih naselja - vodena staništa su malobrojna, a najistaknutija su rijeka Ćehotina i vještačko jezero Otilovići.

Šume čine 59% površine opštine Pljevlja, a neobrasle površine čine 21%.

Sistematskih istraživanja faune na području opštine Pljevlja nije bilo. Dostupni literaturni podaci odnose se samo na pojedine životinjske grupe istraživane na pojedinim lokalitetima.

Fauna beskičmenjaka Rakovi (Crustacea) Rječni rak Austropotamobius torrentium nastanjuje Ćehotinu, Lim, Taru. Nalazi se na listi Habitat Directive (Annex II). Procjena je da populacije ove vrste u Evropi opadaju.

Insekti Listopadne, mješovite i četinarske šume su stanište za riđeg šumskog mrava Formica rufa, tačnije za dvije vrste iz iste grupe mrava: Formica polyctena i Formica pratensis. Pravi riđi šumski mrav (Formica rufa) je, do sada, u Crnoj Gori, pronađen samo na nekoliko lokaliteta Durmitorskog masiva. Ali i ove dvije vrste, osim morfološke sličnosti sa F. rufa, imaju i istu ekološku ulogu: čuvari su šuma od prenamnožavanja štetnih insekata, prvenstveno gubara. Njihova gnijezda lako prepoznajemo kao kupe od biljnih ostataka visine i preko 1.5 m. Formica polyctena se nalazi na IUCN Crvenoj listi sa statusom LR/nt. tj. iako nije ugrožena, tendencija je da joj preti smanjenje brojnosti i prelazak na status ugroženih vrsta. Iako je domaćim zakonodavstvom prepoznata samo vrsta Formica rufa, smatramo da se i populacije ove dvije vrste moraju zaštititi. Od tvrdokrilaca (Coleoptera) dvije su vrste zaštićene na nacionalnom nivou Lucanus cervus L. (jelenak) i Oryctes nasicornis L. (nosorožac). Prvi je zaštićen kao najveći i najljepši tvrdokrilac, drugi kao rijetka i ugrožena vrsta. Osim ove dvije još veliki broj saproksilnih vrsta tvrdokrilaca (vrsta koje se hrane trulim drvetom) zavise od stanja šuma. Zbog sječe starih šuma i šumsko-uzgojnih radova, sužen je životni prostor ovih vrsta, a naročito njihovih larvi koje se razvijaju u truloj drvnoj materiji. Upravo larve ubrzavaju proces trulenja i omogućavaju pravilan ciklus kruženja materija u prirodi. Od bogate familije leptira zaštićene su 3 vrste: - Papilio machaon L. (lastin rep), na planinskim padinama sa žbunastom vegetacijom, dolinama rijeka, poljoprivrednim i urbanim područjima;

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

- Iphiclides podalirius L. (jedarce) duž šumskih ivica i padina sa žbunastom vegetacijom do 1600mnm. - Parnassius apollo L. (apolonov leptir) na kamenitim planinskim padinama, dolinama rijeka i kanjonima, od 500 do 2000mnm. Na osnovu postojećih staništa, očekuje se da, prvenstveno šumski pojas Ljubišnje, nastanjuju i Buprestis splendens i Rosalia alpina, takođe saproksilni insekti tvrdokrilci. Obije vrste su zaštićene domaćim zakonodavstvom, a nalaze se i na listi Habitat direktive.

Gastropoda Na kamenitim travnatim padinama, ali i u šumskoj i vegetaciji u blizini potoka, može se naći puž Helix vladica (Kobelt, 1898), vrsta zaštićena domaćim zakonodavstvom. Vrsta se na IUCN Crvenoj listi tretira kao Least concern (LC), a smatra se da su njene populacije u Evropi stabilne, jer se pokazalo da je prilagodljiva na promjene staništa. Puž golać Malacolimax mrazeki (Simroth, 1904) je endemit Crne Gore. Nije zaštićena zakonom, nalažena je na svega nekoliko lokaliteta u Crnoj Gori i to u sjevernom planinskom dijelu na Hajli, Ljubišnji, Goliji i Durmitoru. Ova vrsta se javlja u šumama, naročito u mješovitim u kojima ima bukve, ponekad i na otvorenim staništima zaklonjena u vegetaciji.

Fauna riba Za faunu riba na području opštine Pljevlja jedino rijeka Ćehotina i njena najveća pritoka Voloder, omogućuju kompletan ciklus razvića ribljih populacija jer tokom cijele godine imaju stabilan protok vode. Gornji tok rijeke Ćehotine, uzvodno od Pjevalja, tačnije od Rabitlje, je klase A1.S,I, a nizvodno je klase A2.C,II. Zbog ulivanja različitih otpadnih voda rijeka postaje zamućena, tako da joj se ne vidi dno ni na 0.5m dubine. I pored toga je i u donjem toku bogata ribljim fondom. Samo je pitanje da li je riblje meso pogodno za ljudsku ishranu ili samo za sportski ribolov. Rijeka Voloder je pod neznatnim antropogenim uticajem, pa je voda čista i prozirna. Prirodno je mrestilište za Salmo labrax (potočna pastrmka), a nađena je i vrsta Cottis gobio (peš), sa stabilnim i brojnim populacijama. U Ćehotini su, od vrsta sa liste Habitat Direktive (Natura 2000), registrovane: - Hucho hucho (mladica) - uglavnom u virovima ispod stijenja osim kad se hrani pa zalazi na prelive i u tišake. Brojnost populacija izuzetno velika obzirom da se radi o terminalnom predatoru, uz to populacioni trend je uzlazan. - Chondrostoma nasus (skobalj) - u dubljim i mirnijim djelovima rijeke, manji primjerci uz obalu i obalno kamenje. Populacija izuzetno brojna sa jedinkama svih uzrastnih klasa. Najkrupnije jedinke (preko 1 kg težine i 40 cm dužine) veoma brojne, populacioni trend stabilan. - Barbus sp. (mrena) - na svim djelovima rijeke, a veće jedinke po sredini tiška i u virovima. Brojnost velika, stabilna populacija sa svim uzrastnim kategorijama pravilne brojnosti. Trend stabilan. Na listi Bernske konvencije je Thymallus thymallus (lipljen) - uglavnom u virovima i u centralnim djelovima riječnih tišaka. Populacija je izuzetno brojna i stabilna. I ako nije zaštićena, kao značjna vrsta sa aspekta ihtiologije je i vrsta Salmo trutta (labrax) – crnomorska pastrmka potoara, koja se sreće na cijeloj dužini toka rijeke Ćehotine. Populacija izuzetno brojna sa velikim brojem jedinki najmlađih uzrasta. Prisutne i jedinke starijih generacija, a populacioni trend je uzlazan.

Fauna vodozemaca i gmizavaca Kratkotrajna istraživanja, sprovedena tokom 2011. i 2012. za potrebe praćenja stanja biodiverziteta na ograničenom području Ljubišnje, pokazala su da je herpetofauna ovog regiona raznovrsna. Na osnovu rezultata praćenja stanja biodiverziteta tokom 2011. registrovane su 4 vrste, a istraživanjima tokom 2012. taj broj je uvećan na 9 vrsta vodozemaca.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Slična situacija je i sa gmizavcima. Prvim istraživanjima tokom 2011. registrovane su samo 4 vrste, da bi tokom 2012. taj broj bio uvećan na 11 (4 vrste guštera i 7 vrsta zmija). Lokve i kamenice, vlažna i močvarna mjesta u blizini vode, brojni kanali na kultivisanim livadama i njivama, kao i otoke izvora u hrastovim i bukovim šumama su pogodna staništa za vodozemce. Populacije vodozemaca su dobro očuvane i zadovoljavajuće brojnosti (nisu izolovane i obezbjeđuju uspješnu reprodukciju). Stanje populacija većine vrsta gmizavaca zavisi od stanja šuma, odnosno njihovog očuvanja. Intenzivno krčenje šume i žbunaste vegetacije moglo bi ugroziti populacije većine vrsta gmizavaca.

Tabela: Vrste herpetofaune registrovane na Ljubišnji tokom 2011. godine Zakonom zaštićena Ime vrste Međunarodni status zaštite Napomena (CG) Habitat Directive (Annex II); Bernska Bombina variegata - konvencija Ichthyosaura (Mesotriton) + alpestris Lissotriton (Triturus) vulgaris + Habitat Directive Rana temporaria - (Annex II); Habitat Directive Lacerta trilineata + (Annex IV); Habitat Directive (Annex II); Bernska Natrix tessellata + konvencija Habitat Directive (Annex II); Bernska Vipera ammodytes + Balkanski subendem konvencija Habitat Directive (Annex II); Bernska Zamenis longissimus + Populacije su malobrojne konvencija

Fauna ptica Ornitološki je cijelo područje opštine Pljevlja slabo istraženo. Tokom 2011. i 2012) se više pažnje posvetilo istraživanju faune ptica na masivu Ljubišnje. Područje Ljubišnje odlikuje karakterističnim šumskim i planinskim vrstama pjevačica, kao i nekoliko vrsta grabljivica, koje i gnijezde na tom području. Prema ornitološkoj podjeli (BiE, 2004) habitati Ljubišnje obuhvataju planinske pašnjake, poljoprivredne površine i umjerene i borealne šume. Šumska staništa Ljubišnje čine mozaik relativno krupnih cjelina i manjih fragmenata listopadne i četinarske šume. Ove šume su prirodno stanište brojnih pjevačica, npr. sive sjenice (Parus montanus), carića (Troglodytes troglodytes), kao i pripadnika porodice koka, npr. tetrijeba (Tetrao urogallus), zatim grabljivica kao što je jastreb (Accipiter gentilis). Pašnjaci i livade se karakterišu vrstama otvorenih terena kao što je npr. rusi svračak (Lanius collurio), crvenrepka (Phoenicurus phoenicurus) itd. Antropogeni pejzaži su stanište polivalentnih i sinantropnih vrsta: sive vrane (Corvus cornix), svrake (Pica pica), gugutke (Streptopelia decaocto) itd. Visoke litice i nepristupačni djelovi šume predstavljaju pogodno stanište za orlove (Aquila chrysaetos-suri orao).

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Tabela: Status zaštićenosti ptica Status Vrste ptica Zaštićena u Bonska EU Direktiva Bernska CITES ugroženosti u Napomene Ljubišnje CG konv. (79/409/EEC) konv. App. I, II, III Evropi Accipiter gentilis + II I* III II sigurna (S) Accipiter nisus + II I* III II Sigurna (S) Actitis hypoleucos + II III u opadanju (D) Brojnost Anas platyrhynchos - II II/1, III/2 III sigurna (S) opada Anas strepera - II II/1 III u opadanju (D) Aquila chrysaetos + I, II I III II rijetka (R) Calandrella Brojnost + I III U opadanju (D) brachydactyla opada Brojnost Columba livia - II/1 III sigurna (S) opada Columba palumbus - I*, II/1**, III/1 III sigurna (S) Corvus corax + III sigurna (S) Corvus cornix - II/2 III sigurna (S) Erithacus rubecula + II III sigurna (S) Falco tinnunculus + II III II u opadanju (D) Fringilla coelebs + I* III sigurna (S) Garrulus glandarius - II/2 III sigurna (S) Brojnost Hirundo rustica + III prorijedjena (H) opada Brojnost Lanius collurio + I III prorijedjena (H) opada Motacilla alba + III sigurna (S) Brojnost Motacilla flava + III sigurna (S) opada Muscicapa striata + II III prorijedjena (H) Nucifraga + III sigurna (S) caryocatactes Oenanthe oenanthe + II III u opadanju (D) Parus ater + I* III sigurna (S) Parus major + III sigurna (S) Parus montanus + III sigurna (S) Parus palustris + III u opadanju (D) Passer domesticus + III u opadanju (D) Passer montanus + III u opadanju (D) Phoenicurus Brojnost + II III Prorijedjena (H) phoenicurus opada Phylloscopus + II III sigurna (S) collybita Pica pica - II/2 III sigurna (S) Regulus regulus + II III sigurna (S) Saxicola rubetra + II III sigurna (S) Sitta europaea + III sigurna (S) Streptopelia - II/2 III sigurna (S) decaocto

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Status Vrste ptica Zaštićena u Bonska EU Direktiva Bernska CITES ugroženosti u Napomene Ljubišnje CG konv. (79/409/EEC) konv. App. I, II, III Evropi Brojnost Streptopelia turtur - II* II/2 III u opadanju (D) opada Sturnus vulgaris + II/2 III u opadanju (D) Sylvia atricapilla + II III sigurna (S) Tetrao tetrix + I*, II/2, III/2*** III U opadanju (D) Brojnost Tetrao urogallus + I, II/2, III/2 II*,III** sigurna (S) opada Troglodytes + I* III sigurna (S) troglodytes

Fauna sisara Na teritoriji opštine Pljevlja detaljna istraživanja faune sisara nikada nisu rađena, ali raznovrsnost staništa ukazuje da fauna sisara nije ništa manje bogata nego na Durmitoru gdje je registrovano 37 vrsta sisara. Krupni sisari preferiraju biotop listopadnih i mješovitih šuma, najzastupljenijih na Ljubišnji, ali i na krajnjem sjevero-zapadnom području opštine. Fauni listopadnih i mješovitih šuma pripadaju: srna, medvjed, divlja svinja, vuk, lisica, zec, lasica, kune, vjeverica i razne vrste miševa. Biotop visokoplaninskih pašnjaka i kamenjara, obuhvata zonu iznad gornje granice šumske vegetacije. Slična fauna nastanjuje i šikare i pašnjake na površi između Kosanice i kanjona rijeke Tare u južnom dijelu opštine i identična staništa na krajnjem sjevero-zapadu opštinske teritorije, ka granici sa BiH i Srbijom. Fauna sisara u ovom biotopu zastupljena je sa zecom, krticom, više vrsta miševa i rovčica, a pristuno je i slijepo kuče. Dolina rijeke Ćehotine, posebno u klisurskim djelovima, je pogodno stanište za slijepe miševe. Iznad površine vode u sumrak love insekte: Hipsugo savii(?) - mali planinski slijepi miš i Pipistrelluspipistrellus - patuljasti slijepi miš. Posebno interesantan podatak je da u samom gradu nisu registrovani slijepi miševi. Najvjerovatnije objašnjenje je aerozagađenje. Vrste slijepih miševa (Chiroptera) za koje se očekuje da nastanjuju područje opštine Pljevlja: - Rhinolophus ferrumequinum - Veliki potkovičar - Rhinolophus hipposideros - Mali potkovičar - Plecotus austriacus - Sivi ušati slijepi miš - Plecotus auritus - Smeđi ušati slijepi miš - Myotis mystacinus - Mali brkati večernjak - Myotis emarginatus - Riđi večernjak - Myotis nattereri - Resasti večernjak - Myotis blythii - Mali mišouhi večernjak - Myotis myotis - Veliki mišouhi večernjak - Pipistrellus pipistrellus - Patuljasti slijepi mišić - Hypsugo savii - Planinski slijepi mišić - Eptesicus serotinus - Veliki ponoćnjak - Vespertilio murinus - Dvobojni večernjak.

Tabela: Status zaštite sisara Ime vrste Zakonom zaštićena (CG) Međunarodni status zaštite Napomena Apodemussylvaticus (šumski brojne populacije na - - miš) pojedinim lokalitetima Habitat Directive (Annex II); Canis lupus (vuk) - povremeno viđan Bernska konvencija Capreolus capreolus (srna) - Bernska konvencija viđana veoma rijetko Chiroptera - slijepi miševi (sve +

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Ime vrste Zakonom zaštićena (CG) Međunarodni status zaštite Napomena vrste) Slijepi miševi - Microchiroptera - Bernska konvencija (sve vrste) Habitat Directive Microchiroptera Myotis blythii - (Annex II); Microchiroptera Myotis Habitat Directive - emarginatus (Annex II); Habitat Directive Microchiroptera Myotismyotis - (Annex II); Crocidura leucodon - poljska - rovčica Crocidura suaveolens- vrtna - rovčica Erinaceus europeus - zapadni - - jež Gliridae (sve vrste) - Bernska konvencija Lepus capensis (europaeus) - - Bernska konvencija zec gornji tok rijeke Ćehotine i Lutra lutra - vidra + Bernska konvencija rijeke Breznice Martes foina - kuna bjelica - Bernska konvencija Habitat Directive (Annex II); Martes martes - kuna zlatka - Bernska konvencija Meles meles - jazavac - Bernska konvencija Neomys fodiens - vodena - - rovčica Habitat Directive Rhinolophus ferrumequinum - (Annex II); Habitat Directive Rhinolophus hipposideros - (Annex II); Habitat Directive Rhinolophus mehelyi - (Annex II); Sciurus vulgaris - vjeverica - - često viđana Sorex alpinus - alpska rovčica - - Sorex araneus - šumska - - rovčica veoma brojan na Spalax leucodon - slijepo kuče + kultivisanim parcelama na padinama Ljubišnje povremeno viđana na Sus scrofa - divlja svinja - - različitim lokalitetima masiva Ljubišnje Talpa europea - evropska - - vrlo česta krtica viđan povremeno; u jesen 2010. godine jasno viđena Habitat Directive (Annex II); mečka sa 2 mladunca u Ursus arctos - mrki medvjed - Bernska konvencija blizini sela Vrbe, u ljeto 2011. viđen mužjak u blizini sela Bobovo; Vulpes vulpes - lisica - -

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

2.1.12. Zaštićena prirodna dobra i ekološki značajni lokaliteti

U zahvatu DPP "Koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore" nema lokaliteteta/područja koja imaju nacionalni/međunarodni status zaštite.

Planirana trasa dalekovoda prolazi kroz Dolinu Ćehotine - jedan dio područja predložen za EMERALD lokalitet.

Dolina Ćehotine sadrži pet tipova NATURA 2000 staništa: 91E0* Aluvijalne šume crne johe i gorskog jasena (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae), 91L0 Ilirske hrastovograbove šume, 91M0 Panonsko-Balkanske šume cera i kitnjaka, 91W0 Šume mezijske bukve i 9410 Acidofilne planinske šume smrče (Vacinio-Piceetea). U ovoj zoni evidenirane su i veoma interesantne sastojine heterogenog florističkog sastava, čiji je edifikator smrča. Na ovom EMERALD području nisu zabilježene populacije međunarodno značajnih vrsta. Sastav faune je vezan za stanišne tipove, koji se dolinom smjenjuju, od kultivisanih livada, voćnjaka, njiva i šibljaka, listopadnih šuma bukve i mješovitih listopadnih šuma do urbanizovanih područja. Sastav faune same rijeke se mijenja duž toka, pogotovo nakon prolaska kroz urbano jezgro Pljevalja i uliva različitih oblika zagađenja. Rječni rak Austropotamobius torrentium, koji nastanjuje Ćehotinu, je na listi Habitat Direktive (Dodatak II). U zavisnosti od vrste gore navedenih staništa, od ostalih beskičmenjaka dolinu Ćehotine nastanjuju insekti: Lucanus cervus L. (jelenak), Oryctes nasicornis L. (nosorožac), Iphiclides podalirius L. (jedarce); Parnassius apollo L. (apolonov leptir). U blizini potoka se može naći puž Helix vladica vrsta zaštićena domaćim zakonodavstvom. Vrsta se na IUCN Crvenoj listi tretira kao Least concern (LC). Duž šumskih ivica i na livadskim padinama svoja gnijezda formira Formica pratensis (šumski mrav), sa istom ekološkom ulogom kao i riđi šumski mrav (Formica rufa). Rijeka Ćehotina i njena najveća pritoka Voloder, omogućuju kompletan ciklus razvića ribljih populacija, jer tokom cijele godine imaju stabilan protok vode. Gornji tok rijeke Ćehotine, uzvodno od Pjevalja, tačnije od Rabitlje, je klase A1.S,I, a nizvodno je klase A2.C,II. Zbog ulivanja različitih otpadnih voda rijeka postaje zamućena, tako da joj se ne vidi dno ni na 0.5m dubine. I pored toga je i u donjem toku bogata ribljim fondom. U Ćehotini su, od vrsta sa liste Habitat Direktive (Natura 2000), registrovane: Hucho hucho (mladica), Chondrostoma nasus (skobalj), Barbus sp. (mrena). Na listi Bernske konvencije je Thymallus thymallus (lipljen). I ako nije zaštićena, kao značajna vrsta sa aspekta ihtiologije je bitna i vrsta Salmo trutta (labrax) – crnomorska pastrmka potočara, sreće se na cijeloj dužini toka rijeke Ćehotine. Brojni kanali na kultivisanim livadama i njivama, lokve i kamenice, vlažna i močvarna mjesta u blizini vode, kao i otoke izvora u šumama su pogodna staništa za vodozemce: Ichthyosaura (Mesotriton) alpestris, Lissotriton vulgaris, Bombina variegata scabra, Rana temporaria, Lacerta trilineata, Zamenis longissimi, Natrix tessellate, Vipera ammodytes. U okviru ornitofaune pašnjaci i livade se karakterišu vrstama otvorenih terena kao što su rusi svračak (Lanius collurio), crna crvenrepka (Phoenicurus ochruros), ćubasta ševa (Galerida cristata), planinska trepteljka (Anthus spinoletta) itd. Antropogeni pejzaži su stanište polivalentnih i sinantropnih vrsta: sive vrane (Corvus cornix), svrake (Pica pica), gugutke (Streptopelia decaocto) itd. Visoke litice i nepristupačni djelovi šume predstavljaju pogodno stanište za orlove (Aquila chrysaetos, A. heliaca, Circaetus gallicus). Šume su stanište brojnih pjevačica, npr. sive sjenice (Parus montanus), carića (Troglodytes troglodytes), kao i pripadnika porodice koka, npr. lještarke (Bonasa bonasia) i tetrijeba (Tetrao urogallus), zatim grabljivica kao što je jastreb (Accipiter gentilis) ili šumska sova (Strix aluco). Mamofauna doline Ćehotine karakterišu brojne populacije sitnih sisara, koji preferiraju kultivisane livade. Najtipičnije vrste su: Glis glis (puh); Apodemus sylvaticus (šumski miš); Apodemus flavicolis (žutogrli

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore miš); Apodemus mystacinus (kraški miš); Crocidura leucodon (poljska rovčica); Crocidura suaveolens (vrtna rovčica); Sorex araneus (šumska rovčica); Talpa europea (evropska krtica).

