Duiveland, Tholen En Omgeving Bergen Op Zoom

Participatieplan Netversterking Schouwen- Duiveland, Tholen en omgeving Bergen op Zoom

Omgevingsdialoog in Schouwen-Duiveland, Tholen en Bergen op Zoom

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 2 van 23

Voorwoord

De Zeeuwse eilanden Schouwen-Duiveland en Tholen zijn nog niet aangesloten op het landelijk hoogspanningsnet van 150 kV en 380 kV. De huidige situatie leidt al tot congestieproblemen op het Zeeuwse elektriciteitsnet. Ook in West Brabant is het nodig dat er op korte termijn extra capaciteit kan worden aangesloten op het landelijk elektriciteitsnet.

TenneT TSO B.V. dient zorg te dragen voor een robuust en toekomst gereed nationaal elektriciteitsnet. Samen met de regionale netbeheerders voor Zeeland (Enduris), en West Brabant (Enexis) heeft TenneT studies uitgevoerd en voorstellen uitgewerkt om knelpunten op te lossen en ruimte te maken op het elektriciteitsnet. Deze studies en daarbij behorende keuzes zijn tot stand gekomen in overleg met de provincie Zeeland, de provincie Noord-Brabant en met de betrokken gemeenten: Schouwen-Duiveland, Tholen, Steenbergen en Bergen op Zoom. De gekozen oplossing omvat het realiseren van de volgende projecten:  Een hoogspanningsstation (20 kV/150 kV/380 kV) bij de bestaande 380 kV hoogspanningslijn in Bergen op Zoom.  Een ondergrondse hoogspanningsverbinding (150 kV) vanaf dit nieuwe hoogspanningsstation naar Schouwen-Duiveland, via Tholen of Sint Philipsland.  Een hoogspanningsstation (20 kV / 150 kV) op Schouwen Duiveland  Een tweetal transformatoren (20 kV/50kV/150 kV) op Tholen die wordt verbonden door een nieuwe 150 kV ondergrondse hoogspanningsverbinding met het toekomstig hoogspanningsstation in Bergen op Zoom.

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 3 van 23

TenneT, Enduris en Enexis willen bewoners, bedrijven en belangengroepen betrekken bij uitwerking van deze voornemens. Het gaat daarbij om het vinden van de optimale locaties, zodat de hoogspanningsstations, de transformatoren en de kabeltracés goed ingepast zijn in de omgeving en er zo goed mogelijk rekening wordt gehouden met wensen, behoeften en belangen die in de omgeving een rol spelen.

De plannen worden momenteel uitgewerkt. Omdat er nu al knelpunten zijn, willen de overheden en de netbeheerders (TenneT, Enduris en Enexis) de maatregelen uiterlijk in 2025 gerealiseerd hebben. Daarom willen we op korte termijn in overleg met de omgeving komen tot keuzes van locaties, ontwerp en een goede inpassing in de omgeving. Eind 2021 worden de definitieve plannen ingediend bij de betrokken overheidsinstanties voor de te doorlopen wettelijke planprocedures en het verkrijgen van de nodige vergunningen.

Werken in de geest van de omgevingswet Naar verwachting treedt in 2022 de nieuwe Omgevingswet in werking. Deze wet komt in plaats van een aantal bestaande wetten op het gebied van de fysieke leefomgeving. De wet stelt dat belanghebbenden vroegtijdig bij ingrepen in hun (leef-)omgeving moeten worden betrokken. We hechten grote waarde aan het betrekken van de omgeving. Daarom is besloten om de besluitvorming voor te bereiden volgens de vereisten uit de Omgevingswet. De stappen van de omgevingsdialoog tot en met de zomer 2021 zijn beschreven in dit participatieplan. Voor elk projectonderdeel is daarnaast een maatwerk participatieplan gemaakt in de vorm van een presentatie. Het participatieplan wordt geactualiseerd voor de uitwerkingsfase die start na de zomer van 2021.

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 4 van 23

Inhoudsopgave

Voorwoord 2

1. Algemene toelichting op het voornemen 5 1.1 Waarom is dit project nodig? 5 1.2 Wat is de urgentie van het project? 5 1.3 Wat is de rol van de omgeving bij de keuzes en de plannen? 6 1.4 Samenhang van de verschillende projectonderdelen 6 1.5 Zijn er al studies gedaan naar de effecten voor de omgeving? 7

2. Wat houden de nieuwe hoogspanningsstations en kabelverbinding in? 11 2.1 Hoogspanningsstation Bergen op Zoom 11 2.2 Hoogspanningsstation Schouwen-Duiveland 12 2.3 Ondergrondse kabelverbinding Schouwen-Duiveland – Bergen op Zoom 14

3. Wat houdt de omgevingsdialoog in? 15 3.1 Waarom een participatieproces? 15 3.2 Uitgangspunten TenneT, Enduris, Enexis 15 3.3 Stappen van de omgevingsdialoog 16 3.4 Startlijst van betrokkenen bij de omgevingsdialoog 18 3.5 Betrekken van de gemeenten bij de dialoog 18 3.6 Aanvullende middelen 19

4. Communicatie over het project 20

5. Planning 21

Bijlage 1 Kaart zoekgebieden projectonderdelen 22

Bijlage 2 Overzicht startlijst omgevingsdialoog 23

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 5 van 23

1. Algemene toelichting op het voornemen

1.1 Waarom is dit project nodig? Er zijn momenteel al knelpunten in het elektriciteitsnet van Zeeland, die leiden tot congestie op het netwerk van Enduris. Ook ontstaat daardoor stagnatie in het aansluiten van zon-projecten op het elektriciteitsnet. Daarnaast geeft Enexis aan dat er op dit moment ook knelpunten zijn in West-Brabant. Verder dient er in de nabije toekomst voldoende ruimte te zijn om de voornemens voor duurzame energieopwekking, die de regio's Zeeland en West Brabant ontwikkelen, aan te sluiten én moet rekening worden gehouden met de toekomstige elektrificatie van de industrie. Dit geheel betekent dat er nieuwe hoogspanningsverbindingen en nieuwe hoogspanningsstations op Schouwen-Duiveland, Tholen en omgeving Bergen op Zoom nodig zijn, verbonden met het landelijke 380kV-net van TenneT.

