www.visitnpt.co.uk

River Tawe

APontardawefon Tawe Afon Tawe

Bontardawe To 5 To Clydach Dyma I Glydach I Glydach

To Brecon To Brecon I Aberhonddu I Aberhonddu Cwm Du

ToTo AAmmanfordmmanford To Ammanford I RRydamanydaman I Rydaman River Tawe Afon Tawe Ynysmeudwy YnysmeudwyYnysmeudwy 9 To Clydach To Cwmllynfell To Cwmllynfell I Glydach I Gwmllynfell I Gwmllynfell Your guide to

Only a five minute drive from the M4, Pontardawe To Pontardawe To Pontardawe ToTo BreconBrecon provides fascinating reminders of a period when it I Bontardawe I Bontardawe I AAberhondduberhonddu was known as the ‘Capital of the Valley’. In what is a truly beautiful setting, with the and River Tawe running nearby, there are ample opportunities to enjoy the lovely

4 To Ammanford mountain scenery and wildlife. With its local I Rydaman Pontardawe shopping, pubs, arts, leisure facilities and annually every August, the famous Pontardawe Festival,

Pontardawe has something for everyone – a classic Your guide to guide Your example of a Welsh Valleys town which is shaping Ynysmeudwy a bright and sustainable future for itself.

A474 To Cwmllynfell How to get there I Gwmllynfell Sut i fynd yno A474A474 To Pontardawe A483A483 A4068A4068 AA474474 A4067A4067 I Bontardawe Ammanford A4068 Rhydaman

AA40674067 A474A474 A4068 AA41094109 A4067 Designed by Ridler Webster 01792 582100 Ridler Webster Designed by 11 Pontardawe AA474474 N/G A4067A4067 A4067 B4603B4603 Jct45

A465A465 6 Dyma Bontardawe Neath ST B4603 R A48A48 Y Castell-nedd D Jct43 M4M4 JA M Ar ôl taith o bum munud yn y car o'r M4, fe ddewch E S T EE R Swansea ST i Bontardawe sy’n fan i’ch atgoffa o’r cyfnod pan J H A IG 3 Abertawe M H

E S R oedd yn cael ei alw’n ‘Brifddinas Cwm Tawe’. S W T FA A474 Port Talbot R E YD Mae’n lleoliad gwirioneddol hardd, gyda Chamlas 8 E R T ST e Key/Allwedd For public transport information call 0871 200 22 33 or visit www.traveline.info Abertawe ac Afon Tawe’n llifo gerllaw, a llu o S w TR Information is also available from www.baytrans.co.uk 7 YD a e HER T 1 Herbert Street/Stryd Herbert gyfleoedd i fwynhau harddwch y mynyddoedd a’r BERT r w I gael gwybodaeth am gludiant cyhoeddus HERBERT STREET 2 e a iv T bywyd gwyllt. Mae gan Bontardawe rywbeth i’w gynnig ffoniwch 0871 200 22 33 neu ewch i www.traveline.info RiverR Tawen 2 Arts Centre/Canolfan Celfyddydau Mae gwybodaeth ar gael hefyd ar www.baytrans.co.uk 1 fo i bawb, o’i siopau, ei thafarnau, ei chyfleusterau A4068 AfonA Tawe h 3 Swansea Canal/Camlas Abertawe ac celfyddydol a hamdden a phob blwyddyn, ym mis d 4 Riverside Park/Parc Glan yr Afon ly ch ˆ For more information on things to do and places to stay C a Awst, yr Wyl enwog. Mae’n enghraifft glasurol o dref call the Tourist information Centre on 01639 636674. o d 5 A474A474 T ly Llangiwg Church/Eglwys Llangiwg yng Nghymoedd De Cymru sydd wrthi’n ffurfio dyfodol Am ragor o wybodaeth ar bethau i’w gwneud a llefydd G A4067A4067 I 6 St. Peter’s Church/Eglwys San Pedr i aros ffoniwch y Ganolfan Dwristiaid ar 01639 636674. u llachar a chynaliadwy iddo’i hun. River Tawe n d 7 Gwenallt’sco d birth place/Man geni Gwenallt Afon Tawe re on 8 B Cwmrh Du Glen/Cwm Du Disclaimer For further information B4603 o e rd T b o The information contained in this brochure has been published in on the Pontardawe area, 9 APontardawe Golff Course/Cwrs Golff Pontardawe good faith on the basis of details supplied to the Tourism Team. look out for this leaflet. A474A474 I an County Borough Council cannot guarantee the A4068 I gael rhagor o wybodaeth 10 m n accuracy of and accepts no responsibility for any errors in this Cycle routem 43/Llwybra beicio 43 brochure. Please check and confirm all information before booking am Bontardawe, ceisiwch ToTo CClydachlydach A m or travelling. y daflen hon. 10 11 Swimmingo pool/a Pwll nofio y T yd w I GGlydachlydach R d Gwadiad 12 Leisure Centre/I Canolfan Hamddeneu l A4067 el Mae’r wybodaeth yn y daflen hon wedi ei chyhoeddi yn ddidwyll ar sail y manylion gafodd eu sm f darparu gan y Tîm Twristiaeth. Nid yw Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot yn gallu y n Bus stop/Arhosfan bysiaun ly ll gwarantu cywirdeb y daflen ac nid yw’n derbyn unrhyw gyfrifoldeb dros unrhyw gamsyniadau A4068 Y l fe ynddo. Gwiriwch a chadarnhau unrhyw wybodaeth cyn archebu lle neu deithio. m n e 12 w ly w 1 1 C l a B4603 /2 Mile/ /2Milltir m d To r e To Brecon w ta w G n a I Aberhonddu A4067 I o rd Cronfa Amaethyddol Ewrop ar gyfer P ta Datblygu Gwledig: Ewrop yn Buddsoddi 500 metres/500 metr o n mewn Ardaloedd Gwledig T o The European Agricultural Fund for B Rural Development: Europe Investing I in Rural Areas B4603 To Ammanford I Rydaman