Područja na teritoriji opštine Pljevlja koja su izvan planirane trase dalekovoda a koja imaju nacionalni/međunarodni status zaštite ili su predložena za zaštitu na nacionalnom/međunarodnom nivou: - Dio NP Durmitor - obuhvata kanjon rijeke Tare duž desne pritoke Drage i površina mu je 68 km². Zaštitna zona, koja ne pripada Parku, ali sa njom čini prirodnu cjelinu, na teritoriji opštine Pljevlja se prostire na 76,5 km² (naselja Bobovo, Ograđenica i Vaškovo). - Sastojina klekovine bora na Ljubišnji. - Ljubišnja je potencijalni regionalni park/park prirode. - Ljubišnja je predložena za IPA područje, pri čemu su smrčeve šume istaknute kao najveća botanička vrijednost i predstavljale su osnovni motiv za kandidovanje ovog masiva za IPA sajt. Specifične smrčeve šume bile su osnovni motiv i pri kandidovanju Ljubišnje za EMERALD područje, pri čemu je predložena površine od 4332 ha. Osim smrčevih šuma, Ljubišnja ima i druge elemente biodiverziteta koji su značajni sa međunarodnog stanovišta: 13 vrsta ptica i 3 vrste sisara. - Gradski park u Pljevljima potencijalni spomenik prirode.

OCJENA SA ASPEKTA PRIRODNIH USLOVA Povoljnosti za izgradnju: - Umjereno topla klima bez izraženog sušnog perioda tokom godine sa manjom količinom padavina u zimskom dijelu godine. - stabilni tereni i veoma dobro nosive i uslovno stabilni terene sa promjenljivom nosivošću - Kraški tereni. Ograničenja za izgradnju: - Šume, livade i pašnjaci, ogoljeni tereni, poljoprivredne površine. - Brdsko – planinski teren, karakterisan velikom razuđenošću, sa velikim strminama i udolinama (visinski raspon između 600 - 1400 mnm). - Dolina Ćehotine - područje predloženo za EMERALD lokalitet. Sadrži pet tipova NATURA 2000 staništa.

2.2. STANJE KVALITETA ŽIVOTNE SREDINE

Za prostor zahvata DPP "Koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore" korišćeni su podaci iz Izvještaja o stanju životne sredine Agencija za zaštitu životne sredine Crne Gore za 2016. godinu. Za segmente životne sredine za koje nisu vršena ispitivanja na lokaciji i njenom bližem okruženju, preuzeti su podaci sa najbližih lokaliteta. Za one parametre čija su mjerenja uzeta na velikoj udaljenosti od zahvata plana i čiji parametri ne mogu biti iskorišćeni kao reprezentativni, uzeti su opšti zaključci mjerenja na nivou Crne Gore.

2.2.1. Vazduh

Kontrola i praćenje kvaliteta vazduha u Crnoj Gori vrši se radi ocjenjivanja, planiranja i upravljanja kvalitetom vazduha. Analiza dobijenih rezultata služi kao osnov za prijedlog mjera za poboljšanje i unaprjeđenje kvaliteta vazduha. Ocjena kvaliteta vazduha vršena je u skladu sa Uredbom o utvrđivanju vrsta zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha (Sl. list CG br. 45/08, 25/12).

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

U skladu sa Uredbom o uspostavljanju mreže mjernih mjesta za praćenje kvaliteta vazduha (Sl. list CG br. 44/10, 13/11), teritorija Crne Gore podijeljena je na tri zone, koje su određene preliminarnom procjenom kvaliteta vazduha u odnosu na granice ocjenjivanja zagađujućih materija, na osnovu dostupnih podataka o koncetracijama zagađujućih materija i modeliranjem postojećih podataka. Granice zona kvaliteta vazduha podudaraju se sa spoljnim administrativnim granicama opština koje se nalaze u sastavu tih zona.

Na automatskim stacionarnim stanicama praćen je kvalitet vazduha u Podgorici, Nikšiću, Pljevljima, Baru, Tivtu, Golubovcima i Gradini (Pljevlja). Mjerena je koncentracija sljedećih parametara: sumpor dioksida (SO2), azot monoksida (NO), azot dioksida (NO2), ukupnih azotnih oksida (NOx), ugljen monoksida (CO), metana (CH4), nemetanskih ugljovodonika (NMHC), ukupnih ugljovodonika (THC), PM10 čestica, prizemnog ozona (O3), benzena, toluena, etilbenzena, o-m-p xilena (BTX).

U skladu sa Uredbom o uspostavljanju mreže mjernih mjesta za praćenje kvaliteta vazduha, teritorija Crne Gore podijeljena je tri zone (Tabela) koje su određene preliminarnom procjenom kvaliteta vazduha u odnosu na granice ocjenjivanja zagađujućih materija na osnovu dostupnih podataka o koncetracijama zagađujućih materija i modeliranjem postojećih podataka. Granice zona kvaliteta vazduha podudaraju se sa spoljnim administrativnim granicama opština koje se nalaze u sastavu tih zona.

Tabela: Zone kvaliteta vazduha Zona kvaliteta vazduha Opštine u sastavu zone Andrijevica, Budva, Danilovgrad, Herceg Zona održavanja kvaliteta vazduha Novi, Kolašin, Kotor, Mojkovac, Plav, Rožaje, Šavnik, Tivat, Ulcinj i Žabljak Sjeverna zona Berane, Bijelo Polje i Pljevlja u kojoj je neophodno unaprijeđenje kvaliteta vazduha Južna zona Bar, Cetinje, Nikšić i Podgorica u kojoj je neophodno unaprijeđenje kvaliteta vazduha

U Pljevljima je kvalitet vazduha praćen na automatskim stacionarnim stanicama: u urbanoj zoni Pljevalja nalazi na lokaciji Gagovića imanje i u selu Kruševo na lokaciji "Gradina" u blizini Pljevalja.

Lokacija Gagovića imanje u urbanoj zoni Pljevalja: - Koncentracija sumpor(IV)oksida (SO2) je tokom 2016. godine u odnosu na prethodne godine značajno uticala na pogoršanje kvaliteta vazduha u Pljevljima. Zbog kvara na analizatoru i postupka kalibracije, nedostaju rezultati mjerenja u periodu jul - oktobar. Broj prekoračenja granične jednočasovne srednje vrijednosti iznosio je 17 (ne smije biti prekoračena preko 24 puta godišnje), dok je 21 dan bila prekoračena granična dnevna srednja vrijednost za zaštitu zdravlja (ne smije se prekoračiti više od 3 puta u toku godine).

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Grafikon: Koncentracija SO2 u vazduhu - Pljevlja

- Jednočasovne srednje koncentracije azot(IV)oksida (NO2) su bile ispod propisane granične vrijednosti (200μg/m3). Zbog kvara na analizatoru i postupka kalibracije, nedostaju rezultati mjerenja u periodu jul-decembar. Srednja godišnja koncentracija azot dioksida je takođe bila ispod propisane granične vrijednosti od 40μg/m3, i iznosila je 21,04μg/m3.

Grafikon: Koncentracija NO2 u vazduhu - Pljevlja

Srednje dnevne vrijednosti PM10 čestica su 181 dan (od 364 dana validnih mjerenja) prelazile propisanu graničnu vrijednost od 50μg/m3. Dozvoljeni broj prekoračenja je 35. Srednja godišnja koncentracija koja je iznosila 89,43μg/m3 bila je iznad propisane granične vrijednosti (40μg/m3). Na osnovu izmjerenih vrijednosti, može se konstatovati veliko opterećenje vazduha u Pljevljima sa PM10 česticama, ne samo zbog izmjerenih koncentracija, već i zbog velikog broja dana sa prekoračenjima. PM10 čestice su analizirane na sadržaj teških metala za koje su propisani standardi kvaliteta vazduha na godišnjem nivou. Sadržaj olova, računato kao srednja vrijednost nedjeljnih uzoraka je bio ispod propisane granične vrijednosti. Na isti način vršene su analize uzoraka filtera na sadržaj arsena, kadmijuma, nikla i žive. Rezultati analize pokazuju da je sadržaj kadmijuma, nikla i arsena bio ispod ciljne vrijednosti propisane sa ciljem zaštite zdravlja ljudi i rokom postizanja do 2015. godine. Srednja godišnja vrijednost sadržaja benzo (a) pirena prelazila je propisanu ciljnu vrijednost od 1ng/m3 i iznosila je 6,36ng/m3. Validnih mjerenja PM2.5 čestica je bilo 323 dana. Srednja godišnja koncentracija iznosila je 44,86μg/m3, što je iznad granične godišnje vrijednosti od 25μg/m3.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Grafikon: Koncentracija PM10 u vazduhu - Pljevlja

Lokacija Gradina (u selu Kruševo) u blizini Pljevalja: - Sve izmjerene vrijednosti sumpor(IV)oksida (SO2) posmatrane u odnosu na granične vrijednosti (jednočasovne srednje vrijednosti i dnevne srednje vrijednosti) za zaštitu zdravlja bile su značajno ispod propisanih graničnih vrijednost od 350μg/m3, odnosno 125μg/m3. Srednja godišnja koncentracija iznosila je 17,35μg/m3. - Sve srednje jednočasovne vrijednosti azot(IV)oksida (NO2) bile su ispod propisanih normi. Srednja godišnja vrijednost od 2,19μg/m3 ukazuje na veoma dobar kvalitet vazduha po osnovu ovog parametra na mjernom mjestu Gradina (dozvoljena srednja godišnja vrijednosti iznosi 40μg/m3). - Maksimalna dnevna osmočasovna srednja vrijednost prizemnog ozona (O3) je 2 puta prelazila propisanu ciljnu vrijednost (dozvoljeni broj je 25 prekoračenja tokom kalendarske godine). Srednja vrijednost 8-časovnih vremena usrednjavanja iznosila je 82,65μg/m3. Napomena: Zbog čestih prekida u radu i kvara mjernih instrumenata, prekida u napajanju električnom energijom i u radu interneta, kao i postupka servisa i kalibracije analizatora procenat validnih časovnih vremena usrednjavanja za sumpor(IV)oksida (SO2) iznosi 38,98%, a za azot(IV)oksida (NO2) iznosi 39,3, dok je za prizemni ozon (O3) procenat validnih osmočasovnih mjerenja iznosio 82,51%.

Fizičkohemijski parametri kvaliteta padavina Program sistematskog ispitivanja kvaliteta padavina je realizovan na 13 stanica u mreži za opšti hemizam i na pet stanica za ukupne taložne čestice. Najveći procenat pojave kiselih kiša je evidentiran u Ulcinju (13%), zatim Golubovcima (10%), i Podgorici/mokra (6%). Na ostalim stanicama pojava kiselih kiša je bila 1-2%, osim u Baru 4%, gdje je povećana u odnosu na 2015. godinu. Evidentiran je značajno manji broj kiselih kiša, nego u 2015. godini. Najčešće su se kisele kiše javljale tokom zime, a ima slučajeva pojave i u ostalim godišnjim dobima. Kiselost je bila u rangu male, do rijetko umjerene kiselosti. Najčešće se kretala u opsegu 5,3- 5,5. Najveća kiselost je evidentirana na području Ulcinja, gdje je pretežno bila ispod 5,0, sa minimumom od 4,03, u junu. Elektroprovodljivost padavina (Ep) bila je relativno povećana. Prosječna elektroprovodljivost kretala se u opsegu 10 μS/cm (Podgorica - suva depozicija) – 141μS/cm (Herceg Novi). Povećana provodljivost (>100 μS/cm) je nađena i u Bijelom Polju, Beranama i Ulcinju.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

2.2.2. Klimatske promjene

Nacionalni inventar gasova sa efekom staklene bašte (GHG - Green House Gases) obuhvata proračun emisije sledećih direktnih GHG: ugljenik(IV)oksid(CO2), metan (CH4), azot(I)oksid (N2O), sintetičke gasove (fluorisana ugljenikova jedinjenja – HFC, PFC i sumpor(VI)fluorid - SF6).

Izvori i ponori emisija direktnih GHG podijeljeni su u šest glavnih sektora: 1. Energetika 2. Industrijski procesi 3. Upotreba rastvarača 4. Poljoprivreda 5. Promjena korišćenja zemljišta i šumarstvo 6. Otpad.

Energetski sektor usled sagorijevanja goriva ima najveći udio u ukupnim emisijama CO2 (85,5-96,7%). Industrijski procesi i proizvodnja manjim dijelom utiču na ukupne emisije CO2 (3,3-14,5%), dok ostali sektori gotovo da nemaju doprinos.

Crna Gora je 23. oktobra 2006. godine, putem sukcesije, postala strana potpisnica Bečke konvencije o zaštiti ozonskog omotača i Montrealskog protokola o supstancama koje oštećuju ozonski omotač, kao i četiri amandmana Montrealskog protokola. Kao nova država članica Montrealskog protokola, Crna Gora je klasifikovana kao zemlja člana 5 Montrealskog protokola (zemlja u razvoju i zemlja sa niskom potrošnjom supstanci koje oštećuju ozonski omotač). CFC supstance oštećuju ozonski omotač. Crna Gora je zabranila potrošnju, odnosno uvoz CFC supstanci od 1. januara 2010. godine.

Kao zemlja kandidat za pristupanje EU, Crna Gora će rokove za eliminaciju revidirati u skladu sa dinamikom procesa pristupanja EU za koju su ovi rokovi strožiji.

Analiza temperature vazduha i količine padavina za 2016. godinu Na području Crne Gore 2016. je bila godina sa temperaturama iznad klimatske normale. Prema raspodjeli percentila temperatura vazduha se kretala u kategoriji vrlo toplo i ekstremno toplo dok se količina padavina kretala u kategorijama normalno, kišno i vrlo kišno. Na skali najviših vrijednosti 2016. godina je bila najtoplija na području Bara 17.8°C (dosadašnji maksimum od 17.7°C je registrovan 2014 i 2015. godine), druga u Kolašinu 9.8°C (dosadašnji maksimum od 10.3°C je registrovan 2014. godine), Budvi 18.2 °C ( dosadašnji maksimum od 18.5°C je registrovan 2015. godine), Plavu 10.5°C (dosadašnji maksimum od 10.8°C je registrovan 2014. godine) i Rožajama 9.7°C (dosadašnji maksimum od 10.2°C je registrovan 2014. godine), treća u Pljevljima 10.5°C i Bijelom Polju 12.1°C, a u ostalim gradovima u deset najtoplijih godina. Količina padavina se kretala od 911 lit/m2 u Pljevljima do 3556 lit/m2 na Cetinju, u Podgorici je izmjereno 2028 lit/m2, što je za 23 % veća količina od prosječne godišnje količine.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Slika: Raspored persentila količine padavina za 2016.godinu

2.2.3. Vode

Usvajanjem Direktive o vodama (Water Framework Directive 2000/60/EC-WFD), Evropska unija je u potpunosti obnovila svoju politiku u domenu voda. Direktivom su formulisani uslovi koji treba da omoguće sprovođenje usvojene politike održivog korišćenja voda i njihove zaštite. Osnovni cilj ove Direktive odnosi se na dovođenje svih prirodnih voda u ″dobro stanje″, tj.obezbjeđivanje dobrog hidrološkog, hemijskog i ekološkog statusa voda. Namjena Direktive je da uspostavi okvire za zaštitu površinskih voda, ušća rijeka u more, morskih obalnih i podzemnih voda radi:  promovisanja održivog korišćenja voda koje se bazira na dugoročnoj politici zaštite raspoloživih vodnih resursa;  progresivnog smanjenja zagađenja površinskih i podzemnih voda;  smanjenja efekata poplava i suša, itd.

Najveći izvori zagađenja površinskih i podzemnih voda su komunalne otpadne vode, koje se najčešće u neprečišćenom obliku ispuštaju u recipijent, na koncentrisan ili difuzan način. Uočljiv je trend rasta uticaja industrije, prije svega prehrambene, kao i malih i srednjih preduzeća. Sve veći uticaj saobraćajne infrastrukture i distribucije goriva na kvalitet površinskih voda.

Stalna kontrola kvaliteta površinskih voda u Crnoj Gori obavlja se radi procjene kvaliteta vode vodotoka, praćenja trenda zagađenja i očuvanja kvaliteta vodnih resursa.Prema namjeni vode se dijele na:

A. Vode koje se mogu koristiti za piće i prehrambenu industriju na osnovu graničnih vrijednosti 50 parametara i razvrstavaju se u četiri klase, i to: - Klasa A – vode koje se u prirodnom stanju, uz eventualnu dezinfekciju, mogu koristiti za piće; - Klasa A1 – vode koje se poslije jednostavnog fizičkog postupka prerade I dezinfekcije mogu koristiti za piće; - Klasa A2 – vode koje se mogu koristiti za piće nakon odgovarajućeg kondicioniranja (koagulacija, filtracija i dezinfekcija);

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

- Klasa A3 – vode koje se mogu koristiti za piće nakon tretmana koji zahtijeva intenzivnu fizičku, hemijsku i biološku obradu s produženom dezinfekcijom I hlorinacijom, odnosno koagulacijom, flokulacijom, dekantacijom, filtracijom, apsorbcijom na aktivnom uglju i dezinfekciom ozonom ili hlorom.

B. Vode koje se mogu koristiti za kupanje, a razvrstavaju se u dvije klase i to: - Klasa K1 – odlične, - Klasa K2 – zadovoljavajuće. Kada vrijednosti prelaze propisane granice svrstavaju u grupu VK - van klase.

C. Vode koje se mogu koristiti za ribarstvo i uzgoj školjki (za navedenu namjenu nisu dati parametri, jer nisu relevantni za predmetni dokument)

Kvalitet voda Biološka potrošnja kiseonika (BPK) je količina kiseonika koja potrebna da se izvrši biološka oksidacija prisutnih, biološki razgradljivih, sastojaka vode. Stepen zagađenosti vode organskim jedinjenjima definisan je, pored ostalih, i ovim parametrom (BPK).

Grafikon: BPK5 u rijeci Ćehotini (mg/l)

Sadržaj fosfata - Najznačajniji izvor zagađenja ortofosfata potiče iz komunalnih i industrijskih otpadnih voda i poljoprivrede. Fosfati mogu oštetiti vodnu okolinu i narušiti ekološku ravnotežu u vodama, te njihov povećan sadržaj može izazvati eutrofikaciju. Sadržaj ortofosfata prikazan je grafički.

Grafikon: Sadržaj ortofosfata (fosfata) u rijeci Ćehotini (mg/l)

Sadržaj nitrata - Jedinjenja koja sadrže azot, u vodi se ponašaju kao nutrijenti i izazivaju nedostatak kiseonika, a time utiču na izumiranje živog svijeta. Glavni izvori zagađenja azotnim jedinjenjima su

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore komunalne i industrijske otpadne vode, septičke jame, upotreba azotnih vještačkih đubriva u poljoprivredi i životinjski otpad. Bakterije u vodi veoma brzo prevode nitrate u nitrite. Uticaj nitrita na zdravlje ljudi je veoma negativan, jer reaguju direktno sa hemoglobinom u krvi, proizvodeći met-hemoglobin koji uništava sposobnost crvenih krvnih zrnaca da vezuju i prenose kiseonik. Na osnovu rezultata ispitivanja kvaliteta površinskih voda može se zaključiti da su izmjerene vrijednosti za nitrate u granicama dozvoljenih koncentracija.

Grafikon: Sadržaj nitrata u rijeci Ćehotini (mg/l)

Ocjena stanja površinskih voda Najzagađeniji vodotoci su, kao i prethodnih godina, bili Vezišnica i Ćehotina na području ispod Pljevalja, i Ibar ispod Rožaja. Od mjesta na vodotocima najveće udare zagađenja pokazale su mjerne tačke, na Ćehotini - ispod Pljevalja, ispod ušća Vezišnice i Gradac, na Ibru-Bać; na Limu Skakavac i Dobrakovo, kao i Bijelo Polje i Zaton; na Morači- ispod uliva voda gradskog kolektora, Vukovci i Grbavci i na Vezišnici mjerno mjesto iznad ušća u Ćehotinu. Sva ova mjerna mjesta imala su iznad 15% određenih klasa stanje van svih klasa (VK). Rezultati mjerenja pokazuju veliku osjetljivost ovih vodnih sistema, prije svega u režimu malovodnosti.