In voorstudies is een reeks van alternatieven onderzocht voor de gewenste netversterking van Schouwen- Duiveland, Tholen en West-Brabant1. In deze technische voorstudies een vergelijking van meerdere alternatieven gemaakt om de huidige en toekomstige knelpunten op het net op te lossen. In deze studies zijn oplossingen onderzocht waarin het huidige net wordt opgewaardeerd en oplossingen onderzocht waarbij een aansluiting wordt gemaakt op het landelijk hoogspanningsnet. Deze verschillende alternatieven zijn beoordeeld op de criteria: mate waarin de geconstateerde knelpunten worden opgelost, de planning, de kosten en de toekomstvastheid van de gekozen oplossing. Uit deze studies kwam naar voren dat het alternatief met een nieuw hoogspanningsstation (20 kV/150kV) op Schouwen-Duiveland, een hoogspanningsstation (20 kV/150kV/380kV) bij Bergen op Zoom en een ondergrondse 150kV-verbinding, via Tholen of Sint Philipsland, veruit de voorkeur verdient. De haalbaarheidsstudie uitgevoerd in 2019 bevestigde deze voorkeur. Dit alternatief is toekomstvast, lost de knelpunten op in Schouwen-Duiveland, West-Brabant en geeft ook de mogelijkheid om op Tholen een directe aansluiting te maken met het landelijk elektriciteitsnet (zie bijlage 1 voor kaart met projectonderdelen).

1.2 Wat is de urgentie van het project? De overheden en netbeheerders geven aan dat realisatie van het project in 2025 gereed moet zijn. Daarvan uitgaande, met een bouwtijd van circa 2 jaar, betekent dit, dat vergunningen uiterlijk in 2023 moeten zijn verleend. Daarom streven TenneT, Enduris en Enexis naar afronding van de ontwerpfase voor alle projectonderdelen in 2021, zodat de definitieve plannen daarna in de wettelijke procedures zorgvuldig kunnen worden getoetst door de diverse instanties, met de daarbij gebruikelijke inspraak, bezwaar- en beroepsprocedures voor degenen die daar een andere zienswijze op hebben.

1 Rapporten van Dcision en Arcadis worden op de projectwebsite gepubliceerd.

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 6 van 23

Planning op hoofdlijnen

1.3 Wat is de rol van de omgeving bij de keuzes en de plannen? De plannen zijn nog in schetsontwerp en worden door de technische mensen van TenneT, Enduris en Enexis uitgewerkt. Er zijn voor de stationslocaties op basis van (technische) randvoorwaarden zoekgebieden aangeduid en er zijn meerdere tracés voor de ondergrondse kabel in kaart gebracht. In hoofdstuk 2 worden de randvoorwaarden verder toegelicht. Er zijn nog geen keuzes gemaakt over welk zoekgebied of tracé het meest optimaal is. Ook staan de locaties van een station binnen een zoekgebied nog niet vast en zijn tracés nog niet uitgewerkt.

Door middel van de omgevingsdialoog werken we de komende periode op basis van de zoekgebieden met de omgeving verschillende locaties voor de twee hoogspanningsstations uit en verschillende tracés voor de ondergrondse kabel. De resultaten van deze omgevingsdialoog worden verwerkt in een projectboek. Het projectboek is een projectdocument waarin alle realistische alternatieven voor de stationslocaties en tracés voor de ondergrondse kabel zijn opgenomen. Al deze alternatieven worden in het projectboek van effecten voorzien en er wordt een beeld vanuit de omgeving op de onderzochte locaties en tracés gegeven. Het bevat een weergave van het doorlopen omgevingsproces en er kunnen technische aspecten in worden uitgelegd. Op basis van het projectboek kan vervolgens door de initiatiefnemers en het bevoegd gezag in samenhang een keuze gemaakt worden voor de locatie van de hoogspanningsstations en het tracé voor de ondergrondse kabel. Deze keuze wordt vervolgens verwerkt in een voorkeursalternatief dat de input vormt voor de ruimtelijke planprocedures.

1.4 Samenhang van de verschillende projectonderdelen De verschillende projectonderdelen kennen een bepaalde samenhang: - In de omgeving van Bergen op Zoom wordt gezocht naar een locatie voor een nieuw 380/150/20 kV- hoogspanningsstation. Dit hoogspanningsstation wordt in de buurt van de bestaande 380 kV- verbinding gerealiseerd. - In Schouwen-Duiveland wordt gezocht naar een locatie voor een nieuw 150/20 kV- hoogspanningsstation. - Tussen beide nieuwe hoogspanningsstations komt een ondergrondse 150 kV-kabelverbinding. Deze kabel kent vanwege technische eisen een maximale lengte van 25 km. De beide locaties van de hoogspanningsstations dienen dus in samenhang gekozen te worden zodat de maximale lengte van

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 7 van 23

25 km voor de tussenliggende kabel niet wordt overschreden. - Een tweetal nieuwe transformatoren (20 kV/50kV/150 kV) op Tholen dient verbonden te worden door middel van een nieuwe ondergrondse 150 kV hoogspanningsverbinding met het toekomstig hoogspanningsstation in de omgeving Bergen op Zoom.