Ynysmeudwy

To Cwmllynfell I Gwmllynfell

To Pontardawe I Bontardawe What’s in a name? 3 Swansea Canal The church was closed at the end of 2001. In 2003 the 7 Birthplace of Welsh Icons 10 National Cycle Route 43 Welsh place names often have interesting meanings. In the The 16-mile long Swansea Canal was constructed from building was purchased by the Friends of Llangiwg, a local David James Jones whose bardic title was Gwenallt, was born A signed 13-mile traffic-free section of this cycle case of Pontardawe, the name means the Bridge on the Tawe 1794-1798 for the transportation of coal. It linked the head of voluntary community organisation. Today, events are held in Pontardawe in 1899 and died in 1968. A plaque in his route links Swansea city centre to , – visitors to the area can still see both: the scenic River Tawe the Swansea Valley to located in Swansea City at Llangiwg throughout the year. memory can be seen on the exterior wall of his birthplace passing through Pontardawe. Cyclists can and a stone bridge built in 1757 can be viewed at the centre. The period 1830-40 saw the development of towns 6 St Peter’s Church near The Cross. Gwenallt’s first teacher in Welsh poetry was his enjoy lovely river views along the way. Pontardawe Inn (known locally as the Gwachel). A cycle track around the canal such as Pontardawe, Ynysmeudwy and own father who was later killed in an accident at a local steel Otters, kingfishers and dippers all inhabit this runs past here – so a useful drinking hole when cycling. Ystalyfera. The canal remained very busy until the early Built in Gothic Revival Style in 1862, the construction of works. Having been imprisoned for his pacifist beliefs during section of the river. This is also a lovely linear St Peter’s Church was financed by local industrialist William At low water, wooden uprights of the original river crossing are 20th Century, with 400,000 tons of coal being carried to the First World War, Gwenallt attained national acclaim by route to walk. For more information, see our Swansea in 1888 alone. The last commercial cargo carried on Parsons during the town’s rapid growth as a metal and coal winning the Chair at the National Eisteddfod at Swansea in Top 10 Walks leaflet available to view online visible. Visitors who venture down river from the Pontardawe mining centre. With its 200ft high tower, the Church in Wales Inn enjoy lovely river scenes and a nice place to have a picnic. the Canal was in 1931 when coal was taken from Clydach to 1926 and again at the Bangor National Eisteddfod in 1931. or available as a hard copy from our TIC Swansea. Today, five miles of the canal remain in water, one building stands out as a striking local landmark, towering Below is an example of one of Gwenallt’s poems ‘Rygbi’ (Tourist Information Centre) in Aberdulais Falls. 1 Herbert Street section of which can be seen in Herbert Street, near Pontardawe over the town. (Rugby) from the book Eples (pub. Gwasg Gomer). Golf Club 11 Pontardawe Leisure Centre and Swimming Pool The shopping areas of Pontardawe run in four directions from Cross. The canal is a haven for wildlife and is ideal for a Chapels Clwb Golff Pontardawe Cross down Herbert Street, James Street, High pleasant walk along the canal towpath with fine views across RYGBI For visitors who would like to keep fit, or those who are just the Swansea Valley. For more information on the canal please Pontardawe has a number of Welsh language Nonconformist looking to put the kids’ energy to good use, Pontardawe Street and Swansea Road. Herbert Street, the main shopping chapels. They reflect how strong religious denominations, Nid pentref ar fap Cymru oedd yr Allt-wen, pick up the Swansea Canal leaflet for Ynysmeudwy –Pontardawe. 9 Pontardawe Golf Club Leisure Centre provides a range of activities. It is located street, has a variety of local businesses, restaurants and pubs, such as the Baptists, Independents and Presbyterians Nid oedd gan weithwyr wlad na phroletariat ffin, all of which are welcoming. You might also be lucky enough Pontardawe Golf Course is situated in a wonderful setting, close to the River Tawe (see map). Pontardawe Swimming 4 Riverside Park became when industrialisation boosted the population of Addolem ar ein deulin y fflam ar ben y stac, - Pool, in the King George V Park at the centre of Pontardawe, to hear some free live music in some of these establishments. the town. Among them are Soar Presbyterian chapel built with panoramic views including the Brecon Beacons and the In August you can also watch the Pontardawe festival parade This recreational area, in a pretty setting between the Fflam cyfiawnder byd a brawdoliaeth dyn. valleys all the way down to Swansea Bay. has a 25 meter pool along with an extremely popular River Tawe and the Swansea Canal, is just a short walk from in 1866 which is near the Pontardawe Arts Centre, and separate pool for youngsters. pass through the town. A small walkway, at the location of a Tabernacle Independent chapel, built in 1880 in Thomas Breuddwydiem drwy’r wythnos amwyl ˆ y Crysau Coch, former cinema, leads from the busy street to a bridge over the the centre of Pontardawe and the village of Ynysmeudwy. Each of the 18 holes offers something different to the golfer, The Riverside Centre sports a newly unveiled mural made Street. The chapels were centres not only of religious life A dyfod yn Sant Helen wyneb-yn-wyneb â’r Sais, and is a good test for all standards. A very warm welcome River Clydach and to a convenient free car park. but also of vibrant working class cultural life. There were from recently discovered shards of pottery from the famous A gwallgofi pan giciai Bancroft ei gôl Gymreig can be found at the clubhouse with facilities available for frequent choir concerts and Welsh eisteddfodau which Members & non Members alike. Please visit the website at 2 Pontardawe Arts Centre Ynysmeudwy Pottery. It is linked to easy walks along the A sgorio o Dici Owen ei genedlaethol gais.

