Ankara-Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi'nde Mekansal Ayrışmanın
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
MAKALE / ARTICLE MEGARON 2013;8(2):115-129 DOI: 10.5505/MEGARON.2013.98608 Ankara-Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nde Mekansal Ayrışmanın Gözlenmesine Yönelik Bir Araştırma Research Regarding Observation of Spatial Segregation in Ankara-Altındağ Hill Squatter Region Yasin BEKTAŞ,1 Ceyhan YÜCEL2 Türkiye’de özellikle 1950’li yıllardan sonra, büyük kentlerimize The large-scale migrations towards large cities that occurred doğru başlayan büyük ölçekli göçler, kentlerin göçe hazırlıklı in Turkey after the 1950s have brought about many spatial olmaması nedeniyle, mekansal ve toplumsal boyutta birçok and social problems. The massive migrant populations mov- sorunu beraberinde getirmiştir. Özellikle 1980’li yıllarda, kır- ing from rural areas to cities cannot be integrated with the city dan kente göç eden nüfus gruplarının bu sorunlara bağlı olarak completely due to these problems. These groups, which settle kentle bütünleşemedikleri görülmüştür. Kente enformel ka- in the city through informal channels, differentiate in social nallarla yerleşen bu gruplar, zamanla kent bütününde sosyal and economic dimension throughout the city in the course of ve ekonomik boyutta farklılaşmaktadır. Büyük kentlerde, bü- time. Urban problems caused by the settlement pattern of the yük ölçekli göçün yerleşme biçiminin oluşturduğu kentsel so- large-scale migration in large cities, socio-economic differenc- runlar, sosyo-ekonomik farklılıklar ve göç niteliğinin değişmesi es and the change of migration quality constitute the spatial mekansal ayrışmayı yaratmaktadır. Kentlerdeki kaynakların divergence. The scarcity of sources in cities and applications kıtlığı ve yerel üstü kurumların, kentin formel kesimlere yaptığı performed by upper local institutions on the formal section of uygulamalar, kent bütününde kentsel eşitsizliği oluşturmuş ve the city have created urban inequality throughout the city and ayrışmayı daha da hızlandırmıştır. Bu çalışma enformel gelişim accelerated the divergence even further. This study aims to fo- gösteren Ankara-Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nde göç cus on divergences, which occur as a result of the migration hareketleri sonucunda oluşan sosyal, ekonomik ve mekansal movements and are caused by social, economic and spatial in- eşitsizliklerle ortaya çıkan ayrışmalar üzerinde odaklanmayı equalities on the area of Ankara-Altındağ Hill Squatter Region. amaçlamaktadır. Çalışmada mekansal ayrışma, fiziksel ve top- Within the scope of this objective, we examined the spatial lumsal boyutta olmak üzere iki düzlemde incelenmiştir. Çalış- segregation as both a physical and a social issue using quan- ma kapsamında araştırma alanına ilişkin nicel ve nitel verilerin titative and qualitative data. The spatial segregation in Eski yanı sıra, yerel ve yerel-üstü düzlemde derinlemesine görüş- Altındağ was followed profoundly in two stages as local plane meler gerçekleştirilmiştir. Bu yönteme bağlı olarak, bölgede and supra-local plane, with the help of interviews. ayrışmayı ortaya çıkaran nedenlerin belirlenmesi sağlanmıştır. 1Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Şehircilik Anabilim Dalı, İstanbul; 2Erciyes Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Şehircilik Anabilim Dalı, Kayseri. 1Department of City and Regional Planning, Yıldız Technical University, İstanbul; 2Department of City and Regional Planning, Erciyes University, Kayseri, Turkey. Başvuru tarihi: 23 Mart 2013 (Article arrival date: March 23, 2013) - Kabul tarihi: 26 Ağustos 2013 (Accepted for publication: August 26, 2013) İletişim (Correspondence): Yasin BEKTAŞ. e-posta (e-mail): [email protected] © 2013 Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi - © 2013 Yıldız Technical University, Faculty of Architecture m garonjournal.com m CİLT VOL. 8 - SAYI NO. 2 115 Giriş insanların, Ankara-Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi4 İkinci Dünya Savaşı sonrasında, Türkiye hızlı bir özelinde yaşadığı kentsel sorunlar üzerinde odaklan- kentleşme sürecini geçirmiş ve kırsal alanlarda maki- makta ve Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nin An- neleşme sürecini yaşamıştır. 1960’lı yıllarda planlı kal- kara kent mekanındaki ve kendi içindeki ayrışmasını kınma sürecine girildiğinde, kırsal alanlardan kentlere gözlemlemeyi amaçlamaktadır. yaşanan göçler dikkate alınarak, kentlerde ortaya çıkan Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nde gerçekleşti- sorunların çözümü için çabalar ortaya konmuştur. Kır- rilen alan araştırması toplam 12 mahalleyi kapsamak- dan kente gelen grupların, formel yerleşme biçiminde tadır. Araştırma kapsamında mekansal ve sosyal ay- konut edinmeleri kolay olmamıştır. Kente sonradan rışmaya yönelik gözlemlerde bulunabilmek için, yerel gelenler, gecekondu olgusunu ortaya çıkararak kente ve yerel üstü düzlemde olmak üzere iki aşamada“Yarı- uyum sağlamaya çalışmışlardır. Bu grupların iş ve konut Yapılandırılmış Görüşme Yöntemi” ve “Kar Topu Örnek- bulma zorlukları yanında kültür farklılığı nedeniyle ya- leme Yöntemi” ile görüşmeler yapılmıştır. Görüşmeler şadıkları uyum sorunları bu göç sürecinin anlaşılmasını 2011 Mart ve Nisan ayı içerisinde yerel düzlemde top- ve göç edenlerin kentte yaşamlarını nasıl sürdürdükle- lam 52 kişi ile gerçekleştirilmiş (40 kişi gecekondulu rinin ele alınmasını gerektirmiştir.1 hanereisi, 12 kişi mahalle muhtarı) ve her mahalleden Metropol kentlerimize doğru kısa zamanda gerçek- en az 3-4 kişi ile görüşme sağlanmıştır. Özellikle ayrış- leşen büyük ölçekli göçler kentlerimizde birçok soru- ma süreçlerinin daha iyi anlaşılabilmesi için, bu alanda nu beraberinde getirmiştir. Cumhuriyet’in kuruluşuyla doğmuş, büyümüş olan hanereisleri tercih edilmiştir. başkent seçilmesinden sonra Ankara, Anadolu’da bir Gecekonduda yaşayan hanehalkının sosyal ve ekono- merkez konumuna gelmiş ve hızlı kentleşme sürecini mik özellikleri belirlenmiş ve burada yerleşme ve yaşa- yaşamıştır. Ankara İli 1927 yılındaki 404.581 kişilik nü- ma nedenleri, yaşam koşulları ve kentin diğer bölgeleri fusu ile nüfus büyüklüğü açısından İstanbul, İzmir ve ile ilişkileri araştırılmıştır. Çalışmada ayrıca alandaki Konya’dan sonra büyüklük itibariyle dördüncü sırada yetkili kurum-kuruluş istatistikleri ve yerinde yapılan yer almaktadır. Ankara özellikle başkent seçildikten tespitler de kullanılmıştır. Yerel üstü düzlemde ise Al- sonra, büyük