1.5 Zijn er al studies gedaan naar de effecten voor de omgeving? Het onderzoeksbureau Arcadis heeft, op een hoog abstractieniveau, een voorstudie gedaan naar mogelijke zoekgebieden voor de hoogspanningsstations op Schouwen-Duiveland en in de omgeving van Bergen op Zoom West en het tracé van de ondergrondse 150kV-verbinding tussen deze stations. Deze studies worden op de projectwebsite gepubliceerd.

1.5.1 Voorstudie Schouwen-Duiveland Arcadis heeft, potentiële zoekgebieden voor het 150 kV-station in Schouwen-Duiveland onder de loep genomen binnen een zone waarin de lengte van de ondergrondse kabelverbinding nog realiseerbaar is. Omdat de lengte van de ondergrondse 150 kV verbinding naar het station bij Bergen op Zoom maximaal 25 kilometer mag zijn zoeken we naar een geschikte locatie voor dit hoogspanningsstation ergens ten oosten van de lijn Zierikzee / Schuddebeurs / Dreischor. Het station kan niet verder westelijk geplaatst worden.

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 8 van 23

1.5.2 Voorstudie omgeving Bergen op Zoom Arcadis heeft, als het ware in vogelvlucht, potentiële zoekgebieden onder de loep genomen binnen een zone van 300 meter van de bestaande 380kV-hoogspanningslijn die aan de westzijde van Halsteren en Bergen op Zoom loopt. Er zijn door Arcadis vier potentiele zoekgebieden en twee locaties met elkaar vergeleken aan de westkant van Bergen op Zoom in de Auvergnepolder. Alleen de gebieden met de nummers 2, 6 en 4 komen, rekening houdend met de technische en planologische eisen, volgens deze studie in aanmerking. De gebieden met de nummers 1 en 3 zijn vanwege ruimte en bewoning in ieder geval niet geschikt. Locatie 5 is door TenneT nader op haalbaarheid getoetst. Deze is gelegen op een bestaand bedrijventerreinen, echter ook onder de bestaande 380kV hoogspanningslijn. Uit de haalbaarheidstoets bleek dat deze locatie niet haalbaar is.

Onderzochte locaties studie Arcadis

Op grond van de studie van Arcadis zijn er door TenneT, in overleg met de gemeente Bergen op Zoom, gebieden bepaald die nader onderzocht worden of zij voldoende ruimte voor realisatie van het hoogspanningsstation bieden, inclusief de benodigde verbindingen. Deze zoektocht naar het meest optimale ontwerp, wordt door TenneT gecombineerd met een dialoog met de omgeving en met de Gemeente Bergen op Zoom, zodat goed rekening kan worden gehouden met wensen, behoeften en belangen in de omgeving. De zoekgebieden zijn: - Auvergnepolder Noord (alternatief 2 van Arcadis) - Auvergnepolder Zuid (alternatief 6 van Arcadis) - Nieuw Beijmoerseweg (alternatief 4 van Arcadis)

Op verzoek van het college burgmeester en wethouders n Bergen op Zoom is in november en december 2020 verkend of het alternatief 5 technisch haalbaar te maken is, omdat deze locatie op bestaand industrieterrein is gelegen. Uit deze haalbaarheidstoets die samen met Sabic en de gemeente Bergen op Zoom is uitgevoerd is geconcludeerd dat het niet haalbaar is om een nieuw hoogspanningsstation op het

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 9 van 23

terrein of in de directe nabijheid van het bedrijventerrein te realiseren. De belemmeringen daarvoor zijn de risico-contouren die gelden voor de activiteiten van SABIC, de aanwezigheid van de bestaande 380 kV-lijn en de aangrenzende natuurgebieden. Ook is verkend of het mogelijk is om het hoogspanningsstation direct grenzend aan het terrein van SABIC te bouwen. Ook dit brengt beperkingen met zich mee ten aanzien van huidige en/ of toekomstige activiteiten die daar volgens het vigerende bestemmingsplan zijn toegestaan.

1.5.3 Voorstudie kabeltracés Arcadis heeft een studie gedaan naar mogelijke tracé-alternatieven. Daarin zijn twee mogelijke tracé- alternatieven onderzocht:  Tracé Noord: vanaf de Auvergnepolder, oostelijk langs Nieuw-Vossemeer richting St Philipsland. Uiteindelijk komt de kabel op Schouwen-Duiveland uit ten zuiden van Bruinisse.  Tracé Zuid: vanaf de Auvergnepolder, direct westelijk richting Tholen. De kabel steekt dwars het eiland Tholen over en steekt ten oosten van Stavenisse het Mastgat over.

Het zuidelijke tracé bevat een lange boring onder het Mastgat door. De haalbaarheid van deze lange boring inclusief het intrekken van de kabel in de boring wordt op dit moment onderzocht. De uitkomst van deze haalbaarheidsstudie bepaalt de scope van de opgave die met de omgeving wordt uitgewerkt. Bij de start van de dialoog zijn naar verwachting de resultaten van de haalbaarheidsstudie bekend.

