Ankara-Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi'nde Mekansal Ayrışmanın

MAKALE / ARTICLE

MEGARON 2013;8(2):115-129 DOI: 10.5505/MEGARON.2013.98608

Ankara-Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nde Mekansal Ayrışmanın Gözlenmesine Yönelik Bir Araştırma

Research Regarding Observation of Spatial Segregation in Ankara-Altındağ Hill Squatter Region

Yasin BEKTAŞ,1 Ceyhan YÜCEL2

Türkiye’de özellikle 1950’li yıllardan sonra, büyük kentlerimize The large-scale migrations towards large cities that occurred doğru başlayan büyük ölçekli göçler, kentlerin göçe hazırlıklı in Turkey after the 1950s have brought about many spatial olmaması nedeniyle, mekansal ve toplumsal boyutta birçok and social problems. The massive migrant populations mov- sorunu beraberinde getirmiştir. Özellikle 1980’li yıllarda, kır- ing from rural areas to cities cannot be integrated with the city dan kente göç eden nüfus gruplarının bu sorunlara bağlı olarak completely due to these problems. These groups, which settle kentle bütünleşemedikleri görülmüştür. Kente enformel ka- in the city through informal channels, differentiate in social nallarla yerleşen bu gruplar, zamanla kent bütününde sosyal and economic dimension throughout the city in the course of ve ekonomik boyutta farklılaşmaktadır. Büyük kentlerde, bü- time. Urban problems caused by the settlement pattern of the yük ölçekli göçün yerleşme biçiminin oluşturduğu kentsel so- large-scale migration in large cities, socio-economic differenc- runlar, sosyo-ekonomik farklılıklar ve göç niteliğinin değişmesi es and the change of migration quality constitute the spatial mekansal ayrışmayı yaratmaktadır. Kentlerdeki kaynakların divergence. The scarcity of sources in cities and applications kıtlığı ve yerel üstü kurumların, kentin formel kesimlere yaptığı performed by upper local institutions on the formal section of uygulamalar, kent bütününde kentsel eşitsizliği oluşturmuş ve the city have created urban inequality throughout the city and ayrışmayı daha da hızlandırmıştır. Bu çalışma enformel gelişim accelerated the divergence even further. This study aims to fo- gösteren Ankara-Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nde göç cus on divergences, which occur as a result of the migration hareketleri sonucunda oluşan sosyal, ekonomik ve mekansal movements and are caused by social, economic and spatial in- eşitsizliklerle ortaya çıkan ayrışmalar üzerinde odaklanmayı equalities on the area of Ankara-Altındağ Hill Squatter Region. amaçlamaktadır. Çalışmada mekansal ayrışma, fiziksel ve top- Within the scope of this objective, we examined the spatial lumsal boyutta olmak üzere iki düzlemde incelenmiştir. Çalış- segregation as both a physical and a social issue using quan- ma kapsamında araştırma alanına ilişkin nicel ve nitel verilerin titative and qualitative data. The spatial segregation in Eski yanı sıra, yerel ve yerel-üstü düzlemde derinlemesine görüş- Altındağ was followed profoundly in two stages as local plane meler gerçekleştirilmiştir. Bu yönteme bağlı olarak, bölgede and supra-local plane, with the help of interviews. ayrışmayı ortaya çıkaran nedenlerin belirlenmesi sağlanmıştır.

1Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Şehircilik Anabilim Dalı, İstanbul; 2Erciyes Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Şehircilik Anabilim Dalı, Kayseri. 1Department of City and Regional Planning, Yıldız Technical University, İstanbul; 2Department of City and Regional Planning, Erciyes University, Kayseri, Turkey.

Başvuru tarihi: 23 Mart 2013 (Article arrival date: March 23, 2013) - Kabul tarihi: 26 Ağustos 2013 (Accepted for publication: August 26, 2013) İletişim (Correspondence): Yasin BEKTAŞ. e-posta (e-mail): [email protected]

CİLT VOL. 8 - SAYI NO. 2 115 Giriş insanların, Ankara-Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi4 İkinci Dünya Savaşı sonrasında, Türkiye hızlı bir özelinde yaşadığı kentsel sorunlar üzerinde odaklan- kentleşme sürecini geçirmiş ve kırsal alanlarda maki- makta ve Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nin An- neleşme sürecini yaşamıştır. 1960’lı yıllarda planlı kal- kara kent mekanındaki ve kendi içindeki ayrışmasını kınma sürecine girildiğinde, kırsal alanlardan kentlere gözlemlemeyi amaçlamaktadır. yaşanan göçler dikkate alınarak, kentlerde ortaya çıkan Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nde gerçekleşti- sorunların çözümü için çabalar ortaya konmuştur. Kır- rilen alan araştırması toplam 12 mahalleyi kapsamak- dan kente gelen grupların, formel yerleşme biçiminde tadır. Araştırma kapsamında mekansal ve sosyal- ay konut edinmeleri kolay olmamıştır. Kente sonradan rışmaya yönelik gözlemlerde bulunabilmek için, yerel gelenler, gecekondu olgusunu ortaya çıkararak kente ve yerel üstü düzlemde olmak üzere iki aşamada“Yarı- uyum sağlamaya çalışmışlardır. Bu grupların iş ve konut Yapılandırılmış Görüşme Yöntemi” ve “Kar Topu Örnek- bulma zorlukları yanında kültür farklılığı nedeniyle ya- leme Yöntemi” ile görüşmeler yapılmıştır. Görüşmeler şadıkları uyum sorunları bu göç sürecinin anlaşılmasını 2011 Mart ve Nisan ayı içerisinde yerel düzlemde top- ve göç edenlerin kentte yaşamlarını nasıl sürdürdükle- lam 52 kişi ile gerçekleştirilmiş (40 kişi gecekondulu rinin ele alınmasını gerektirmiştir.1 hanereisi, 12 kişi mahalle muhtarı) ve her mahalleden Metropol kentlerimize doğru kısa zamanda gerçek- en az 3-4 kişi ile görüşme sağlanmıştır. Özellikle ayrış- leşen büyük ölçekli göçler kentlerimizde birçok soru- ma süreçlerinin daha iyi anlaşılabilmesi için, bu alanda nu beraberinde getirmiştir. Cumhuriyet’in kuruluşuyla doğmuş, büyümüş olan hanereisleri tercih edilmiştir. başkent seçilmesinden sonra Ankara, Anadolu’da bir Gecekonduda yaşayan hanehalkının sosyal ve ekono- merkez konumuna gelmiş ve hızlı kentleşme sürecini mik özellikleri belirlenmiş ve burada yerleşme ve yaşa- yaşamıştır. Ankara İli 1927 yılındaki 404.581 kişilik nü- ma nedenleri, yaşam koşulları ve kentin diğer bölgeleri fusu ile nüfus büyüklüğü açısından İstanbul, İzmir ve ile ilişkileri araştırılmıştır. Çalışmada ayrıca alandaki Konya’dan sonra büyüklük itibariyle dördüncü sırada yetkili kurum-kuruluş istatistikleri ve yerinde yapılan yer almaktadır. Ankara özellikle başkent seçildikten tespitler de kullanılmıştır. Yerel üstü düzlemde ise Al- sonra, büyük ölçekli göçlerin de etkisiyle girdiği hızlı tındağ Belediyesi, Altındağ İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, kentleşme süreci sonunda giderek büyümeye başla- Altındağ İş ve İşçi Bulma Kurumu ve Altındağ İlçe Mer- mıştır.2 Özellikle 1940’lı yıllardan sonra başlayan göçler kez Karakolu’ndan yetkili toplam 5 kişiyle görüşülmüş- sonucunda, kentte enformel yerleşim bölgeleri ilk ola- tür (Şekil 1). rak Altındağ Bölgesi’nde oluşmaya başlamıştır. Kentle- rimize göçle gelen bu grupların formel olarak kentte konut edinmeleri kolay olmamıştır. Enformel olarak Mekansal ayrışma yerleşen bu gruplar kentte gecekondu bölgelerini oluş- gözlenmesine turmuştur. Bazı gecekondu bölgelerinde zamanla orta- yönelik yöntem ya çıkan gerek fiziksel (teknik alt yapı, enformel yerle- Toplumsal- şim, mülkiyet vb.) gerekse sosyal sorunlar (eğitimsizlik, Fiziksel ekonomik kentsel suç, ortak yaşam vb.) zamanla kent bütününde boyutta boyutta gerilimlere ve ayrışmalara neden olmuştur. Yerel üstü Yerel Yerel üstü Yerel Bu çalışma;3 metropol kentlerde kısa sürede gerçek- düzlemde düzlemde düzlemde düzlemde leşen büyük ölçekli göçlerin neden olduğu ve yerleşme Altındağ İş ve biçiminin şekillendirdiği sosyo-ekonomik farklılıklar ve Altındağ Mahalle Mahalle İşçi Bulma Belediyesi muhtarları muhtarları 1980 sonrası süreçte göç niteliğinin değişiminden kay- Kurumu naklanan mekansal ayrışmalar üzerinde durmaktadır. Altındağ Altındağ İlçe Araştırma; aynı gecekondu bölgesi üzerinde yaşayan Hanehalkı Hanehalkı Zabıta Milli Eğitim reisleri reisleri Müdürlüğü Müdürlüğü

1 4 Tekeli, 2006. Eski Ankara kenti merkezinin yanında Altındağ İlçe Altındağ 2 Görmez, 2004. boş, denetimsiz ve plan dışı bırakılmış Milli Eğitim Emniyet 3 Bu makale 2011 yılında alanların başında kuşkusuz Altındağ Te- Müdürlüğü Müdürlüğü Erciyes Üniversitesi Fen Bi- pesi gelir. Bu alan yüksekliği nedeniyle limleri Enstitüsü tarafından eşik oluşturduğu için yerleşme dışı bıra- kabul edilen yüksek lisans kılmıştır. Kent merkezine yakınlığı, plan Altındağ tezinden üretilen, orijinal dışı bırakılmış olması vb. nedenlerle An- Belediyesi bir çalışmanın ürünüdür. kara’daki ilk gecekondu oluşumu bu böl- gelerde gözlenmiştir (Şenyaplı, 2004). Şekil 1. Görüşme yapılan birimler.