Ćehotina se uzorkuje na 4 mjesta i njene vode treba da pripadaju A1,S,K1 klasi uzvodno od Pljevalja (Rabitlja) i A2,C,K2 nizvodno od Pljevalja (ispod grada, ispod ušća Vezišnice i Gradac). Ovaj vodotok u dijelu ispod Pljevalja spada u zagađene već niz godina, i podaci iz 2016. godine su to potvrdili. Čak, i uzvodni dio toka iznad Pljevalja ima zagađenja, i dosta parametara je van zahtijevane klase, 34,4% određenih klasa, a od toga 6,3% VK. Na stanje kvaliteta utiču poljoprivredne aktivnosti,usporeni tok rijeke i uzvodna akumulacija. Najgore stanje bilo je na mjestima ispod grada, gdje je 53,1% određenih klasa VK: jonski odnos Ca/Mg suspendovane materije, mutnoća, fosfati i nitriti, TOC i znatno opterećenje sa koli i fekalnim bakterijama (klase za kupanje i život riba). Ovi podaci govore da je Ćehotina ugrožena kanalizacionim vodama grada i vodama Vezišnice. Nizvodno kvalitet vode se popravlja pa bi na gradcu VK bilo 28,2% klasa, Voda Ćehotine kao i prethodnih godina na dionici ispod Pljevalja - Gradac ima loš izgled, osjeća se neprijatan miris i primjećuje se velika količina smeća u koritu i po obalama.

Vezišnica se uzorkuje na 1 mjestu, iznad ušća u Ćehotinu, i vode treba da joj pripadaju A1, S, K1. Stanje kvaliteta je daleko od željenog i 65,6% određenih klasa je van propisane klase tako da je ovaj vodotok i dalje procijenjen kao najzagađeniji. Na ovaj vodotok najviše utiču otpadne vode termoelektrane Pljevlja, antropogeni uticaj duž njenog toka i mali vodostaj.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Ocjena kvaliteta podzemnih voda U kontinentalnom dijelu prirodni kvalitet voda skoro na svim izvorištima podzemnih voda pogoršanje dominantno antropogenim uticajima i rezultat je neadekvatne sanitarne zaštite i neodgovarajuće sanitacije slivnog područija.

Indeks kvaliteta voda – Water Quality Index U Agenciji za zaštitu prirode i životne sredine razvijen je indikator Water Quality Index koji je namijenjen izvještavanju javnosti. Indikator se zasniva na metodi WaterQuality Index prema kojoj se deset parametara fizičko-hemijskog i mikrobiološkog kvaliteta (zasićenost kiseonikom, BPK5, amonijum jon, pH vrijednost, ukupni oksidi azota, ortofosfati, suspendovane materije, temperatura, elektroprovodljivost i koliformne bakterije) agregiraju u kompozitni indikator kvaliteta površinskih voda. Udio svakog od deset parametara na ukupni kvalitet vode nema isti relativni značaj, zato je svaki od njih dobio svoju težinu (wi) i broj bodova prema udijelu u ugrožavanju kvaliteta. Sumiranjem proizvoda (qi x wi) dobija se indeks 100 kao idealan zbir udijela kvaliteta svih parametara. U 2016 godini dobili smo izmjerene podatke od Zavoda za hidrometeorologiju i seizmologiju za svako mjerno mjesto, pa su podaci izračunati preko niza srednjih vrijednosti za koje je određena mediana. Treba napomenuti da je za izračunavanje Indexa kvaliteta voda korišteno 10 parametara, shodno Uredbi o nacionalnoj listi indikatora životne sredine (Sl. list CG, br. 19/2013), dok Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju vrši mjerenje na 32 parametra, prema Uredbi o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih i podzemnih voda (Sl. list CG, br. 2/07) tako da shodno metodologijama i parametrima se dobijaju i rezultati koji su prikazani naprijed u poglavlju ocjene stanja kvaliteta voda, i u Indeksu kvaliteta voda Broj i vrsta parametara, kao i njihovi težinski koeficijenti mogu biti modifikovani prema lokalnim uslovima i potrebama. Usvojene su vrijednosti za opisni indikator kvaliteta WQI = 0-38 veoma loš, WQI = 39-71 loš, WQI = 72- 83 dobar, WQI = 84-89 veoma dobar, i WQI = 90-100 odličan.

Tabela: Klasifikacija površinskih voda metodom Water Quality Index (WQI)

Tabela: WQI po vodotocima za 2016.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Ocjena kvaliteta vode za piće Analizu kvaliteta voda za piće vrši Institut za javno zdravlje. Svjetska zdravstvena organizacija (WHO) je kvalitet vode za piće svrstala u dvanaest osnovnih pokazatelja zdravstvenog stanja stanovništva jedne zemlje što potvrđuje njenu značajnu ulogu u zaštiti i unapređenju zdravlja. Voda koja se koristi za piće, pripremanje hrane i održavanje lične i opšte higijene mora zadovoljiti osnovne zdravstvene i higijenske zahtjeve: mora je biti u dovoljnoj količini, ne smije da utiče nepovoljno na zdravlje tj. da sadrži toksične i karcinogene supstance, kao ni patogene mikroorganizme i parazite.

U 2016. godini na teritoriji Crne Gore ukupno je analizirano 11478 uzoraka voda za piće sa gradskih vodovoda i drugih javnih objekata vodosnabdijevanja i to : - Prema rezultatima mikrobioloških ispitivanja 6,6% ispitanih uzoraka hlorisanih voda ne zadovoljava propisane norme higijenske ispravnosti, najčešće zbog povećanog prisustva Aerobnih mezofilnih bakterija i prisustva indikatora fekalnog zagađenja. - Na osnovu rezultata fizičko-hemijskih ispitivanja 6,5% ispitanih uzoraka hlorisanih voda nije odgovaralo propisanim kriterijumima. Najčešći uzrok neispravnosti bio je nedovoljna koncentracija ili potpuno odsustvo rezidualnog hlora, kao i povećana mutnoća u periodu obilnijih padavina. - Pregledom sanitarno-higijenskog stanja konstatovano je da nisu uspostavljene sve zakonom propisane zone sanitarne zaštite, jer većina vodozahvata posjeduje samo neposrednu zonu zaštite. Rezervoari koji postoje na nekoliko gradskih vodovoda nisu na adekvatan način sanitarno zaštićeni. Razvodna mreža većine gradskih vodovoda je dosta stara i iz tog razloga su česti kvarovi, kao i značajni gubici na mreži što, pored ostalog, predstavlja i epidemiološki rizik. Dezinfekcija vode se ne sprovodi kontinuirano na svim gradskim vodovodima (posebno oni koji imaju manji broj ekvivalent stanovnika). Sa izuzetkom nekoliko velikih gradskih vodovoda, ne postoji automatsko doziranje i registracija nivoa rezidualnog hlora.

Grafikon: Rezultati ispitivanja ukupnih uzoraka vode za piće u 2016. godini

Zaključak: Crna Gora raspolaže kvalitetnim i obilnim, podzemnim i površinskim vodama. Dodatni problem predstavlja i nedostatak pred-tretmana industrijskih otpadnih voda koje se ispuštaju u javne kanalizacione sisteme. Najzagađeniji vodotoci su, kao i prethodnih godina bili Vezišnica i Ćehotina na dijelu ispod Pljevalja i Ibar na dijelu ispod Rožaja. Rezultati mjerenja indiciraju na veliku osjetljivost ovih akvatičnih ekosistema, prije svega u malovodnom režimu, kao i porast ljudskih aktivnosti na njihovim obalama. Program praćenja kvaliteta voda uglavnom se zasniva na fizičko-hemijskim parametrima.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Međutim, u skladu sa Okvirnom direktivom o vodama, kvalitet vode je jednako definisan biološkim i hidromorfološkim indikatorima. Važno za Crnu Goru, je i uspostavljanje vodnih tijela, kako kopnenih tako i tranzicionih (bočatnih) i obalnih voda, jer je zahtjev Evropske Agencije za životnu sredinu (EEA) slanje izvještaja po principu definisanih vodnih tijela. Značaj Okvirne direktive o vodama za Crnu Goru je u tome što su zahtjevi za prikupljanje podataka i upravljanje informacijama za izradu efikasnih planova upravljanja slivnim područjem veoma značajni. Katastar izvora zagađivača, kao osnovni instrument u politici donošenja mjera i planova sprječavanja i/ili smanjenja zagađenja, još uvijek, ne postoji, tako da je neophodno što hitnije raditi na njegovom uspostavljanju.

2.2.4. Zemljište

Pod zemljištem se podrazumijeva površinski sloj zemljine kore. Korišćenjem zemljišta često dolazi do poremećaja ravnoteže pojedinih sastojaka, što neminovno dovodi do njegovog oštećenja. Zemljište bi trebalo posmatrati kao multifunkcionalni sistem, a ne kao skup fizičkih i hemijskih svojstava. Osim što je izvor hrane, vode, ono je izvor biodiverziteta i životna sredina za ljudska bića. U slučaju trajnog isključenja zemljišta, zemljište se više ne može dovesti u prvobitno stanje. Uzroci trajnog isključenja zemljišta su: izgradnja saobraćajnica, stambenih naselja, industrijskih i energetskih objekata.

Navedeni uzroci se manifestuju najčešće kroz: - Zagađenje zemljišta porijeklom iz atmosfere - emisija iz različitih industrijskih tehnoloških procesa, emisija usljed sagorijevanja fosilnih goriva u industriji, individualnih i lokalnih kotlarnica, emisija od motornih vozila koji koriste naftu i derivate, emisija prilikom sagorijevanja različitih organskih materija - biomase i sl. - Zagađenje zemljišta od motornih vozila koji koriste naftu i derivate - Zagađenje zemljišta zbog neselektovanog i nepropisno odloženog industrijskog ili komunalnog otpada.

Poslednjih godina, uočavaju se značajne promjene u strukturi korišćenja poljoprivrednog zemljišta. Prisutan je izražen trend smanjenja obradivih površina, kao i višegodišnjih zasada. Isti je praćen trendom rasta površina pod livadama i pašnjacima koje, prema poslednjim podacima, čine 94,4% od ukupne površine poljoprivrednog korišćenog zemljišta u Crnoj Gori, odnosno 15,2% ukupne nacionalne teritorije. U svakom pogledu, to je nepovoljan trend, naročito ako se uzme u obzir nizak udio površina u strukturi korišćenja zemljišta Crne Gore.

Sprovođenje monitoringa, tj. kontinuirano praćenje stanja promjena u zemljištu, poljoprivrednom i nepoljoprivrednom, jedna je od najznačajnijih mjera zaštite i očuvanja zemljišta, kao jednog od najvažnijih prirodnih resursa

Rezultati ispitivanja opasnih i štetnih materija u zemljištu na području opštine Pljevlja Na području opštine Pljevlja, u 2016. godini uzorkovanje zemljišta je izvršeno na 8 lokacija i to: - Trafostanica Ševari, - Trafostanica TE Pljevlja, - Trafostanica Židovići, - Gradac - poljoprivredno zemljište pored jalovišta, - Dječije igralište, - Komini - poljoprivredno zemljište pored puta, - Poljoprivredno zemljište 200 m od jalovišta TE Pljevlja, - Vilići - poljoprivredno zemljište pored saobraćajnice prema Đurđevića Tari.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Analizom uzorka poljoprivrednog zemljišta uzorkovanog na lokaciji pored jalovišta TE Pljevlja utvrđeno je da sadržaj fluora prelazi maksimalno dozvoljenu koncentraciju normiranu Pravilnikom, dok je saržaj svih ostalih neorganskih i svih organskih zagađivača ispod normiranih vrijednosti. Odstupanja od Pravilnikom propisanih koncentracija evidentirana su analizom uzoraka zemljišta uzorkovanih na lokacijama Gradac (odnose se na povećan sadržaj olova i cinka) i Komini (odnose se na povećan sadržaj fluora). Sadržaj ostalih ispitanih neorganskih, kao i svih organskih supstanci na ovim lokacijama ne prelazi MDK normirane Pravilnikom. Analiza uzorka zemljišta na lokaciji Vilići (poljoprivredno zemljištepored saobraćajnice prema Đurđevića Tari) nije detektovala odstupanja od Pravilnikom propisanih vrijednosti za koncentracije svih ispitivanih neorganskih i organskih toksikanata. U uzorcima zemljišta uzorkovanim pored trafostanica (Ševari, TE Pljevlja, Židovići), sadržaj PCB kongenera ne prelazi maksimalno dozvoljene koncentracije propisane Pravilnikom.

Grafikon: Odnos evidentiranih koncentracija nikla (Ni) u mg/kg na pojedinim lokacijama u Pljevljima, 2009-2016.

Grafikon: Odnos evidentiranih koncentracija arsena (As) u mg/kg na pojedinim lokacijama u Pljevljima, 2009-2016.

Grafikon: Odnos evidentiranih koncentracija olova (Pb) umg/kg na pojedinim lokacijama u Pljevljima, 2009-2016

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

U uzorku zemljišta uzorkovanom na lokaciji dječije igralište u Pljevljima, sadržaj kadmijuma, olova, arsena, fluora i cinka od neorganskih i poliaromatičnih ugljovodonika (PAH) od organskih polutanata prevazilazi maksimalno dozvoljene koncentracije, dok je sadržaj svih ostalih neorganskih i organskih toksikanata ispod vrijednosti normiranih Pravilnikom.

2.2.5. Upravljanje otpadom

Osnovni pravni okvir za upravljanje otpadom u Crnoj Gori je Zakon o upravljanju otpadom (Sl. list RCG 64/11, 39/16) kojim se uređuju vrste i klasifikacija otpada, planiranje, uslovi i način upravljanja otpadom, kao i druga pitanja od značaja za upravljanje otpada.

Otpad se dijeli na više načina i to prema: opasnim svojstvima, načinu nastanka (djelatnostima u okviru kojih otpad nastaje) i prema sastavu.

Upravljanje otpadom podrazumijeva sprječavanje nastanka, smanjenje količina otpada ili ponovnu upotrebu otpada i sakupljanje, transport, preradu i zbrinjavanje otpada, nadzor nad tim postupcima i naknadno održavanje deponija, uključujući i aktivnosti trgovca i posrednika otpadom. U Crnoj Gori, upravljanje otpadom vrši se u skladu sa Državnim planom upravljanja otpadom i lokalnim planovima upravljanja komunalnim i neopasnim građevinskim otpadom.

Državnim planom upravljanja otpadom definisan je tačan broj centara za obradu otpada, kao i ostalih infrastrukturnih objekata u Crnoj Gori (centri za prijem otpada, transfer stanice, postrojenja za povrat materijala, centri za obradu otpada, postrojenja za kompostiranje, skladista gradevinskog otpada i dr.).

Kako bi se postojeći resursi koristili racionalno i na održiv način potrebno je, najprije, vršiti prevenciju nastanka otpada, odnosno smanjiti količine proizvedenog otpada na izvoru (ne stvarati otpad nepotrebno). Neophodno je podsticati ponovnu upotrebu i reciklažu, a tek kao posljednju opciju planirati pravilno odlaganje otpada. Takav mehanizam upravljanja ne dozvoljava nekontrolisano jednokratno korišćenje resursa, već podstiče njihovu racionalnu upotrebu.

Strukturalna piramida efikasnog sistema upravljanja otpadom Šematski prikaz različitih vrsta otpada prema podjelama

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

U principu, ne postoji direktan i trenutan uticaj neadekvatno deponovanog otpada na ljudsko zdravlje, ali se ono može ugroziti indirektnim putevima kao što su: - raznošenje otpadnog materijala vjetrom ili od strane životinja - nekontrolisano izdvajanje zagađujućih gasova - širenje neprijatnih mirisa - paljenje otpada i emisija produkata sagorijevanja i - nekontrolisano prodiranje voda zagađenih na neuređenim deponijama i ugrožavanje ispravnosti bunara i vodotoka u okolini.

Upravljanje otpadom treba vršiti na način kojim se obezbjeđuje najmanji rizik po ugrožavanje zdravlja ljudi i životne sredine, kontrolom i mjerama smanjenja: - zagađenja voda, vazduha i zemljišta - opasnosti po biljni i životinjski svijet - opasnosti od nastajanja udesa, eksplozija ili požara - negativnih uticaja na predjele i prirodna dobra od posebne vrijednosti (uključujući i negativan pejzažni efekat) - nivoa buke i neprijatnih mirisa.

U Pljevljima se komunalni otpad skladišti na lokaciji za privremeno skladištenje. Državnim planom upravljanja otpadom za opštinu Pljevlja planirana je transfer stanica i reciklažno dvorište sa sortirnicom. U opštini Berane instalirano je postrojenje za obradu medicinskog otpada sakupljenog sa teritorije opština: Kolašin, Mojkovac, Bijelo Polje, Pljevlja, Berane, Rožaje, Andrijevica i Plav i u Glavnom gradu Podgorici. Upravljanje otpadom odvijaće se u skladu sa Lokalnim planom upravljanja komunalnim otpadom i neopasnim građevinskim otpadom u Opštini Pljevlja za period 2016 - 2020. godine.

Crnogorski elektroprenosni sistem a.d. (CGES AD) postupa sa otpadom prema "Planu upravljanja otpadom CGES AD" na koji je Agencija za zaštitu životne sredine dala saglasnost u novembru 2013. godine. Upravljanje otpadom je jedna od važnih aktivnosti koja se sprovodi u cilju zaštite životne sredine. Upravljanje otpadom u skladu sa principima održivog razvoja, odnosno efikasnijeg korišćenja resursa koje podrazumijeva - sprečavanje nastanka otpada kad god je to moguće; pravilno skladištenje otpada (naročito opasnog); pripremu postojećeg otpada za ponovnu upotrebu, recikliranje ili dobijanje energije - omogućava očuvanje životne sredine od negativnog djelovanja koje proističe iz radnih procesa.

2.2.7. Buka

U skladu sa Zakonom o zaštiti od buke u životnoj sredini (Sl. list CG br. 28/11, 28/12, 01/14), buka u životnoj sredini je nepoželjan ili štetan zvuk na otvorenom prostoru koji je izazvan ljudskom aktivnošću, uključujući buku koja potiče iz drumskog, željezničkog i vazdušnog saobraćaja i od industrijskih postrojenja za koje se izdaje integrisana dozvola.

Na osnovu Zakona je donešen Pravilnik o graničnim vrijednostima buke u životnoj sredini, načinu utvrđivanja indikatora buke i akustičkih zona i metodama ocjenjivanja štetnih efekata buke (Sl. list CG br. 60/11).

Na osnovu navedene zakonske regulative, sve opštine (osim Petnjice i Gusinja) su donijele Rješenja o akustičkom zoniranju svojih teritorija, što je osnovni uslov za implementaciju Pravilnika o graničnim

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore vrijednostima buke u životnoj sredini, načinu utvrđivanja indikatora buke i akustičkih zona i metodama ocjenjivanja štetnih efekata buke.

Određivanjem akustičkih zona, propisane su granične vrijednosti za definisane djelove opštinske teritorije, što je od značaja za zaštitu od buke u životnoj sredini, a i za buduće planiranje izgradnje objekata i izdavanje dozvola za rad ugostiteljskim i drugim objektima.

U Tabeli su prikazane granične vrijednosti nivoa buke koje su propisane Pravilnikom. Vrijednosti navedene u ovoj tabeli odnose se na ukupni nivo buke iz svih izvora u akustičkoj zoni. U područjima razgraničenja akustičkih zona, nivo buke u svakoj akustičkoj zoni ne smije prelaziti najnižu graničnu vrijednost propisanu za zonu sa kojom se graniči. Vrijednosti indikatora navedenih u ovoj tabeli (Lday - indikator dnevnog nivoa buke i odnosi se na vrijeme od 7 do 19 časova; Levening - indikator nivoa buke tokom večernjih časova i odnosi se na vrijeme od 19 do 23 časova; Lnight - indikator noćnog nivoa buke i odnosi se na vrijeme od 23 do 7 časova) predstavljaju prosječne dnevne vrijednosti.

Tabela: Granične vrijednosti buke u akustičkim zonama

Monitoring buke u životnoj sredini u Crnoj Gori vršen je u skladu sa Programom monitoring buke u životnoj sredini za 2016. godinu. Programom je obuhvaćeno dvanaest mjernih pozicija u jedanaest opština Crne Gore: Podgorica, Nikšić, Žabljak, Petrovac, Budva, Kotor, Ulcinj, Kolašin, Mojkovac, Bijelo Polje i Berane. Mjerne pozicije su iste kao i 2015. godine. Ovim Programom nije obuhvaćena opština Pljevlja. Monitoring buke u Pljevljima realizovan je prvi put 2005. godine od strane JU CETI, kada je vršeno ispitivanje nivoa buke na raskrsnici ulica Kralja Petra i Nikole Pašića u centru grada. Mjerenja buke u Pljevljima vršena su zatim 2009 god. na platou ispred Sat kule - raskrsnica ulica Kralja Pertra i Vuka Kneževića. Izmjereni nivoi buke bili su: Leq ispod 65dB, a Leqmax 67dB.