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 10 van 23

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 11 van 23

2. Wat houden de nieuwe hoogspanningsstations en kabelverbinding in?

2.1 Hoogspanningsstation Bergen op Zoom Het 380/150/20 kV-hoogspanningsstation dat we gaan bouwen in de omgeving van Bergen op Zoom is een groot station. Het bestaat in feite uit drie delen: een 380 kV en 150 kV gedeelte van TenneT en een 20 kV- gedeelte van Enexis. Het station wordt in totaal 400 meter lang en 325 meter breed. Het 380 kV gedeelte is 215 meter lang. Het 150 kV gedeelte dat daarachter komt is 110 meter lang en tenslotte komt er een 20 kV gedeelte van 80 meter lengte.

2.1.1 Aard en omvang van het nieuwe station

380 kV-gedeelte (TenneT) Het 380 kV gedeelte van het station krijgt drie hoofdrails en de volgende velden:  vier lijnvelden voor de inkoppeling op de bestaande 380 kV verbinding tussen Rilland en Geertruidenberg;  drie transformatorvelden voor 380/150 kV transformatoren;  twee koppelvelden voor het koppelen van de hoofdrails. Er wordt rekening gehouden met een toekomstige uitbreiding van vier velden. Op het 380 kV gedeelte komt een centraal dienstengebouw te staan van maximaal vier meter hoogte. Daarnaast staat bij ieder veld een klein, laag veldhuisje.

150 kV-gedeelte (TenneT) Het 150 kV gedeelte bestaat uit twee hoofdrails, ieder bestaand uit twee secties. Daarnaast bevat dit stationsgedeelte:

 drie transformatorvelden voor een koppeling met de 380/150 kV transformatoren;  twee kabelvelden voor de kabels naar de transformatoren op Tholen;  vijf transformatorvelden voor de voeding van het 150 / 20 kV net van Enexis;  twee kabelvelden voor de voeding van het 150 kV station op Schouwen-Duiveland;  twee dwarskoppelvelden voor het koppelen van de hoofdrails;  twee langskoppelvelden voor het koppelen van de secties.

Er wordt rekening gehouden met een toekomstige uitbreiding van acht velden. Daarnaast krijgt het stationsgedeelte een centraal dienstengebouw, mogelijk met 2 sectiegebouwen. Dit worden lage gebouwen van maximaal vier meter hoog. In de toekomst wordt het station ook verbonden met de bestaande 150 kV stations in Bergen op Zoom en en Dinteloord.

20 kV-gedeelte (Enexis) Het 20 kV gedeelte van het station bevat vijf 150/20 kV transformatoren en vijf gebouwen t.b.v. de middenspanningsinstallaties. Er is ruimte voor nog vijf transformatoren en vijf gebouwen in de toekomst.

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 12 van 23

2.1.2 Randvoorwaarden vanuit de techniek Voor het hoogspanningsstation in de omgeving van Bergen op Zoom zoeken we een geschikte locatie tussen Bergen op Zoom / Halsteren / Lepelstraat en het Schelde-Rijnkanaal. In dit gebied loopt ook de bestaande 380 kV verbinding tussen Rilland en Geertruidenberg, waar het station op wordt aangesloten. Randvoorwaarden en aandachtspunten zijn: - Inlussing van de bestaande 380 kV-verbinding. De bestaande 380 kV-verbinding moet kunnen worden ingelust (aangesloten) op het nieuwe hoogspanningsstation. - Aansluiting van het 20 kV-net. Er moet ruimte zijn om de kabels van het 20 kV-net aan te laten sluiten. - Transportwegen: geschikte transportwegen in verband met het transport van zware transformatoren (circa 400 ton). - Afstand tot de bestaande verbinding: bij voorkeur wordt het station op een zo kort mogelijke afstand van de bestaande 380 kV-verbinding gerealiseerd om aanpassingen aan het huidige net en de totale lengte bovengrondse hoogspanningsverbinding te minimaliseren.

2.1.3 Randvoorwaarden voor inpassing in de omgeving In overleg met de omgeving worden de randvoorwaarden voor inpassing nader geformuleerd. Aandachtspunten daarvoor zijn onder meer: - Landschappelijke inpassing - Afstand tot woningen - Geluid - Magneetvelden - Natuurgebieden (N2000 en Natuurnetwerk Nederland)

2.2 Hoogspanningsstation Schouwen-Duiveland Het 150/20 kV-hoogspanningsstation dat we gaan bouwen op Schouwen-Duiveland bestaat uit een 150 kV gedeelte van TenneT en een 20 kV-gedeelte van Enduris. De twee gedeeltes liggen tegen elkaar aan en zijn van elkaar gescheiden door een hek. Het 150 kV gedeelte neemt ongeveer 250 bij 120 meter in beslag, het 20 kV gedeelte wordt ongeveer 250 bij 60 meter groot. Het station wordt in totaal dus 250 bij 180 meter. Dat is ongeveer net zo groot als zes voetbalvelden. Om het hele gebied staat een hek van minimaal 2 meter hoog en voorzien van prikkeldraad of pinnen om buitenstaanders buiten te houden.

2.2.1 Aard en omvang van het nieuwe station

150 kV-gedeelte (TenneT) Het 150 kV gedeelte van het station bevat de 150 kV-schakelinstallatie, die bestaat uit twee hoofdrails en een aantal schakelvelden. Dit is het grootste onderdeel, maar is ook het meest doorzichtig en transparant omdat je tussen de schakelvelden door kunt kijken. Er worden in eerste instantie zeven schakelvelden gebouwd, dit is in de toekomst uit te breiden tot maximaal 19 schakelvelden. Daarnaast staat er op het 150 kV gedeelte een gebouw, het centraal dienstengebouw. Dit gebouw bevat onder andere de besturings- en beveiligingsinstallaties van de 150 kV schakelvelden en een verblijfsruimte

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 13 van 23

met toilet voor mensen die voor bijvoorbeeld onderhoud tijdelijk op het station aanwezig moeten zijn. Het centraal diensten gebouw heeft een hoogte van maximaal vier meter. Er is alleen een begane grond (geen verdiepingen).

