Leucorrhinia Albifrons
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Odonatrix o8(2) 55 Leucorrhinia albifrons ( BURMEISTER , 1839) (Odonata: Li- bellulidae) w siedlisku antropogenicznym na obszarze byłej kopalni siarki „Jeziórko”(Kotlina Sandomierska) Leucorrhinia albifrons ( BURMEISTER , 1839) (Odonata: Libellulidae) in an anthropogenic habitat in the former sulfur mine “Jeziórko” (Sando- mierz Basin) Łukasz LIS Zakład Zoologii, Uniwersytet Marii CurieSkłodowskiej, ul. Akademicka 19, 20033 Lublin; email: [email protected] Zasięg występowania zalotki białoczel- osobniki juwenilne: samicę i samca. W dniu nej Leucorrhinia albifrons ( BURMEISTER , 10 VI 2012 r. stwierdzono dwa dojrzałe 1839) w Polsce, obejmuje głównie część pół- samce. nocną kraju i jest zwarty przede wszystkim Zbiornik ten, o powierzchni około 25 ha, w obszarze pojezierzy. W pozostałej części jest jednym z kilku istniejących na tym te- kraju, ten gatunek występuje lokalnie na renie dużych zbiorników wodnych. Powstał rozproszonych, pojedynczych stanowiskach. w 2002 r. w ramach rekultywacji (trwającej Związany jest głównie z wodami stojącymi, nadal) obszaru zdegradowanego przez eks- z udziałem roślinności pływającej i wynu- ploatację siarki, gdzie stosowano metodę rzonej, o troi niskiej lub umiarkowanej, podziemnego wytapiania złoża. Zbiorniki te z wodą przezroczystą, często kwaśną. Są to są tworzone w celu uregulowania zaburzo- przede wszystkim wody naturalne, rzadziej nych stosunków wodnych. Powstają w miej- antropogeniczne ( BERNARD 2007; BERNARD scach najniżej położonych, a ich zadaniem i in. 2009; SÁHLEN 2006). jest gromadzenie wody spływającej lub dre- Zalotka białoczelna jest objęta w Polsce nowanej z terenów otaczających ( GOŁDA i in. ochroną ścisłą (Rozporządzenie… 2011), co 2006). ma związek z ratykacją Konwencji Ber- W otoczeniu miejsca, w którym obser- neńskiej i implementacją Dyrektywy Sied- wowano L. albifrons , w kierunku południo- liskowej do prawa krajowego ( BUCZYŃSKI , wym, rozpościera się otwarty teren o cha- TOŃCZYK 2005). rakterze łąkowym ze skupiskami Solidago W trakcie prowadzonych badań nad canadensis L., a w zagłębieniach terenu zgrupowaniami owadów wodnych tere- też Phragmites australis ( CAV .) TRIN . ex nu byłej kopalni siarki „Jeziórko” (gmina STEUD . Dalej, w odległości około 35 m od Grębów, powiat tarnobrzeski, wojewódz- zbiornika, rośnie szpaler krzewów, głów- two podkarpackie), stwierdzono zalotkę nie Prunus sp. białoczelną przy jednym ze zbiorników Na brzegach zbiornika i miejscami w jego części południowej (50°33’34”N, w wodzie, występuje szuwar wysoki Phrag- 21°48’00”E, UTM EB50) (Fot. 1). W dniu mitetum australis . Dno jest piaszczysto-mu- 21 V 2011 r. obserwowano jedną samicę liste, z detrytusem i widocznym rdzawym juwenilną. Kolejna kontrola miała miejsce osadem. Na powierzchni wody obecna jest w 23 V 2011 r. Obserwowano wówczas dwa niedużym zwarciu Potamogeton natans L., 56 Odonatrix o8(2) Fot. 1. Stanowisko zalotki białoczelnej na obszarze byłej kopalni siarki „Jeziórko” Phot. 1. Site of the Dark Whiteface in the former sulfur mine “Jeziórko” mniej licznie występują też Ceratophyllum Jednak nowe dane są ważne przede demersum L. i Utricularia vulgaris L. Woda wszystkim w szerszym