116 CİLT VOL. 8 - SAYI NO. 2 Ankara-Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nde Mekansal Ayrışmanın Gözlenmesine Yönelik Bir Araştırma

Mekansal Ayrışma Kavramı tanımlamakta; insanların kendi istekleriyle gönüllü Mekansal ayrışma genel bir bakışla “iki veya daha olarak toplumdan ayrışmalarının söz konusu olduğu fazla grubun kent ortamının farklı bölümlerinde birbi- gibi, toplumsal dışlanma yoluyla ve gönülsüz bir araya rinden ayrı yaşama derecesi” olarak tanımlanmakta5 ve gelme zorunluluğu sonucunda da mekansal ayrışma- farklılaşma göstergesiyle ölçülen nüfus topluluklarının nın oluşabileceğine dikkat çekmektedirler. Mekansal eşitsiz bir biçimde mekansal dağılımını ifade etmekte- ayrışma süreci insanların kendilerine benzer özellik dir.6 Bu yaklaşımlarda sosyal toplulukların mekanda da- gösteren insanlarda belli bir zaman ve mekan da bir ğılımını etkileyen faktörün büyük toplumsal değişimler arada yaşamalarının ortak sonuçlarıyla ilgilidir. Grupla- olduğu savunulmaktadır.7 rın ekonomik, kültürel ve etnik farklılaşma derecesi ile aralarında kurmak istedikleri sosyal ilişkilerin büyüklü- Mekansal ayrışma kavramı, etnik-ırk temelli açık- ğü, mekansal ayrışmanın ölçüsünü de belirlemektedir. layan ve sosyo-ekonomik özelliklere bağlı açıklayan Mekansal ayrışmayı oluşturan asıl etmen, toplumsal yaklaşımlar olarak sınıflandırılabilir. Massey ve Denton grupların konut piyasası ile kurdukları ilişkiler olarak tanımına göre ayrışma, yoksulluğu oluşturan faktörler tanımlanmaktadır.14 olarak tanımlanmakta ve ırk-sınıf ayrışmalarıyla birbi- rine bağlı olduklarını belirtmektedir.8 Johnston tanımı- Firman’a göre, mekansal ayrışmanın en belirgin na göre ise mekansal ayrışma; geniş bir nüfus içinde, nedenlerinden biri, kentteki gruplar arasındaki sosyo- 15 alt grupların yerleşim ayrışmasını ifade eder ki; bu alt ekonomik farklılıklardır. Van Kempen ve Özüekren’e gruplar öncelikli olarak dini inançları veya gelir duru- göre, kentteki grupların mekanı aşırı ve az temsiliyeti 16 mu, etnik köken, ırksal gruplarla ilişkilendirilerek me- bu iki grup arasında ayrışmayı ortaya çıkarmaktadır. kansal ayrışmayı tanımlamaktadır.9 Johnston, kentsel Örneğin, bu grupların, mekanı aşırı temsili bu grupların mekanda nüfusun eşitsiz bir şekilde dağılımının ayrış- kendi içlerine kapanmasına, bu da kentte diğer gruplar ma derecesini artıracağını savunmaktadır.10 arasında mekansal ayrışmaya neden olabilmektedir. Jurgen ise ayrışmanın şiddetini belirleyen üç ana et- Yukarıda tartışılan teoriden biraz daha farklı bir açık- men olduğunu savunmaktadır. Bunlar gelirde eşitsizlik, lamayı Falah üç teori ile yapmaktadır. Bunlardan ilki eğitimde eşitsizlik ve ayrımcılıktır. Jurgen, sosyal grup- “Sınıf Teorisi”dir. Bu teori mekansal ayrışmayı sosyo- ların kent alanı içerisinde eşit olmayan bir şekilde da- ekonomik sınıfların bir göstergesi olarak tanımlamak- ğılmasına dikkat çekmiş, ayrışmayı oluşturan süreçleri, tadır. İkincisi ise “Kendini Ayrıştırma”dır. Bu teori, aynı grup insanların bir arada yaşamayı tercih etmelerinin makro düzey ve mikro düzey olmak üzere ikiye ayırmış- bir sonucu olarak mekansal ayrışmayı tanımlamakta- tır (Şekil 2).11,12 dır. Örneğin, ABD olduğu gibi beyaz insanların kendi Bu şemada makro düzeyde sosyal eşitsizliğin konut gruplarının baskın olduğu alanlarda yaşamak istemele- alanlarına yansımasıyla oluşan ayrışma, mikro düzey- rinin sonucunda mekansal ayrışma oluşmaktadır. Son de ise gelir düzeyi, yaşam tarzı, etnik ve dinsel gruplar teori ise “Ayrımcılık Teorisi”dir. Bu teori de ayrımcılık üzerinden ortaya çıkan ayrışma ortaya konmaktadır.13 mekansal ayrışmayı oluşturan temel faktör olarak gö- Işık ve Pınarcıoğlu mekansal ayrışmayı“…ekonomik, rülmektedir. Örneğin, ABD’de siyah insanların gelir dü- zeyleri ve yaşam biçimleri buna izin verse bile belirli sosyo-ekonomik, kültürel ya da etnik temellerde ta- 17 nımlanabilecek bir grubun kendi iradesiyle ya da ken- mahalleler de yaşamaları engellenmektedir. di iradesi dışında mekanda bir araya gelmesi” olarak Planlama yazınında mekansal ayrışmanın üçün- cü dünya kentlerinde, üç farklı biçimde ortaya çıktığı savunulmaktadır. Yapılaşmış çevreler olarak kentlere bakıldığında tarihsel alan, modern alan, planlı gelişen Mesken/yapılaşmanın düzensiz dağılımı

5 11 Gelir Massey ve Denton, 1988, s.282 Jurgen, 1998. Ayrışma eşitsizliği MAKRO DÜZEY aktaran Sykora, 2009, s.419. 12 Jurgen, 1998. M 6 Massey ve Denton, 1993 13 Jurgen, 1998. Mİ j aktaran Sykora 2009. 14 Işık ve Pınarcıoğlu, 2009b, 7 Sykora, 2009. s.399. İçerik etkisi Kümelenme kuralı 8 I MİKRO DÜZEY (Bireysel etki) Massey ve Denton, 1993 15 UNCHS,2002 aktaran Firman, İ I aktaran Musterd, 2003. 2004. Tercihlerin J 9 çeşitliliği Johnston vd., 1983 aktaran 16 Marcuse ve Van Kempen, 2000a Yer seçimi Firman, 2004. aktaran Firman 2004. 10 Johnston vd., 1986 aktaran Van 17 Falah, 1996 aktaran Firman, Kempen ve Özüekren 1998. Şekil 2. Ayrışmanın makro ve mikro modeli.12 2004.

CİLT VOL. 8 - SAYI NO. 2 117 alanlar, enformel gelişen alanlar ve çöküntü alanla- rı gibi alanlar oluştuğu görülmektedir. Kentsel kamu hizmetleri (Eğitim, Sağlık, Ulaşım vb.) ve bu hizmetleri elde edilmesinde yaşanan eşitsizlikler de bu alanlar arasındaki kentsel eşitsizlikleri göstermektedir. Ayrıca toprağı kullanım hakkına bağlı olarak ayrışmalar oluşa- bilmektedir. Bunlar modern mülkiyetin dışında gelişen hisseli ifraz, gecekondu, ruhsatsız yapılaşma gibi geli- şen kent parçalarıdır.18 Özetle; mekansal ayrışmaya yönelik belirlemeler ve tanımlamalar başlıca etnik ve ırk temelli olarak ya da sosyo-ekonomik temelli olarak yapılmaktadır. Bu araş- tırmada mekansal ayrışma, incelenen Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nin özellikleri bağlamında fiziksel ve sosyo-ekonomik özellikler kapsamında ele alınmak- tadır. Fiziksel boyutta, özellikle kentte planlı gelişim gösteren formel alanlar ile enformel gelişim gösteren alanlar arasında, kentsel kamu hizmetlerini elde ede- bilmelerindeki eşitsizlikler; sosyo-ekonomik boyutta ise eğitimde ve gelirde eşitsizlik, göç ve yerleşme bi- çimi, yaşam biçimi ve bütünleşememe üzerinde durul- maktadır.