Na osnovu Odluke o utvrđivanju akustičhih zona u Opštini Pljevlja, trasa dalekovoda prolazi kroz sljedeće zone sa različitim procijenjenim graničnim vrijednostima nivoa buke u skladu sa izvorima buke koji se nalaze ili mogu nalaziti u određenoj zoni i njenoj neposrednoj blizini: - Industrijska zona - Zona mješovite namjene

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

- Tiha zona u prirodi - Zona eksploatacije mineralnih sirovina - Zona pod jakim uticajem buke od saobraćaja.

2.2.8. Radioaktivnost u životnoj sredini

Ispitivanje jačine apsorbovane doze γ zračenja u vazduhu Mjerenje TL dozimetrima Mjerenja su vršena na sledećim lokacijama: Podgorica, Bar, Herceg Novi, Pljevlja i Žabljak.

Grafikon: Jačina apsorbovane doze γ zračenja u vazduhu mjerena TL dozimetrimaizražena u μSv/h

S obzirom da su na području Crne Gore u toku 2016. godine, vrijednosti jačine apsorbovane doze γ zračenja u vazduhu bile na istom nivou kao i prethodnih godina tj. na nivou fona, sa varijacijama koje su uobičajene,dolazi se do zaključka da nije bilo povećane vrijednosti jačine apsorbovane doze γ zračenja u vazduhu u toku ove godine.

Ispitivanje sadržaja radionuklida u vazduhu Sve vrijednosti koncentracija aktivnosti radionuklida u uzorcima vazduha su manje od maksimalno dozvoljenih vrijednosti datih u domaćem zakonodavstvu što se zaključuje njihovim upoređivanjem sa vrijednostima IK (izvedene koncentracije).

Ispitivanje sadržaja radionuklida u zemljištu Analiza radionuklida u zemljištu za 2016. godinu je rađena za vještački radionuklid 137Cs. Analizom sadržaja radionuklida 137Cs u zemljištu došlo se do rezultata koji su u dozvoljenim granicama normalnih - prirodnih vrijednosti. Stoga se zaključuje da zemljište u Crnoj Gori nije radiološki opterećeno.

OCJENA STANJA SA ASPEKTA ŽIVOTNE SREDINE - Pljevlja se nalaze u Sjevernoj zoni u kojoj je neophodno unaprijeđenje kvaliteta vazduha. - Na mjernom mjestu Gradina (u selu Kruševo) u blizini Pljevalja: Sve izmjerene vrijednosti sumpor(IV)oksida (SO2) posmatrane u odnosu na granične vrijednosti (jednočasovne srednje vrijednosti i dnevne srednje vrijednosti) za zaštitu zdravlja bile su značajno ispod propisanih graničnih vrijednosti; Sve srednje jednočasovne vrijednosti azot(IV)oksida (NO2) bile su ispod propisanih normi. Srednja godišnja vrijednost od 2,19μg/m3 ukazuje na veoma dobar kvalitet vazduha po osnovu ovog parametra na mjernom mjestu; Maksimalna dnevna osmočasovna srednja vrijednost prizemnog ozona (O3) je 2 puta prelazila propisanu ciljnu vrijednost (dozvoljeni broj je 25 prekoračenja tokom kalendarske godine). - 2016. godina je bila je godina sa temperaturama iznad klimatske normale. Količina padavina u Pljevljima iznosila je 911 lit/m2 .

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

- Rijeka Ćehotina na području ispod Pljevalja je i u 2016, bila među najzagađenijim vodotocima. Ćehotina se uzorkuje na 4 mjesta i njene vode treba da pripadaju A1,S,K1 klasi uzvodno od Pljevalja (Rabitlja) i A2,C,K2 nizvodno od Pljevalja (ispod grada, ispod ušća Vezišnice i Gradac). Čak, i uzvodni dio toka iznad Pljevalja ima zagađenja, i dosta parametara je van zahtijevane klase, 34,4% određenih klasa, a od toga 6,3% VK. Na stanje kvaliteta utiču poljoprivredne aktivnosti, usporeni tok rijeke i uzvodna akumulacija. - Oko 80% ispitanih uzoraka vode za piće u Pljevljima (2016. godina) su odgovarajućeg kvaliteta. - Neophodna je i zrada Katastara izvora zagađivača koji je osnovni instrument u politici donošenja mjera i planova sprječavanja i/ili smanjenja zagađenja. - Analizom uzorka poljoprivrednog zemljišta uzorkovanog na lokaciji pored jalovišta TE Pljevlja utvrđeno je da sadržaj fluora prelazi maksimalno dozvoljenu koncentraciju normiranu Pravilnikom, dok je saržaj svih ostalih neorganskih i svih organskih zagađivača ispod normiranih vrijednosti. U uzorcima zemljišta uzorkovanim na lokaciji Gradac odnose se na povećan sadržaj olova i cinka a na lokaciji Komini na povećan sadržaj fluora. - U Pljevljima se komunalni otpad skladišti na lokaciji za privremeno skladištenje. Državnim planom upravljanja otpadom za opštinu Pljevlja je planirana transfer stanica i reciklažno dvorište sa sortirnicom. Medicinski otpad se odvozi u berane gdje je instalirano postrojenju za obradu medicinskog otpada. - Opština Pljevlja posjeduje Lokalni Plan upravljanja komunalnim otpadom i neopasnim građevinskim otpadom (2016-2020). - Crnogorski elektroprenosni sistem a.d. (CGES AD) postupa sa otpadom prema "Planu upravljanja otpadom CGES AD". - Na osnovu Odluke o utvrđivanju akustičhih zona u Opštini Pljevlja, trasa dalekovoda prolazi kroz sljedeće zone sa različitim procijenjenim graničnim vrijednostima nivoa buke u skladu sa izvorima buke koji se nalaze ili mogu nalaziti u određenoj zoni i njenoj neposrednoj blizini: Industrijska zona; Zona mješovite namjene; Tiha zona u prirodi; Zona eksploatacije mineralnih sirovina; Zona pod jakim uticajem buke od saobraćaja.

2.3. POSTOJEĆE STANJE–STVORENE STRUKTURE

2.3.1. Građevinske i urbanističke karakteristike prostora

U zoni podruja obuhvaćenog DPP koridora dalekovoda 2x400kV Pljevlja 2 - Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore nalaze se: - industrijska zona grada (Termoelektrana) - površine za poljoprivredu, pašnjaci, livade, žbunje i voćnjaci - naseljene i izgrađene površine (mali broj seoskih stambenih objekata) - šumske površine - površine rezervisane za eksploataciju uglja - spoljno odlagalište Jagnjilo - površine za rad.

2.3.2. Stanovništvo i naselja

Koridor dalekovoda prolazi kroz 4 manja naselja u pljevaljskoj opštini. U početnom dijelu obuhvata manji dio gradskog područja Pljevlja. Južno od gradskog područja, koridor zahvata naselje Kalušići sa 256 stanovnika i 83 domaćinstva. Idući prema istoku koridor zahvata naselja Mrzovići sa 93 stanovnika i 30 domaćinstava, Durutovići sa 53 stanovnika i 17 domaćinstava i dalje prema granici sa Srbijom naselje

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Crljenice sa 310 stanovnika i 107 domaćinstava. Ukupno na području zahvata koridora živi 712 stanovnika sa 237 domaćinstava. U kontaktnom dijelu koridora se nalazi gradsko područje Pljevlja. Pored Pljevalja u kontaktnom dijelu su naselja: Grevo, Zabrđe, Zenica, Rabitlje, Otilovići. Ukupno u kontaktnom području, bez Pljevalja, živi 612 stanovnika sa 194 domaćinstva, a zajedno sa Pljevljima 19748 stanovnika sa 6595 domaćinstva. Sva naselja u zahvatu koridora kao i u kontaktnom području su seoskog karaktera izuzev naselja Pljevlja koje je jedino gradsko naselje u opštini.

2.3.3. Društvene djelatnosti

Obrazovanje - U neposrednoj blizini zahvata Plana nalazi se: OŠ Boško Buha - Ilino Brdo, OŠ Ristan Pavlović - Crljenice, OŠ Ristan Pavlović - Otilovići, OŠ Mihajlo Žugić - Borovica. U ovim podrčunim odeljenjima školu pohađaju učenici koji žive u naseljima Kalušići, Grevo, Zenica, Zabrđe, Mrzovići, Durutovići, Otilovići i Crljenice, koje se djelimično nalaze u zahvatu plana ili u njegovoj kontaktnoj zoni.

Zdravstvo - U zahvatu plana se ne nalaze objekti javnih zdravstvenih ustanova.

Sportski sadržaji - U zahvatu Plana nema objekata sportskih sadržaja.

2.3.4. Privredne djelatnosti

TE Pljevlja Koridor dalekovoda polazi od Termoelektrane Pljevlja. TE Pljevlja ima instalisanu snagu od 218,5MW koja ini 25% ukupnih kapaciteta za proizvodnju elektrine energije u Crnoj Gori i radi kao bazna elektrana u sistemu, a projektovana je za rad 7.000 sati godišnje. Položaj TE Pljevlja u sistemu Crne Gore sa tog aspekta je vrlo važan, a njena je uloga značajna i u pogledu kvaliteta električne energije i stabilnosti elektroenergetskog sistema. Termoelektrana za svoj rad sada koristi pljevaljski ugalj s lokaliteta Potrlica.

. Termo elektrana Pljevlja

Postojeća koncesiona područja u zoni zahvata plana - ugalj - PK "Potrlica" i drugi planirani kopovi rezervisan prostor za PPPN (predlog). Rudnik uglja A.D. Pljevlja trenutno vrši eksploataciju uglja na PK "Potrlica". Od ukupne proizvodnje mrko-lignitnog uglja godišnje, preko 90 % isporučuje Elektroprivredi Crne Gore, odnosno TE Pljevlja.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Granica PPPN - predlog PK "Potrlica" - otkopan prostor

- tehničko-građevinskI kamena - ukupne geološke rezerve tehničko-građevinskog kamena u ležištu "Rajevo brdo" kod Pljevalja iznose 7.984.135 m3 čm, od čega 7.958.400 m3 čm pripada rezervama B kategorije, a 1.434.700 m3 čm rezervama C1 kategorije.

Ležište tehničko-građevinskog kamena "Rajevo brdo"

- potencijalno i planirano koncesiono područje tehnogeno ležište cementnih laporaca (Jagnjilo). Ovo je, danas, aktivno spoljašnje odlagalište gdje se odlažu cjelokupne količine laporca i laporovitog krečnjaka iz krovinskog dijela glavnog ugljenog sloja ležišta uglja "Potrlica". Otkrivka, koja je odložena na ovoj lokalitet, predstavlja ekonomski značajnu sirovinu za proizvodnju cementa.

Tehnogeno ležište cementnih laporaca (Jagnjilo)

Prilikom određivanja konačne trase dalekovoda, potrebno je voditi računa da buduća tasa dalekovoda ne dođe u konflikt sa postojećom namjenom površina u zoni zahvata plana.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

2.3.5. Kulturna dobra

U zoni zahvata DPP nalazi se Spomenik palim borcima italijanske divizije "Garibaldi" iz Drugog sv. rata u Rabitlju.

Spomenik palim borcima italijanske divizije "Garibaldi"

U kontaktnoj zoni plana (od zahvata udaljena cca 300.00 m vazdušne linije) na Ilinom brdu nalazi se Crkva svetog Ilije iz 1769. godine. Crkva je više puta je rušena i obnavljana. Objekat nije registrovan kao spomenik kulture.

Crkva Sv. Ilije

2.3.6. Infrastrukturna mreža

Saobraćajna infrastruktura

Drumski saobraćaj, u zoni zahvata, obrazuje mreža magistralnih, regionalnih, lokalnih i nekategorisanih puteva. Mreža državnih puteva - magistralnih i regionalnih puteva u zoni zahvata je dosta stara ali se ulaže u njeno održavanje. Najveći problem je kod termoelektrane odnosno neadekvatan je prilaz teških vozila, koja voze rudu za termoelektranu. Prilaz za teška vozila je sa magitralnog pravca ali je ugao ukrštanja izuzetno nepovoljan, pa sadašnje rješenje nije dobro po pitanju bezbjednosti. Od postojećih državnih puteva, koridorom, par puta, prolazi magistralni put M-6: Rane (granica sa Srbijom) - Trlica (raskrsnica sa R-11) - Pljevlja (raskrsnica sa R-18) - Đurđevića Tara - Žabljak - Tunel Ivica - Šavnik - Jasenovo Polje (raskrsnica sa M-3). Na ovaj put se, u unutar granica zahvata, vežu regionalni putevi:

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

- R-11: Slijepač Most -Tomaševo - Pavino Polje - Trlica (raskrsnica sa M-6) - R-18: Pljevlja (raskrsnica sa M-6) - Gradac - Šula. Zahvatom prolaze sljedeći lokalni putevi: L7 TE Pljevlja - Brana Otilovići, L9 Trlica - Adrovići, L15 Gornji most - TE Pljevlja, L19 Gornji most - Rabitlje i L20 Potrlica - Zagrad. Lokalna putna mreža u zoni zahvata nije u najboljem stanju. To su putevi promjenjljivih širina poprečnih profila, uglavnom sa samo jednom saobraćajnom trakom, sa nezadovoljavajućim tehničkim elementima. Nekategorisani putevi na teritoriji zone zahvata imaju još ograničeniju saobraćajnu funkciju. I tehnički elementi su im slabiji. Uglavnom su izgrađeni po terenu, uz minimalne neophodne zemljane radove. U koridoru a i u njegovoj okolini ne postoji željeznička pruga. U koridoru a i u njegovoj okolini ne postoji izgrađen aerodrom. U gradskom dijelu Pljevalja, u blizini zahvata plana,unutar kompleksa kompanije "Vektra Jakić" postoji izgrađen heliodrom.

Elektroenergetska infrastruktura

Trasa novog dalekovoda 400kV u velikoj meri koristi koridore postojećih dalekovoda 220kV br. 266 Pljevlja - Požega i br. 206 Bajina Bašta – Pljevlja. Izgradnjom novog dalekovoda 2x400kV prestaje potreba za korišćenjem postojećeg dalekovoda za Bajinu Baštu, te se predviđa njegov izlazak iz pogona, što omogućava iskorišćenje postojećeg koridora za novi dalekovod. Teren na predmetnoj trasi je brdsko – planinski, karakterisan velikom razuđenošću, sa velikim strminama i udolinama, što je diktiralo i raspored stubova i na postojećem dalekovodu 220kV.

Hidrotehnička infrastruktura

Na području zahvata plana nalaze se primarni cjevovodi: - glavni dovodni cjevovod Ø 800 mm sa Akumulacije Otilovići namjenjen za potrebe TE Pljevlja. - glavni dovodnik sirove vode Potpeć - Odžak - Pliješ Ø 400 mm - azbest cementni krak cjevovoda sa Akumulacije "Otilovići" Ø 300 mm LG koji se koristi za vodosnbdijevanje grada Pljevalja. - cjevovod pitke vode za potrebe TE Pljevlja Ø 125 mm.

Elektronska komunikaciona infrastruktura

Na teritoriji Opštine Pljevlja, u dijelu fiksne telefonije, na području koje obuhvata ovaj planski dokument, postojeća elektronska komunikaciona infrastruktura je u relativno dobrom stanju. Iako je elektronska komunikaciona infrastruktura relativno starijeg datuma, njen kvalitet i kapacitet su takvi da zadovoljava postojeće potrebe, a ista može zadovoljiti i buduće potrebe u zoni obuhvata planskog dokumenta, kako u pogledu kvaniteta, tako i u pogledu kvaliteta koji se ogledaju u dijelu realizacije novih elektronskih komunikacionih servisa. Prema podacima dobijenim od strane sva tri operatora (Crnogorski Telekom, Telenor i M:tel), pokrivenost signalom mobilne telefonije na teritoriji Opštine Pljevlja, kao i na planskim dokumentom obuhvaćenom području, je relativno dobra, što važi i za pružanje interneta i širokopojasnih servisa. U dijelu mobilne telefonije, postavljanjem novih baznih stanica na teritoriji Opštine i na obuhvaćenom području (za što operateri u momentu izrade ovog planskog dokumenta nijesu iskazali interesovanje) dobiće se ne samo kvalitetnije pokrivanje mobilnim signalom, nego, što je posebno značajno, obezbijediti mogućnost korišćenja novih elektronskih komunikacionih servisa preko 4G mobilnih mreža. U dijelu pružanja usluga interneta i širokopojasnih servisa, potrebno je povećanje dostupnosti usluga i povećanje korisnika širokopojasnog pristupa, kako u dijelu fiksne tako i u dijelu mobilne telefonije, u skladu sa usvojenim strategijama u ovoj oblasti. U dijelu radio difuzije, tokom 2015.g. izvršena je potpuna digitalizacija prenosa, u skladu sa strategijama koje su usvojene na tom polju.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Od svih antenskih stubova jedino se antenski stub Tvrdaš nalazi u neposrednoj blizini zone obuhvata ovog planskog dokumenta i o njemu se strogo mora voditi računa. Najvažnija infrastrukturna lokacija u neposrednoj zoni obuhvata ovog planskog dokumenta jeste antenski stub Radio-difuznog centra Tvrdaš, koji u dijelu bežičnih sistema elektronskih komunikacija predstavlja centralnu tačku svih sistema ovih tehnologija na teritoriji Opštine Pljevlja. Osim u dijelu pružanja usluga prenosa i distribucije radio i TV signala i usluga mobilne telefonije, preko ove lokacije se vrši usmjeravanje gotovo svih linkovskih veza - radio koridora na teritoriji Opštine Pljevlja. Zbog svega navedenog, osim trasa elektronske komunikacione infrastrukture sa bakarnim i optičkim kablovima, položene u PVC i pE cijevi u elektronskoj komunikacionoj kanalizaciji, između glavnog elektronskog komunikacionog čvora LC Pljevlja i elektrosnkih komuniokacionih čvorova RSS Otilovići i RSS Zabrđe, kao i između LC Pljevlja i LC Bijelo Polje, mora se strogo voditi raučna o svim postojećim antenskim sistemima, radio baznim stanicama i linkovskim vezama – radio koridorima, postavljenim ili usmjerenim preko antenskog stuba Tvrdaš, kako iste ne bi bile ugrožene izgradnjom planiranih dalekovoda. Treba strogo voditi računa o neophodnim rastojanjima elektroenergetske i elektronske komunikacione infrastrukture, te u tom smislu izvršiti sva pripremna i naknadna mjerenja sa ove lokacije, kako gradnjom novih dalekovoda ne bi došlo do njihovog ugrožavanja i urušavanja kvaliteta signala ili linkova – radio koridora.

2.3.7. Površine pod zelenilom i slobodne površine

Slobodne površine su pod livadama, pašnjacima, voćnjacima, žbunastom vegetacijom i šumama. U zahvatu plana nema uređenih zelenih površina.

OCJENA STANJA SA ASPEKTA STVORENIH STRUKTURA U zoni podruja obuhvaćenog DPP koridora dalekovoda 2x400kV Pljevlja 2 - Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore nalaze se: industrijska zona grada (Termoelektrana); površine za poljoprivredu, pašnjaci, livade, žbunje i voćnjaci; naseljene i izgrađene površine (mali broj seoskih stambenih objekata); šumske površine; površine rezervisane za eksploataciju uglja; spoljno odlagalište Jagnjilo; površine za rad. Koridor dalekovoda prolazi kroz 4 manja naselja u pljevaljskoj opštini, a u početnom dijelu obuhvata manji dio gradskog područja Pljevlja. U zoni zahvata DPP nalazi se Spomenik palim borcima italijanske divizije "Garibaldi" iz Drugog sv. rata u Rabitlju. U kontaktnoj zoni plana (od zahvata udaljena cca 300.00 m vazdušne linije) na Ilinom brdu nalazi se Crkva svetog Ilije iz 1769. godine. Objekat nije registrovan kao spomenik kulture. Od postojećih državnih puteva, koridorom, par puta, prolazi magistralni put M-6: Rane (granica sa Srbijom) - Trlica (raskrsnica sa R-11) - Pljevlja (raskrsnica sa R-18) - Đurđevića Tara - Žabljak - Tunel Ivica - Šavnik - Jasenovo Polje (raskrsnica sa M-3). Na ovaj put se, u unutar granica zahvata, vežu regionalni putevi: R-11: Slijepač Most -Tomaševo - Pavino Polje - Trlica (raskrsnica sa M-6) i R-18: Pljevlja (raskrsnica sa M-6) - Gradac - Šula. Zahvatom prolaze sljedeći lokalni putevi: L7 TE Pljevlja - Brana Otilovići, L9 Trlica - Adrovići, L15 Gornji most - TE Pljevlja, L19 Gornji most - Rabitlje i L20 Potrlica - Zagrad. Sa elektroenergetskim sistemom Srbije, prenosna mreža Crne Gore je povezana preko dva 220 kV DV (Pljevlja 2 (ME) - Bajina Bašta (RS). Na području zahvata plana nalaze se primarni cjevovodi: glavni dovodni cjevovod Ø 800 mm sa Akumulacije Otilovići namjenjen za potrebe TE Pljevlja; glavni dovodnik sirove vode Potpeć - Odžak - Pliješ Ø 400 mm - azbest cementni krak cjevovoda sa Akumulacije "Otilovići" Ø 300 mm LG koji se koristi za vodosnbdijevanje grada Pljevalja; cjevovod pitke vode za potrebe TE Pljevlja Ø 125 mm. Slobodne površine su pod livadama, pašnjacima, voćnjacima, žbunastom vegetacijom i šumama. U zahvatu plana nema uređenih zelenih površina.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

2.4. STANJE NA LOKACIJI I ŠIRE UKOLIKO SE PLAN NE REALIZUJE

Ukoliko se predmetni prostor planski ne privede namjeni, stanje na lokaciji pratilo bi trendove nelegalne gradnje. Opasnost predstavlja zauzimanje površina od značaja za strateške infrastrukturne koridore.