ölçekli göçlerin de etkisiyle girdiği hızlı tındağ Belediyesi, Altındağ İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, kentleşme süreci sonunda giderek büyümeye başla- Altındağ İş ve İşçi Bulma Kurumu ve Altındağ İlçe Mer- mıştır.2 Özellikle 1940’lı yıllardan sonra başlayan göçler kez Karakolu’ndan yetkili toplam 5 kişiyle görüşülmüş- sonucunda, kentte enformel yerleşim bölgeleri ilk ola- tür (Şekil 1). rak Altındağ Bölgesi’nde oluşmaya başlamıştır. Kentle- rimize göçle gelen bu grupların formel olarak kentte konut edinmeleri kolay olmamıştır. Enformel olarak Mekansal ayrışma yerleşen bu gruplar kentte gecekondu bölgelerini oluş- gözlenmesine turmuştur. Bazı gecekondu bölgelerinde zamanla orta- yönelik yöntem ya çıkan gerek fiziksel (teknik alt yapı, enformel yerle- Toplumsal- şim, mülkiyet vb.) gerekse sosyal sorunlar (eğitimsizlik, Fiziksel ekonomik kentsel suç, ortak yaşam vb.) zamanla kent bütününde boyutta boyutta gerilimlere ve ayrışmalara neden olmuştur. Yerel üstü Yerel Yerel üstü Yerel Bu çalışma;3 metropol kentlerde kısa sürede gerçek- düzlemde düzlemde düzlemde düzlemde leşen büyük ölçekli göçlerin neden olduğu ve yerleşme Altındağ İş ve biçiminin şekillendirdiği sosyo-ekonomik farklılıklar ve Altındağ Mahalle Mahalle İşçi Bulma Belediyesi muhtarları muhtarları 1980 sonrası süreçte göç niteliğinin değişiminden kay- Kurumu naklanan mekansal ayrışmalar üzerinde durmaktadır. Altındağ Altındağ İlçe Araştırma; aynı gecekondu bölgesi üzerinde yaşayan Hanehalkı Hanehalkı Zabıta Milli Eğitim reisleri reisleri Müdürlüğü Müdürlüğü 1 4 Tekeli, 2006. Eski Ankara kenti merkezinin yanında Altındağ İlçe Altındağ 2 Görmez, 2004. boş, denetimsiz ve plan dışı bırakılmış Milli Eğitim Emniyet 3 Bu makale 2011 yılında alanların başında kuşkusuz Altındağ Te- Müdürlüğü Müdürlüğü Erciyes Üniversitesi Fen Bi- pesi gelir. Bu alan yüksekliği nedeniyle limleri Enstitüsü tarafından eşik oluşturduğu için yerleşme dışı bıra- kabul edilen yüksek lisans kılmıştır. Kent merkezine yakınlığı, plan Altındağ tezinden üretilen, orijinal dışı bırakılmış olması vb. nedenlerle An- Belediyesi bir çalışmanın ürünüdür. kara’daki ilk gecekondu oluşumu bu böl- gelerde gözlenmiştir (Şenyaplı, 2004). Şekil 1. Görüşme yapılan birimler. 116 CİLT VOL. 8 - SAYI NO. 2 Ankara-Altındağ Tepesi Gecekondu Bölgesi’nde Mekansal Ayrışmanın Gözlenmesine Yönelik Bir Araştırma Mekansal Ayrışma Kavramı tanımlamakta; insanların kendi istekleriyle gönüllü Mekansal ayrışma genel bir bakışla “iki veya daha olarak toplumdan ayrışmalarının söz konusu olduğu fazla grubun kent ortamının farklı bölümlerinde birbi- gibi, toplumsal dışlanma yoluyla ve gönülsüz bir araya rinden ayrı yaşama derecesi” olarak tanımlanmakta5 ve gelme zorunluluğu sonucunda da mekansal ayrışma- farklılaşma göstergesiyle ölçülen nüfus topluluklarının nın oluşabileceğine dikkat çekmektedirler. Mekansal eşitsiz bir biçimde mekansal dağılımını ifade etmekte- ayrışma süreci insanların kendilerine benzer özellik dir.6 Bu yaklaşımlarda sosyal toplulukların mekanda da- gösteren insanlarda belli bir zaman ve mekan da bir ğılımını etkileyen faktörün büyük toplumsal değişimler arada yaşamalarının ortak sonuçlarıyla ilgilidir. Grupla- olduğu savunulmaktadır.7 rın ekonomik, kültürel ve etnik farklılaşma derecesi