Hızlı Kentleşme Süreci ve Gecekondu Oluşumunun İlk Örneği Altındağ Tepesi Şekil 3. Eski-Altındağ yerleşim bölgesinin Ankara kent içerisin- Gecekondu Bölgesi Tarihsel Gelişimi deki tanıtımı.43 Gecekondu sorunu ülkemizde başta büyük kentleri olmak üzere, birçok kenti etkileyen en önemli kentsel sorun olmuştur. Ankara’nın başkent olmasıyla birlikte, de Ankara nüfusu 1.6 katına çıkmıştır. Bu yıllar arasında öncelikle kent merkezi, daha sonra ise çevre semtler Altındağ İlçesinin nüfusu ise 2.2 katına çıkmıştır. İkinci gecekondu işgaline uğramıştır.19 Ankara’da büyük öl- kırılma dönemi olan 1970-1980 yılları arasında ise An- çekli göçler sonucunda, gecekondulaşma sürecinde kara nüfusu 1.4 katına çıkmıştır. Bu yıllar arasında Al- yerleşmelerin özelliği iki yönde değişmiştir. İlk olarak tındağ İlçesi ise 1.8 katına çıkmıştır. Veriler Ankara’nın kalıcılık niteliği kazanmıştır. İkinci olarak ise, arsa ve özellikle bu yıllar arasında büyük ölçekli göç aldığını bina spekülasyonuna yol açmıştır.20 Ankara’ya göçle kanıtlamaktadır. 1970-1980 yılları arasındaki göçün 23 gelen gruplar, Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nde %34’ünü Altındağ İlçesi almıştır (Tablo 1). imarsız yerleşim bölgelerini oluşturmuş ve gecekondu- Ankara ili ve Altındağ İlçesi nüfus değişimlerinin laşma başlamıştır. 1950’li yıllarda Altındağ İlçesi’nde 10’ar yıllık dönemde basit endeksine24 göre Ankara’nın gecekondulaşma, (Şekil 3) Aktaş, Hıdırlıktepe ve Atıf- nüfusu toplamda 5 kat büyümüştür. Altındağ ilçesi ise, bey mahallelerinde oluşmuştur.21 Davis’in Birleşmiş 1980 yılına gelindiğinde 4 kat büyümüş, 2010 yılına ka- Milletler verilerini kullanarak yaptığı “Dünyanın En dar ise büyüme hızı 2 kat düşmüştür. Bu veri özellikle Büyük 30 Mega Gecekondu Mahallesi” araştırmasında Altındağ İlçesi’nin 1960-1980 yılı döneminde ciddi bir Altındağ, 0.5 milyon gecekondu nüfusuyla 25. sırada büyüme hızıyla karşı karşıya olduğunu göstermektedir gösterilmektedir.22 (Şekil 4, Şekil 5).25,26 Ankara İli ve Altındağ İlçesindeki nüfus değişimleri incelendiğinde özellikle iki kırılma dönemi dikkat çeki- 23 www.tüik.gov.tr (Erişim tarihi:7 Ni- 25 www.tüik.gov.tr (Erişim ta- cidir. Bunlardan ilki olan 1960-1970 yılları arası dönem- san 2011). rihi:07.04.2011). Ankara İli 24 Basit endeks, bir değişkende meyda- yıllara göre nüfusundan he- na gelen değişimin (seçilen bir baş- saplanmıştır. 26 18 21 langıç yılına oranlanarak) görülmesi www.tüik.gov.tr (Erişim tari- Balbo, 1993 aktaran Evren, 2007. Bezcioğlu, vd. 2000. sağlanır. (Ökten, A. 2010-2011 Güz hi: 7 Nisan 2011). Ankara İli 19 Bezcioğlu, vd. 2000. 22 UN Habitat, 2003, Davis, 2007. Dönemi, Analiz Yöntem ve Teknikle- yıllara göre nüfusundan he- 20 Kıray, 1982. ri, Ders Notları). saplanmıştır.

118 CİLT VOL. 8 - SAYI NO. 2 Ankara-Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nde Mekansal Ayrışmanın Gözlenmesine Yönelik Bir Araştırma

Tablo 1. Ankara ili ve Ankara-Altındağ İlçesi yıllara göre Ankara İli nüfusu yıllara göre zincirleme endeksi nüfusu23 200 150

Yıl Ankara İli Yıl Ankara-Altındağ % 100 yıllara göre İlçesi yıllara göre 50 nüfusu nüfusu 0

1950 819693 kişi 1950 157242 kişi 1960 1321380 kişi 1960 159264 kişi 1950-1960 1960-1970 1970-1980 1980-1990 1990-2000 2000-2010 1970 2041658 kişi 1970 348254 kişi Şekil 6. Arkara İli nüfus değişimi zincirleme endeksi.29 1980 2854689 kişi 1980 624313 kişi 1990 3236626 kişi 1990 422668 kişi 2000 3977800 kişi 2000 407101 kişi 2010 4641256 kişi 2010 365920 kişi Altındağ İlçesi nüfusu yıllara göre zincirleme endeksi 250 200 150 % 100 Ankara İli nüfusu yıllara göre basit endeksi 600 50 500 0 400

% 300 1950-1960 1960-1970 1970-1980 1980-1990 1990-2000 2000-2010 200 Şekil 7. Altındağ İlçesi nüfus değişimi zincirleme endeksi.30 100 0 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 endeksi ise, 1950-1970 ve 1990-2000 yılları arasında Şekil 4. Ankara İli nüfus değişimi basit endeksi.25 büyüme hızında artış göstermektedir (Şekil 6, Şekil 7).29,30 1940-1950 yılları arasındaki dönemde Ankara’da üç Ankara İlçesi nüfusu yıllara göre basit endeksi 500 ana eksende gecekondu gelişimi dikkat çekmektedir. Bu eksenlerden birincisi, kalenin kuzeyinde bulunan 400 Altındağ, Hıdırlık tepe üzerindeki ve çevresinde gelişen 300 Altındağ, Atıf Bey, Yenidoğan Mahalleleri ve Telsizler % 200 bölgesidir. Toplam 460 ha büyüklüğünde olan ve %67’si gecekondu kaplı olan bu alanda 1948 yılında yaklaşık 100 40-60.000 nüfusun yaşadığı belirtilmiştir.31 1940-1950 0 yılları arasındaki dönemde Ankara’da oluşan gecekon- 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 du mahalleleri içerisinde özellikle Altındağ’daki yüksek Şekil 5. Altındağ İlçesi nüfus değişimi basit endeksi.26 gecekondu sayısı dikkat çekmektedir. Ankara’nın 1945 yılındaki gecekondu sayıları şu şekildedir: Altındağ Ankara ili ve Altındağ İlçesi nüfus değişimlerinin 14.116, Atıf bey 7.354, Aktaş 2.353, Yenidoğan 9.053, 10’ar yıllık dönemde zincirleme endeksine27 göre, An- Yenihayat 4396 adet.32 kara İli zincirleme endeksi 1980’li yıllara kadar düş- Nitekim, Gökçe’nin 1971 yılı araştırmasında da Al- mekte, 1980’li yıllarda ise stabil oranda büyümektedir. tındağ İlçesi’ndeki yüksek gecekondu mahalle sayı- 1989 yılında Kırıkkale’nin il olmasıyla birlikte Kırıkkale sı dikkat çekmektedir. Gökçe’nin, Ankara Fen İşleri ve diğer ilçeler Ankara’dan ayrılmış ancak nüfus art- maya devam etmiştir.28 Altındağ İlçesi’nin zincirleme 29 www.tüik.gov.tr (Erişim tarihi:7 Nisan 2011). Altındağ İlçesi yıllara göre nüfusundan hesaplanmıştır. 27 Zincirleme endeks, basit endeksten farklı olarak değişme hesaplanır- 30 www.tüik.gov.tr (Erişim tarihi:7 Nisan 2011). Altındağ İlçesi yıllara ken, her yılın verisi bir önceki yılın verisine oranlanır. (Ökten, A. 2010- göre nüfusundan hesaplanmıştır. 2011 Güz Dönemi, Analiz Yöntem ve Teknikleri, Ders Notları). 31 Şenyapılı, 2004. 28 Görmez, 2004. 32 Ankara Belediyesi, 1945 aktaran Şenyapılı, 2004.

CİLT VOL. 8 - SAYI NO. 2 119 Şekil 8. Siteler Sanayi bölgesi (kırmızı işaretli alan) ve Eski Altındağ Gecekondu Bölgesi (siyah işaretli alan).35

Müdürlüğü’nün verilerini kullanarak hazırladığı, 1970 dan 1980 yılına kadar toplam aynı sayıda imarsız mahalle Haziran ayı bilgilerine göre Altındağ İlçesi, Ankara İli- sayısına sahipken, özellikle gecekondu mahallelerinin ku- ne bağlı toplam dört ilçe içerisinde %49.5’lik oranla en ruluş yıllarını incelediğimizde, 1951-1960 yılları arasında- yüksek gecekondu mahalle sayısına sahiptir.33 ki dönemde en yüksek imarsız mahalle sayısına sahiptir.36 Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nin kuzeyinde, Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nde yaşayan et- 1970 yılında Siteler Küçük Sanayi Bölgesi’nin kurulma- nik grupları incelediğimizde; eskiden çok farklı grupla- sıyla birlikte gecekondu nüfusu büyümeye devam et- rın yaşadığı farklı çalışmalarda dile getirilmiştir. Sewell miştir. Siteler Küçük Sanayi Bölgesi’nde çalışmaya ge- 1961-1962 yıllarına ait araştırmasında Altındağ’da len işçilerin büyük bölümü, imarlı bölgelerde yerleşme yaşayan etnik gruplardan birinin, genelde odunculuk olanakları bulamadıkları ve iş yerlerine yakın olduğu işlerinde çalışan ve sayıları 800’ü bulan Arnavutlar için gecekondu bölgesine yerleşmeyi tercih etmişlerdir. olduğunu tespit etmiştir.37 Bu etnik grup yöneticiler Siteler gibi kapasitesi çok büyük olan bir çalışma ala- tarafından kendi içine kapanık bir grup olarak nitelen- nının burada yapılması bu alanda gecekondulaşmayı dirilmiştir. Arnavut mahallesinde çok fakir insanların 34,35 daha da hızlandırmıştır (Şekil 8). yaşadığı belirtilmiştir. Bir diğer mahalle ise Tatar ma- 1981 yılı verilerine göre Ankara İlçeleri içerisinde Al- hallesidir. Sayıları birkaç bine yaklaşan bu grup araba- tındağ imarsız alanlarda %67’lik oranla birinci sırada yer cılık yapmaktaydı. Etnik gruplar içerisinde en kalabalık almaktadır. Altındağ İlçesi, Çankaya İlçesiyle 1930 yılın- grup ise Doğu Anadolu’dan göç eden Kürt nüfusudur.38

33 Gökçe, 1976. 35 http://www.google.com/intl/tr/earth/index. 36 Şenyapılı, 2004. 34 Çıkrıkçı, 2005. html, Googleearth hava fotoğrafı, erişim tarihi 22 37 Sewell, 1964 aktaran Şenyapılı, 2004. Nisan 2011. 38 Şenyapılı, 2004.