3. IDENTIFIKACIJA PODRUČJA ZA KOJA POSTOJI MOGUĆNOST DA BUDU IZLOŽENA ZNAČAJNOM RIZIKU I KARAKTERISTIKE ŽIVOTNE SREDINE U TIM PODRUČJIMA

Planskim konceptom definisan je koridor dalekovoda koji polazi od Termoelektrane Pljevlja do državne granice Srbije u dužini od oko 14.95 km i širini od ok 1km. Trasa budućeg dalekovoda 2x400kV u velikoj mjeri koristi koridore postojećih dalekovoda 220kV br. 266 Pljevlja – Požega i br. 206 Bajina Bašta – Pljevlja, a izgradnjom novog dalekovoda ukida se postojeći dalekovod za Bajinu Baštu br.206. Pri definisanju koridora nije moguće u potpunosti izbeći negativne uticaje na ekosisteme i ali se mogu identifikovati potencijalne lokacije, segmenti koji se u razradi Strateške procene uticaja moraju posebno analizirati. U ovom koridoru identifikovano je pet segmenta: - Rijeka Ćehotina i akumulacija Otilovići - Površinski kopovi (rudnik uglja, tehničko-građevinskog kamena Rajčevo Brdo, spoljašnje odlagalište Jagnjilovo) - Zaštitne šume - Preliminarna lokacija aerodroma i helidroma – kontaka zona - Crkva svetog Ilije-iz 1769. godine na Ilinom brdu – kontaka zona.

Tokom izgradnje dalekovoda doći će do dugoročnog uticaja na fizičku strukturu šumske vegetacije u radnom pojasu, usljed održavanja zone stalnog čistog pojasa, tj. krčenjem grmlja i šumske vegetacije u radnom pojasu. Imajući u vidu da je trasa budućeg dalekovoda 2x400kV planirana u najvećoj mjeri u koridoru postojećeg dalekovoda 220kV uticaj će biti manje izražen. Za ostale segmente uticaj plana se ogleda u pogledu mogućnosti nesmetanog funkcionisanja postojećih I planiranih djelatnosti.

4. POSTOJEĆI PROBLEMI U POGLEDU ŽIVOTNE SREDINE U PLANSKOM ZAHVATU

Uticaj planiranog dalekovoda će usljed proširenja koridora, u izvjesnoj mjeri narušiti postojeću ravnotežu pejzažnih struktura na širem i užem području zahvata. Međutim, kako je najveći dio planskog prostora izgubio svoje prirodne i pejzažne vrijednosti fokus planiranih aktivnosti je sprečavanje i umanjenje rizika od dalje devastacija ali i sanacija i rekultivacija narušenih prirodnih i pejzažnih vrijednosti, a samim tim i ekoloških, privrednih i kulturno-istorijskih vrednosti.

Za predmetni Plan identifikovana su sljedeća sporna pitanja životne sredine, koja je trebalo ocijeniti u postupku Strateške procjene uticaja na životnu: - uticaj na biodiverzitet, - uticaj na predeone karakteristike, - uticaj na povećanje intenziteta buke, - uticaj na pojavu nejonizujućeg zračenja.

Pri planiranju i izvođenju dalekovoda, konvertorskog postrojenja i trafostanica mora se voditi računa o uticaju električnih i magnetnih polja. Nivoi izloženosti nejonizujućem zračenju moraju biti u skladu sa ograničenjima izloženosti stanovništva, prema nacionalnom zakonodavstvu i međunarodnim smernicama.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

5. OPŠTI I POSEBNI CILJEVE ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE OD ZNAČAJA ZA PLAN

5.1. NAČIN ODREĐIVANJA

Definisanje strategije i opštih ciljeva zaštite životne sredine na području DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore zasniva se na usvojenim strateškim dokumentima u hijerarhijski višim planovima od kojih su od ključnog značaja: PP Crne Gore, Strategija energetike Crne Gore, Akcioni plan i PUP opštine Pljevlja.

Strateški ciljevi zaštite životne sredine predstavljaju faktore očuvanja ekološkog integriteta prostora, odnosno racionalnog korišcenja prirodnih resursa i zaštite životne sredine. Prilikom izrade planova, većina opštih ciljeva vezana je za planska dokumenta višeg reda i uslove koji oni diktiraju, dok se posebni ciljevi definišu za specifičnost plana, konkretni razmatrani prostor, namjenu površina, dominantne djelatnosti koje se odvijaju na posmatranom području, a sve u kontekstu postojećeg stanja životne sredine na prostoru koji je predmet plana.

5.2 OPŠTI CILJEVI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE

Osnovni cilj izrade strateške procjene je obezbjeđivanje da pitanja životne sredine, uključujucii zdravlje ljudi, budu potpuno uzeta u obzir prilikom razvoja, radi obezbjeđivanja održivog razvoja, obezbjeđivanje učešca javnosti, kao i unaprijeđivanja nivoa zaštite zdravlja ljudi iživotne sredine. Prostornim planom Crne Gore do 2020. godine i Nacionalnom strategijom održivog razvoja definisani su opšti ciljevi u oblasti zaštite životne sredine: očuvanje kvaliteta životne sredine, kao i očuvanje i unaprijeđenje prirodnih vrijednosti, posebnosti prostora i kulturno-istorijske baštine Crne Gore.

Opšti ciljevi zaštite životne sredine na području DPP proističu iz opštih ciljeva zaštite životne sredine definisanih Zakonom o životnoj sredini (Sl. list CG br. 52/16) - očuvanje i zaštita zdravlja ljudi, cjelovitosti, raznovrsnosti i kvaliteta ekosistema, genofonda životinjskih i biljnih vrsta, plodnosti zemljišta, prirodnih ljepota i prostornih vrijednosti, kulturne baštine i dobara koje je stvorio čovjek; - obezbjeđenje uslova za ograničeno, razumno i održivo gazdovanje živom i neživom prirodom, očuvanje ekološke stabilnosti prirode, količine i kvaliteta prirodnih bogatstava i spriječavanje opasnosti i rizika po životnu sredinu.

Za određivanje ciljeva zaštite životne sredine ustanovljenih na međunarodnom nivou, a koji su od značaja za Plan, korišćeni su relevantni međunarodni dokumenti koje je usvojila Skupština Crne Gore. Ratifikacijom ovih dokumenata, Crna Gora je preuzela obavezu sprovođenja njihovih odredbi: - Konvencija o biodiverzitetu - Okvirna Konvencija Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama - Kyoto protokol Okvirne konvencije Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama - Bečka konvencija o zaštiti ozonskog omotača - Montrealski protokol o materijama koje oštećuju ozonski omotač - Konvencija o globalnoj zaštiti od dezertifikacije - Evropska konvencija o predjelima.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

5.3 POSEBNI CILJEVI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE

Posebni ciljevi zaštite životne sredine na području DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore utvrđeni su na osnovu analize postojećeg stanja životne sredine i značajnih problema, ograničenja i potencijala planskog područja, kao i prioriteta za rješavanje ekoloških problema, a u skladu su sa opštim ciljevima i načelima zaštite životne sredine.

Posebni ciljevi strateške procjene predstavljaju razradu opštih ciljeva i definisani su na osnovu sagledanih problema i zahtjeva za zaštitu životne sredine na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou. Na osnovu definisanih posebnih ciljeva vrši se izbor odgovarajućih indikatora koji će se koristiti u izradi strateške procjene uticaja na životnu sredinu za evaluaciju planskih riješenja. Indikatori stanja životne sredine predstavljaju veoma bitan segment u okviru izrade ekoloških studija i planskih dokumenata. Indikatori su veoma prikladni za mjerenje i ocjenjivanje planskih rješenja sa stanovišta mogućih šteta u životnoj sredini kao i za utvrđivanje nepovoljnih uticaja koje treba manjiti ili eliminisati. Svrha njihovog korišćenja je u usmjeravanju planskih rješenja ka ostvarenju ciljeva koji se postavljaju.

Posebni ciljevi SPU predstavljaju konkretan, dijelom i kvantifikovan iskaz i razraduformulisanih opštih ciljeva SPU dat u obliku smjernica za promjenu i akcija kojima će se te promjene izvesti. Oni treba da obezbjede subjektima odlučivanja jasnu i mjerodavnu sliku o suštinskim odgovorima na pitanje: da li plan doprinosi ciljevima zaštite životne sredine ili je u konfliktu sa njima.

Tabela: Posebni ciljevi i indikatori za vrijednovanje planskog rješenja DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore Oblast zaštitete Posebni ciljevi Indikatori - očuvanje biodiverziteta kao - broj i površina Biodiverzitet cjeline, a posebno komponenti uništenih/ugroženih staništa i specijskog biodiverziteta koji - broj ugroženih vrsta flore i faune zaštićena prirodna dobra imaju konzervacionu vrijednost - trend unošenja alohtonih, odnosno invazivnih alohtonih vrsta - promjena broja i površine - zaštićenih prirodnih dobara - očuvanje autentičnog prirodnog i - očuvani strukturni elementi Pejzaž kulturnog pejzaža pejzaža - očuvanje karakterističnih vizura Kulturna baština - očuvanje cjelovitosti objekata - broj i kvalitet nepokretnih kulturne baštine kulturnih dobara Vode - očuvanje dobrog stanja - kvalitet voda (koncentracija površinskih i podzemnih voda opasnih i štetnih materija) - BKB i HKB u void - očuvanje poljoprivrednog - površina izgubljenog Zemljište zemljišta poljoprivrednog zemljišta - očuvanje šumskog zemljišta - površina izgubljenog šumskog zemljišta - ograničavanje unosa opasnih i - unos i ispuštanje opasnih i štetnih materija u zemljište štetnih materija u tlo Vazduh - očuvanje kvalitet vazduha - koncentracija štetnih materija u - smanjenje emisije gasova sa vazduhu (SO2, NO2, CO) efektom staklene baste - broj dana sa prekoračenjem

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

- granične vrijednosti emisija - emitovana količina gasova sa efektom staklene bašte izražena ekvivalentom CO2 Buka - smanjenje izloženosti - broj stambenih objekata u zoni stanovništva prekomjernoj buci konvertorskih postrojenja i trafostanica - umanjiti akustični uticaj korone Elektromagnetno zračenje - smanjiti jačinu elektromagnetnog - efektivna vrednost električnog polja polja (kV/m) - efektivna vrijednost magnetne indukcije (μT) Društvena djelatnost - izgradnja i funkcionisanje - kapacitet i kvalitet novih infrastrukturnih i privrednnih elemenata infrastrukture objekata - funkcionisanje postojećih privrednih i infrastrukturnih objekata.

6. MOGUĆE ZNAČAJNE POSLJEDICE PO ZDRAVLJE LJUDI I ŽIVOTNU SREDINU

6.1. METODOLOGIJA, KRITERIJUMI, INDIKATORI I EVALUACIJA ZNAČAJA UTICAJA

Prvi korak u prepoznavanju mogućih uticaja DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore na kvalitet životne sredine bila je analiza ključnih aktivnosti koje će biti realizovane na planskom prostoru. Nakon što su identifikovani mogući uticaji, izvršeno je njihovo vrijednovanje (evaulacija) i određen značaj. Značaj uticaja je procijenjen u odnosu na veličinu (intenzitet) uticaja.

Vrijednovanje je vršeno primjenom indikatora koji su utvrđeni iz posebnih i opštih ciljeva zaštite životne sredine. Uticaji su opisani kvalitativno na osnovu ekspertske procjene. Takođe su data i objašnjenja za svaki uticaj.

Prvi vid predstavljaju uticaji koji se javljaju kao posljedica izgradnje objekata i po prirodi su uglavnom privremenog karkatera. Negativne posljedice ovog vida uticaja rezultat su rada građevinske mehanizacije, kao i privremenog ili trajnog zauzimanja prostora i aktivnosti u vezi sa tim. Drugi vid predstavljaju uticaji koji se javljaju kao posljedica funkcionisanja objekata i uglavnom imaju trajni karakter.

6.1.1. Uticaji na područje

Biološka raznovrsnost i zaštićena prirodna dobra Smanjenje broja vrsta U okviru zahvata plana zastuplene su šume, livade i pašnjaci, ogoljeni tereni, poljoprivredne i devastirane površine. Realizacija plana će različito uticati na floru i faunu u zavisnosti od intervencija (zone izgradnje i inteziteta korišćenja) u predionim pojasevima.

Uticaj na floru i nešumsku vegetaciju/staništa - Izgradnja i korišćenje dalekovoda imaće negativan direktan i indirektan uticaj na biodiverzitet ciljnog područja. Direktan uticaj podrazumjeva uništavanje biljnog pokrivača tokom izgradnje dalekovoda na samoj trasi, prilikom izgradnje prilaznih puteva, postavljanja radnih kampova, formiranja parkirališta za mašine i prostora za privremeno deponovanje

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore različitih građevinskih materijala, usled erozije na veoma strmim staništima (kanjoni i planinske padine velikog nagiba). Indirektan uticaj se ogleda kroz zagađenje zemljišta, nadzemnih i podzemnih voda, emisiju prašine i izduvnih gasova.

Biljni pokrivač će se obnoviti na prostorima koji će biti privremeno zauzeti, ali će na mjestima gdje se postavljaju stubovi vegetacija biti ireverzibilno uništena. Treba naglasiti da se floristički sastav vegetacije koja se formira na prostorima koji su privremeno zauzeti često razlikuje u odnosu na početno stanje. Povećava se broj ruderalnih i nitrifilnih biljaka. Na području gdje se devastiraju šume, prilikom obnove vegetacije prvo nastaju zajednice sekundarne vegetacije Epilobietum angustofoliae i Rubetum idaei, koje imaju manju biološku, ekološku, ekonomsku i estetsku vrijednost u poređenju sa šumama. Dosadašnja praksa je pokazala da se ovaj stadijum vegetacije dugo zadržava. Takođe, izgradnja i korištenje dalekovoda povećava mogućnost unošenja potencijalno invazivnih vrsta uslijed dovoženja materijala, korištenja brojne mehanizacije i intezivnije "komunikacije". Uticaj na nešumsku vegetaciju/staništa je izražen na mjestu postavljanja stubova (ireverzibilni gubitak), a ogleda se i u mogućnosti djelimične promjene florističkog sastava na privremeno zauzetim prostorima i njihovoj bližoj okolini, dok duž linije dalekovoda neće biti značajnog uticaja.

Tokom izvođenja radova na postavljanju dalekovoda biće smanjene populacije biljnih vrsta koje naseljavaju područja koja će biti privremeno zauzeta, kao i ona na kojima će se postavljati stubovi. Za elemente flore nešumskih staništa ovaj uticaj se može okarakterisati kao nizak, zato što se ne očekuje smanjenje kvaliteta staništa duž linije dalekovoda. Uticaj je negativan, srednjeg inteziteta i prostorno ograničen. Ne očekuje se uticaj na biljni svijet vodenih ekosistema preko kojih prelazi dalekovod.

Uticaj na šume - Za šumsku floru uticaj je značajniji, jer će se osim privremenog zauzimanja i/ili ireverzibilnog gubitka staništa na mjestu postavljanja stubova, smanjiti i kvalitet šumskih staništa duž linije dalekovoda. Takođe, pored toga što će u fazi izgradnje doći do fragmentacije šumskih staništa, takvo stanje će se održavati i kasnije tokom korišćenja dalekovoda (razčišćavanje trase). Uklanjanjem površinskog pokrivača doći će do formiranja prosjeka što uzrokuje degradaciju vegetacije. Unutar navedenog pojasa neće biti moguće odvijanje drugih aktivnosti. Prolaskom kroz šumsko područje otvaraju se novi prosjeci te se stvara novi šumski rub što uzrokuje defragmentaciju staništa. Šumska vegetacija u zahvatu plana je mozaično raspoređena i čine je izdanačke šume bukve i graba, izdanačke šume kleke, visoke šume bijelog bora - vještački podignute sastojine i šume crnog bora (Nacionalne inventure šuma u Crnoj Gori).

Trasa budućeg dvostranog dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta najvećim dijelom ide trasom postojećeg dalekovoda (220kV br. 206) te je rizik po krčenje šumske vegetacije umanjen. Međutim, trasa dalekovoda u okviru predloženog koridora (1 km) je okvirna i zavisi od drugih tehničkih i prirodnih faktora te je moguće očekivati odstupanje od postojeće trase što može da uslovi dalju degradaciju šuma u pojasu zaštite dalekovoda (pojas bez visoke vegetacije). U zoni zahvata plana, djelimično su zahvaćene zaštitne šume, odnosno zona zaštićenih šuma koja pripada predjelu vještačke akumulacije Otilovići. Plan je dao mjere da se obezbjedi optimalizacija prostornog lociranja stubnih mjesta na planiranoj trasi dalekovoda na način da se izbjegne krčenje šuma, kako u prostoru koji zauzima trasa dalekovoda, tako i sama stubna mjesta. Takođe, za zaštitne šume sa istočne strane zahvata plana (zona zaštićenih šuma uz vještačku akumulaciju Otilovići), plan je prepoznao konflik i dao mjere i mogućnost pomjeranja trase dalekovoda u suprotnu stranu, tako da sami zaštitni koridor bude dovoljno udaljen od krajnje granice zaštićenih šuma ili eventualnim sužavanjem trenutnog koridora DV 2x400kV Pljevlja – Bajina Bašta.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Negativani uticaji koridora dalekovoda na šume direktno može biti izražen u povećanoj opasnosti od javljanja požara, stvaranju deponija otpada, nerazumijevanja između izvođača radova i lokalnog stanovništva u lokacijama kroz koje će proći trasa dalekovoda. Plan je dao mjere za zaštitu od požara, ali ne i način održavanja trase dalekovoda. Uticaj je negativan, srednjeg inteziteta i prostorno ograničen.

Uticaj na faunu - Na brojnost postojećih populacija i na biodiverzitet (raznovrsnost vrsta) direktan negativan uticaj će imati uništavanje biljnog pokrivača prolaskom trase kroz šumsko područje. Formiranjem trase otvaraju se novi prosjeci, čime se stvara novi šumski rub, što uzrokuje defragmentaciju staništa i smanjenje oblasti pod neprekidnom šumom. Kao rezultat dolazi do smanjenja životnog prostora. Smanjenjem dostupnog odgovarajućeg staništa, manji broj jedinki u populaciji može da preživi. Uz to, smanjuje se i diverzitet vrsta koje mogu da opstanu na tako smanjenom staništu, što npr. za mesoždere znači i mijenjanje strukture plijena. Trasa širine od oko 60 m je barijera za mnoge vrste beskičmenjaka, npr. vrste koje ne podnose dugo izlaganje suncu. Takođe i za vrste koje će biti lak plijen kad se nađu na otvorenom, van šume. Fragmentacija šumskih staništa će najviše negativnog uticaja imati na krupne sisare jer su manje površine pod visokim šumama.

Buka pri izgradnji je remetilački faktor koji će uticati na ptice da ne formiraju svoja gnijezda u blizini, takođe će uticati i na gmizavce, vodozemce i sitne sisare da napuste oblast pod uticajem buke. Naravno, isti negativan efekat ima i na krupne sisare. Buka pri upotrebi – pucketanje, šum, koji će biti izraženiji pri povećanoj vlažnosti vazduha, takođe će imati sličan negativan uticaj na faunu, kao i buka pri izgradnji, samo manjeg intenziteta.

Prilikom izgradnje prilaznih puteva i staza i izgradnje baza za stubove, u većoj ili manjoj mjeri može doći i do erozije zemljišta, naročito na strmim terenima. Erozijom se odnosi najkvalitetniji površinksi sloj zemljišta – humus, što dalje onemogućava beskičmenjake i gljive, a sa njima i više biljke, da nastane takve površine. Negativan efekat na mobilnost jedinki faune imaće zagađenje zemljišta prosipanjem goriva, ulja, otpada, kao i sabijanjem tla uslijed kretanja mašina i prevoznih sredstava. Zemljište zagađeno na ovaj način je neodgovarajuće za život faune, znači dolazi do smanjenja životnog prostora i dalje fragmentacije staništa.

Nakon izgradnje, u periodu eksploatacije, same žice predstavljaju fizičku barijeru koja može biti slabo vidljiva za većinu ptica, tako da će sigurno dolaziti do sudara sa smrtnim ishodom. Uticaj plana na faunu ocjenjen kao negativan, srednjeg inteziteta i lokalnog karaktera.