kontekście, gdyż po- jest przezroczysta. chodzą ze skrajnej części obszaru występo- Pomiar parametrów zyko-chemicznych wania L. albifrons . Granica jej areału biegnie wody przeprowadzony miernikiem wielopa- przez: Ukrainę północną i północno-zachod- rametrycznym Hanna Instruments HI 9828 nią, Polskę południowo-wschodnią i Czechy w dniu 6 X 2011 r., przy temperaturze wody (BERNARD i in. 2009; DOLNÝ i in. 2007; GORB 15,4°C, wskazywał na następujące wartości: i in. 2000; KHROKALO , NAZAROV 2008). Ze pH – 7,71, przewodnictwo elektrolityczne Słowacji znane jest jedno stanowisko histo- – 2325 µS·cm-1, potencjał redoks – 70,2, ryczne ( TRPIŠ 1969), do tego obecnie uzna- stężenie tlenu – 6,05 mg·dm -3 , nasycenie wane za wątpliwe ( ŠACHA 2011). Tak więc tlenem – 62,8%, substancje rozpuszczone skraj zasięgu L. albifrons wyznaczają obec- – 1163 mg·dm -1 i zasolenie – 1,2 PSU. nie trzy stanowiska na Pogórzu Przemyskim, Prezentowane dane to cenne uzupełnie- z leżącymi najbardziej południowo stawami nie wiedzy o rozmieszczeniu geogracznym rybnymi w Trójcy (FV19) ( DARA Ż 2009). L. albifrons . Między innymi w skali regio- Stanowisko omawiane w tej pracy leży jak- nalnej: dotychczas w obrębie Kotliny San- by w „drugiej linii” tego frontu, wraz z dany- domierskiej podawano omawiany gatunek mi z Roztocza ( BERNARD i in. 2009). tylko z jednego mezoregionu, leżącego w jej Ciekawym faktem jest stwierdzenie tej części najbardziej północnej – Równiny Bił- ważki w zbiorniku antropogenicznym na te- gorajskiej, gdzie L. albifrons stwierdzono renie, który jeszcze do niedawna był silnie w Lasach Janowskich ( BUCZYŃSKI , ŁABĘDZ - przekształcony przez przemysł wydobyw- KI w druku) i w rezerwacie „Czartowe Pole” czy siarki. (ŁABĘDZKI 1985). „Jeziórko” leży na Równinie W Lasach Janowskich L. albifrons Tarnobrzeskiej, graniczącej z Równiną Biłgo- stwierdzono na czterech stanowiskach: rajską od południa. w stawie rybnym, na torfowisku niskim Odonatrix o8(2) 57 i na dwóch torfowiskach przejściowych. W stwierdzony na tym terenie, gdyż występu- rezerwacie „Czartowe Pole” gatunek ten je tu również licznie zalotka większa Leu- związany był z torfowiskiem przejściowym. corrhinia pectoralis ( CHARPENTIER , 1825) Na Pogórzu Przemyskim stwierdzono go (LIS , B UCZYŃSKI 2012). Licznie reprezen- w torankach na torfowisku przejściowym, towana jest też chroniona straszka sybe- w żwirowni i w stawach rybnych. Zalotka ryjska Sympecma paedisca ( BRAUER , 1877) białoczelna, poza trzonem zasięgu (poje- (LIS dane niepubl.). Omawiane stanowisko zierzami Polski północnej), nie była kiedyś można traktować również jako uzupełnie- rozpowszechniona ze względu na małą bazę nie luki pomiędzy stanowiskami podawa- siedliskową ( BERNARD i in. 2009). Dane z by- nymi z Lasów Janowskich a tymi z Pogórza łej kopalni siarki „Jeziórko” oraz prezento- Przemyskiego oraz jako kolejny argument wane wyżej, wskazują, iż zbiorniki antropo- przemawiający za koniecznością penetracji geniczne stanowią znakomite uzupełnienie faunistycznej Kotliny Sandomierskiej. ubogiej bazy naturalnych siedlisk w brzeżnej stree występowania tej ważki. Przekłada Podziękowania się to na „zagęszczanie” areału jej występo- Serdecznie dziękuję dr. Pawłowi BU- wania. Dlatego też dla niektórych gatunków