120 CİLT VOL. 8 - SAYI NO. 2 Ankara-Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nde Mekansal Ayrışmanın Gözlenmesine Yönelik Bir Araştırma

Şekil 9. Eski Altındağ yerleşim bölgesi.44 Şekil 10. Öncüler mahallesi.46

Ayrıca alanda 1920 sonrası İran’dan göç ettiği tahmin 1-2 katlı gecekondulardan oluşan bir bölgedir. Bölge edilen 5000’e yakın Çingene nüfus yaşamaktaydı. Bu zamanla temel ihtiyaçların karşılanması için gerekli alt- gruba Anadolu’dan gelen Çingene gruplarda katılmış- yapı ve hizmetlerin eksik olduğu ve güvensiz yaşam ko- tır. 39 Bu etnik gruplar gecekonduda yaşayanların sade- şulların oluştuğu bir bölgeye dönüşmüştür (Şekil 9).44 ce belirli bir kısmını oluşturmaktadır.40 Bölge üzerinde ayrıca, jeolojik ve topografik yönden Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nde yer alan ge- yerleşime uygun olmamasına rağmen gecekondu alan- cekondular zamanla yapısal olarak özelliklerini kaybet- ları oluşmuş durumdadır. Dik kaya ve şevlerden kay- miştir. Bu alandaki gecekondu ilk sahiplerinin konutla- naklanan kırılmalardan dolayı yer yer kaya düşmeleri rını terk ettikleri veya kiraya verdikleri, daha sonra ise olmaktadır.45 Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’ndeki bu konutlarda düşük gelir grupların yerleştikleri göz- mahallelerin %46’sı 17-35 arası eğime yerleşmiştir (Şe- lenmiştir. Bu bölgedeki gecekondu alanlarının büyük kil 10).46 bir kısmı, kentsel hizmetlerin ihmal edilmiş olması ne- Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nin %90’ının deniyle bir çeşit çöküntü alanına dönüşmüştür.41 bina kalitesi ve konfor düzeyinin çok düşük seviyede Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nde 1952 yılına olduğu gözlenmiştir. Yine, çalışma alanındaki gecekon- kadar toplam 19 mahalle kurulmuştur. Bu mahallelerin duların yaklaşık %90’ının 1 katlı olduğu tespit edilmiş- 1980 yılı toplam nüfusları 47.858 kişidir.42 Günümüzde tir. Gecekonduların özellikle ilk yapıldıkları gibi kaldığı ise Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nde bazı mahal- ve eskiyen yerleri onarılarak kullanımı sürdürüldüğü leler birleştirilerek mahalle sayısı 12’ye düşürülmüştür. gözlenmiştir. Bu mahalleler Aktaş, Atilla, Çandarlı, Fatih, Gökçenefe, Teknik ve Sosyal Altyapı Özellikleri Gültepe, Orhangazi, Öncüler, Plevne, Server Somuncu- oğlu, Şükriye ve Yıldırım Beyazıt mahalleleridir (Şekil 3).43 Yapılan araştırmada alandaki sosyal ve teknik altyapı olanaklarının kısıtlı olduğu tespit edilmiştir. Hem alan- Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nde Me- da yapılan gözlemler hem de kurum görüşleri bunu kansal Ayrışma doğrular niteliktedir. Altındağ Tepesi Gecekondu Böl- Fiziksel Özellikler gesi, Altındağ İlçesinin %11’lik nüfusunu kapsarken, ilçenin %3’lük kısmına yerleşmiştir. İlk bakışta Altındağ Çalışma alanı, Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi Tepesi Gecekondu Bölgesi mahallelerinin nüfusuna fiziksel olarak eskimiş yapıların yer aldığı, düzensiz ula- oranla okul sayısı, öğrenci sayısı, öğretmen sayısı, ders- şım ağı ve organik dokuda gelişim gösteren, genelde lik sayılarının çokta farklı olmadığı görülebilir. Altındağ Tepesi Bölgesi’nde henüz bir anaokulu bulunmamak- 39 Sewell, 1964 aktaran Şenyapılı, 2004. tadır. Altındağ İlçesinde bulunan 156 adet dini tesisin 40 Şenyapılı, 2004. 41 Bezcioğlu, vd. 2000. 42 Şenyapılı, 2004. Mahalle nüfuslarından hesaplanarak oluşturulmuştur. 44 Altındağ Belediyesi, Basım Yayın, 46 Altındağ Belediyesi, Basım Yayın, 43 Ankara Büyükşehir Belediyesi, İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı’ndan 2010. 2010. elde edilen haritalardan üretilmiştir. 45 Bezcioğlu, vd. 2000.

CİLT VOL. 8 - SAYI NO. 2 121 Tablo 2. Eski Altındağ bölgesinde mahalleler ve diğer mahallelerin karşılaştırılması47

Eski Altındağ bölgesi Altındağ İlçesi diğer mahalleleri (%) mahalleleri (%)

Mahalle sayısı (57) 21 79 Yüzölçümü 3 97 Nüfus (2007) 11 89 Okul sayısı (115) 13 87 Öğretmen sayısı (4417) 15 85 Öğrenci sayısı (74192) 14 86 Derslik sayısı (2001) 15 85 Lise sayısı (28) 18 82 Lise öğretmeni sayısı (1832) 15 85 Lise öğrenci sayısı (22238) 16 84 Ana okulu (6) 0 100 Dini tesis sayısı (156) 19 81

Tablo 3. Sokaklardaki altyapı durumu48

Sokaklardaki Altyapı Eski Altındağ bölgesi Altındağ İlçesi diğer Durumu(2011) mahalleleri (%) mahalleleri (%)

Yağmur suyu oranı 0 33 Kanalizasyon oranı 15 84 İçme suyu oranı 30 95 Doğalgaz döşeme oranı 20 65 Ortalama altyapı oranı 16 70

30 tanesi Altındağ Tepesi Bölgesi’nde bulunmaktadır yük bir kısmında belediye hizmetlerinin yeterli olmadı- (Tablo 2).47 ğı belirtilmiştir. En çok ihtiyaç duyulan hizmetlerden ilk Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’ndeki mahalle- üçü çocuk bahçesi, sağlık ocağı ve polis noktası olarak ler ile ilçenin diğer mahalleleri arasında altyapı duru- saptanmıştır. Kongar, ayrıca bu bölgedeki halkın sahip munda ciddi eşitsizlikler bulunmaktadır. Genel olarak olamadıkları hizmetlerden yararlanmayı arzuladığını Altındağ Tepesi Bölgesi’ndeki sokaklara ulaşan ortala- ve ikinci sınıf vatandaş muamelesi görmek istemediğini ma altyapı oranı %16 iken, ilçenin diğer mahallelerinde de belirtmiştir.49 bu oran %70’e çıkmaktadır. Altındağ Tepesi Bölgesi’nin büyük bir bölümü içme suyuna sahip değildir. Yine bu bölgede kanalizasyon alt yapısı bulunmayan sokak ora- Tablo 4. Mahallede yaşanılan en büyük sorun nı diğer mahallelere göre daha yüksektir. Bu sonuç bizi bu alanda yaşayan insanlardan gelecek olan talepler Mahallede yaşanılan Sayı Yüzde hakkında bir fikir vermektedir. Yapılan görüşmelerde en büyük sorun 48 özellikle bu sorunlar dile getirilmiştir (Tablo 3). Altyapı eksikliği 16 40 Alandaki altyapı sorunu daha önce Kongar tarafın- Düşük yaşam kalitesi 1 2 dan yapılan araştırmada da tespit edilmiş, bölgenin bü- Eğitimsizlik 3 7 Güvenlik 14 35 İşsizlik 5 13 47 Altındağ Belediyesi, Bilgi İşlem Mü- 48 Altındağ Belediyesi, Bilgi İşlem dürlüğü ve Altındağ İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü’nden elde edilen Plansız gelişim 1 3 Müdürlüğü’nden elde edilen veri- verilerden üretilmiştir (2011). Toplam 40 100 lerden üretilmiştir (2011). 49 Kongar, 1996.

122 CİLT VOL. 8 - SAYI NO. 2 Ankara-Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nde Mekansal Ayrışmanın Gözlenmesine Yönelik Bir Araştırma

