Postępy Astronomii Nr 6/2017
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
W PREZENCIE KALENDARZ ASTRONOMICZNY 2018 PROSTO Z SATURNA! 6/2017 (792) ukazuje się od 1919 r. Tom LXXXVIII Cena 14,90 zł w tym 5% VAT www.urania.edu.pl KOMETY FALE GRAWITACYJNE zderzenie gwiazd neutronowych BŁĄD W DE REVOLUTIONIBUS? zakrycie Aldebarana ISSN 1689-6009 indeks 401323 BOHDAN PACZYŃSKI 6/2017 pierwszy po UraniaKoperniku 1 Astrofotografia amatorska Startrails W nocy 28-29 lipca br. nasz grecki przyjaciel Anthony Ayiomamitis, którego zdjęcia niejednokrotnie gościły na łamach Uranii, wykonał efektowne zdjęcie wraku statku spoczywającego w Gytheio leżącym 630 km na południowy zachód od Aten. Bogactwo gwiazd letniego nieba w tle zaskoczyło samego autora. Zbieranie materiału do zdjęcia zabrało łącznie ponad 6 godz. i składa się nań 186 ekspozycji po 120 s każda przy czułości 1000 ISO (Canon EOS 6D z obiektywem Canon EOS EF 28mm/f1.8 USM ustawionym na f3.5 i filtrem Baader BCF2) URANIA – NASZA MUZA (PL ISSN 1689-6009) listopad–grudzień 2017 dla szkół, uczelni oraz miłośników astronomii i amatorów nocnego nieba Dwumiesięcznik poświęcony upowszechnianiu wiedzy astronomicznej. Czasopismo powstałe w roku 1998 z połączenia „ ” (ISSN rania patronuje coraz liczniejszym imprezom w całej Polsce. Pretekstów do nich Uranii 0042-0794) — dotychczasowego miesięcznika dostarczają atrakcyjne zjawiska na niebie, festiwale i pikniki naukowe, konferencje, Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii, konkursy i seminaria. Już nie wszędzie jesteśmy w stanie pojechać, choć redakcja ukazującego się od 1919 r. i „Postępów Astro- nam się rozrosła. Najbardziej cenię i szczególnie bliskie są mi wydarzenia z pogranicza nomii” (ISSN 0032-5414) — dotychczasowego Uróżnych dziedzin kultury, zwłaszcza nauki i sztuki. Ze szczególną nostalgią wspominam wielki kwartalnika Polskiego Towarzystwa Astrono- koncert „Moc Klasyki — Planety” z udziałem dwutysięcznej publiczności w Sali Kongresowej, micznego, wychodzącego od 1953 r. Zachowana 4 lata temu w Warszawie. zostaje dotychczasowa numeracja „Uranii”. Gdy podobny koncert — co tam koncert, cały festiwal! — organizowano na toruńskich Nakład: 3000 egz. Jordankach, jak zwykle okazało się, że najciemniej pod latarnią. Nie tylko nikt nie przypomniał Zespół Redakcyjny: sobie o Uranii, ale nawet o całym wydarzeniu dowiedziałem się z gazety. Miało to jednak tę Wieńczysław Bykowski, Krzysztof Czart, Jacek zaletę, że zamiast handlować czasopismem w foyer nowej, pięknej Sali Koncertowej, mogłem Drążkowski (grafika, skład), Agnieszka Górska- się oddać wyłącznie kontemplacji wysokiej sztuki. -Pukownik (sekretariat), Sylwester Kołomański, Szczerze mówiąc, geocentryczne Mateusz Krakowczyk, Maciej Mikołajewski (red. (patrz oryginalna kolejność) Planety naczelny), Marek Muciek, Roman Schreiber Gustava Holsta — poza Marsem Współpraca: i Jowiszem — zawsze wydawały Jan Desselberger, Tadeusz Figiel, Rafał Gra- mi się trochę nudne. W mojej biański, Elżbieta Kuligowska, Jerzy Kuczyński, akademickiej karierze przeduraniowej Agnieszka Nowak, Piotr Potępa, Przemysław też nigdy nie zainteresowałem się Rudź, Mikołaj Sabat, Sebastian Soberski, Układem Słonecznym i bezpośrednią Marek Substyk, Robert