20 kV-gedeelte (Enduris) Het 20 kV gedeelte van het station bevat drie 150/20 kV transformatoren van ongeveer 3 a 4 meter hoog. Daar bovenop komen connectoren. In de toekomst is dit uit te breiden tot maximaal vijf transformatoren. De transformatoren zetten de 150 kV-spanning om naar 20 kV en andersom. Daardoor kan spanning van het 150 kV-net verder op het lokale 20 kV middenspanningsnet vervoerd worden. Op het 20 kV gedeelte van het station komen daarnaast drie gebouwen voor het plaatsen van de 20 kV schakelinstallaties. Ook dit kan in de toekomst uitgebreid worden tot vijf gebouwen. Afhankelijk van de locatie van het station kan in de uitwerking mogelijk gekozen worden voor een ander spanningsniveau.

2.2.2 Randvoorwaarden vanuit de techniek Voor het hoogspanningsstation op Schouwen-Duiveland zoeken we een geschikte locatie ergens ten oosten van de lijn Zierikzee / Schuddebeurs / Dreischor. Het station kan niet verder westelijk geplaatst worden omdat de lengte van de ondergrondse 150 kV verbinding naar het station bij Bergen op Zoom maximaal 25 kilometer mag zijn (technische eis). De locatie van het station dient verder zodanig te worden gekozen dat: - de twee huidige 50 kV stations in Zierikzee en Oosterland op een efficiënte wijze kunnen worden gekoppeld; - de toekomstige duurzaamheidsinitiatieven- en ambities op Schouwen-Duiveland kunnen worden gefaciliteerd. - er geschikte transportwegen in de buurt liggen, in verband met het transport van zware transformatoren.

2.2.3 Randvoorwaarden voor inpassing in de omgeving Met de gemeente is gesproken over de volgende landschappelijke uitgangspunten: - Het 150 kV station zo goed mogelijk landschappelijk inpassen. - De landschappelijke inpassing is afhankelijk van de locatie en de omgeving. - Binnen het zoekgebied voor het 150 kV station zullen per landschapstype randvoorwaarden worden opgesteld voor landschappelijke inpassing. - Landschappelijke inpassing moet bijdragen aan de hoofdkeuzes, doelen en gebiedskwaliteiten

In overleg met de omgeving worden de randvoorwaarden voor inpassing nader geformuleerd. De aandachtspunten zijn daarbij: - afstand tot woningen - geluid - magneetvelden - verkavelingsstructuur (opbrengst stakeholderbijeenkomsten 9 december 2020) - aansluiten bij bedrijventerreinen (opbrengst stakeholderbijeenkomsten 9 december 2020) - klimaatbestendigheid (opbrengst stakeholderbijeenkomsten 9 december 2020)

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 14 van 23

- natuurgebieden (N2000 en Natuurnetwerk Nederland)

2.3 Ondergrondse kabelverbinding Schouwen-Duiveland – Bergen op Zoom

2.3.1 Aard en omvang van de ondergrondse kabelverbinding De kabelverbinding bestaat uit een 2 circuit 150 kV kabelverbinding met een maximale lengte van 25 kilometer. De breedte van de verbinding in het bestemmingsplan wordt circa 21 meter. Voor de aanleg is een werkstrook nodig van 50 meter breed. Bij het traceren wordt rekening gehouden met een strook van circa 50 meter. Er komen op Schouwen-Duiveland geen bovengrondse hoogspanningslijnen van en naar het nieuwe 150 kV station.

2.3.2 Randvoorwaarden vanuit de techniek Randvoorwaarden: - Maximale lengte van 25 kilometer.

2.3.3 Randvoorwaarden voor inpassing in de omgeving In overleg met de omgeving worden de randvoorwaarden voor inpassing nader geformuleerd. Aandachtspunten daarvoor zijn onder meer: - Milieuaspecten o magneetvelden o grondwater, o waterkeringen, o natuurgebieden o archeologie - Grondgebruik

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 15 van 23

3. Wat houdt de omgevingsdialoog in?

3.1 Waarom een participatieproces? TenneT, de regionale netbeheerders en de betrokken gemeenten vinden vroegtijdige participatie met belanghebbenden bij het project belangrijk. Niet alleen omdat de nieuwe Omgevingswet dat straks van ons vraagt, maar vooral omdat we bij andere projecten hebben ervaren dat intensieve samenwerking met de omgeving tot betere projecten met meer draagvlak leidt. Zo kan bij de realisatie van een project beter rekening worden gehouden met belangen en wensen van belanghebbenden, doordat zij meedenken en gebiedskennis en ideeën aandragen. Daarnaast neemt door samenwerking het begrip voor elkaars belangen en standpunten toe. Soms kunnen ook andere initiatieven of ontwikkelingen met het project worden gecombineerd ("meekoppelkansen") of levert betrokkenheid van belanghebbenden hen nieuwe contacten of kennis op.