CZYŃSKIEMU za cenne uwagi na temat pierw- ważek, sztuczne zbiorniki wydają się mieć szej wersji pracy. równie duże lub niekiedy nawet większe znaczenie dla ich występowania, niż zbiorni- Piśmiennictwo ki naturalne ( BERNARD i in. 2002). BERN ARD R., B UCZYŃSKI P., T OŃCZYK G. 2002. Pre- Uzyskane dotychczas dane wskazują, sent state, threats and conservation od dragon- populacja L. albifrons zasiedlająca ten te- ies (Odonata) in Poland. Nature Conservation, ren jest niewielka, choć zważywszy na od- 59: 53–71. BERNARD R. 2007. Projekt raportu dla Komisji Eu- notowanie osobników juwenilnych – jest ropejskiej o stanie zachowania ośmiu gatun- autochtoniczna. Kwestią wymagającą dal- ków ważek ( Sympecma paedisca , Coenagrion szych badań pozostaje rozmieszczenie tej ornatum , Gomphus avipes , Ophiogomphus ważki na obszarze byłej kopalni siarki. Mało cecilia , Aeshna viridis , Leucorrhinia albi- prawdopodobne jest zasiedlenie wyłączenie frons , Leucorrhinia caudalis , Leucorrhinia tego jednego zbiornika, biorąc pod uwa- pectoralis ) w regionie biogeogracznym kon- tynentalnym Polski. Ekspertyza na zlecenie gę stosunkowo bliskie sąsiedztwo innych, Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie o podobnym charakterze. Jednak nie jest ona dla Głównego Inspektoratu Ochrony Środowi- też gatunkiem częstym i licznym – obser- ska. Mscr., Poznań. wacje ważek są tu prowadzone od kilku lat BERNARD R., B UCZYŃSKI P., T OŃCZYK G., WENDZONKA i w takim razie, obecność L. albifrons stwier- J. 2009. Atlas rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce. Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań. dzono by już wcześniej. BUCZYŃSKI P., ŁABĘDZKI A. w druku. “Janowskie Występowanie zalotki białoczelnej na Forests” Landscape Park as a hotspot of dra- omawianym obszarze podkreśla znaczenie gony (Odonata) species diversity in Poland. zbiorników antropogenicznych jako sied- [w:] K. DYGUŚ (red.), The natural human en- lisk wtórnych dla owadów wodnych – rów- vironment. Dangers, protection, management, nież tych chronionych. W tym miejscu na- education. Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządza- nia, Warszawa. leży wspomnieć, że jest to drugi gatunek BUCZYŃSKI P. T OŃCZYK G. 2005. Nowe rozporządze- ważki z rodzaju Leucorrhinia chroniony nie o ochronie gatunkowej zwierząt. Odonatrix, na mocy prawa krajowego i europejskiego, 1(1): 3–5. 58 Odonatrix o8(2) DARA Ż B. 2009. Ważki (Odonata) Pogórza Przemy- 21°48’00”E, UTM EB50). It inhabited one skiego i przyległych obszarów wzdłuż Sanu. of the articial water bodies created in the Wiadomości Entomologiczne, 28(1): 5–32. frames of reclamation of this area, situated GOŁDA T., HAŁADUS A., KULMA R. 2006. Racjonalna gospodarka wodna na terenach pogórniczych in the depression, gathering owing or dis- Tarnobrzeskiego Zagłębia Siarkowego. Gospo- charging waters from the surrounding areas darka Surowcami Mineralnymi, 22(2): 27–37. (Phot. 1). In May and June a few individuals DOLNÝ A., B ÁRTA D., WALDHAUSER M., HOLUŠA O., of L. albifrons was observed, with juvenile HANEL L. 2007.Vážky České republiky. Ekolo- specimens of both sexes in it. gie, ochrana a rozšiřeni. Český svaz ochránců A site of L. albifrons was characterized přírody, Vlašim. GORB S.N.,