featured competitions of singing, recitation and poetry. Library© National of Wales At the centre of Herbert Street, in what is the town’s former canal and river and access to the national cycle route is www.pontardawegolfclub.co.uk for further information. also possible. Just off the map, located in a remote site high on Gellionnen Public Hall, there is a beautifully restored theatre which was Mountain to the west of Pontardawe, is the pretty (The poem refers to the early 20th Century – to international opened by opera diva Adelina Patti in 1909. The 450 seat 5 Llangiwg Church Gellionnen Chapel. The building dates back to 1802, but socialism, to the popularity of rugby and to two of Wales’ theatre presents a wide variety of shows from classical music Located high on the steep valley slopes above Pontardawe, sections may be as old as 1692. Gellionnen is unusual as its biggest rugby stars of that age.) to drama and dance. The Centre also houses a cinema, congregation belongs to the less well-known Unitarian faith. showing both popular and classic films, an art gallery and Llangiwg Church is of ancient Welsh Celtic origin. ‘Llan’ is Another iconic personality from Pontardawe is Mary Hopkin. meeting rooms. The Centre’s friendly staff are more than frequently seen in Welsh place names and means either ‘the Born in 1950 she released an album of folk songs in Welsh happy to assist with enquiries and bookings. To book tickets, Church of’ or ‘the sacred land of’ – followed by the name with local record label Cambrian Records. She was then and receive information call the box office on 01792 863722 of a holy person from the Age of Saints. Llangiwg Church is signed to the Beatles’ Apple record label, recording hits such (Monday – Friday, 12pm - 8pm, or Saturday from 1 hour named after Ciwg the Confessor, a 6th Century saint who as ‘Those Were the Days’ produced by Paul McCartney. prior to performances). www.pontardaweartscentre.com brought Christianity into the area between AD 542 and 568. 8 It is thought that the first church on the site would have been Cwm Du Glen built as early as the 6th Century, and replaced by a stone This lovely wooded valley leading from The Cross at the church probably during the Norman period. What can be seen centre of Pontardawe has a beautiful walk along the Clydach today is largely the result of restoration in 1812. The surviving stream through the Glanrhyd Plantation. The Plantation was 13th Century Norman tower is believed to be its oldest part, once in the grounds of Glanrhyd House which is now in but it is suggested that a rare ‘leper’s window’ may indicate ruins. The fine house was built by local industrialist Arthur that the east wall is even pre-Norman. The building was Gilbertson in 1878. It was used as a hospital during the First Grade 2 listed by Welsh heritage agency CADW in 2003. World War and was demolished in 1968. Now Cwm Du Glen is used by the people of Pontardawe as a tranquil and As industrial development led to the growth of towns on beautiful place to walk. Please note: This area is undergoing the valley floor, Llangiwg Church became increasingly regeneration work at present and sections of the walk are inconvenient for worshippers. The result was the building of closed to visitors and will re open in summer 2010. the prominent St Peter’s Church in the centre of Pontardawe. Llangiwg Church Swansea Canal Eglwys Llangiwg Camlas Abertawe