Szaj, Janusz Wiland, eksploracją kosmosu. Ileż też Łukasz Woźniak, Przemysław Żołądek można się przyglądać obrazom Korekta językowa: Bożena Wyrzykowska planet i ich księżyców z sond Adres Redakcji: badawczych? A jednak tym razem Urania, Centrum Astronomii UMK połączenie przestrzeni dźwiękowej i wizualnej dało ul. Gagarina 11, 87-100 TORUŃ efekt zdumiewający. Podziwiać należy dyrygenta, Mariusza Smolija, który ustąpił nieco chwały tel. 600 663 640 Sekretariat dwóm niezastąpionym narratorom, Piotrowi Majewskiemu i Jerzemu Rafalskiemu, autorom tel. 509 44 17 17 Redaktor Naczelny stworzonej na potrzeby wydarzenia multimedialnej animacji. Efekt okazał się zdumiewający, e-mail: [email protected] co 700-osobowa publiczność nagrodziła długotrwałą owacją. Orkiestra ustawiona nad kanałem Adres WWW: zabrzmiała niezwykle soczyście, a muzyka nabrała niezwykłego, ilustracyjnego charakteru. http://www.urania.edu.pl W krótkich wprowadzeniach do kolejnych części suity i na kolejne orbity przydało się radiowe Dystrybucja: i telewizyjne doświadczenie Piotra i Jurka — ani jednego słowa za dużo, ani jednego za mało! Joanna i Ernest Świerczyńscy, Najbardziej olśniewające były jednak same obrazy planet z ich księżycami, pierścieniami, tel. 698 55 61 61 obłokami i zorzami polarnymi. Próbując przekonać kolejnych ministrów o konieczności powrotu e-mail: [email protected] astronomii do programu edukacji, wielokrotnie przytaczałem argument, że właśnie takie obrazy Cena Uranii w prenumeracie 12 zł nieba miały decydujący wpływ na wybór studiów politechnicznych przez kadry inżynierskie Prenumerata roczna 72 zł NOWA CENA najbardziej rozwiniętych krajów świata. Dopiero jednak zaprezentowany na koncercie pokaz Bank Millennium S.A. o/Toruń I KONTO! mógł przekonać o sile takiego przekazu. Bezcenne też okazało się dyskretne wplecenie Nr 85 1160 2202 0000 0003 3341 8732 niespodziewanych poloniców pośród nazw tworów geologicznych na planetach wewnętrznych i krater… Holst na Marsie. Prenumerata sponsorowana czasopisma Od kilku lat zastanawiam się, gdzie i kiedy zorganizować obchody 100-lecia Uranii. „Urania — Postępy Astronomii” dla szkół finan- W Warszawie, gdzie w 1919 r. powstały pierwsze powielaczowe, a w 1922 pierwsze offsetowe sowana w ramach umowy 886/P-DUN/2016 egzemplarze? A może w Krakowie, blisko powojennej siedziby PTMA, pierwszego właściciela ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyż- tytułu? I właśnie podczas tego koncertu pomyślałam, że może jednak tu, w Toruniu? Tu od 20 lat szego przeznaczonych na działalność upo- mieści się redakcja i magazyn pisma, wcześniej działała redakcja Postępów Astronomii, których wszechniającą naukę. formę przyjęło pismo po połączeniu. Wokół toruńskiej redakcji powstało całe edukacyjno- -popularnonaukowe „imperium” Uranii: portal internetowy, serial naukowy Astronarium, kanały edukacyjne na YouTube „Niebo na dłoni” i „Urania TV” (start niedługo) oraz internetowy informator AstroGPS. Wydawcy: W Toruniu i okolicach mamy obserwatorium, planetarium, pomnik planetoidy i kilkanaście Polskie Towarzystwo astrobaz. Miasto to miejsce kopernikańskiego kultu i uczelni. A co najważniejsze, mamy tu Astronomiczne fantastycznych ludzi, przyjaciół i znajomych, którzy za astronomię pójdą w ogień. Mamy www.pta.edu.pl wreszcie tę niesamowitą, hiszpańską Salę Koncertową, do której już dziś zapraszam na galowe ul. Bartycka 18, prawykonanie suity czy symfonii „Planetoida 30 Urania”. 