3.2 Uitgangspunten TenneT, Enduris, Enexis In dit project hanteren we de volgende uitgangspunten voor het aangaan en onderhouden van contacten met de betrokkenen in de omgeving (de “stakeholders” of “omgevingspartijen”):

We kennen de belangen en weten wat er speelt

We zorgen dat we relevante belangen leren kennen door al vroeg in het project contact te leggen met overheden, omwonenden, bedrijven, belangenorganisaties en hun vertegenwoordigers in de omgeving van de locaties voor de hoogspanningsstations en bij het kabeltracé. Mogelijk kennen we nog niet alle relevante stakeholders. We staan open voor personen en organisaties die ons benaderen.

In de contacten besteden we tijd aan het begrijpen van elkaars belangen, beelden, ideeën en plannen. Dit stelt ons ook in staat om de belangrijkste kwesties vroegtijdig boven tafel te krijgen en te bespreken met de omgevingspartijen, die hier een belang bij hebben.

We streven naar een oplossing met waarde voor alle partijen

TenneT moet op nationaal niveau de leveringszekerheid van elektriciteit waarborgen, Enduris en Enexis doen dat op regionaal niveau. Dit is in ieders belang. Tegelijkertijd staan TenneT, Enduris en Enexis ook open voor het benutten van kansen in de directe omgeving van het project. Misschien kunnen er combinaties worden gemaakt met lokale of regionale ontwikkelingen, belangen of projecten ("win-win"- situaties). We zoeken samen naar oplossingen om de kwaliteit van het project voor de omgeving te verbeteren. Wij zetten onze expertise in en we benutten graag de kennis en kunde van omgevingspartijen.

We nemen partijen mee in te maken keuzes en we zijn transparant over afwegingen

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 16 van 23

We delen actief en open informatie over het project. We zijn duidelijk over welke vraagstukken opgelost moeten worden en over hoe het proces eruit ziet om te komen tot de locaties voor de stations en kabeltracé 's. Door deze informatie tijdig te delen en te bespreken, zijn kwesties, problemen en kansen al vroeg duidelijk. Dat is belangrijk want dan is er nog voldoende tijd om samen naar oplossingen te zoeken. Later in het project, als de plannen definitief worden is die ruimte er vaak niet meer of zijn de mogelijkheden hiervoor beperkt.

We maken keuzes op basis van zorgvuldige afwegingen. We laten zien hoe we de omgevingsbelangen hierin hebben betrokken en wat deze keuzes voor de omgeving betekenen. We geven aan wat wel en niet kan en waarom. Ook als er voorstellen worden gedaan voor besluiten waar betrokkenen uit de omgeving niet, of maar gedeeltelijk, voor zijn.

Helder verhaal met een duidelijke rol en verantwoordelijkheid

TenneT, Enduris en Enexis voeren een maatschappelijke taak uit en we doen dat met respect voor de omgeving en belangen in de omgeving. Het moet voor deelnemers in de dialoog en andere belanghebbenden in de omgeving daarom duidelijk zijn wie we zijn, wat we doen en waarom we dat doen. Daarnaast zorgen we ervoor dat we bereikbaar en benaderbaar zijn, zodat u met bijvoorbeeld uw vragen, zorgen en inbreng altijd bij ons terecht kunt.

Maatwerk per project

Participatie is maatwerk, omdat ieder project en iedere omgeving uniek is. We streven naar participatie die zo goed mogelijk past bij de omgeving en de (participatiebehoeften van) belanghebbenden in die omgeving.

3.3 Stappen van de omgevingsdialoog De deelname aan de dialoog van bewoners, gebruikers, belangengroepen is vrijwillig. Hun inbreng is belangrijk en wordt serieus gewogen in de uitwerking van de keuzes, maar deelnemers zijn niet gebonden. Zij houden volledige vrijheid in de beoordeling van het resultaat van de dialoog en de uiteindelijke plannen. Aan het eind van de dialoog worden de deelnemers gevraagd om aanbevelingen te doen aan de initiatiefnemers en de bevoegde overheidsinstanties. De omgevingsdialoog is geen vrijblijvend proces van de kant van de initiatiefnemers. Het resultaat van de dialoog wordt verwerkt in het projectboek en gevoegd bij de aanvraag voor het verkrijgen van de benodigde wijzigingen van bestemmingsplannen en vergunningen. De initiatiefnemers beogen met dit proces een zo optimaal mogelijk plan te maken. Dit plan moet, met de juiste onderbouwing, door de bevoegde instanties worden beoordeeld. Zij kunnen de resultaten van het participatietraject meenemen in hun beoordeling.

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 17 van 23

Stappen van de omgevingsdialoog De omgevingsdialoog is een kort en intensief proces, dat bestaat uit enkele stappen die in de komende periode worden doorlopen. Deze omgevingsdialoog wordt gevoerd in het voorjaar van 2021 tot en met de zomer van 2021. Na de keuze voor de stationslocaties en tracé van de kabelverbinding wordt de dialoog uiteraard voortgezet.

Per deelproject (station Schouwen-Duiveland, station Bergen op Zoom en het kabeltracé) wordt er een omgevingsdialoog gevoerd. De aanpak is flexibel. Afhankelijk van de behoeftes en de vragen kan de onderstaande aanpak worden aangepast. We onderscheiden de volgende stappen:

1. We starten met de bekendmaking van de plannen en een uitnodiging voor deelname aan de omgevingsdialoog in de regio: a. Een brief om de omgeving te informeren en uit te nodigen voor de omgevingsdialoog. b. We zorgen ervoor dat er voldoende informatie beschikbaar is om eventuele vragen te beantwoorden (informatie op website, eventueel factsheet bij brief) 2. Vanaf eind maart t/m mei 2021 organiseren we online werkateliers in de betrokken gebieden (vanwege COVID-19 maatregelen), via een online vergadersysteem (Teams, Webex). Er is in deze bijeenkomsten nadrukkelijk de ruimte voor inbreng vanuit de omgeving, het stellen van vragen en het ophalen van informatie. Onderwerpen die aan de orde komen zijn: nut en noodzaak, inventarisatie gebiedskenmerken, inventarisatie mogelijke stationslocaties en tracéalternatieven, effecten van de verschillende locaties en landschappelijke inpassing. In een aantal terugkerende bijeenkomsten worden deze onderwerpen behandeld en uitgewerkt. Naast de online bijeenkomsten worden er daar waar nodig 1 op 1 gesprekken gevoerd. De online werkateliers worden per projectonderdeel (hoogspanningsstation Schouwen-Duiveland, hoogspanningsstation Bergen op Zoom en kabelverbinding) georganiseerd. Een ronde werkateliers bestaat in ieder geval uit één bijeenkomst, maar kan ook uit meerdere bijeenkomsten en individuele gesprekken bestaan. Ook wordt er een interactieve kaart (projectatlas) opgesteld waarop een ieder reacties kan indienen. De input op de projectatlas wordt meegenomen in de werkateliers: a. Eerste ronde werkateliers: introductie / kennismaking en bespreken opgave. Inventarisatie belangen en ophalen van kennis en informatie. Eerste inventarisatie kenmerken gebied / stationslocaties/kabeltracé. Overzicht maken belanghebbenden / stakeholders in het gebied. b. Tweede ronde werkateliers: Terugkoppeling uitwerkopgaves en vragen. Uitwerking stationslocaties / kabeltracé en landschappelijke inpassing. Opgaves en vragen. c. Derde ronde werkateliers: Terugkoppeling uitwerkopgaves en vragen. Komen tot een gedeeld beeld over de stationslocaties / tracé met mogelijk een voorkeur. d. Er worden verslagen gemaakt van de werkateliers. De verslagen worden toegevoegd aan het projectboek. 3. Het resultaat van de dialoog wordt opgenomen in een projectboek. Dit projectboek bevat de verschillende uitgewerkte stationslocaties voor de twee hoogspanningsstations en tracés voor de kabelverbinding, de bijbehorende effecten, een eerste uitwerking van de landschappelijke inpassing en het beeld vanuit de omgeving op deze locaties en tracés. Van de online bijeenkomsten en

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 18 van 23

gesprekken (werkateliers) worden verslagen gemaakt die worden bijgevoegd bij dit projectboek. Het projectboek publiceren we op de website en koppelen we terug aan de deelnemers en de bredere omgeving. Mogelijk organiseren we hiervoor een bredere online informatiebijeenkomst. 4. Op basis van het projectboek maken de betrokken gemeenten een voorlopige keuze voor de stationslocaties en het tracé van de ondergrondse 150 kV-verbinding. 5. Na de zomer van 2021 vindt een nadere detailuitwerking plaats van de stationslocaties en het kabeltracé. Hierbij gaan we verder in overleg met de grondeigenaren en direct betrokkenen. 6. Daarna start de ruimtelijke procedure. Op dat moment kunnen belanghebbenden een inspraakreactie indienen op de ruimtelijk plannen die ter inzage liggen. Rondom de formele terinzagelegging (en later ook andere ontwerpdocumenten of –besluiten) worden (digitale) informatiebijeenkomsten georganiseerd.

3.4 Startlijst van betrokkenen bij de omgevingsdialoog In eerste instantie wordt een startlijst gemaakt van betrokkenen die rechtstreeks worden geïnformeerd over de dialoog. Deelname aan de dialoog is vrijwillig. Het kan zijn dat mensen die benaderd worden ook anderen voordragen voor deelname. Daar wordt door de organisatie rekening mee gehouden. Deelnemen aan de dialoog is bedoeld voor een open gesprek over alle aspecten van het voornemen. De deelnemers bepalen mede de agenda van de gesprekken.

In bijlage 2 wordt een overzicht gegeven van de startlijst van betrokkenen die worden benaderd bij de start van de dialoog.

3.5 Betrekken van de gemeenten bij de dialoog De opzet van de omgevingsdialoog is in nauwe samenwerking met de gemeenten uitgewerkt. De gemeenten willen dat TenneT het initiatief neemt voor de dialoog met de omgeving. De realisatie van de hoogspanningsstations en de daarbij behorende middenspanningsstations van Enexis en Enduris zijn vanuit het perspectief van de gemeenten noodzakelijk en worden door de gemeenten ondersteund. Het resultaat van de omgevingsdialoog zal ook in B&W en in de gemeenteraad van de betreffende gemeenten worden besproken. TenneT heeft met B&W afgesproken dat B&W en de gemeenteraadscommissie regelmatig op de hoogte gehouden van de voortgang en inhoud van de dialoog.

We organiseren de volgende overleggen met de betrokken gemeenten: - Regio-overleggen Tijdens deze eerste uitwerkingsfase en vervolgens gedurende het gehele planproces organiseert TenneT ambtelijke regio-overleggen met de betrokken overheden, zoals gemeenten, provincie en waterschappen. Deze partijen zijn ook betrokken geweest tijdens de verkenningsfase van 2018 tot en met 2020. - Bestuurlijke overleggen Tussen de direct betrokken gemeenten bij het project vindt bestuurlijk overleg plaats gezien de samenhang tussen de ruimtelijke besluiten voor de stations en de kabeltracé's. Door TenneT wordt voorgesteld dat deze plaatsvinden bij de start van de dialoog (vaststellen participatieplan), bij

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 19 van 23

afronding van het projectboek (te maken keuzes tbv het voorkeursalternatief) en bij de start van de planprocedures. Zodat besluiten waar nodig onderling zijn afgestemd. - Werkateliers met gemeenteraden / raadscommissies Er is in deze periode ruimte voor werkateliers met raadsommissies, nader in te vullen in overleg met de betrokken gemeentes.