Beth am yr enw? a rhai clasurol, ac mae oriel gelf ac ystafelloedd cyfarfod yno a adeiladwyd ym 1880 yn Stryd Thomas. Roedd y capeli'n 8 Cwm Du Mae gan enwau llefydd Cymraeg ystyron diddorol yn aml iawn. hefyd. Mae staff cyfeillgar y Ganolfan yn falch iawn i helpu ganolfannau i fywyd diwyllianol bywiog y dosbarth gweithiol. Mae’r dyffryn coediog hyfryd hwn sy’n arwain o’r Groes yng Mae ystyr Pontardawe’n amlwg, sef y Bont dros yr afon Tawe - gydag ymholiadau ac archebion. I archebu tocynnau ac i Cynhelid cyngherddau corawl mynych ac eisteddfodau nghanol Pontardawe yn cynnig taith gerdded braf ar hyd nant ac mae modd i ymwelwyr weld yr afon hardd a phont garreg dderbyn gwybodaeth ffoniwch y swyddfa docynnau ar Cymraeg oedd yn cynnwys cystadlaethau canu, adrodd a Clydach a thrwy Blanhigfa Glanrhyd. Roedd y Blanhigfa unwaith a godwyd ym 1757 o dafarn y Gwachel (y Pontardawe Inn). 01792 863722 (Llun - Gwener, 12pm - 8pm neu ar y Sadwrn barddoniaeth. Ychydig oddi ar y map, mewn man anghysbell yn rhan o dir Tˆy Glanrhyd sydd bellach yn adfail. Cafodd y tˆy Mae llwybr beicio’n mynd heibio’r dafarn, felly mae’n fan o 1 awr cyn y perfformiad). www.pontardaweartscentre.com yn uchel ar Fynydd Gellionnen i’r gorllewin o Bontardawe, gwych ei adeiladu gan ddiwydiannwr lleol, Arthur Gilbertson, mae capel tlws Gellionnen. Mae’r adeilad yn dyddio’n ôl defnyddiol i gael lluniaeth wrth feicio. 3 Camlas Abertawe ym 1878. Cafodd ei ddefnyddio fel ysbyty yn ystod y Rhyfel Byd i 1802, ond gall rhai rhannau fod mor hen â 1692. Cyntaf, a chafodd ei ddymchwel ym 1968. Erbyn hyn mae Cwm Pan fydd yr afon yn isel, mae modd gweld pyst pren y bont Mae Camlas Abertawe’n rhedeg am 16 milltir a chafodd ei Riverside Park Mae Gellionnen yn anarferol gan mai aelodau o enwad llai wreiddiol. Mae ymwelwyr sy’n mentro i lawr yr afon o’r Gwachel Parc Glan yr Afon Du’n cael ei ddefnyddio gan bobl Pontardawe fel man heddychlon hadeiladu rhwng 1794 a 1798 er mwyn cludo glo. Roedd yn adnabyddus yr Undodiaid yw’r gynulleidfa. a hardd i fynd i gerdded. Sylwer: Mae gwaith adnewyddu’n cael ei Pontardawe Arts Centre yn gallu mwynhau golygfeydd hardd o’r afon a lle braf i gael cysylltu pen Cwm Tawe a Dociau Abertawe yng nghanol dinas wneud yn yr ardal hon ar hyn o bryd ac mae darnau o’r daith Canolfan Celfyddydau Pontardawe picnic. 7 Man Geni rhai o Eiconau Cymru Abertawe. Yn ystod y cyfnod o 1830 i 1840 gwelwyd datblygu Credir y byddai'r eglwys gyntaf ar y safle wedi cael ei hadeiladu gerdded ar gau i ymwelwyr; bydd yn ail-agor yn yr haf 2010. 