Günümüzde Isparta'da Yaşayan Yörüklerin Siyasi Ve Kültür Tarihleri
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ GÜNÜMÜZDE ISPARTA’DA YAŞAYAN YÖRÜKLERİN SİYASİ VE KÜLTÜR TARİHLERİ AYŞE HİLAL TUZTAŞ 2501010426 Tez Danışmanı PROF. DR. ABDÜLKADİR DONUK İSTANBUL-2005 GÜNÜMÜZDE ISPARTA’DA YAŞAYAN YÖRÜKLERİN SİYASİ VE KÜLTÜR TARİHLERİ AYŞE HİLAL TUZTAŞ ÖZ Konar - göçerlik Anadolu’daki Yörükler arasında uzun yıllar süregelmiş bir hayat tarzıdır. Develerle yaylaktan kışlağa, kışlaktan yaylağa yapılan göçlerden günümüze yansıyan izleri bir zamanlar konar-göçerlerin yoğunlukla yaşadıkları Isparta ilinde sürmeyi istedik ve Anamas dağı civarını çalışmamızın merkezi olarak belirledik. Çalışmamız, Isparta ilinde Sütçüler (Yeşilyurt), Şarkikaraağaç (Gedikli), Eğirdir (Serpilköy) ve Aksu (Sofular) ilçelerinden seçtiğimiz dört Yörük köyü ile Yenişarbademli ilçe merkezini kapsayan bir saha araştırmasıdır. Bu çalışma ile göçer hayatta sürdürülen pek çok gelenek ve göreneğin yerleşik hayata geçmiş Yörük köylerinde hala sürüp sürmediğini görmeyi ve geçmişi hatırlayanların anlattıklarını kayıt altına almayı hedefledik. POLITICAL AND CULTURAL HISTORIES OF LIVING NOMADS NOWADAYS IN ISPARTA ABSTRACT Nomadic is a life style of Anatolian Nomads, which is being obtained for a long time. We wanted to trail Nomads life, in Isparta and around Anamas Mountain where they commonly lived, and find traces that they left during their migrations from mountain pasture to sheltered place with camels in the past. So we assumed that making a fieldwork in these areas could show us the real evidences of nomadic life. This fieldwork contains 4 chosen Nomad village: Aksu (Sofular), Sütçüler (Yeşilyurt), Şarkikaraağaç (Gedikli), Eğirdir (Serpilköy) and Yenisarbademli county seat. With this fieldwork we wanted to see whether if plenty antiquities of migrant Nomads are still valid among the residence Nomad Village or not. And we aimed to record expression of their background. iii ÖNSÖZ “Günümüzde Isparta’da Yaşayan Yörüklerin Siyasi ve Kültür Tarihleri” adını taşıyan bu çalışma; Isparta’da Sütçüler, Eğirdir, Aksu, Şarkikaraağaç ilçelerinde bulunan dört Yörük köyü ile Yenişarbademli ilçe merkezinde yapılan bir saha araştırmasıdır. 1071’de Malazgirt savaşından sonra Anadolu’ya gelen Türkler eski hayatlarına aynı şekilde devam etmişlerdir. Nitekim Anadolu topraklarında kurdukları Osmanlı devletinde toplumun önemli bir kısmını, muhtelif eyalet ve sancaklarda “göçebe” olarak yaşayan unsurlar teşkil etmiştir. Ekonomik bakımdan genelde hayvancılıkla uğraşan göçebeler, yaşadıkları hayat tarzı itibariyle mevsimden mevsime yaylak-kışlak mahaller arasında daimi bir hareket halinde olmuş ve bu yüzden kendilerine “Türkmen” veya “Yörük” adından başka “Konar- göçer”, “Göçer- Yörük”, “Göçerler” ve “Göçer evliler” de denilmiştir. Günümüzde eskisi gibi konar-göçer bir hayat tarzı kalmasa da o hayatı yaşamış insanları bulabilmemiz hala mümkün. Bizde bu çalışmamızla, bir kültür değerimiz ve hayat tarzımız olan konar - göçerliği, bu hayata tanıklık eden insanlardan öğrenmeyi, bu sayede de sözlü tarihe katkıda bulunmayı arzu ettik. Çalışmamızda Isparta’da yaşayan, Honamlı, Karaçakal, Hayta, Eski Yörük, Kötekli