Cjelokupan uticaj plana na floru i faunu ocjenjen je kao negativan, srednjeg inteziteta i prostorno ograničen.

Uticaj na zaštićene i ugrožene vrste, njihova staništa i ekološki osjetljiva područja Koridor za 220 kV dalekovod Pljevlja-Bajina Bašta prolazi kroz identifikovano, potencijalno područje od posebne važnosti za zaštitu – EMERALD područje, dolina rijeke Ćehotine.

Dolina Ćehotine je identifikovana kao SMARAGD lokalitet zbog prisustva sljedećih važnih staništa i vrsta datih u Rezoluciji 4 of Bernske konvencije: - 41.1 Šume bukve - 41.7 Thermophilous i supra-mediteranske hrastove šume - 44.1 Priobalne formacije vrba - 44.5 Južne galerije jova i breze - 42.243 Crnogorske šume smrče

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

S obzirom da je trasa i uslovljena i aspektom tehničke izvodljivosti, u nekim zonama je nemoguće izbjeći narušavanja pojedinih prirodnih vrijednosti. Izgradnjom dalekovoda vjerovatno će doći do uništenja manjih površina NATURA 2000 staništa u dolini Ćehotine. Među njima nema rijetkih staništa u Crnoj Gori. U zoni prolaska dalekovoda u dolini Ćehotine nisu zabilježene zaštićene i rijetke vrste. Ovaj uticaj je ocjenjen kao neznatan.

Pejzaž i vizure Vizuelni efekti na pejzaž se odnose na percepciju ljudi i njihov odgovor na promjene vizuelnih vrijednosti. Zato efekti na pejzaž mogu biti pozitivni, negativni ili neutralni. Pejzaž, odnosno vizuelni efekat pejzaža zavisi od niza faktora: udaljenost posmatrača od objekta, međusobnog odnosa formacije zemljišta, vegetacionog pokrivača i objekta antropogenog porijekla, u kojoj mjeri neki od ovih elemenata prekida cijeli ili dio pogleda, itd. Efekti na pejzaž su posljedica novih elemenata koji se nalaze u pejzažu ili su posljedica novog odnosa elemenata pejzaža. Tako su novi elementi u pejzažu stubovi, a novi odnos elemenata nastaje, u našem slučaju uklanjanjem drveća i probijanjem trase kroz šumu. Ovakav antropogeni linijski element visoko je uočljiv u organskim linijama prirodnog pejzaža te predstavlja trajnu degradaciju vizualnih vrijednosti pejzaža. Uticaji na karakteristike pejzaža se mogu podijeliti u dvije grupe: uticaj tokom izgradnje i uticaj nakon završetka izgradnje tj. tokom eksploatacije.

U fazi izgradnje dolazi do fizičkih promjena pejzaža. Izgrađuju se prilazni putevi, siječe se visoka vegetacija na trasi širine minimum 60m, tj. 30m od ose dalekovoda, postavljaju se temelji svakog dalekovoda. Ove zone gradilišta (zajedno sa lokalitetima gdje će se odlagati građevinski materijal i skladištiti prefabrikovani segmenti stubova), biće vizuelno primjetne i time će izazvati promjene u estetici oblasti. Međutim, ove promjene će biti kratkoročne i biće od manjeg značaja.

Vizuelno do većih i dugotrajnijih promjena dolazi u šumskom pejzažu (kroz šume se usijeca koridor, formira se nova šumska ivica, dolazi do fragmentacije šumskog staništa) i pejzažu goleti (strukture stubova su jasno vidljive na visoravnima sa oskudnom vegetacijom. U zahvatu plana već postoji dalekovod će biti zamijenjen novim tako da vizuelni efekat neće biti iznenađujući, jer je postojeći dalekovod već inkorporiran u pejzaž i sliku formiranu od strane lokalnog stanovništva i turista. Obzirom da je trasa uslovljena i aspektom tehničke izvodljivosti u nekim zonama je nemoguće izbjeći narušavanja pejzažnih i ambijentalnih vrijednosti te plan predviđa izbjegavanje šumskih masiva, sužavanje koridora, vođenje dva dalekovoda na zajedničkim stubovima, "uklapanje u ambijent" primjenom odgovarajućih premaza-boja za stubove, oblikom i visinom stuba, smanjenjem broja pristupnih puteva, i slično. Pored šumske vegetacije koja ima nesumljivo veliki predioni značaj u zahvatu plana prediona dominanta je i rijeka Ćehotina. Koridor dalekovoda presjeca uređeni tok rijeke Ćehotine i akumulaciju "Durutovići" u reonu naselja Durutovići. Plan je dao mjere da se prilikom projektovanja buduće trase dalekovoda minimalizovati vođenje dalekovoda paralelno sa obalom uređenog toka rijeke Ćehotine. Takođe, u svrhu procjene uticaja planiranog dalekovoda na pejzaž i na ambijentalne vrijednosti plan je predvidio izradu Procjene uticaja na predio i Projekat pejzažnog uređenja u cilju ponovnog uspostavljanja prirodne ravnoteže i usklađivanja pejzaža sa planiranim promjenama u prostoru. U neposrednom okruženju zahvata plana, sa istočne strane, planom višeg reda, planiran je vidikovac. U planskim mjerama se navodi da stubna mjesta i vođenje dalekovoda prilagoditi na način da budu najmanje vidljivi sa atraktivnih vidikovaca.

U koridoru zahvata plana nalazi se tzv. Otkopani prostor. Otkopani prostor predstavlja devastirani predio. Plan se nije bavo sanacijom i revitalizacijom ovog prostora.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Imajući u vidu planirane namjene i prostornu organizaciju zahvata plana može se očekivati da će dio prostora pretrpjeti izvjesne promjene koje će izazvati gubitak postojeće slike predjela. Kako je plan prepoznao predione elemente koje zaslužuju posebnu pažnju u zahvatu plana (šume, rijeka Ćehotina, neposredno okruženje) i dao mjere kojim će se potencijalni negativni uticaji smanjili ili eliminisali ovaj uticaj na predio je ocjenjen kao manji negativan.

Kulturna baština U zahvatu plana identifikovan je objekat koji ima spomenički karakter, Spomenik palim borcima italijanske divizije "Garibaldi" iz Drugog sv. rata u Rabitlju. U kontaktnoj zoni plana (od zahvata udaljena cca 300.00m vazdušne linije) na Ilinom brdu nalazi se Crkva svetog Ilije-iz 1769. godine. Crkva je više puta je rušena i obnavljana. Objekat nije registrovan kao spomenik kulture.

Ne očekuje se uticaj plana na postojeće objekte koji imaju spomenički karakter u zahvatu plana i neposrednom kontaktu. Potencijalni negativni uticaj je prevashodno sa vizuelno-estetskog aspekta. U cilju smanjenja i eliminacije potencijalnih negativnih efekta na kulturna dobra plan je dao preporuku izrade Studija zaštite kulturnih dobara, kako bi se u fazi izradi projektne dokumentacije imao detaljan pregled. U planu je naglašena i potreba izrade registra zaštićenih spomenika kulture (spomenici kulture od izuzetnog značaja, spomenici kulture od velikog značaja i značajni spomenici). Ovaj uticaj je ocjenjen kao neznatan.

Vode Prilikom odabira trase dalekovoda, pored mnogih drugih ograničenja, potrebno je voditi računa i o izbjegavanju (ili smanjivanju) konflikta sa: prirodnim i vještačkim jezerima, dolinama i tokovima rijeka, zonama vodoizvorišta, vodovodima višeg reda i drugim vodoprivrednim objektima (rezervoarima, ribnjacima i sl.). Koridor zahvata plana je većim dijelom smješten u sjeveroistočnom dijelu Pljevaljske opštine koji je gotovo bezvodan, isti ne obiluje hidrografskim pojavama, izuzimajući rijeku Ćehotinu i par povremenih tokova koji su aktivni u periodima obilnih padavina. Iz tog razloga u planu je akcenat na postojeće i planirane antropogene objekte, prije svega na akumulaciju, zahvate voda i primarne vodovode s pratećim objektima.

Osnovni zadatak DPP za koridor dalekovoda je interaktivno rješenje kako bi se umanjio konflik između vodoprivrednih i elektroenergetskih objekata i iznašlo optimalno rješenje za položaj objekata i smanjivanje negativnih efekata. Iz tog razloga plan je propisao mjere za određivanje trase budućeg dalekovoda na način da se minimalizuje vođenje dalekovoda paralelno sa obalom uređenog toka rijeke Ćehotine. Takođe, je dao mjere za održavanje zona i pojaseva sanitarne zaštite izvorišta i ograničenja u tim zonama koje se moraju poštovati tokom projektovanja. Plan je propisao i mjere sanitarne zaštite cjevovoda za vodosnabdijevanje. U tom pojasu nije dozvoljena izgradnja objekata, postavljanje uređaja i vršenje radnji koje na bilo koji način mogu zagaditi vodu ili ugroziti stabilnost objekta. Planom je predviđeno i pribavljanje vodnih uslova od Uprave za vode Crne Gore, obzirom da je rijeka Ćehotina klasifikovana kao voda od zanačaja za Crnu Goru. Za vještačku akumulaciju "Durutovići" potrebno je tražiti uslove od subjekta koji njom gazduje.

U toku izgradnje i održavanja dalekovoda nisu identifikovani značajniji, u pogledu vrste i prostornog razmjera, uticaji na vode. Mogući rizici vezani su najviše za slučajna ispuštanja zagađujućih materija dok su ostali efekti (promjena načina drenaže i oticanja usled sabijanja tla i postavljanja betonskih barijera izgradnjom temelja stubova) smatraju neznatnim. Kao bitna mjera za ublažavanje efekata na vode je smanjivanje obima radova na prosjecanju pristupnih puteva i dobro organizovano upravljanje transportom, saobraćajem i otpadom.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Uticaj plana na kvalitet voda i vodoprivredne objekte je ocijenjen kao pozitivan.

Zemljište Koridor i buduća trasa prolaze uglavnom brdsko-planinskim terenom, karakterisanim velikom razuđenošću, sa velikim strminama i udolinama. Predmetno područje je po prvobitnoj namjeni u najvećem mjeri pripadalo šumskom zemljištu - zemlište pod šumama, livadama i pašnjacima. Tokom vremena usljed korišćenja dio zemljišta je pretvoren u poljoprivredno zemljište, a znatan dio je zemljišta je pretvoren u građevinsko zemljište (izgrađeno i degradirano zemljište). Uticaj plana na zemljište može se očekivati usljed promjene fizičke strukture i zagađenja zemljišta.

Direktan uticaj plana na fizičku strukturu tla biće tokom građevinskih radova, usljed krčenja vegetacije, probijanja puteva i izgradnje stubova. Ovaj uticaj je kratkog trajanja. Indirektan uticaj se može očekivati u trasi dalekovoda nakon sječe šumske vegetacije na strmim terenima, što za posljedicu može da ima pojavu degradacije tla i erozije. Primjenom planskih mjera koje se odnose na vraćanje terena u prvobitno stanje, stabilizacija terena i unapređenje postojeće vegetacije rizik od erozije i degradacije tla biće umanjen. Negativni uticaj plana se može očekivati i na poljoprivredu (ograničenja korišćenja zemljišta). Kroz planske mjere se navodi da tokom biranja trase dalekovoda je neophodno izbjegavati, u najvećoj mogućoj mjeri, doline, vrtače i kako bi one ostale rezervisane za poljoprivrednu proizvodnju, katune i sl., dok za drugo poljoprivredno zemljište koje se može naći u zoni trase dalekovoda korišćenje je ograničeno za ispašu, a ne mogu se koristiti za zasade voćnjaka i visokog rastinja. Kao je ovih površina u koridoru zahvata plana malo, ovaj uticaj je neznatan.

Do zagađenja zemljišta može doći tokom građevinskih radova, primjenom hemijskih sredstava, goriva i ulja i usljed generisanja otpada. Tokom izgradnje i eksploatacije dalekovoda dolazi do generisanja različite vrste otpada, uključujući komunalni otpad, otpad od pakovanja i otpad od aktivnosti izgradnje/demontaže. Plan je naveo mjere kojih se treba pridržavati tokom izgradnje dalekovoda a odnose se na sakupljanje otpada. Međutim, plan nije dao mjere koje se odnose na održavanje trase dalekovoda tokom ekspoatacije koje prolaze kroz šumski sklop (održavanje visinske strukture sastojina, uklanjanje i odvoz vegetacije), a u skladu sa sprečavanjem nastanka otpada i pravilnim skladištenjem otpada (opasnog). Ovo je važno i radi prevencije od požara.

Do zagađenja zemljišta usljed ispuštanja i generisanja zagađujućeg otpada (boja, lakova, abraziva, antikorozivnih supstanci, itd.) je moguće, kako u fazi konstrukcije, tako i u fazi eksploatacije. Ovaj način zagađenja može se smatrati akcidentom. Plan nije dao mjere zaštite u slučaju akcidentnih situacija.

Plansko rješenja se može potencijalno odraziti na strukturu i kvalitet zemljišta te je ovaj uticaj ocijenjen kao neznatan.

Vazduh Prilikom izgradnje do narušavanja kvaliteta vazduha može doći uslijed uticaja izduvnih gasova i lebdećih čestica (prašina) iz mehanizacije i prevoznih sredstava koji će biti angažovani na pripremnim radovima i u toku izgradnje objekta. Glavni izvori prašine tokom navedenih aktivnosti su: - Izgradnja prilaznih puteva, - Kretanje građevinske mehanizacije po neasfaltiranim putevima, - Iskopavanje zemlje, rukovanje, skladištenje, gomilanje, - Priprema i obnova zemljišta na lokaciji nakon završetka radova, - Rušenje postojećih stubova - Izgradnja novih stubova.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Imajući u vidu da se radi o privremenim poslovima, količina izduvnih gasova zavisiće prvenstveno od dinamike radova, odnosno od tipa mehanizacije koja će biti angažovani na izgradnji objekta, kao i od vremena korišćenja. Procjenjuje se da izdvojene količine zagađujućih materija u toku fazne izgradnje objekta ne mogu izazvati veći negativan uticaj na kvalitet vazduha na trasi dalekovoda i njenom okruženju. Zbog funkcije objekta, u fazi njegove eksploatacije, ne očekuje se koncentracija hemijskih materija u vazduhu koje bi dale negativne efekte i uticale na postojeći kvalitet vazduha. U toku izgradnje i eksploatacije dalekovoda neće biti emitovanja tolike količine toplote koja bi mogla ugroziti stanje životne sredine u okolini lokacije.

Uticaj plana na kvalitet vazduha je neznatan. Potencijalni negativni efekti su kratkog trajanja i slabog inteziteta.

Buka Kako je već navedeno, koridor i buduća trasa prolaze uglavnom brdsko-planinskim terenom. Ovi tereni su slabo naseljeni. Ukupno na području zahvata koridora živi 712 stanovnika sa 237 domaćinstava. Uticaj buke tokom izgradnje biće veći. Međutim, buka se pojavljuje u određenim vremenskim intervalima i ono je privremnog karaktera. Povoljna okolnost je i ta što radovi ne traju vremenski dugo i što se odvijaju na određenim rastojanjima i što je uže područje lokacije duž trase dalekovoda slabo naseljeno, tako da treba očekivati da nivo buke do prvih individualnih i stambenih objekata bude niži od dozvoljenih vrijednosti. Sa druge strane radovi će se izvoditi samo u toku dana. Uticaj buke na stanovništvo imaće niske nivoe pozadinske buke i samim tim će buka od izgradnje ili transporta biti razgovjetna na većim razdaljinama, iako ona sama po sebi neće imati značajniji uticaj.

Dalekovod u toku svoga rada može biti izvor fenomena poznatog pod nazivom "korona pražnjenje" (jonizacija vazduha usljed dejstva električnog polja) koje se može dogoditi i prirodnim putem, tokom oluja, kada visoko naelektrisani oblaci izazivaju jaka električna polja oko visokih objekata, što se prevashodno odražava na povećanje buke. Efekat korone je najizraženiji kod dalekovoda 400 kV, manje izražen kod dalekovoda 220 kV. Najčešća je pojava korone kada je visoka vlažnost vazduha (tipično iznad 80%). Voda olakšava jonizaciju i doprinosi većoj koncetraciji jona u vazduhu, sama vlaga povećava provodnost čime su električna pražnjenja učestalija. Tokom relativno male vlažnosti (suv vazduh) buka usled korone iznosi 40 dB do 50 dB u neposrednoj blizini (ispod) dalekovoda 400 kV. U ovakvim uslovima često se zvuk usled korone izjednači sa nivoom zvuka sredine u kojoj se nalazi. U zavisnosti od uslova, prilikom vlažnih klimatskih uslova nivo buke usled korone može se povećati na vrijednosti 50 do 60 dB.

Uticaj korone u planskom zahvatu potencijalno je umanjen jer planom nije dozvoljena izgradnja stambenih i drugih objekata u koridoru od 60 m ukupne širine (oko 30 m od ose dalekovoda). U dijelu zahvata plana gdje su izgrađeni stambeni objeki planirano je prevezivanje trase postojećih vodova ilii skretanje sa postojeće trase. Na drugim mjestima gdje su evidentirani pojedinačni stambeni objekti njihovo odstojanje je okarakterisano kao bezbjedno. Planom je predviđena sigurnosna udaljenost objekata i sadržaja duž trase dalekovoda što je u neposrednoj vezi sa akustičnim uticajem od korone.

Ovaj uticaj je ocjenjen kao neznatan.

Elektromagnetno zračenje Najveći nivoi električnog i magnetskog polja dalekovoda nalaze se u prostoru gde su provodnici najbliži zemlji, a to je na sredini između dva stuba. Zbog temperature okoline, visina najnižeg provodnika (h2) ljeti je manja, a zimi veća, zbog toga su nivoi polja u tom prostoru ljeti veći, a zimi manji. Takođe, stanovnici koji su u blizini dalekovoda sa nižim provodnicima biće izloženi većem riziku od stanovnika

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore koji su u blizini dalekovoda sa provodnicima na većoj visini (dalekovodi su istog napona, opterećenja i rasporeda provodnika, ali različite visine). Granica magnetskog polja, koja se prati, ne zavisi samo od visine provodnika na dalekovodu i struja koje prolaze kroz njih (opterećenja dalekovoda), već i od rasporeda provodnika na stubu.

Potrošački centri se među sobom razlikuju po: električnim karakteristikama opterećenja, ukupnoj snazi, dinamici uključivanja i isključivanja potrošača i td. Važno je uočiti da potrošački centri, kao opterećenje dalekovoda, vremenom mogu menjati svoje karakteristike, jer se naseljena mesta i gradovi menjaju i po veličini (broju potrošača) i po vrsti potrošača. Mijenjanjem karakteristika potrošačkog centra, mijenjaju se i magnetska polja oko dalekovoda. To znači da magnetsko polje dalekovoda treba povremeno ponovo definisati, a posebno kada se iz nekog razloga bitno mijenja karakteristika potrošačkog centra kao opterećenje dalekovoda. U planu je u skladu sa Pravilnikom o tehničkim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 kV do 400 kV (Sl. list SRFJ, br. 65/88 i Sl. list SRJ, br. 18/92), definisana sigurnosna visina. Sigurnosna visina i udaljenost od dalekovoda definisana je (tabelarno) u zavisnosti od vrste objekata i sadržaja. Za neke objekte definisani su dodatni kriterijumi prema kojima se smatra da vod prelazi preko objekta odnosno pored objekta a samim tim da li je merodavna sigurnosna visina ili udaljenost. Sigurnosna visina je najmanja dozvoljena vertikalna udaljenost provodnika, odnosno djelova pod naponom od zemlje ili nekog objekta pri temperaturi 40°C odnosno pri t-50°C sa normalnim dodatnim opterećenjem bez vjetra. Sigurnosna visina se razlikuje od nazivnog napona dalekovoda. Međutim, plan nije predvidio ponovno definisanje magnetnog polja dalekovoda u slučaju promjene potrošačkog centra. Imajući u vidu propisane smjernice i mjere, uticaj elektromagnetnog zračenja je sveden u očekivane okvire te je ovaj uticaj plana ocjenjen kao neznatan.

Društvene djelatnosti Radi nesmetanog odvijanja postojećih društvenih aktivnosti u koridoru dalekovoda, prilikom određivanja konačne trase potrebno je voditi računa da trasa dalekovoda ne dođe u konflikt sa postojećom namjenom površina u zoni zahvata plana. Takođe, konačna trasa dalekovoda treba da eliminiše konflike sa planiranim namjenama i u neposrednom okruženju.

U koridoru i neposrednom kontaktu planiranog dalekovoda nalaze se privredni, komunalni i infrastrukturni objekti. Na području i neposrednom okruženju koridora dalekovoda nalaze se objekti: - Termoelektrane Pljevlja - Rudnik uglja - aktivni površinski kop ležišta uglja PK "Potrlica" - Tehničko-građevinski kamen (Rajčevo Brdo) - Spoljašnje odlagalište Jagnjilo – potencijalno i planirano koncesiono područje tehnogeno ležište cementnih laporaca - Antenski stub Radio - difuznog centra Tvrdaš - Saobraćajna infrastruktura - drumski i vazdušni saobraćaj - Vodoprivredni objekat - vještačka akumulacija "Durutovići".