Mahallede yaşanılan en büyük sorun cevabında alt- alındığında zaman içerisinde fiziksel yapı ve altyapı ala- yapı eksikliğinin %40, güvenlik sorununun %35 olması nında pek de bir ilerlemenin olmadığı görülmektedir. alandaki teknik ve sosyal altyapı eksikliğini doğrular ni- Özetle, teknik ve sosyal altyapı bakımından Altındağ teliktedir (Tablo 4). Tepesi Bölgesi’nde bulunan mahalleler ile Altındağ İl- çesi genelindeki mahalleler arasında eşitsizlikler tespit Şenyapılı ise, Altındağ Tepesi Bölgesi’nde bulunan edilmiştir. Altındağ İlçesi genelindeki diğer mahalle- yerleşimlerin altyapı sorunlarının özellikle alanın dik lerin teknik ve sosyal altyapı oranları Altındağ Tepesi bir topografyaya sahip olmasına ve bölgedeki fazla Bölgesi’ne oranla daha iyi durumdadır. Ancak burada nüfus baskısına dayanmamasına bağlı olarak oluştuğu- vurgulanması gereken bir diğer konu, Altındağ Tepe- nu belirtmiştir.50 Gökçe’nin araştırmasında ise, benzer si Bölgesi gecekondu alanının alt gelir gruplarından olarak altyapı sorunlarından bahsedilmekte ve diğer oluşan bir bölge olduğudur. Bu grupların Altındağ İl- önemli bir sorun olarak mevcut okulların ihtiyacı karşı- çesi’ndeki, diğer mahallelere göre teknik ve sosyal alt layamadıkları ifade edilmektedir.51 yapıya daha çok gereksinimleri vardır. Özellikle alt gelir Yerel düzlemde yapılan görüşmelerde, Aktaş Mahal- grupları için ulaşım maliyetleri ve zamanı diğer gelir lesi’ndeki bir görüşmeci mahalledeki en önemli eksikli- gruplarına oranla daha önemli hale gelmektedir. ğin ulaşım olduğunu ve özellikle saat akşam 08:00’den Çalışma Alanında Sosyal ve Ekonomik Özellikler sonra otobüslerin gelmediğini söylemiştir. Bir diğer mahalle sakini: “Taksi nedir bir kamu aracıdır. Kızılay’dan Demografik Yapı bin Yenidoğan de taksici getirmez. Şurada bir kanal var. Görüşmecilerin demografik özellikleriyle ilgili olarak 2.5 aydır yapılmıyor. Çayyolunda imkanı var mı 2.5 ay yaş grupları, doğum yeri ve aile büyüklüğüyle ilgili ve- sürsün? Devlet, kişiler ve mahallede kentleşme yaşam riler elde edilmiştir. Hanereisinin genelde erkek olması 52 açısından bize üvey evlat muamelesi gösteriyor.” şek- nedeniyle, görüşülen kişilerin ağırlığını erkekler oluş- linde görüşlerini belirtmiştir. Öncüler Mahalle Muhtar’ı turmaktadır. Görüşme yapılan kişilerin, %60’ı 46-65 yaş ise gecekonduların yıkılacağı için hizmet alamadıklarını grubunda bulunmaktadır (Tablo 5). ifade etmiştir. Plevne Mahalle Muhtar’ı da EGO oto- büslerinin akşam 8’den sonra gelmediklerini ya da çok Aktaş Mahalle muhtarıyla yapılan görüşmede, ilk az aralıklarla geldiklerini belirtmiştir. Server Somuncu- zamanlar İç Anadolu Bölgesi’nden gelen insanların oğlu Mahalle Muhtar’ı gecekonduların yıkılacağı için yaşadığı belirtmiştir. 1990’lı yıllardan sonra ekonomik belediyeden hizmet alamadıklarını belirtmiştir. Şükriye durumunu düzelten insanların bu alandan göç ettiğini, mahalle muhtarı ise mahallesinin öncelikli sorunun alt- Erzurum, Kars ve Ağrı illerinden gelenlerin mahalleye yapı, temizlik sorunu olduğunu ve okul bulunmadığını yerleştiğini, Ankara ilinden ise Haymana İlçesi’nden ge- belirtmiştir. Genel olarak bütün mahalle muhtarları lenlerin çoğunlukta olduğunu belirtmiştir. aynı sorunlar etrafında toplanmaktadırlar. Aktaş Mahallesi’nde 57 yaşındaki bir görüşmeci, bu Yerel-üstü düzlemde yapılan görüşmelerde, Altın- mahallede doğup büyüdüğünü belirterek, mahalleye dağ Belediyesi’nde Gecekondu Müdürü, alanda özel- ilk yerleşenlerin Arnavut göçmenleri olduğunu, daha likle altyapı sorunu olduğunu, kanalizasyonların sürekli sonra bu ailelerin alandan göç edip yerine İç Anadolu patladığını belirtmiştir. Altındağ Belediyesi İmar Müdü- ve Doğu Anadolu bölgelerinden gelenlerin yerleştiği rü de aynı şekilde ulaşım sorununu belirtmiştir. Yapılan belirtmiştir. Bölgede özellikle Kürt, Çingene, Arnavut ve görüşmeler sonucunda alanda özellikle altyapı sorunla- rı dile getirilmiştir. Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nde bu alanda görev yapan ilköğretim müfettişi ile yapılan Tablo 5. Yaş grupları ve cinsiyet görüşmede, genel olarak Altındağ Tepesi Bölgesi’ndeki okulların ilçedeki diğer mahallelere göre, fiziksel dona- Yaş grupları Erkek Kadın Toplam nım ve kapasite yönünden yeterli olmadığını belirtmiş- ve cinsiyet (frekans) (frekans) (frekans) tir. Bu çevrelerdeki insanların maddi durumların düşük 17-25 1 – 1 olduğunu, veli ve idare işbirliğinin diğer okullara göre 26-35 1 1 2 daha düşük düzeyde olduğunu belirtmiştir. 36-45 8 – 8 46-55 12 1 13 Alanda daha önce yapılan araştırmalar da göz önüne 56-65 11 – 11 65-+ 5 – 5 50 Şenyapılı, 2004, s. 131. 52 Orhangazi Mahallesi’nde bir sakin Toplam 38 2 40 51 Gökçe, 1976. ile derinlemesine görüşme, 2011.

CİLT VOL. 8 - SAYI NO. 2 123 Tatar etnik grupların yaşadığı belirtilmiştir. Alanda yer seçimi olarak genelde Çingenelerin belirli bölgelerde Tablo 8. Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan yararlanma yaşadığı, diğer etnik grupların ise mekanda birbirleriy- Sosyal Güvenlik Sayı Yüzde le iç içe ancak yaşam biçimi olarak, birbirlerinden farklı Kurumu’ndan yararlanma bir hayat sürdürdükleri gözlenmiştir. Yeşil Kart 11 27 Görüşme yapılan kişilerin %25’i Ankara Altındağ ilçe- Emekli Sandığı 4 10 si doğumlu olup, bunu %13’lük oranla Kars, %12 Erzin- SSK 14 35 can, %10 Bayburt, ve %7 Erzurum İli takip etmektedir. BAĞ-KUR 5 13 Görüşmecilerin toplamda %48’i Ankara’ya sonradan Yok 6 15 yerleşmiş olup, %42’si Ankara doğumludur. Görüşmeci- Toplam 40 100 lerin yaklaşık yarısı yakın bir kısmı Ankara İlçelerinden gelmiştir. Görüşmeciler alanda ilk olarak Arnavut göç- meni, Tatar ve Ankara’nın ilçelerinden ve İç Anadolu Bölgesi’nden gelenlerin yoğunlukta olduğunu belirtmiş- Bölgesi’nden gelenlerin yoğunlukta olduğu tespit edil- lerdir. Doğu Anadolu Bölgesi’nden gelenler ise %42’lik miştir. Görüşmecilerin aile tipi, geniş ailedir. Elde edi- bir orana sahiptir. Özellikle 1990’lı yıllardan sonra gece- len oranlardan (Tablo 7) Altındağ Tepesi Bölgesi’ndeki kondu asıl sahiplerin bölgeyi terk etmesiyle birlikte, ala- ortalama hanehalkı büyüklüğü 5.3 olarak hesaplan- na yeni bir göç dalgası oluştuğu belirtilmiştir (Tablo 6). mıştır. Bu oran Türkiye, İç Anadolu Bölgesi ve Ankara Yapılan görüşmeler sonucunda, Altındağ Tepe- İli’nde yüksektir. Bu oranın yüksek çıkmasının nedeni si Bölgesi’nde özellikle Doğu Anadolu ve İç Anadolu ise, mahallelerde yüksek çocuklu yaşayan aile sayısının fazla olmasıdır. Server Somuncuoğlu Mahallesi Muhtarı, yapılan Tablo 6. Doğum yeri görüşmede bölgede 7-8 çocuklu ailelerin olduğunu belirtilmiştir. Altındağ Belediyesi Gecekondu ve Sosyal Doğum Yeri Frekans Yüzde Konut Müdürü ile yapılan görüşmede kendi ailesinin Ankara-Akyurt 2 5 de Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nde oturduğu- Ankara-Altındağ 10 25 nu belirtmiştir. Bölgede bazı evlerde üç ailenin birlikte Ankara-Kazan 1 2 yaşadığını belirtmiştir. Ankara-Çubuk 2 5 Ankara-Kızılcahamam 2 5 Kırk beş yaşındaki bir görüşmeci, dört kardeşi ve Bayburt 4 10 annesiyle birlikte aynı evde oturduklarını belirtmiştir. Erzincan 5 12 Sadece babasından kalan emekli maaşıyla geçindikleri- Erzurum 3 7 ni belirten görüşmeci, özellikle ekonomik durumları iyi Gümüşhane 2 5 olmadığı için aynı evi paylaştıklarını belirtmiştir. Ken- Kars 5 13 disi ve kardeşinin de kanser hastası olduğunu belirten Kayseri 2 5 görüşmeci, yıllar önce İŞ-KUR’a53 başvurduklarını, her- Kırşehir 1 3 hangi bir sonuç alamadıklarını, kaymakamlığın ve be- Samsun 1 3 lediyenin verdiği yardımlarla geçindiklerini belirtmiştir. Toplam 40 100 Görüşmecilerin sosyal güvenlikten yararlanma oran- larında, %35 SSK, %27 Yeşil kart, %13 BAĞ-KUR, %10 Emekli Sandığı oranları görülürken, %15’lik bir grubun herhangi bir sosyal güvencesinin olmadığı görülmekte- Tablo 7. Aile büyüklüğü dir. Bu tabloda yeşil kart sahipliliği oranının yüksekliği Aile büyüklüğü Sayı Yüzde dikkat çekmektedir (Tablo 8). 3 kişi 1 2 SSK’lıların oranından sonraki en yüksek oran yeşil 4 kişi 6 15 kart sahipliğidir. Alandaki bir mahalle sakini: “bura- 5 kişi 18 45 daki insanların çoğu pazarcılar odasına kayıtlı esnaftır. 6 kişi 10 25 Kendi gücü yeten varsa sosyal güvencesini yaptırıyor, 7 kişi ve üzeri 5 13 Toplam 40 100 53 Türkiye İş Kurumu.