yörüklerinin siyasi ve kültürel yapılarına değinmeye çalıştık. Çalışmamızda fikrin ortaya çıkışından, yazım aşamasına gelene kadar pek çok kişinin emeği geçmiştir. Yapılan yardımlar olmadan böyle bir çalışmayı tamamlamamız mümkün olamazdı, emeği geçen herkese teşekkürlerimizi sunarız. Araştırma yapılacak köyleri belirlememiz, kalacak yer temini ve ulaşım konusundaki destekleri için Isparta İlbeyi Mustafa Küçükyaman’a, Eski İl Kültür Şube Müdürü Belkıs Çomak’a, Sütçüler Dernek Başkanı Hilmi Özdemir’e, Veli Tombul’a, Havutlu Derneğinden Muammer Akgül’e, Avukat Ali Tanyıldız’a, Muhsin Günay’a, SDÜ’de köyleri belirlememiz, tezlere, yapılan çalışmalara ulaşmamız konusunda emeği geçen Yrd. Doç. Dr. İsmail Gökdayı’ya, Prof. Dr. Bayram Kodaman’a, Dr. Halil Altay Göde’ye, Yrd.Doç.Dr. Nazmi Avcı’ya, Doç. Dr. Mehmet Özçelik’e, Yrd.Doç.Dr. Behset Karaca’ya ve Doç.Dr. İsmail Hakkı Göksoy’a, iv Isparta Valiliğinde İl ve Kültür Md. Durmuş Erkorkmaz’a, Folklor Araştırmacısı Abdullah Kılıç’a, TDAV Bşk. Prof Dr. Turan Yazgan’a, Çekül Vakfı Bşk. Metin Sözen’e, Köylerde konaklamamızı sağlayan ve yardımlarını gördüğümüz, Isparta’da Erol-Figen Kalay ve ailesine, Yeşilyurt köyünde Ahmet-Fatma Küçükyaman, Mehmet-Kezban Özdemir ve ailesine, Elif Soyfidan şahsında bütün Yeşilyurt köyü halkına, Gedikli köyünde Ramazan Akkın ve ailesine, Ömer Özer ve ailesine, muhtar Alişan Yaman ve ailesine, Bayram Akkın, Mehmet Akkın şahsında bütün Gedikli köyü halkına, Sofular köyünde Nazlı Güldal ve ailesine, Ayşe Koçaslan ve ailesine, muhtar Musa Gökdoğan şahsında bütün Sofular köyü halkına, Serpilköy’de Veli Gök ve ailesine, Hasan-Ayşe Gök, Raziye Kanlı şahsında bütün Serpilköy halkına, Eğirdir’de Osman Nuri Özmeral, Eğirdir Belediyesinden Cellalettin Uzun ve Ömer Küçükköse’ye, Y.Bademli’de Belediye Başkanı Musa Macit, Halk Eğitim Müdürü Mustafa Bozdoğan, Veli Karaca, Hasan Albayrak, Erçin Başer’in şahsında bütün Yenişarbademli ilçesi halkına teşekkürlerimizi sunarız. Köylere ait nüfus bilgileri için köy ebelerinin yapmış olduğu yıllık (2004) ETF (Ev Takip Fişlerinden)’lerden faydalanılmıştır. Yardımlarından dolayı köy ebelerimize, Yeşilyurt köyü - Dudu Kahraman, Sofular Köyü - Gönül Armağan, Serpilköy Köyü - Seray Panuş Kanlı, Y.Bademli Sağlık Ocağındaki hemşirelere ve doktor Serap Kömürcü’ye ve Isparta İl Sağlık Müdürlüğü çalışanlarına, Konunun muhteviyatına katkısı dolayısıyla Yrd.Doç.Dr.Ali Ahmetbeyoğlu’na ve Yrd.Doç.Dr. Muzaffer Ürekli’ye, kaynaklara ulaşmam konusunda gösterdiği yardımlarından dolayı Yrd.Doç.Dr. Kemal Özcan, Yahya Başkan’a, tezin fikir olarak ortaya çıkmasında ve tamamlanmasında destek ve yardımlarını esirgemeyen, her türlü sorunumuzda vakit ayırıp sabır ve yakınlıkla yol gösteren, bizi cesaretlendiren değerli hocam Yrd.Doç.Dr. Mualla Uydu Yücel’e ve tez boyunca göstermiş olduğu kararlı tavır ve yol göstericiliği ile çalışmaya destek olduğu ve birikimden faydalanmamızı sağladığı için değerli hocam Prof.Dr. Abdülkadir Donuk’a, Maddi ve manevi desteğini hiçbir zaman esirgemeyen aileme özellikle ablam H. Asena Tuztaş’a bu çalışmadaki yardımlarından dolayı teşekkürlerimizi sunarız. Ayşe Hilal Tuztaş İstanbul 2005 v İÇİNDEKİLER ÖZ…………………………………………………………………………………..iii ÖNSÖZ……………………………………………………………………………..iv İÇİNDEKİLER……………………………………………………………………..vii TABLOLAR LİSTESİ……………………………………………………………...xii FOTOĞRAFLAR LİSTESİ………………………………………………………...xiii KISALTMALAR…………………………………………………………………...xx GİRİŞ………………………………………………………………………………..1 1. BÖLÜM: KAVRAMLAR VE OĞUZLARIN TARİHİ.