3.6 Aanvullende middelen Naast de (digitale) werkateliers en gesprekken zetten we de volgende middelen in om de stakeholders te betrekken. - De projectatlas De projectatlas is een digitale, interactieve kaart van het project. Op deze kaart staan de verschillende projectonderdelen uitgelegd en weergegeven. Het is voor iedereen mogelijk om via de kaart reacties of vragen achter te laten. De reacties kunnen worden gepubliceerd op de kaart zodat het voor iedereen mogelijk is om te zien welke vragen er zijn gesteld. De reacties worden meegenomen in de uitwerking. De projectatlas bevat daarnaast verschillende kaartlagen met daarop achtergrondinformatie (archeologie, bodem, Natuurnetwerk Nederland (NNN)). De projectatlas wordt ook ingezet tijdens de digitale bijeenkomsten. - Eén op één gesprekken Naast de omgevingsdialoog in werksessies kunnen er ook individuele gesprekken worden gevoerd met stakeholders. - Communicatiemiddelen betrokken gemeenten We sluiten daar waar mogelijk aan bij de communicatiemiddelen van de betreffende gemeenten. - Analoge middelen Als de situatie rondom COVID-19 het toelaat worden analoge middelen ingezet. Hierbij denken we aan rondwandelingen langs mogelijke locaties, workshops en tentoonstellingen van de resultaten van de omgevingsdialoog.

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 20 van 23

4. Communicatie over het project

Naast de digitale werkateliers en gesprekken zullen we belanghebbenden en geïnteresseerden informeren over de voortgang van het project. Dit doen we door inzet van: - De projectwebsite Op de projectwebsite op www.tennet.eu staan de actuele ontwikkelingen, de achtergrondinformatie van het project en andere publicaties en contactgegevens (e-mailadres/telefoonnummer) om vragen te stellen. Hierop worden ook nieuwsberichten geplaatst en wordt het projectboek gepubliceerd. - (Digitale) informatiebijeenkomsten In het vervolgproces worden bredere informatiebijeenkomsten georganiseerd bijvoorbeeld rond de terinzagelegging van ontwerpdocumenten of –besluiten. De aankondiging van de bijeenkomsten vindt o.a. plaats in lokale nieuwsbladen en via de websites van de initiatiefnemers en betrokken overheden. Deze bredere informatiebijeenkomsten kunnen ook de komende periode worden ingezet, bijvoorbeeld na de keuze voor de locaties van de hoogspanningsstations en tracé van de kabelverbinding. - Communicatiemiddelen van betrokken overheden We delen gedurende het proces regelmatig updates / nieuwsberichten via de communicatiemiddelen van de betrokken gemeenten, provincies en belangenorganisaties. Denk aan gemeentepagina's in huis-aan-huisbladen, websites en social media.

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 21 van 23

5. Planning

De omgevingsdialoog voor de Gemeente Schouwen-Duiveland en Gemeente Bergen op Zoom en voor de ondergrondse kabelverbinding is parallel geschakeld met als doel om voor de zomer van 2021 de resultaten van de omgevingsdialoog te kunnen presenteren in het projectboek. Dit betekent dat in de periode maart-juni de dialoog door de online bijeenkomsten (werkateliers) en via de andere middelen wordt gevoerd.

Na de keuze voor het voorkeursalternatief worden de stationslocaties en het ondergrondse tracé verder uitgewerkt en start de ruimtelijke procedure (Q4 2021).

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 22 van 23

Bijlage 1 Kaart zoekgebieden projectonderdelen

25/2/2021 TenneT TSO B.V. DATUM 11 februari 2021 PAGINA 23 van 23

Bijlage 2 Overzicht startlijst omgevingsdialoog

Onderstaande tabel bevat een startlijst van te betrekken stakeholders. Deze tabel wordt nader ingevuld in overleg met de betrokken gemeentes.

Omgeving Schouwen-Duiveland Omgeving kabelverbinding Omgeving Bergen op Zoom Bewonersgroepen en dorpsraden Bewoners en grondeigenaren Bewoners en grondeigenaren (vertegenwoordiging) (vertegenwoordiging) Waterschap Scheldestromen Bewonersgroepen en dorpsraden Bewonersgroep Auvergnepolder (Natuur)organisaties Waterschappen Dorpsraad Lepelstraat Enduris (Natuur)organisaties Dorpsraad Halsteren Vertegenwoordiging Bedrijventerrein Waterschap Brabantse Delta bedrijventerreinen Landbouworganisaties Gemeenten Bergen op Zoom, Brabants Landschap Tholen, Steenbergen, Schouwen- (natuurbeheerder Duiveland Markiezaatsmeer) Agrarisch Schouwen-Duiveland Enexis en Enduris Bedrijventerrein Theodorushaven Recron Schouwen-Duiveland Vertegenwoordiging landbouw en Bedrijventerrein Oude Molen visserij

Ondernemerskring Schouwen- TenneT (meerdere disciplines: Gemeente Bergen op Zoom Duiveland techniek, landschap, natuur) Gemeente Schouwen-Duiveland Windmolen exploitant Enduris Landbouworganisaties TenneT (meerdere disciplines: Enexis techniek, landschap, natuur TenneT (meerdere disciplines: techniek, landschap, natuur)

25/2/2021