124 CİLT VOL. 8 - SAYI NO. 2 Ankara-Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nde Mekansal Ayrışmanın Gözlenmesine Yönelik Bir Araştırma yaptırmazsa herhangi bir sosyal güvencesi yok”54 şek- bir önyargı oluşturduğunu, buradaki insanlara güvenil- linde görüşlerini belirtmiştir. Altındağ İş ve İşçi Bulma mediğini ve iş başvurularında elenmeye sebep olduğu- Kurumu müdürüyle yapılan görüşmede ise özellikle bu nu göstermektedir. bölgedeki insanların başvurusunda, sosyal güvencesi Görüşmecilerin sektörel dağılımında %40 formel olan işlerin ön planda tutulduğunu belirtmiştir. sektör, %32 enformel sektör, %23 işsiz ve %5 emekli Sosyo-Ekonomik Yapı oranları çıkmaktadır. Burada formel ve enformel sek- törlerin yakınlığı dikkat çekmektedir. Özellikle görüş- Alandaki gelir durumunda hane reislerinin %65’inin meciler mahallede çoğu kişinin işsizlik nedeniyle gayri 501-1000 TL arası, %23’ünün 1000 TL ve üzeri, %12’si- meşru işlerde çalıştığını belirtmişlerdir. Görüşme yapı- nin 100-500 TL arası ortalama aylık gelire sahip olduğu lan kişiler pazarcılık, kömürcülük, hamallık, şoförlük, görülmüştür (Tablo 9). işportacılık gibi mesleklerde çalıştıklarını dile getirmiş- Bir Mahalle Muhtar’ı: “Uyuşturucu satanlar hariç lerdir. buradaki insanlar parasız diyebilirim”55 diyerek özellik- Altındağ Belediyesi Zabıta Müdürüyle yapılan gö- le mahallede 1990’dan sonra gayrimeşru işlerin yoğun- rüşmede; bölgenin en önemli sorununun işsizlik ve laştığını belirtmiştir. Görüşmecilerin %90’ı bu alanda sağlıksız yapılaşma olduğu, özellikle iç kısımlarda “... oturmalarından dolayı, insanların önyargılı olduklarını polisin bile giremediği bir bölge...”olarak nitelendirildi- ve özellikle işe girmelerine engel teşkil ettiğini belirt- ği, bölgede gelir seviyesi düşük hanelerin yoğunlukta mişlerdir. olduğu, esrar ve eroin satımının yoğun olduğu, alanda Mahalle muhtarları ve mahalle sakinleri ile yapılan mevsimlik dilenci sirkülasyonun görüldüğünü ve bazı görüşmelerde: “Altındağ dediğin zaman %80’ini işe kişilerin trafik ışıklarında cam silme gibi işlerde çalıştık- almaz”,56 “Aktaş, Yenidoğan dediğiniz zaman iş baş- ları belirtilmiştir. 57 vurusunda baştan elenirdiniz”, “Burada oturduğun Altındağ İş ve İşçi Bulma Kurumu müdürüyle yapılan müddetçe iş vermiyorlar. Hıdırlık tepe diye buranın görüşmede, İŞKUR binasının Altındağ Tepesi gecekon- 58 adı çıkmış’, “Bir iş başvurusunda burada oturmanın du bölgesine yakın olmasından dolayı bu alandan daha 59 bir etkisi oluyor mutlaka” “Buradaki insanlara güven- çok başvuru olduğunu belirtmiştir. Alandan gelen baş- miyorlardı, Çinçin ismi geçtiği zaman insanlar önyargılı vuruların rahat ve vardiyasız işlerde yoğunlaştığı belir- 60 oluyor. İşe girmesine engel teşkil ediyor”, “Ben bile tilmiştir. İşkur Müdürlüğü’nde karşılaşılan bir işveren burada oturuyorum. Nerede oturuyorsun dedikleri za- görüşmeci, alanla ilgili olarak: “Biz adamı işe alıyoruz man Altındağ deyip geçiştiriyorum. Söyleyemiyorum. bir ay çalışıyor. İkinci ay hemen istekleri çoğalıyor ben 61 Genelde insanlarda ön yargı oluşuyor”, “Ben Devlet de hemen işten çıkartıyorum. Bu alanda yalnız terk Demiryollarında işe girdim. Benim adresimi değiştir- edilmiş kadın çok. İşe girmeden ne iş olsa yaparım di- 62 diler. Bahçelievler yaptırdım. Yoksa işe almıyorlardı” yor ama işe girdikten sonra istekleri çoğalıyor…”63 şek- şeklinde ifadeler bu alanda yaşamanın kent genelinde linde görüşlerini belirtmiştir. Özetle, bölgede yaşayan kişilerin ekonomik durum- Tablo 9. Ortalama aylık gelir larının düşük olduğu açıktır. Kent genelinde bölge- de yaşayan hanehalklarına yönelik bir önyargı tespit Ortalama aylık gelir Sayı Yüzde edilmiştir. Özellikle bu bölgede yaşayan insanlar kent 100-500 TL 5 12 ekonomisinde hem vasıfsız emeğe sahiptirler hem de 501-1000 TL 26 65 kent genelindeki önyargı işgücüne katılmalarını daha 1000-+ TL 9 23 da eşitsiz bir hale getirmektedir. Toplam 40 100 Eğitim Eğitim düzeyi, insanlar arasındaki yoksulluk düzeyini ve ayrışma düzeyini belirleyen en önemli değişkenler- 54 Aktaş Mahallesi’nde bir sakin ile 58 Çandarlı Mahallesi’ndeki bir sa- den birisi olarak kabul edilmektedir. 2002 yılında TÜİK derinlemesine görüşme, 2011. kin ile derinlemesine görüşme, tarafından yapılan Hanehalkı Bütçe Anketi çalışmasın- 55 Çandarlı Mahalle Muhtar’ıyla de- 2011. rinlemesine görüşme, 2011. 59 Fatih Mahalle Muhtar’ıyla derin- da Türkiye’de kentsel alanlarda okur-yazar olmayan 56 Aktaş Mahallesi’ndeki bir sakin ile lemesine görüşme, 2011. derinlemesine görüşme, 2011. 60 Gültepe Mahalle Muhtar’ıyla de- 57 Aktaş Mahallesi’nde Arnavut rinlemesine görüşme, 2011. 62 Plevne Mahalle Muhtar’ıyla de- 63 İŞ-KUR müdürlüğünde karşılaşı- göçmeni bir aile ile derinlemesi- 61 Orhangazi Mahalle Muhtar’ıyla rinlemesine görüşme, 2011. lan bir işverenle yapılan görüş- ne görüşme, 2011. derinlemesine görüşme, 2011. me, 2011.

CİLT VOL. 8 - SAYI NO. 2 125 Altındağ Tepesi Bölgesi’ndeki ayrışmayı ortaya çıkaran Tablo 10. Eğitim düzeyi etkenlerden biridir” yorumu yapılabilmektedir. Eğitim düzeyi Sayı Yüzde Suç İlkokul terk 1 2 Ankara İl Emniyet Müdürlüğü’nden edinilen Brifing İlkokul mezunu 16 40 Raporuna göre Aktaş Mahallesi’nde hırsızlık ve sokak Ortaokul mezunu 19 48 satıcılığı, Roman mahallelerinde hırsızlık, Plevne, Öncü- Lise mezunu 4 10 ler, Özgürlük, 1. Sultan Murat ve Yavuz Selim Mahalle- Toplam 40 100 lerinde sokak satıcılığının yoğunlaştığı belirtilmiştir. Gül- tepe ve Yenidoğan Mahallelerinin bulunduğu bölgede Roman olarak bilinen vatandaşların ikamet ettiği, bu nüfusun %35.9’u, ilköğretim mezunlarının %21.8’i, üni- ailelerin genelde gelir düzeylerinin düşük olduğu, böl- versite mezunlarının ise %1.1’i yoksul çıkmıştır. Işık ve gede yüksek seviyede Devlet Kurum ve Kuruluşları ile Belediye yardımlarından faydalanıldığı belirtilmiştir.65 Pınarcıoğlu İstanbul’da 1990 ve 2000 yılları arasındaki ayrışmayı incelerken, eğitimi ayrışma derecesini belir- Bölgede Gültepe Mahallesinde X kişisi ve oğulları- leyen önemli bir değişken olarak belirtmişlerdir.64 nın, hırsızlık suçlarını organize ettiği ve mahallede ba- şıboş gezen veya ailesiyle sorunları olan çocukları ve Görüşmeciler arasında en yüksek eğitim düzeyi ora- akrabalarını örgütledikleri belirtilmiştir. Özellikle bu nı %48’le ortaokul mezunlarına aittir. Bu eğitim düzeyi- bölgede uyuşturucu tekelinin Y lakaplı kişi olduğu ve ni %40 ilkokul mezunu, %10 lise mezunu ve %2 ilkokul bu şahsın arandığı belirtilmiştir.66 terk oranları izlemektedir. Görüşmeciler arasında üni- versite mezunu hane reisine rastlanmamıştır. Özellikle Bir mahalle sakini, 1990’lardan sonra mahallenin ailelerin ekonomik seviyelerinin düşük olmasının, eği- değişimini şu şekilde açıklamıştır: timi etkileyen en önemli etken olduğu görülmektedir “…Sırf bu uyuşturucular için çalışan taksiciler var. (Tablo 10). Sanki adres soruyor gibi taksiciyle araba içinde konu- Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nde, bölgede gö- şuyor. Alım satım işlemi bitince hiçbir şey olmamış gibi revli müfettiş ile yapılan görüşmede, Altındağ Bölgesi- gidiyorlar. Korkudan kapımıza 10 kilit vurup yatıyoruz. nin, Altındağ İlçesi geneli ile karşılaştırdığında, eğitim Özellikle 1990’lı yıllarda bu daha da arttı. Eskiden kapı- kalitesi yönünden düşük seviyede kaldığını belirtmiş- mız, camımız açık yatardık.”67 tir. Bu bölgelerde görev yapan öğretmenlerin diğer Gültepe Mahallesi’ndeki bir görüşmeci mahallede alanlara göre daha gayretli olarak çalıştıklarını ancak olay olduğunda mahalle sakinlerinin tepki göstere- veli ilgisizliğinin eğitim kalitesinin de düşük olmasına mediklerini belirtmiştir. Orhangazi Mahallesi muhtarı neden olduğunu vurgulamıştır. Okumanın gerekli ol- özellikle çocukların uyuşturucuya alıştırılması korku- duğunu düşünen velilerin düşük sayıda olduğunu, bu suyla mahalle sakinlerinin tedirgin olduğunu belirt- sorunların çözümünde velinin ilgisi gerekli olduğunu, miştir. Plevne Mahallesi muhtarı mahallesindeki asayiş ancak bununda bu bölgede düşük olması nedeniyle sorununu şu şekilde açıklamıştır: eğitim kalitesinde istenilen verimin elde edilemediğini belirtmiştir. “…Okuma yazma bilmeyen kişiler var. Suça daha çok meyilli bunlar oluyor. Buradaki olayları bile bile önlem Yerel düzlemde yapılan görüşmelerde de alanda alınmıyorsa burada bir sorun vardır demektir... Hırsızlık özellikle insanların düşük eğitim seviyesine sahip ol- ve uyuşturucu mahallemizde en çok işlenen suç haline duklarını belirtilmektedir. Bazı muhtarlar mahallele- geldi.”68 rinde okur-yazar olmayan insanların olduğunu belirt- mişlerdir. Görüşmelerde, eğitimsizlik bölgede çıkan Bir mahalle sakini eskiden gayri meşru işlerde uğraş- olaylarda ve işlenen suçlarda en önemli sebep olarak tığını ve mahallede uyuşturucu kullanımının 13 yaşına gösterilmiştir. Dolayısıyla bölgedeki kötü yaşam koşul- kadar indiğini şu şekilde açıklamıştır: ları, veli ilgisizliği, okulların fiziksel kapasite ve donanım “Biraz gayrimeşruyum ben… Kimliğimi saklamak iste- yönünden düşük olması, çocuk suçluluğu gibi etkenler, mem ben... Küçükken komşunun tenekesini, güğümü- eğitim kalitesinin düşük olmasına yol açmaktadır. So- nuç olarak, “eğitim eşitsizliği ve düşük eğitim seviyesi 65 Ankara İl Emniyet Müdürlüğü, 67 Aktaş Mahallesi’ndeki bir sakin ile Brifing raporu, 2009. derinlemesine görüşme, 2011. 66 Ankara İl Emniyet Müdürlüğü, 68 Plevne Mahallesi Muhtar’ıyla de- 64 Işık ve Pınarcıoğlu, 2009,s.473. Brifing raporu, 2009. rinlemeisne görüşme, 2011.