1 Stryd Herbert trefi o gwmpas y gamlas megis Pontardawe, Ynysmeudwy ac mor gynnar â’r 6ed Ganrif, a’i disodli gan eglwys garreg fwy na Cafodd David James Jones, neu Gwenallt yn ôl ei enw barddol, ei Ystalyfera. Roedd y gamlas yn dal i fod yn brysur iawn tan yn thebyg yn ystod cyfnod y Normaniaid. Mae’r eglwys a welir eni ym Mhontardawe ym 1899 a bu farw ym 1968. Mae plac er 9 Clwb Golff Pontardawe Mae ardal siopa Pontardawe yn mynd i bedwar cyfeiriad o gynnar yn yr 20fed Ganrif, gyda 400,000 tunnell o lo’n cael ei cof amdano i’w weld ar wal allanol ei fan geni yn agos i’r Groes. Groes Pontardawe i lawr Stryd Herbert, Stryd James, y Stryd heddiw’n bennaf yn ganlyniad i adnewyddu ym 1812. Credir Mae Cwrs Golff Pontardawe mewn lle hyfryd, gyda golygfeydd gario i Abertawe ym 1888 yn unig. Cafodd y llwyth masnachol mai’r Twr ˆ Normanaidd o’r 13 Ganrif yw’r rhan hynaf sy’n Athro barddoniaeth Cymraeg cyntaf Gwenallt oedd ei dad ei panoramig yn cynnwys Bannau Brycheiniog a’r dyffrynnoedd Fawr a Heol Abertawe. Mae amryw o fusnesau lleol, bwytai a olaf ei gludo ar hyd y Gamlas ym 1931 pan gludwyd glo o hun, gafodd ei ladd yn ddiweddarach mewn damwain mewn thafarnau yn Stryd Herbert, y brif stryd siopa ac mae croeso goroesi, ond awgrymir y gallai ‘ffenestr gwahanglwyf’ brin ar hyd y ffordd i lawr i Fae Abertawe. Glydach i Abertawe. Heddiw, pum milltir o’r gamlas sy’n dal â ddynodi fod y mur dwyreiniol yn dyddio hyd yn oed cyn cyfnod gwaith dur lleol. Cafodd Gwenallt ei garcharu am fod yn cynnes ym mhob un ohonynt. Efallai y byddwch yn ddigon dˆwr, ac mae un adran o hon i’w gweld yn Herbert Street, ger heddychwr yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf, a chafodd glod Mae gan bob un o’r deunaw twll rywbeth gwahanol i’w gynnig i’r ffodus i glywed cerddoriaeth fyw yn rhai o’r sefydliadau hyn. y Normaniaid. Cafodd yr adeilad ei restru yn adeilad Gradd 2 Croes Pontardawe. Mae’r gamlas yn hafan i fywyd gwyllt ac yn gan asiantaeth treftadaeth Cymru, CADW, yn 2003. cenedlaethol pan enillodd y Gadair yn yr Eisteddfod Genedlaethol chwaraewr, ac mae’n brawf da i golffwyr o bob safon. Mae croeso Ac ym mis Awst, gallwch wylio gorymdaith Gˆwyl Pontardawe yn ddelfrydol i fynd am dro braf ar hyd llwybr y gamlas gyda yn Abertawe ym 1926 ac unwaith eto yn Eisteddfod Genedlaethol cynnes i bawb yn