00-716 Warszawa tel. (0-22) 329 61 45 Maciej Mikołajewski e-mail: [email protected] Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii www.ptma.pl ul. Miodowa 13a m. 35, 31-055 Kraków tel. (0-12) 422 38 92 e-mail: [email protected] * ARTYKUŁY I MATERIAŁY OKAZJONALNE TRAKTO- WANE SĄ JAKO WOLONTARIAT AUTORÓW NA RZECZ WŁASNEGO ŚRODOWISKA ASTRONOMÓW, MIŁO- ŚNIKÓW ASTRONOMII I CAŁEGO SPOŁECZEŃSTWA * MATERIAŁÓW NIE ZAMÓWIONYCH REDAKCJA NIE ZWRACA * ZASTRZEGA SIĘ PRAWO DO REDA- GOWANIA I SKRACANIA TEKSTÓW * PRZEDRUK MATERIAŁÓW TYLKO ZA ZGODĄ REDAKCJI * OPINIE I POGLĄDY FORMUŁOWANE PRZEZ REDAKCJĘ I AUTORÓW NIE REPREZENTUJĄ OFICJALNEGO STA- NOWISKA WYDAWCÓW * REDAKCJA NIE ODPOWIADA ZA TREŚCI I WIZERUNKI REKLAM * Zdjęcia: Magdalena Kujawa 6/2017 Urania 3 Dawno temu w… „Uranii” W AKTUALNYM NUMERZE Dawno temu w… „Uraniiˮ 4 Aluminiowanie zwierciadeł Kronika astronomicznych. 6 Do niedawna zwierciadła astronomiczne były Odkrycia i wydarzenia astronomiczne powlekane srebrem, które stanowiło powierzchnię Misje i badania kosmiczne 8 odbijającą światło. Obecnie wielkie zwierciadła są pokrywane metalem glinem (aluminium) (I) przy zastosowaniu procesu wyparowania. Komety 10 Aluminiowane zwierciadła przewyższają w swych Przemysław Rudź zaletach zwierciadła srebrzone. Powłoka Komety od tysiącleci były jednymi z najbardziej spektakularnych zjawisk na niebie. aluminiowa jest bardzo trwała i w dużym stopniu Historia badań nad ich naturą jest długa i bogata, miesza się z barwnymi mitami odporna na wpływy atmosferyczne. Zwierciadła i przesądami. aluminiowane nie wymagają przeto tak częstej zmiany odbijającej światło powłoki, jak to było konieczne przy zwierciadłach srebrzonych. Nadto Fale grawitacyjne 20 zdolność odbijania jest wyższa u aluminium, niż u srebra, szczególnie zaś jest wysoka dla ultrafioletowego promieniowania, bardzo silnie i błysk światła kilonowej pochłanianego przez srebro. Dzięki zastosowaniu Krzysztof Czart aluminiowanych zwierciadeł do spektroskopii Jednoczesna detekcja fal grawitacyjnych i fal elektromagnetycznych od tego samego astronomicznej, udało się sfotografować widmo źródła to ostateczne potwierdzenie, że fale grawitacyjne rzeczywiście istnieją i potra- gwiazd aż do długości fali 3000 Å, to jest do fimy je wykrywać. granic przepuszczalności atmosfery. E. R. Obserwatorium w stratosferze Pierwszy po Koperniku 24 W ostatnim numerze biuletynów Harwardzkiego Bruce T. Draine Obserwatorium M. N. Saha wzywa do Bohdan Paczyński to jeden z największych astronomów XX w. nie tylko w Polsce, ale zorganizowania regularnych wzlotów balonów i na świecie. Wniósł istotny wkład w wiele dziedzin astrofizyki. Przedstawiamy sylwetkę stratosferycznych, zaopatrzonych w spektrografy tego niezwykłego naukowca we wspomnieniach jego kolegi z Uniwersytetu Princeton. rejestrujące pozafioletowe światło gwiazd lub Słońca. Oczywiście w pierwszym rzędzie chodzi na razie o Słońce, Głównym wrogiem badaczy Nie tylko teleskopy widma pozafioletowego ciał niebieskich jest zawarty w atmosferze ziemskiej ozon, który