126 CİLT VOL. 8 - SAYI NO. 2 Ankara-Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nde Mekansal Ayrışmanın Gözlenmesine Yönelik Bir Araştırma nü çalardık satardık… Eskiden hırsızlık böyleydi... Şimdi Sonuç Yerine mahalle daha kötü. Uyuşturucu çok, esrar, eroin, koka- Türkiye kentlerinde mekansal ayrışma, genel olarak in… Eskiden de vardı. Ama bu Altındağ Bölgesi’nde 4 kişi kentte yaşayan gruplar ile bunların sosyo-ekonomik çıkmazdı. 13 yaşındaki çocuğa sattırıyor ki yakalandığı özellikleri bağlamında ele alınmaktadır. Kentlerde göz- zaman yaştan dolayı kurtulsun. Bunu yapanlar eğitim- lenen ayrışmanın önemli nedenleri içerisinde kentlere siz insanlar... Mahallede en çok işlenen hırsızlık ondan yerleşen grupların enformel yerleşme biçimi ile yerle- sonra uyuşturucu esrar gelir... Bizde hırsızlık yaptık, gay- şilen yerdeki fiziksel ve sosyo-ekonomik özellikleri ola- ri meşru işler yaptık iyi şeyler değil yapmayın diyoruz rak ortaya çıkmaktadır.72 Bu nedenle çalışma alanında 69 “sana ne?” deyip bize dikleşiyor şimdiki gençler.” mekansal ayrışma, fiziksel ve sosyo-ekonomik özellik- Bir mahalle sakini, mahallesindeki gayri meşru işler- ler kapsamında gözlemlemiştir. Ankara-Altındağ Tepesi le ilgili olarak görüşlerini şu şekilde belirtmiştir: Bölgesi örneğinde, yerel düzlemde ve yerel üstü düz- lemde olmak üzere iki aşamada derinlemesine görüş- “…Ben 18-19 yaşımda esrara başladım…60 yaşın- meler yapılmıştır. dayım... Eskiden tek tük vardı. 4-5 kişi anca. Teberler aşiretinin oturduğu yeri görsen ağlarsın. Eroini içmiş Bu çalışmada mekansal ayrışma fiziksel boyutta, çocuk. Ya evi soyacak, ya araba soyacak ya da hırsız- mevcut fiziksel çevre koşulları, teknik ve sosyal altyapı lık yapacak... Daha sonra Aktaş’a su deposunun oraya değişkenleri üzerinden; sosyal-ekonomik boyutta ise Eskişehirliler geldi. Bu uyuşturucuyu bunlar organize demografik yapı, sosyo-ekonomik yapı, eğitim ve suç ediyor ama kendileri ortalıkta yok… Küçük çocuklara değişkenleri üzerinden ele alınmıştır. sattırıyorlar. 100 kişiden 15’i anca meşru işte çalışıyor- Altındağ Tepesi Bölgesi’nin fiziksel özellikleri ele dur… Elinde portakal satar gibi satıyorlar. Macunköy’de alındığında, bölgenin teknik ve sosyal altyapı oranların- Amatem var oranın %80 Çinçin’dir. Orda bile satıyor- da, kentin formel kesimine göre eşitsizliklerin olduğu larmış. Adam özellikle gidip yatış alıyormuş orada da tespit edilmiştir. Enformel gelişim gösteren ve %70’ine 70 satıyormuş…” yakın bir bölümü kamu arazileri üzerinde olan bu böl- Bir mahalle muhtarı, mahallesinde sabah erken sa- ge, son zamanlarda özellikle terk edilmiş gecekondu- atlerde bir minibüse binerek hırsızlık yapmaya giden- ların yoğunlaştığı ve kiracılık oranlarının yükseldiği bir lerin olduğunu ve emniyetin bu durumla ilgili önlem bölge haline dönüşmüştür. Ayrıca bu bölgede görevli almadığını belirtmiştir. Kendilerinin de korktukları için müfettişler, fiziksel donanım yönünden bu bölgedeki tepki gösteremediklerini belirtmiştir.71 eksiklikleri belirtmişlerdir. Bölgede ulaşım yönünden kentin diğer alanlarına göre eşitsizliklerin olduğu sap- Altındağ Belediyesi’nde zabıta müdürü ile yapılan tanmıştır. Yapılan görüşmeler sonucunda da, özellikle görüşmede yarı yıkılmış ve terk edilmiş gecekonduların bölgede ulaşım sorunu öncelikle vurgulanmıştır. Kent- gayri meşru işlerde kullanıldığını belirtmiştir. Altındağ sel kaynaklara erişimde oluşan eşitsizliklerin, gerilimi Merkez Karakolunda yapılan görüşmeler sonucunda, ve ayrışmayı arttırdığı kavramsalı bu verilerle doğru- Altındağ Tepesi Bölgesi’nde özellikle otodan hırsızlık, lanmaktadır. sokak satıcılığı ve mala zarar verme gibi gayri meşru işlerin yoğunlukta olduğu tespit edilmiştir. Özellik- Alanın sosyo-ekonomik özellikleri ele alındığında, le bölgenin gerçek sahiplerinin, ekonomik düzeyinin bölgede 1990’lı yıllardan sonra, gecekondu gerçek sa- yükselmesiyle birlikte, bölgeden göç ettikleri ve gece- hiplerinin gelir seviyesinin yükselmesiyle birlikte, ken- kondunun gerçek sahiplerinin yerine, farklı hanelerin tin başka bölgelerine göç ettikleri görülmekte; özellikle yerleştiği belirtilmiştir. Özellikle bölgenin 1990’lı yıllar- bu yıllardan sonra bölgede kiracılık oranlarının yüksel- dan sonra değişmeye başladığı, yoksullaşmayla birlikte diği, terk edilmiş ve işgal edilmiş gecekonduların arttığı gayri meşru işlerin yaygınlaştığı belirtilmiştir. Yerel düz- belirtilmektedir. Sonraki süreçte, bölgenin 1980’li yıl- lemdeki eskiden gayri meşru işlerde çalışan bazı görüş- larda değişmeye başladığı, özellikle mahallelerde gay- mecilerin, kimliklerini saklamadıkları, özellikle cezaevi- rimeşru işlerin arttığı görülmektedir. Bölgedeki etnik ne kaldıkları süreyi belirtmeleri dikkat çekmiştir. gruplarda özellikle Çingene gruplarının belirli mahallelerde yoğunlaştıkları, diğer etnik grupların ise fiziksel olarak iç içe ancak kendi aralarında gerilimli olarak yer- 69 Server Somuncuoğlu Mahallesi’ndeki bir sakin ile derinlemesine görüşme, 2011. leştiği görülmektedir. 70 Server Somuncuoğlu Mahallesi’ndeki bir sakin ile derinlemesine görüşme, 2011. 71 Server Somuncuoğlu Mahallesi muhtarı ile derinlemesine görüşme, 72 Jurgen, 1998; Kurtuluş, 2005; Işık ve Pınarcıoğlu, 2009b; Firman, 2004; 2011. Falah, 1996; Evren, 2007.