y tˆy clwb gyda chyfleusterau ar gael i Aelodau a mynd drwy’r dref. Mae llwybr troed bychan, lle unwaith roedd golygfeydd braf ar draws Cwm Tawe. Am ragor o wybodaeth Wrth i’r datblygiad diwydiannol arwain at dwf y trefi ar Bangor ym 1931. Isod mae enghraifft o un o gerddi Gwenallt rhai nad ydynt yn Aelodau fel ei gilydd. Ewch i’r wefan y sinema leol, yn arwain o’r stryd brysur at bont dros Afon ar y gamlas, mynnwch y daflen ar Gamlas Abertawe ar gyfer lawr y dyffryn, daeth Eglwys Llangiwg yn fwyfwy anghyfleus ‘Rygbi’ o’r llyfr Eples a gyhoeddwyd gan Wasg Gomer. www.pontardawegolfclub.co.uk i gael rhagor o wybodaeth. Clydach ac i faes parcio di-dâl hwylus. Ynysmeudwy - Pontardawe. i addolwyr. Canlyniad hyn oedd adeiladu eglwys San Pedr mewn man amlwg yng nghanol Pontardawe. Caewyd yr 10 Llwybr Feicio Genedlaethol 43 2 Canolfan Celfyddydau Pontardawe RYGBI 4 Parc Glan yr Afon Eglwys ar ddiwedd 2001. Yn 2003 fe wnaeth ffrindiau Mae rhan o’r llwybr beicio hwn, tair milltir ar Llangiwg, sef cymdeithas gymunedol wirfoddol leol, brynu'r Nid pentref ar fap Cymru oedd yr Allt-wen, Ar ganol Stryd Herbert, yn yr adeilad oedd gynt yn Neuadd Mae’r ardal hamddena hon, mewn lleoliad tlws rhwng Afon ddeg gydag arwyddion, yn cysylltu canol dinas adeilad. Heddiw, mae digwyddiadau yn cael eu cynnal Nid oedd gan weithwyr wlad na phroletariat ffin, Gyhoeddus y dref, mae theatr sydd wedi ei hadnewyddu’n Tawe a Chamlas Abertawe, yn daith gerdded fer o ganol Abertawe ag Ystalyfera, gan fynd drwy yno drwy'r flwyddyn. wych a gafodd ei hagor gan y gantores opera Adelina Patti ym Pontardawe a phentref Ynysmeudwy. Mae murlun newydd ei Addolem ar ein deulin y fflam ar ben y stac, - Bontardawe. Gall beicwyr fwynhau golygfeydd 1909. Mae’r theatr, sy’n eistedd 450, yn cyflwyno amrywiaeth ddadorchuddio yng Nghanolfan Glan yr Afon wedi ei greu o 6 Eglwys San Pedr Fflam cyfiawnder byd a brawdoliaeth dyn. hardd ar hyd yr afon wrth deithio ar hyd y eang o sioeau o gerddoriaeth glasurol i ddrama a dawns. Mae ddarnau o grochenwaith gafodd eu canfod yn ddiweddar a’u llwybr. Mae dyfrgwn, glas y dorlan a throchwyr Breuddwydiem drwy’r wythnos amwyl ˆ y Crysau Coch, sinema yn y Ganolfan hefyd, sy’n dangos ffilmiau poblogaidd creu yng Nghrochenwaith enwog Ynysmeudwy. Mae’n cysylltu Adeiladwyd Eglwys San Pedr yn yr arddull neo-Gothig ym i gyd yn byw yn y rhan hon o’r afon. Mae llwybr â theithiau cerdded hawdd ar hyd y gamlas a’r afon