U planu su prepoznati konflikti koji bi se mogli odraziti na funkcionisanje sljedećih privrednih objekata: Rudnik uglja (basen uglja za buduću eksploataciju), spoljašnje odlagalište Jagnjilo i ležište tehničko- građevinskog kamena (Rajčevo Brdo).

Dionica planiranog DV 2x400kV Pljevlja – Bajina Bašta prolazi preko rezervne zone ležišta uglja (zona buduće eksploatacije), što bi kasnije moglo predstavljati problem u smislu ograničenja prilikom eksploatacije rude iz ovog područja. DV ne samo da bi se ukrštao sa ovom zonom u uskom pojasu već

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore su dva dalekovodna stuba planirana upravo u ovoj zoni. Olakšavajuća okolnost je činjenica da su planirane pozicije stubova zapravo trenutno pozicija dva dalekovodna stuba DV 220kV Pljevlja – Bajina Bašta čije je ukidanje predvidjeno, a trasa postojećeg DV 220kV bi se dobrim dijelom iskoristila kao trasa planiranog DV 2x400kV. U planu su dati uslovi kojim se umanjuju ili eliminišu prepoznati konflikti. Naime, prema članu 31 Zakona o rudarstvu, izgradnja zgrada, željezničkih pruga, javnih puteva, ptt vodova i električnih vodova visokog napona na određenim zaštitnim stubovima može se vršiti ako je u skladu sa prostornim planom opštine i po prethodno pribavljenoj saglasnosti koncesionara. Prije izrade tehničke dokumentacije za objekte iz stava 1 ovog člana investitor je dužan da od koncesionara pribavi mišljenje o najpovoljnijem pravcu i položaju izgradnje ovih objekata na eksploatacionom polju. Za konflikt između koridora dalekovoda i zone Jagnjilo predlaže se da se potencijalni konflikt izbjegne način da se trasa 2x400kV Pljevlja – državna granica sa Srbijom vodi u okviru koridora na način da ne tangira zonu. Konflikt u zoni Rajčevo brdo je neznatan i postoji samo u dijelu kontakta sa koridorom i ne predstavlja veliki problem, jer je moguće položajem trase izbjeći konflikt.

U neposrednoj blizini koridora dalekovoda nalazi se antenski stub Radio-difuznog centra Tvrdaš koji u dijelu bežičnih sistema elektronskih komunikacija predstavlja centralnu tačku svih sistema ovih tehnologija na teritoriji Opštine Pljevlja. Planirani koridor dalekovoda treba locirati na način kako gradnja novih dalekovoda ne bi ugrozila rad elektronske komunikacione infrastrukture i urušila kvaliteta signala ili linkova – radio koridora.

Trasa koridora dalekovoda prelazi preko određenog broja saobrćajnica, magistralnih, regionalnih i lokalnih puteva, to će u toku izgradnje dalekovoda, odnosno u toku postavljanja provodnika doći do kraćih zastoja u saobraćaju. Ovaj uticaj je neznatan i kratkog je trajanja. U blizini zahvata plana, unutar kompleksa kompanije ‚‚Vektra Jakić“ postoji izgrađen helidrom, a planom višeg reda na lokalitetu Potrlica predviđena je preliminarna lokacija aerodroma i helidroma. Takođe je, prema PUP-u planirana je izgradnja helidroma u neposrednoj blizini koridora, u rejonu Crljenica. Planirani konridor dalekovoda predstavlja potencijalni konflikt sa koridorom vazdušnog saobraća, usljed mogućeg ukrštanja. Planom su dati tehnički tehnički uslovi koje je potrebno ispoštovati kako ne bi izgradnja dalekovoda ometala izgradnju planiranih objekata.

Uticaj dalekovoda na rad Termoelektrane nije identifikovan, dok je uticaj na vještačku akumulaciju "Durutovići" prikazan u dijelu uticaja na vode.

Uticaj koridora na odvijanje privrednih i drugih društvenih djelatnosti, uz propisane mjere i smjernice, sveden je u propisane okvire te je ocjenjen kao neznatan.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

6.1.2. Vrijednovanje uticaja na područje primjene Plana

Mogući uticaji na životnu sredinu realizacije Plana na predmetno područje prikazani su i u Tabeli koja predstavlja sublimat uticaja iz poglavlja 6.1.1. Za određivanje značaja uticaja na životnu sredinu korišćena je i sljedeća kvalitativna skala:

Veličina uticaja Oznaka Opis Vrlo pozitivan ++ Povoljne promjene kvaliteta životne sredine Pozitivan + Manje pozitivne promjene životne sredine Bez uticja/neznatan 0 Nema uticaja na životnu sredinu ili je neznatan Neodređen ~ Kvalitet životne sredine zavisi od drugih faktora Negativan - U manjoj mjeri narušava životnu sredinu Veći negativan - - U većoj mjeri narušava životnu sredinu

Oblasti i ciljevi strateške procjene Značaj uticaja Biodiverzitet i zaštićena prirodna dobra 1. Očuvanje biodiverziteta - broja vrsta - 2. Izbjeći uticaj na zaštićene, ugrožene vrste, njihova staništa i ekološki 0 osjetljiva područja Pejzaž 4. Očuvati vrijednosti pejzaža - Kulturna baština 5. Očuvati kulturno istorijska dobra 0 Vode 6. Očuvatikvalitet površinskih i podzemnih voda + Zemljište 7. Očuvati kvalitet i strukturu zemljišta 0 Vazduh 8. Izbjeći uticaj povećanja emisije štetnih gasova 0 Buka 9. Izbjeći uticaj povećanja nioa buke 0 Elektromagnetno zračenje 10. Izbjeći uticaj elektromagnetnog zračenja 0 Društvene djelatnosti 11. Obezbjediti funkcionisanje pojećih i planiranih privrednih i 0 infrastrukturnih objekata

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

7. MJERE PREDVIĐENE U CILJU SPRIJEČAVANJA, SMANJENJA ILI OTKLANJANJA ZNAČAJNIH NEGATIVNIH UTICAJA DO KOJIH DOVODI REALIZACIJA PLANA

U skladu sa prostornim zahvatom DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore, odnosno sa prirodom i namjenom planskih rješenja, definisane su mjere sprječavanja i ublažavanja prepoznatih negativnih uticaja na životnu sredinu koji se mogu javiti kao rezultat realizacije predmetnog planskog dokumenta.

- Važan segment utemeljenog i adekvatnog planiranja korišćenja prostora, koje će biti usklađeno sa potrebama lokalnog stanovništva, jeste podsticanje i uključivanje javnosti u procese donošenja odluka, primjenom postojećih zakonskih mehanizama, u vidu organizovanja javnih rasprava, okruglih stolova i tribina. - Plan dopuniti mjerama o sprečavanju nastanka otpada, pravilno skladištenje otpada prema "Planu upravljanja otpadom CGES AD" na koji je Agencija za zaštitu životne sredine dala saglasnost u novembru 2013. godine. - Posebnu pažnju treba posvetiti ukrštanju trase dalekovoda i podzemnog kabla sa postojećim dalekovodima, putevima, infrastrukturnim objektima te drugim značajnim postojećim, ali i planiranim objektima (aerodrom, helidrom). - Potrebno je izbjeći, ili smanjiti na minimalnu mjeru, privremeno zauzimanje prostora na područijima gdje se nalaze NATURA 2000. Ukoliko je neophodno privremeno zauzimanje prostora na takvim lokalitetima potrebno je konsultovati eksperte-biologe, kako bi se izbjegle najreprezentativnije sastojine značajnih staništa. - Obavezno je izmještanje trase iz zone zaštićenih šuma. - Smanjenje šuma i šumskog zemljišta u zoni neposrednog uticaja trase dalekovoda potrebno je kompenzovati šumsko-uzgojnim radovima na šumskim zemljištima i goletima. - Novu sadnju usmjeriti na podizanje šumskih staništa na šumskim zemljištima i goletima na bezbednoj udaljenosti od dalekovoda pri čemu se investitor mora obavezati da ponudi takva rešenja u biološkom i estetsko-vizuelnom smislu koja trasi dalekovoda, pored funkcionalnosti daje i pozitivnu estetsku karakteristiku. - U područjima gdje koridor presijeca šumski pojas, omogućiti obnovu vegetacije do maksimalno dozvoljene visine, kako bi koridor bio fizička granica za što manji broj vrsta, od beskičmenjaka do sisara. Širinu pristupnih puteva svesti na minimum, iz istih razloga. - U planu dati mjere i smjernice i mjere za sanaciju i rekultivaciju tzv. Otkopanog prostora i predložiti potencijanu namjenu koja neće biti u konfliku sa trasom dalekovoda i rudnikom uglja. - Tokom izgradnje koristiti lokalni materijal i materijal iz iskopa. - Preporuka je da se u planu dopuniti aktivnostima koje se mogu obavljati u trasi dalekovoda na poljorivrednom zemljištu (ratarska proizvodnja – proizvodnja jednogodišnjih ili višegodišnjih ratarskih kultura). - Plan dopuniti mjerama za zaštitu od akcidentih situacija (zaštita od zemljotresa, zaštita od eksplozija, opasnost od prosipanja goriva i ulja, opasnost od prosipanja boja i lakova, i dr.). - Nakon izgradnje sprovesti redovnu kontrolu kvaliteta zemljišta oko trafostanica, zbog mogućeg povećanja prisustava PCB kongenera i drugih organskih materija. - Ispoštovati sve regulative (domaće i Evropske) koje su vezane za granične vrijednosti intenziteta određenih faktora kao što su prevashodno intezitet zračenja, nivo buke, zagađenje vazduha, i dr. Mjere zaštite treba da određene uticaje dovedu na nivo dozvoiljenog intenziteta u okviru konkretnog investicionog poduhvata. - Obaveza investitora je da implementira i sprovodi smjernice i mjere zaštite životne sredine definisane Planom i u okviru Izvještaja o strateškoj procjeni, kao i da prilikom izrade projektno- tehničke dokumentacije sprovede mjere zadate Elaboratom o procjeni uticaja na životnu sredinu.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

- Radi spriječavanja degradacije prostora u datom području, prvenstveno usljed stvaranja gužvi u saobraćaju, nedostatka pitke vode, mogućeg zagađenja voda i sl., dozvolu za gradnju objekata izdati tek onda kada se pruže dokazi da je sva potrebna i planirana infrastruktura riješena ili da će biti riješena do stavljanja objekata u funkciju. - Prije početka izgradnje, neophodno je jasno definisati prostor za izgradnju objekata, uključujući i pomoćne objekte i pristupne puteve, kako bi se izbjeglo produženje trajanja radova. - Redovnim praćenjem postupka građenja objekata osigurati da se objekat i prateća infrastruktura gradi u skladu sa zadatim uslovima izgradnje i projektom dokumentacijom. - Radi zaštite mogućih arheoloških nalazišta, zbog slabe arheološke istraženosti područja, prilikom izvođenja građevinskih ili zemljanih radova bilo koje vrste potrebno je osigurati arheološki nadzor, a ukoliko se prilikom izvođenja radova naiđe na nalazište ili nalaze arheološkog značenja, prema Zakonu o zaštiti kulturnih dobara (Sl. list CG, br. 49/10, 40/11), pravno ili fizičko lice koje neposredno izvodi radove, dužno je prekinuti radove i o nalazu bez odgađanja obavijestiti nadležni organ radi utvrđivanja daljnjeg postupka. - U fazi izgradnje objekata, neophodno je izabrati mehanizaciju i transportna sredstva koja će minimalno uticati na degradaciju zemljišta. Nastali otpad, bez rasipanja, odložiti na za to predviđeno mjesto uz adekvatno zbrinjavanje. - Preduzeti neophodne mjere kontrolisanog iskopa koji može uticati na devastaciju prirodne vegetacije i staništa kopnene flore u neposrednom okruženju građevinskih radova. - Koristiti tehnički ispravnu građevinsku mehanizaciju, a aktivnosti sprovoditi u predviđenim radnim satima, bez produžavanja, da se ne bi uznemirilo okolno lokalno stanovništvo. - Građevinsku mehanizaciju je neophodno redovno održavati, a u slučaju akcidenta hitno intervenisati u skladu sa planom mjera i aktivnosti u ovakvim slučajevima. - Prilikom projektovanja i izgradnje pridržavati se smjernica i odredbi o zaštiti od požara i Zakona o zaštiti i spašavanju (Sl. list CG br. 13/07, 05/08, 86/09, 32/11, 54/16). - Kontrolu seizmičkog rizika (kao i drugih elemenata rizika: tehnogenih akcidenata i elementarnih nepogoda) neophodno je realizovati kroz konkretizaciju zahtijeva za poboljšanje pristupačnosti svih elemenata životne sredine, organizovanje otvorenih prostora i izolacionih pojaseva za prihvat stanovništva u slučaju zemljotresnih razaranja, zatim limitiranje izgradnje novih objekata bez istovremenog stvaranja susjednih otvorenih površina, kao i projektovanje objekata u skladu sa zahtjevima jednostavnosti konstrukcija i njihove otpornosti na zemljotrese.

Obaveze nadležnih organa Državni organi, organi lokalne uprave i ovlašćene i druge organizacije, dužni su da redovno, blagovremeno, potpuno i objektivno, obaveštavaju javnost o stanju životne sredine, odnosno o pojavama koje se prate u okviru monitoringa, kao i mjerama upozorenja ili razvoju zagađenja koja mogu predstavljati opasnost za život i zdravlje ljudi, u skladu sa Zakonom o zaštiti životne sredine i drugim propisima. Takođe, nadležni organ lokalne uprave dužan je da, u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu Zakona o upravljanju otpadom (Sl. list Crne Gore br. 64/11, 39/16) izvrši popis neuređenih odlagališta na svom području, sačini plan sanacije ovih odlagališta i uvrsti ga u lokalni plan iz člana 94 stav 3 ovog zakona (član 98).

Obaveza Lokalne samouprave je: - Tokom izrade razvojnog programa opštine definisati globalni seizmički rizik kao i nivo prihvatljivog rizika kao jedan od osnovnih parametra za izradu budućih planova. - Da podigne, rekultiviše, održava i upravlja zelenim površinama i površinama od javnog značaja (zeleni zaštitni pojasevi i td.).

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

8. PREGLED RAZLOGA KOJI SU POSLUŽILI KAO OSNOVA ZA IZBOR VARIJANATNIH RJEŠENJA

Tokom izrade DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore, Izvještajem o SPU utvrđeni su uticaji koje plansko rješenje može da izazove na predmetni prostor. Procedurom izrade Plana, izvjesni uticaji su eliminisani i svedeni na ekološki prihvatljiv nivo.

Tokom izrade plana izabran je koridor od 1 km kojiupravo iz razloga da se detaljnim snimanjem i projektovanjem obezbijedi najprihvatljivije rješenje koje će imati najmanji negativni uticaj na životnu sredinu i ambijentalne vrijednosti u zonama prolaska planiranog dalekovoda.

9. PRIKAZ MOGUĆIH ZNAČAJNIH PREKOGRANIČNIH UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU

Strategijom razvoja energetike Crne Gore, Akcionim planom 2018 - 2020.g., Regionalnom studijom interkonekcije 400kV Srbija - Crna Gora - BiH i Idejnim rješenjem DV 2X400kV Pljevlja – Državna granica Srbije, planiran je razvoj prenosne mreže tako da omogući razmjenu električne energije sa susjednim sistemima i poboljša snabdijevanje pojedinih područja i većih gradova Crne Gore i omogući priključivanje novih izvora električne energije uz smanjenje gubitaka.

Analizom identifikovanih mogućih uticaja na životnu sredinu i utvrđivanjem njihove veličine i značaja, kao i dometa, nisu identifikovani značajni prekogranični uticaji.

S obzirom da se radi o razmjeni električne energije sa susjednim sistemima, tokom izrade planskog dokumenta su trebale biti izvršene konsutacije i usaglašavanja planskih rješenja o čemu nema podataka.

10. OPIS PROGRAMA PRAĆENJA STANJA ŽIVOTNE SREDINE, UKLJUČUJUĆI I ZDRAVLJE LJUDI U TOKU REALIZACIJE PLANA (MONITORING)

Kao osnova za praćenje uticaja na životnu sredinu potrebno je, u fazi projektovanja i izrade Studije procjene uticaja na životnu sredinu, uraditi nultno mjerenje električnog i magnetnog polja na lokacijama na kojima se očekuje najveći uticaj dalekovoda na životnu sredinu. Kako se na osnovu dosadašnjih razmatranja može zaključiti da dalekovod nema uticaja na kvalitet vazduha, vode i zemljišta, nije potrebno vršiti praćenje kvaliteta istih.

Faza izgradnje Parametar koji se Mjesto praćenja Vrijeme praćenja dalekovoda prati Prethodni Električno i U koridoru Do početka radovi magnetno polje dalekovoda* izgradnje Buka Na budućoj trasi Do početka izgradnje Za vreme radova Sredstva i uslovi za Duž trase** Do kraja gradnje rad Oprema i alati Duž trase** Do kraja gradnje Zaštićena dobra Duž trase** Do kraja gradnje (prirodna, kulturna) Za vrijeme Električno i U koridoru Periodično,

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

eksploatacije magnetno polje u dalekovoda* jednom u četiri vrijeme maksimalnih godine struja Buka U koridoru Po potrebi dalekovoda

* potrebno je izvršiti mjerenja odmah po puštanju objekta u rad, a zatim svake četvrte godine. Za mjerenja po puštanju dalekovoda u rad, obezbjediti maksimalno strujno opterećenje da bi se izmjerile maksimalne vrijednosti ovih parametara. Ukoliko izmjerene vrijednosti budu ispod dozvoljenih granica ili nepromenjene naredna mjerenja nisu potrebna. ** pratiti na mjestima trenutnog rada.

Monitoring stanja biodiverziteta Neophodnost praćenja stanja biodiverzitet kako bi se utvrdilo „0“ stanje, radi očuvanja kompaktnosti i funkcionisanje najznačajnijih/najvrijednijih područja. Inspekcijski nadzor treba dugoročno daobezbjedi funkcionisanje živog svijeta predmetne lokacije i šireg područja zahvata plana.

Monitoring kvaliteta voda Obaviti mjerenje kvaliteta vode (površinske i podzemne) kako bi se utvrdilo „0“ stanje kvaliteta voda. Kvalitet vode kontrolisati 4 puta godišnje na fizičko-hemijske pokazatelje (režim kiseonika, hranjive materije, biološke pokazatelje, ukupne ugljovodonike, teško isparljive lipofilne materije).

Potrebno je da otpadne vode imaju kvalitet komunalne vode, odnosno otpadne vode koja se može upuštati u kanalizaciju po Pravilniku o kvalitetu i sanitarno tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvrđenom kvalitetu otpadnih voda (Sl. list CG, br. 045/08, 009/10, 026/12, 052/12, 059/13). U slučaju da otpadne vode ne ispunjavaju kvalitet, potrebno je izvršiti prečišćavanje prije upuštanja u gradski kanalizacioni sistem.

Monitoring kvaliteta vazduha Monitoring kvaliteta vazduha se mora uspostaviti u skladu sa Evropskom direktivom oprocjeni i upravljanju kvalitetom ambijentnog vazduha (96/62/ES). Potrebno je pratiti zakonom propisane indikatore (imisijske koncentracije). Vrijednosti pratiti u odnosu na: Zakon o o zaštiti vazduha (Sl. list CG br. 25/10, 40/11, 43/15) i Pravilnik o emisiji zagađujućih materija u vazduh (Sl. list RCG br. 25/01).

Monitoring treba vršiti povremeno, a za slučaj utvrđivanja povećanih vrijednosti, treba preduzeti mjere sprečavanja rada lokalnih zagađivača, usmjeravanje saobraćaja u jednom pravcu, zabranu saobraćajnog prometa kroz pojedine zone, te uspostaviti kontinuirani monitoring.

Monitoring kvaliteta zemljišta Monitoring kvaliteta zemljišta treba sprovoditi povremeno. Dugotrajno unošenje zagađujućih materija u zemljište može dovesti do smanjenja njegovog puferskog kapaciteta što kao posljedicu može imati trajnu kontaminaciju zemljišta i podzemnih voda. Monitoring kvaliteta zemljišta pratiti u skladu sa Pravilnikom o dozvoljenim količinama opasnih i štetnih materija u zemljištu i metodama za njihovo ispitivanje (Sl. list RCG br. 18/97).

Monitoring upravljanja otpadom Upravljanje otpadom treba da bude u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom (Sl. list Crne Gore br. 64/11, 39/16), te kontrolisanje upravljanja treba sprovoditi kontinuirano. Precizan monitoring je

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore obavezno propisati u fazi izrade Elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu koji će se raditi na osnovu Idejnih, odnosno Glavnih projekata.

Monitoring za druge elemente životne sredine i/ili parametri/indikatori stanja za koje se nađe opravdanje za uključivanje u Program monitoringa (radioaktivnost, i td.)