CİLT VOL. 8 - SAYI NO. 2 127 Özetle, yapılan araştırma ve gözlemler sonucunda, Yerel yönetimler alandaki sorunların çözümünü ha- Altındağ Tepesi’nde gecekondulaşmanın başladığı, len bölgede uygulanmakta olan kentsel dönüşüm pro- 1952 yılından günümüze kadar geçen süreçte, sosyal jelerinde görmektedirler. Kent merkezinde yer alması ve toplumsal boyutta bir dönüşüm geçirmiştir. Litera- nedeniyle kentleşme ve kentsel dönüşüm faaliyetleri- tür çerçevesinde yapılan araştırmada, eğitim eşitsizliği, nin burada artık daha yoğun yer alacağını göstermek- eğitim seviyesinin düşüklüğü, düşük gelir seviyesi, böl- tedir. Kentsel dönüşüm projeleri kısa vadede sorunları geye olan göçün niteliğinin değişmesi ve enformel yer- ve mekansal eşitsizliği azaltıyor gibi görünse de bölge- leşme biçiminin oluşturduğu kentsel eşitsizlikler ve suç de yaşayan grupların sosyal, ekonomik ve kültürel özel- oranlarının artması Altındağ Tepesi Bölgesi’nde ayrış- liklerini göz ardı ettiği sürece, uzun vadede mekansal mayı ortaya çıkaran etkenler olarak ön plana çıkmak- eşitsizliği arttıracak ve bölgedeki sosyal kesimin gelece- tadır. Bölge ilk kurulduğu dönemlerde özellikle “devlet ğine dair ciddi endişeler yaratacak durumdadır. işlerinde” çalışan kesimin yoğunlukta bulunduğu bir Kentsel dönüşüm projelerinde yalnızca fiziksel iyi- bölgedir. Gecekondu ilk sahipleri, ekonomik seviyele- leştirme çabaları, bölgenin kullanıcı profili ve sosyo- rinin yükselmesiyle birlikte kentin başka bölgelerine kültürel yapısına uygun olmamaktadır. Bunun için, taşınmışlardır. buraya ilişkin çözümlerde sadece fiziksel yenilemenin Ancak ekonomik seviyelerinin yükselmesi yanında, daha ötesinde, bölgenin sosyal, ekonomik ve kültürel çocuklarının gelecekteki eğitimi, bölgedeki suç oran- özelliklerine odaklanan projelerin üretilmesi gerek- larının yükselmesi, komşuluk ilişkilerinin zayıflama- mektedir. Bölgede ayrışmayı ortaya çıkaran değişken- sı, kentin başka bölgelerindeki insanların bu alanlara ler, aynı zamanda bütünleşmeyi de sağlayacak olan de- ön yargılı yaklaşması ve mahallede giderek kötüleşen ğişkenler olarak ele alınabilecek durumdadır. Bundan yaşam koşulları insanları kentin başka bölgelerine ötürü, bölgede yapılacak olan rehabilitasyon ve yenile- göçe zorlamıştır. Bunun sonucunda Altındağ Tepesi me uygulamalarının bölgenin ekonomik, sosyal, fiziksel Bölgesi’nde yeni bir göç dalgası oluşmuştur. Bölgeye ve çevresel koşullarını kapsayıcı bir şekilde ele alınması yeni gelen göçün niteliğinin değişmesi ile birlikte, daha gerekmektedir. yoksul kesimin bu alana yerleşmesiyle yasadışı işler ve enformel sektörde çalışanların yoğunlaştığı, insanların Kaynaklar birbirlerine olan güveninin azaldığı ve komşuluk ilişki- 1. Altındağ Belediyesi, (2010) Basım Yayın. lerinin zayıfladığı gözlenmiştir. Altındağ Tepesi Gece- 2. Altındağ Belediyesi, (2011) Bilgi İşlem Müdürlüğü. 3. Altındağ İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, (2011). kondu Bölgesi’nde mekansal bir ayrışma sonucunda, 4. Ankara Büyükşehir Belediyesi, (2010) İmar ve Şehircilik özellikle kent genelinde sosyal ilişkilerde yıkıcı bir et- Daire Başkanlığı, Ankara. kiye sahip olmaktadır. Buradaki yaşayan insanlara ön 5. Ankara İl Emniyet Müdürlüğü, (2009) Brifing raporu. yargılı bakılması sebebiyle insanlar özellikle iş bulma 6. Bezcioğlu, B., Çankaya H., Arslan T.M., Kalaycıoğlu Z., De- konusunda zorluklar yaşamaktadırlar. Sonuçta bu böl- mir V., (2000) Altındağ’ın Dünü, Bugünü ve Yarını, Anka- ge sosyal sorunlarla birlikte kentin çöküntü bölgesi ha- ra, Altındağ Belediyesi, Özyurt Matbaası. line dönüşmektedir. Özellikle gençlerde ve çocuklarda 7. Çıkrıkçı, İ. (2005) “Sosyal çevrelerde iç ve dış mekan et- suç oranlarının yüksek olması önlem alınmazsa, gele- kileşim süreçleri”, Ed: A. M. Bozdayı (editör) Çağdaş Kent cekte bu alanlarda suç oranlarının daha ciddi rakamla- Yaşamında Mekan Sorunları, Ankara, Hacettepe Üniversi- ra ulaşacağı tehlikesini ortaya koymaktadır. tesi, Yayınları, s. 47-63. 8. Davis, M. (2007)Gecekondu Gezegeni,(Çev. Gürol Koca), Bu sonuçlar Kurtuluş’unda belirttiği gibi, mekansal İstanbul, Metis Yayınları. ayrışmanın kentle alt kentin ve zenginle yoksulun ay- 9. Evren, Y. (2007) “İstanbul Merkez Bölge’de Bütünleş- rışmasından ibaret kalmayarak, maliyetini bütün kent me Ve Ayrışma: 15. Isocarp Genç Profesyonel Plancılar yurttaşlarının ödediği, sadece belli sınıfların yararlan- Çalıştayı’nın Düşündürdükleri”,Yıldız Teknik Üniversitesi, masına olanak vererek bir sosyal adalet sorunu oluştur- Mimarlık Fakültesi E-Dergisi, Sayı 1, s.11-21. 10. Firman, T. (2004) “New Town Development In Ja- duğu verisini destekleyici niteliktedir. Ayrıca, mekansal karta MetropolitanRegion: A Perspective Of Spatial farklılaşmayla netleşen toplumsal ayrışma sonucunda, Segregation”,Habitat İnternational, Sayı 3, s.349-368. kentlilik ve vatandaşlık yerine kendi toplumsal ilişkile- 11. Gökçe, B. (1976) Gecekondu Gençliği, Ankara, Hacettepe riyle yeni bir aidiyet biçiminin oluştuğuda bu verilerle Üniversitesi Yayınları, C-15. doğrulanmaktadır.73 12. Görmez, K. (2004)Bir Metropol Kent Ankara (Sosyal Yapı- Kimlik-Yaşam), Ankara,Odak Yayınevi, 124 s. 13. Işık, O. ve Pınarcıoğlu, M.M. (2009a)“Segregation in İs- 73 Kurtuluş, 2005. tanbul PatternsandProcesses” Tijdschriftvoor Econo-

128 CİLT VOL. 8 - SAYI NO. 2 Ankara-Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nde Mekansal Ayrışmanın Gözlenmesine Yönelik Bir Araştırma

mische en Sociale Geografie,Sayı 4, s.469-484. Of Residential Segregation and Separation In Czechia”. 14. Işık, O. ve Pınarcıoğlu, M.M. (2009b) “İstanbul’da kent- Tijdschriftvoor Economische en Sociale Geografie, Char- sel ayrışma: 1990’dan 2000’e neler oldu?” Ed: S. Kayasü, les University in Prague, Sayı 4, s.417-435. O. Işık, N. Uzun, E. Kamacı (editörler) Gecekondu, Dönü- 21. Şenyapılı, T. (2004) Baraka’dan Gecekonduya Ankara’da şüm, Kent, Ankara, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği, Kentsel Mekanın Dönüşümü: 1923-1960, İstanbul, İleti- s.379-407. şim Yayınları. 15. Jurgen, F.(1998) “Socialine quality, segregationand urban 22. Tekeli, İ. (2006) “Yerleşme Yapıları ve Göç Araştırmaları”, conflict, thecase of Hamburg”, Eds. S. Musterd, W. Os- Ed: A. Eraydın (editör) Değişen Mekan, Ankara, Dost Kita- tendorf (editörler) Urban Segregation and The Welfare bevi Yayınları, s.68-83. State. London ve New York, Routledgeyayıncılık. 23. Van Kempen, R. Ve Özüekren, A. S. (1998)“Ethnic Segre- 16. Kıray, M.(1982) “Gecekondu: Az Gelişmiş Ülkelerde Hız- gation In Cities: New Forms and Explanations In A Dyna- la Topraktan Kopma ve Kentle Bütünleşememe”, Ed. M. mic World” Urban Studies, Sayı 10, s.1631-1656. Kıray (editör) Toplum Bilim Yazıları, Ankara, Gazi Üniver- sitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Toplum Bilimleri Araştırma Merkezi. İnternet Kaynakları 17. Kongar, E. (1996) Türkiye Üzerine Araştırmalar, İstanbul, 1. http://www.google.com/intl/tr/earth/index.html, Goog- Remzi Kitabevi. leearth hava fotoğrafı, [Erişim Tarihi 22 Nisan 2011] 18. Kurtuluş, H. (2005) “Bir ütopya olarak Bahçeşehir” Ed: H. 2. www.tüik.gov.tr, Ankara ve Altındağ ilçesi yıllara göre nü- Kurtuluş (editör) İstanbul’da Kentsel Ayrışma, Bağlam Ya- fusu, [Erişim Tarihi 7 Nisan 2011] yıncılık, İstanbul, s. 77-126. 19. Musterd, S. (2003) “Segregation and Integration: A Con- tested Relationship” Journal of Ethnicand Migration Stu- dies, Sayı 4, s.623-641. Anahtar sözcükler: Gecekondu; göç; mekansal ayrışma. 20. Sykora, L. (2009) “New Socio-Spatial Formations: Places Key words: Squatter; migration; spatial segregation.

CİLT VOL. 8 - SAYI NO. 2 129