ac mae 1862, a thalwyd am y gwaith gan y diwydiannwr lleol A dyfod yn Sant Helen wyneb-yn-wyneb â’r Sais, llinol braf hefyd i gerdded ar hyd-ddo. Am ragor William Parsons yn ystod twf cyflym y dref fel canolfan modd mynd o’r parc i’r llwybr beicio cenedlaethol hefyd. A gwallgofi pan giciai Bancroft ei gôl Gymreig o wybodaeth, gweler ein taflen Deg Taith Gerdded Orau sydd metel a chloddio glo. Gyda’i dwr ˆ 200 troedfedd, mae adeilad A sgorio o Dici Owen ei genedlaethol gais. ar gael ar-lein neu fel copi caled o’n Canolfan Wybodaeth 5 Eglwys Llangiwg yr Eglwys yng Nghymru yn sefyll allan fel tirnod amlwg yn © Llyfrgell genedlaethol Cymru i Dwristiaid yn Rhaeadr Aberdulais. lleol, yn edrych i lawr dros y dref. Mae gwreiddiau Eglwys Llangiwg, sydd wedi’i chodi ar lethrau (Mae’r gerdd yn cyfeirio at ddechrau’r 20fed Ganrif - at 11 Canolfan Hamdden a Phwll Nofio Pontardawe serth y cwm uwchben Pontardawe, yn mynd yn ôl i gyfnod y Capeli Celtiaid yng Nghymru. Mae ‘Llan’ yn cael ei weld yn aml sosialaeth ryngwladol, at boblogrwydd rygbi ac at ddau o sêr I ymwelwyr sydd am gadw’n heini, neu i’r rhai sy’n chwilio mewn enwau llefydd yng Nghymru a’r ystyr yw naill ai Mae nifer o gapeli anghydffurfiol Cymraeg ym Mhontardawe. rygbi mwyaf Cymru yn y cyfnod hwnnw.) am rywle i ddefnyddio egni’r plant, mae Canolfan Hamdden Maen nhw’n adlewyrchu pa mor gryf y tyfodd yr enwadau ‘Eglwys’ neu ‘dir sanctaidd’ o eiddo’r person sanctaidd o Oes Eicon arall o Bontardawe yw Mary Hopkin. Fe’i ganed ym 1950 a Pontardawe yn cynnig amrywiaeth eang o weithgareddau. crefyddol, megis y Bedyddwyr, yr Annibynwyr a’r y Seintiau sy’n rhan o’r enw. Mae eglwys Llangiwg wedi’i chyhoeddodd albwm o ganeuon gwerin yn Gymraeg gyda’r cwmni Mae’n agos at Afon Tawe (gweler y map). Mae pwll nofio Presbyteriaid, pan gafwyd cynnydd ym mhoblogaeth henwi ar ôl Ciwg y Cyffeswr, sant o’r 6ed Ganrif a ddaeth recordio lleol Recordiau Cambrian. Cafodd ei derbyn wedyn ar 25 metr a phwll ar wahân i blant, sy’n boblogaidd iawn, y dref yn sgil diwydiannaeth. Yn eu plith mae Soar, capel y â Christnogaeth i’r ardal rhwng 542 a 568 OC. label recordio’r Beatles, Apple, gan recordio caneuon llwyddiannus ym Mhwll Nofio Pontardawe, sydd ym Mharc y Brenin Presbyteriaid a adeiladwyd ym 1866 ac sy’n agos i Ganolfan fel ‘Those Were the Days’ a gynhyrchwyd gan Paul McCartney. Siôr V yng nghanol Pontardawe. Celfyddydau Pontardawe, a’r Tabernacl, capel yr Annibynwyr,