……………………...8 1.1. KAVRAMLAR………………………………………………………………..8 1.1.1. Oğuz………………………………………………………………………..8 1.1.2. Türkmen……………………………………………………………………9 1.1.3. Yörük……………………………………………………………………..12 1.1.4. Oğuz ve Türkmenlerde Sosyal Yapı……………………………………...14 1.2. OĞUZLARIN SİYASİ TARİHİ.……………………………………………..19 1.2.1. Oğuzların Yurtları………………………………………………………...21 1.2.2. Oğuz Yabgu Devleti……………………………………………………....22 1.2.3. Selçuklu Devleti ve Türkmenler…………………………………………..25 1.2.4. Hamitoğulları Beyliği……………………………………………………..28 1.3. İSKAN POLİTİKASI…………………………………………………………34 1.3.1. Konar-Göçerlerin İçtimai Teşkilatı……………………………………….36 1.3.2. Isparta Yörükleri…………………………………………………….........38 1.4. ISPARTA İLİNİN KISA TARİHÇESİ ………………………………………51 1.4.1. Sütçüler İlçesi……………………………………………………………..54 1.4.1.1. Yeşilyurt Köyü………………………………………………………..55 1.4.2. Şarkikararağaç İlçesi……………………………………………………...66 1.4.2.1. Gedikli Köyü………………………………………………………….67 1.4.3. Aksu İlçesi………………………………………………………………...73 1.4.3.1. Sofular Köyü………………………………………………………….75 vi 1.4.4. Eğirdir İlçesi………………………………………………………………81 1.4.4.1. Serpilköy Köyü………………………………………………………82 1.4.5. Yenişarbademli İlçesi……………………………………………………..88 2. BÖLÜM: YÖRÜKLERDE İKTİSADİ HAYAT……………………………..91 2.1. GÖÇEBELİK VE GÖÇEBELİK ÇEŞİTLERİ…………………………….....91 2.1.1. Göçebeliğin Çeşitleri………………………..............................................91 2.1.2. Yörük Göçü……………………………………………............................93 2.1.3. Göç Rotaları…..…………………………………………………………100 2.1.4. Yaylalar………………………………………………………………….108 2.2. YÖRÜKLERİN VERGİ MÜKELLEFİYETLERİ…………………………..112 2.3. YÖRÜKLERİN TABİATLA OLAN MÜNASEBETLERİ…………………116 2.3.1. Mevsimler………………………………………………………………..116 2.3.2. Yıldızlar………………………………………………………………….116 2.3.3. Aylar……………………………………………………………………..118 2.3.4. Hava Durumu…………………………………………………………….118 2.3.5. Zaman Hesabı…………………………………………………………....119 2.4. YÖRÜKLERDE MESKEN………………………………………………….121 2.5. YÖRÜKLERDE HAYVANCILIK……………………………………….....127 2.5.1. Keçi………………………………………………………………………128 2.5.2. Koyun………………………………………………………………….....135 2.5.3. Deve……………………………………………………………………...137 2.5.4. Sığır…………………………………………………………………...….141 2.5.5. Hayvan Hastalıkları………………………………………………………144 2.5.6. Nazara Karşı Yapılanlar……..…………………………………………...146 2.6.YÖRÜKLERDE ÜRETİM…………………………………………………...147 2.6.1. Süt Mamülleri……………………………………………………………147 2.6.2. Kıl -Yün - Deri Mamülleri……………………………………………….150 2.6.3. Dokumacılık……………………………………………………………...152 2.7. YÖRÜKLERDE TARIM…………………………………………………….155 2.8. BALIKÇILIK- AVCILIK…………………………………………………....157 2.9. TİCARET………………………………………………………………….....159 2.9.1. Tuz Ticareti……………………………………………………………....159 vii 2.9.2. Pınar Pazarı……………………………………………………………....161 2.10. YÖRÜKLERDE BESLENME……………………………………………..164 2.10.1. Ekmek…………………………………………………………………....164 2.10.2. Yemekler…………………………………………………………………165 2.10.3. Kış Hazırlığı……………………………………………………………...166 2.10.4. İkram……………………………………………………………………..168 2.11.