11. ZAKLJUČNA RAZMATRANJA

U predmetnom Izvještaju izvršena je analiza i ocijena mogućih uticaja planirane namjene, organizacije i korišćenje prostora u zahvatu DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore na životnu sredinu uključujući i zdravlje ljudi.

Analiza je pokazala da se realizacija Plana preporučuje, uz poštovanje svih smjernica i mjere za smanjenje negativnih uticaja datih planskim dokumentom i ovim dokumentom, uz sprovođenje mjera ograničenja i monitoringa.

U okviru Izvještaja su date preporuke za preispitivanje određenih planskih riješenja kao i određene zabrane kojih se treba pridržavati u narednim fazama pri izradi tehničke dokumentacije. Takođe su utvrđene obaveze za izradu jedinstvenih dokumenata – Studija, Projekata i Elaborata.

Uticaji pojedinačnih projektnih rješenja u zahvatu DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore biće tretirani u okviru procedure procjene uticaja na životnu sredinu (Elaborat o procjeni uticaja na životnu sredinu na osnovu Idejnih i Glavnih projekata), a u skladu sa vrstom i karakteristikama projekta odnosno objekata za koje se rade.

Rezimirajući analizirane uticaje u zahvatu plana na životnu sredinu i elemente održivog razvoja, može se konstatovati da će predloženo plansko rješenje imati negativni uticaj na biodiverzitet i djelimično na vizuelno sagledavanje prostora, uslovljen krčenjem vegetacije i izgradnjom dalekovoda. Ostali uticaji su neznatni jer dalekovod, spada u takvu vrstu objekata koja u svom svakodnevnom radu ne mogu značajnije ugroziti stanje životne sredine, izuzimajući akcidentne situacije. Piotencijalni negativni uticaji biće eliminisani planskim mjerama i mjerama iz ovog dokumenta.

Pozitivni efekti planskog rješenja, ocjenjen je kao strateški značajan jer stvara uslove za izgradnju dalekovoda DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore i razvoj prenosne mreže planiran tako da omogući razmjenu električne energije sa susjednim sistemima, da poboljša snabdijevanje pojedinih područja i većih gradova Crne Gore, kao i da omogući priključivanje novih izvora električne energije i smanjenje gubitaka.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

12. REZIME

Pravni osnov Pravni osnov za izradu Strateške procjene uticaja na životnu sredinu za DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore je Zakon o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu (Sl. list CG, br. 52/16) i Zakon o planiranju prostora i izgradnji objekata (Sl. list CG, br. 64/17). Odluku o izradi Strateška procjena uticaja na životnu sredinu za DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore, broj: 07-113 od 18. januara 2018. god., donijela je Vlada Crne Gore.

Planski osnov Planski osnov za izradu DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore sadržan je u Prostornom planu Crne Gore do 2020 i Prostorno–urbanističkom planu opštine Pljevlja, kao i u drugim planovima, strategijama i studijama iz oblasti energetike (Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2030., Regionalna studija – interkonekcija 400kv Srbija - Crna Gora - BiH (idejno rješenje dv 2x400kv Pljevlja - državna granica Srbije), DPP Italija – Crna Gora i dalekovod 400 kV crnogorsko primorje – Pljevlja).

Metodologija i proces izrade Stratešku procjenu uticaja Paralelno sa izradom DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore radi se i Strateška procjena uticaja DPP. Cilj ovog dokumenta je da ukaže na ključne segmente životne sredine koji mogu biti ugroženi realizacijom plana, tj. da se definišu najznačajniji uticaji na životnu sredinu, te mjere za smanjenje utvrđenih negativnih uticaja. Ključna ograničenja za projektovanje u zahvatu predmetnog plana identifikovana su kroz Stratešku procjenu uticaja DPP.

Opis predloženog koncepta Strategijom razvoja energetike Crne Gore do 2030. g., Akcionim planom 2018-2020. g. za realizaciju SRECG, Regionalnom studijom interkonekcije 400 kV Srbija – Crna Gora – BiH, odnosno Idejnim rješenjem DV 2X400 Kv Pljevlja – Državna granica Srbije, razvoj prenosne mreže planiran je tako da omogući razmjenu električne energije sa susjednim sistemima, da poboljša snabdijevanje pojedinih područja i većih gradova Crne Gore, kao i da omogući priključivanje novih izvora električne energije i smanjenje gubitaka. Cilj izrade DPP-a je stvaranje uslova za defisanje koridora i izgradnju dalekovoda 2x400 kV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore. Trasa novog dalekovoda 400kV u velikoj mjeri koristi koridore postojećih dalekovoda 220kV Pljevlja - Požega i Bajina Bašta - Pljevlja. Izgradnjom novog dalekovoda 2x400kV prestaje potreba za korišćenjem postojećeg dalekovoda za Bajinu Baštu. Izuzeci od principa korišćenja postojećeg koridora na ostatku trase napravljeni su na dvije dionice, i to zarad izbjegavanja većeg broja ugaonih skretanja između postojećih stubova i prelaska preko stambenih objekata u blizini odlagališta "Jagnjilo". Novi dalekovod polazi od Termoelektrane Pljevlja i prolazi kroz zaleđe grada, odnosno zaseoke na prilazu gradu, ukršta se rijeka Ćehotina i veći broj potoka, ukršta se regionalni put R-4 ka Đurđevića Tari, regionalni put R-10 ka Bijelom Polju i magistralni put M-8 prema Prijepolju (Srbija) i postojeći DV 266 Pljevlja – Požega.

Opis postojećeg stanja životne sredine U okviru ovog dijela dokumenta dat je detaljniji opis karakteristika životne sredine na osnovu raspoloživih podataka za opštinu Pljevlja te i iz Informacija Agencije za zaštitu životne sredine o stanju životne sredine u Crnoj Gori za 2016. godinu.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

Opšti i posebni ciljevi strateške procjene uticaja Opšti ciljevi strateške procjene definisani su na osnovu zahtjeva i ciljeva u pogledu zaštite životne sredine u drugim planovima i programima, kao i ciljeva zaštite životne sredine utvrđenih na nacionalnom i međunarodnom nivou. Posebni ciljevi zaštite životne sredine planskog područja utvrđeni se na osnovu analize postojećeg stanja životne sredine i značajnih pitanja, problema, ograničenja i potencijala planskog područja, kao i prioriteta za rješavanje ekoloških problema, a u skladu su sa opštim ciljevima i načelima zaštite životne sredine.

Opis mogućih značajnijih uticaja na životnu sredinu . Biološka raznovrsnost Smanjenje broja vrsta Tokom izvođenja radova na postavljanju dalekovoda biće smanjene populacije biljnih vrsta koje naseljavaju područja koja će biti privremeno zauzeta, kao i ona na kojima će se postavljati stubovi. Za elemente flore nešumskih staništa ovaj uticaj se može okarakterisati kao nizak, zato što se ne očekuje smanjenje kvaliteta staništa duž linije dalekovoda. Negativani uticaji koridora dalekovoda na šume direktno može biti izražen u povećanoj opasnosti od javljanja požara, stvaranju deponija otpada, nerazumijevanja između izvođača radova i lokalnog stanovništva u lokacijama kroz koje će proći trasa dalekovoda. Plan je dao mjere za zaštitu od požara, ali ne i način održavanja trase dalekovoda. Nakon izgradnje, u periodu eksploatacije, same žice predstavljaju fizičku barijeru koja može biti slabo vidljiva za većinu ptica, tako da će sigurno dolaziti do sudara sa smrtnim ishodom. Cjelokupan uticaj plana na floru i faunu ocjenjen je kao negativan, srednjeg inteziteta i prostorno ograničen.

Uticaj na zaštićene i ugrožene vrste, njihova staništa i ekološki osjetljiva područja Koridor dalekovoda prolazi kroz dolinu rijeke Ćehotine – područje identifikovano kao potencijalni EMERALD lokalitet. S obzirom da je trasa i uslovljena i aspektom tehničke izvodljivosti, u nekim zonama je nemoguće izbjeći narušavanja pojedinih prirodnih vrijednosti. Izgradnjom dalekovoda vjerovatno će doći do uništenja manjih površina NATURA 2000 staništa u dolini Ćehotine. Među njima nema rijetkih staništa u Crnoj Gori. U zoni prolaska dalekovoda u dolini Ćehotine nisu zabilježene zaštićene i rijetke vrste. Uticaj je ocjenjen kao neznatan.

. Pejzaž i vizure Imajući u vidu planirane namjene i prostornu organizaciju zahvata plana može se očekivati da će dio prostora pretrpjeti izvjesne promjene koje će izazvati gubitak postojeće slike predjela. Kako je plan prepoznao predione elemente koje zaslužuju posebnu pažnju u zahvatu plana (šume, rijeka Ćehotina, neposredno okruženje) i dao mjere kojim će se potencijalni negativni uticaji smanjili ili eliminisali ovaj uticaj na predio je ocjenjen kao manji negativan.

. Kulturna baština Ne očekuje se uticaj plana na postojeće objekte koji imaju spomenički karakter u zahvatu plana i u neposrednom kontaktu. U cilju smanjenja i eliminacije potencijalnih negativnih efekta na kulturna dobra plan je dao preporuku izrade Studija zaštite kulturnih dobara, kako bi se u fazi izradi projektne dokumentacije imao detaljan pregled. Planom je naglašena i potreba izrade registra zaštićenih spomenika kulture (spomenici kulture od izuzetnog značaja, spomenici kulture od velikog značaja i značajni spomenici). Ovaj uticaj je ocjenjen kao neznatan.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

. Vode Plan je propisao mjere za određivanje trase budućeg dalekovoda na način da se minimalizuje vođenje dalekovoda paralelno sa obalom uređenog toka rijeke Ćehotine. Takođe, je dao mjere za održavanje zona i pojaseva sanitarne zaštite izvorišta i ograničenja u tim zonama koje se moraju poštovati tokom projektovanja. Plan je propisao i mjere sanitarne zaštite cjevovoda za vodosnabdijevanje. U tom pojasu nije dozvoljena izgradnja objekata, postavljanje uređaja i vršenje radnji koje na bilo koji način mogu zagaditi vodu ili ugroziti stabilnost objekta. Planom je predviđeno i pribavljanje vodnih uslova od Uprave za vode Crne Gore, obzirom da je rijeka Ćehotina klasifikovana kao voda od zanačaja za Crnu Goru. A za vještačku akumulaciju "Durutovići" potrebno je tražiti uslove od subjekta koji njom gazduje. U toku izgradnje i održavanja dalekovoda nisu identifikovani značajniji uticaji na vode. Mogući rizici vezani su najviše za slučajna ispuštanja zagađujućih materija dok su ostali efekti (promjena načina drenaže i oticanja usled sabijanja tla i postavljanja betonskih barijera izgradnjom temelja stubova) smatraju neznatnim. Uticaj plana na kvalitet voda i vodoprivredne objekte je ocijenjen kao pozitivan.

. Zemljište Moguće je zagađenje zemljišta usljed ispuštanja i generisanja zagađujućeg otpada (boja, lakova, abraziva, antikorozivnih supstanci, itd.) kako u fazi konstrukcije, tako i u fazi eksploatacije. Ovaj način zagađenja može se smatrati akcidentom. Plan nije dao mjere zaštite u slučaju akcidentnih situacija. Plansko rješenja se može potencijalno odraziti na strukturu i kvalitet zemljišta te je ovaj uticaj ocijenjen kao neznatan.

. Vazduh Uticaj plana na kvalitet vazduha je neznatan. Potencijalni negativni efekti su kratkog trajanja i slabog inteziteta.

. Buka Dalekovod u toku svoga rada može biti izvor fenomena poznatog pod nazivom "korona pražnjenje" (jonizacija vazduha usljed dejstva električnog polja) koje se može dogoditi i prirodnim putem, tokom oluja, kada visoko naelektrisani oblaci izazivaju jaka električna polja oko visokih objekata, što se prevashodno odražava na povećanje buke. Planom je predviđena sigurnosna udaljenost objekata i sadržaja duž trase dalekovoda, čime je uticaj korone u planskom zahvatu potencijalno je umanjen. Uticaj je ocjenjen kao neznatan.

. Elektromagnetno zračenje

U Planu je u skladu sa Pravilnikom o tehničkim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 kV do 400 kV (Sl. list SRFJ, br. 65/88 i Sl. list SRJ, br. 18/92), definisana sigurnosna visina (najmanja dozvoljena vertikalna udaljenost provodnika, odnosno djelova pod naponom od zemlje ili nekog objekta pri temperaturi 40°C odnosno pri t-50°C sa normalnim dodatnim opterećenjem bez vjetra). Sigurnosna visina i udaljenost od dalekovoda definisana je u zavisnosti od vrste objekata i sadržaja. Međutim, plan nije predvidio ponovno definisanje magnetnog polja dalekovoda u slučaju promjene potrošačkog centra. Imajući u vidu propisane smjernice i mjere, uticaj elektromagnetnog zračenja je sveden u očekivane okvire te je ovaj uticaj plana ocjenjen kao neznatan.

. Društvene djelatnosti Radi nesmetanog odvijanja postojećih društvenih aktivnosti u koridoru dalekovoda, prilikom određivanja konačne trase potrebno je voditi računa da trasa dalekovoda ne dođe u konflikt sa postojećom namjenom površina u zoni zahvata plana. Takođe, konačna trasa dalekovoda treba da eliminiše konflike

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore sa planiranim namjenama i u neposrednom okruženju. U planu su prepoznati konflikti koji bi se mogli odraziti na funkcionisanje sljedećih privrednih objekata: Rudnik uglja (basen uglja za buduću eksploataciju), spoljašnje odlagalište Jagnjilo i ležište tehničko-građevinskog kamena (Rajčevo Brdo). Uticaj koridora na odvijanje privrednih i drugih društvenih djelatnosti, uz propisane mjere i smjernice, sveden je u propisane okvire te je ocjenjen kao neznatan.

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

I ZAKONSKI PROPISI OD ZNAČAJA ZA IZRADU STRATEŠKE PROCJENE UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU

- Zakon o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu (Sl. list CG br. 52/16) - Zakonom o uređenju prostora i izgradnji objekata (Sl. list CG br. 51/08, 40/10, 34/11, 47/11, 35/13, 39/13 i 33/14) - Zakon o životnoj sredini (Sl. list CG br. 52/16) - Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu (Sl. list RCG br. 80/05 i Sl. list CG br. 40/10, 73/10, 40/11, 27/13, 52/16) - Zakon o ratifikaciji Evropska Konvencija o predjelima ratifikovana (Sl. list CG br. 06/08) - Zakon o integrisanom spriječavanju i kontroli zagađivanja životne sredine (Sl. list RCG br. 80/05 i Sl. list CG br. 54/09, 40/11, 42/15, 54/16) - Zakon o upravljanju otpadom (Sl. list CG br. 64/11, 39/16) - Zakon o zaštiti vazduha (Sl. list CG br. 25/10, 40/11, 43/15) - Zakon o ratifikaciji kjoto protokola uz okvirnu konvenciju ujedinjenih nacija o promjeni klime (Sl. list RCG br. 17/07) - Zakon o zaštiti od buke u životnoj sredini (Sl. list CG br. 28/11, 28/12, 01/14) - Zakon o potvrđivanju konvencije o dostupnosti informacjia, učešću javnosti u donošenju odluka i prava na pravnu zaštitu u pitanjima životne sredine (Sl. list CG - Međunarodni ugovori, br. 03/09) - Zakon o zaštiti prirode (Sl. list CG br. 54/16) - Zakon o zaštiti kulturnih dobara (Sl. list CG br. 49/10, 40/11) - Zakon o šumama (Sl. list CG br. 74/10, 40/11, 047/15) - Zakon o vodama (Sl. list RCG br. 27/07, Sl. CG br. 73/10, 32/11, 47/11, 48/15, 52/16, 55/16, 2/17) - Zakon o hemikalijama (Sl. list CG br. 18/12) - Zakon o zaštiti od jonizujućeg zračenja i radijacionoj sigurnosti (Sl. list CG br. 56/09, 58/09, 40/11) - Zakon o zaštiti od nejonizujućih zračenja (Sl. list CG br. 35/13) - Zakon o slobodnom pristupu informacijama (Sl. list CG br. 44/12) - Zakon o inspekcijskom nadzoru (Sl. list RCG br. 39/03 i Sl. list CG br .76/09, 57/11, 18/14, 11/15, 52/16) - Zakon o zaštiti i spašavanju (Sl.list CG br.13/07, 05/08, 86/09, 32/11, 54/16) - Zakon o komunalnim djelatnostima (Sl. list CG br. 055/16, 074/16) - Uredba o nacionalnoj listi indikatora zaštite životne sredine (Sl. list CG br.19/13) - Uredba o utvrđivanju vrsta zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha (Sl. list CG br. 25/12) - Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih i podzemnih voda (Sl. list CG br. 2/07) - Uredba o načinu i uslovima skladištenja otpada (Sl. list CG br. 033/13, 065/15) - Uredba o popisu vrsta opasnih materija, dozvoljenim količinama i kriterijumima za kategorizaciju opsnih materija (Sl. list CG br. 5/11) - Pravilnik o bližem sadržaju i formi planskog dokumenta, kriterijumima namjene površina, elementima urbanističke regulacije i jedinstvenim grafičkim simbolima (Sl. list CG br. 24/10) - Pravilnik o vrstama i kriterijumima za određivanje stanišnih tipova, načinu izrade karte staništa, načinu praćenja stanja i ugroženosti staništa, sadržaju godišnjeg izvještaja, mjerama zaštite i očuvanja stanišnih tipova (Sl. list CG br. 080/2008) - Pravilnik o bližem sadržaju godišnjeg programa monitoring stanja očuvanosti prirode i uslovima koje mora da ispunjava pravno lice koje vrši monitoring (Sl. list CG br. 35/10) - Pravilnik o emisiji zagađujućih materija u vazduh (Sl. list RCG br. 25/01) - Pravilniku o izmjeni Pravilnika o kvalitetu i sanitarno-tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom

ISPU DPP koridora dalekovoda 2X400KV Pljevlja 2 – Bajina Bašta za dionicu na teritoriji Crne Gore

broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvrđenom kvalitetu otpadnih voda (Sl. list CG br. 045/08, 009/10, 026/12, 052/12 012, 059/13) - Pravilnik o graničnim vrijednostima buke u životnoj sredini, načinu utvrđivanja indikatora buke i akustičkih zona i metodama ocjenjivanja štetnih efekata buke (Sl. list CG br. 60/11) - Pravilnik o klasifikaciji otpada i Katalogu otpada (Sl. list CG br. 059/13).

II LITERATURA

- PUP Opštine Pljevlja - Analiza elektromagnetnih polja HVDC konekcije i dalekovoda - Uticaj na životnu sredinu Crna Gora (Dopunjeni Izvještaj 12.jul 2011.g. Autori: Andrija Oros, dipl. inž. i Zoran Vujasinović, dipl. inž., Ministarstvo održivog razvoja i turizma) - Strateška procjene uticaja zahvata na životnu sredinu za Detaljni prostorni plan za koridor Dalekovoda 400 KV sa optičkim kablom od crnogorskog primorja do Pljevalja i podmorski kabal 500 KV sa optičkim kablom Italija - Crna Gora (Konzorcijum RZUP i IGH Dalekovod projekt, Podgorica, jul 2011.g.) - Elaborat procjene uticaja na životnu sredinu dalekovod 400 kV Lastva – Pljevlja dionica Čevo – Pljevlja (Liming projekt doo, Podgorica, 2015) - Bazne studije za DPP termoelektrane u Pljevljima i Stratešku procjenu uticaja na životnu sredinu za DPP (SMART ENVIRONMENT SOLUTIONS, 2013) - PPCG do 2020. godine - Projekat SS-AE, sektorska studija (SS-AE) 4.3 PRIRODNE I PEJZAŽNE KARAKTERISTIKE PROSTORA I ZAŠTITA PRIRODE - Projekat SS-AE, sektorska studija (SS-AE) 4.1 PRIRODNE KARAKTERISTIKE - Projekat SS-AE, sektorska studija (SS-AE) 2 ORGANIZACIJA I UREĐENJE PROSTORA - Informacija o stanju životne sredine za 2014., 2015. i 2016. godinu - Agencija za zaštitu životne sredine Crne Gore - Nacionalna strategija biodiverziteta sa Akcionim planom za period 2010 - 2015. godine - Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore (2007) - Rješenje o stavljanju pod zaštitu pojedinih biljnih i životinjskih vrsta (Sl. list RCG br. 76/06) - Strateški master plan za upravljanje čvrstim otpadom za Republiku Crnu Goru (2004) - Državni plan upravljanja otpadom u Crnoj Gori za period 2015 – 2020. godine - Strategija regionalnog razvoja Crne Gore - Kjoto protokol Okvirne konvencije Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama - Evropska Konvencija o predjelima (European Landscape Convention, Florence, 2000) - Konvencija o bioraznolikosti - Okvirna Konvencija Ujedinjenih naroda o klimatskim promjenama - Bečka konvencija o zaštiti ozonskog omotača - Montrealski protokol o tvarima koje oštećuju ozonski sloj - Konvencija o globalnoj zaštiti od dezertifikacije