Bekijk Aflevering 1 Mijn Mooiste Cadeau En Bijbehorende EXTRA

Pagina 1 van 3 Werkvorm bij EXTRA Discriminatie EXTRA

Toen de nazi's in 1940 Nederland bezetten, werden ook Joden in Scène uit het videodagboek. Bordje Voor Vanaf mei 1942 moeten alle Joden in Nederland Nederland gediscrimineerd, vervolgd Joden verboden bij de ingang van een park. ouder dan zes jaar een jodenster dragen. en uiteindelijk vermoord. Deze video vertelt het verhaal van de stapsgewijze uitsluiting waar de familie Frank mee OPDRACHT 1 te maken kreeg in die tijd. Hoe werkte deze en welke gevolgen had dat? Bekijk aflevering 1 ▶ Mijn mooiste cadeau en bijbehorende ▶ EXTRA Discriminatie

OPDRACHT 2 Bekijk de historische bronnen en beantwoord de vragen

In de EXTRA Discriminatie zien we hoe het leven van de Joden, b) Wat zie je? Wat hebben ze met elkaar waaronder de familie Frank, steeds meer werd ingeperkt door te maken? de invoering van anti-Joodse maatregelen. De nazi’s waren degenen die de verboden invoerden, maar er waren ook mensen nodig die deze verboden opvolgden en uitvoerden. De vervolging van Joden gebeurde niet zomaar, dit was mensenwerk. Mensenwerk dat uiteindelijk leidde tot de moord op 6 miljoen onschuldige mensen. a) Schrijf drie dingen op die je kan afleiden uit Er zijn uiteindelijk de bronnen meer dan 100

1 maatregelen tegen de Joden ingevoerd.

Anti-Joodse maatregelen 04-06-41 Bewegingsvrijheid van Joden wordt beperkt 01-09-41 Joodse kinderen moeten naar 2 aparte, Joodse, scholen. 15-09-41 Plakkaten met opschriften ‘Verboden voor Joden’ verschijnen. Joden mogen niet meer naar parken, dierentuinen, cafés, restaurants, hotels, pensions, schouwburgen, cabarets, variétés, bioscopen, sportinrichtingen, concerten, openbare bibliotheken, 3 leeszalen of musea. 07 en 08-10-41 Razzia‘s op Joden in de Ach- terhoek, Arnhem, Apeldoorn en Zwolle. 26-10-41 Verbod op alle Joodse Scène uit het videodagboek. tijdschriften. Pagina 2 van 3 EXTRA Discriminatie

OPDRACHT 3 Maak de groepsopdracht in een groep van maximaal 4 leerlingen

INSTRUCTIE 1 Knip de kaartjes op het knipvel uit.

2 Leg ze op een denkbeeldige lijn van: Anton Mussert

De leider van

de NSB De Nederlandse

Spoorwegen Opdracht 3 - knipblad werden107.000 in NS-treinen Joden Discriminatie

naar concentratie en Adolf Hitler vernietigingskampen De leider van Nazi-Duitsland gedeporteerd

Een Nederlandse Een

in AuschwitzSS-bewaker politieagent Adolf Eichman Hij arresteerde Hij had de leiding Joden bij razzia’s niet heel over de deportatie

van de joden Een schooldirecteur

Stelde lijsten op van Een winkelier hoeveel Joden er op Hij hing een bord zijn school zaten verantwoordelijk verantwoordelijk Verboden voor Joden in zijn winkel en ver kocht niet aan Joden Lid van de

NSB Rudolf Höss - Kampcommandant Een van Auschwitz stoker naar Westerbork 3 Beargumenteer je eigen mening en geef elkaar op de trein

------de ruimte om aan het woord te zijn. ------Er is geen goed of fout antwoord!

Wie waren er toen verantwoordelijk? Deze vraag is moeilijk te Niet in de beantwoorden. omdat het eerste plaats antwoord voor iedereen anders kan zijn.

We leven nu in een andere tijd. Maar welke OPDRACHT 4 groepen worden vandaag gediscrimineerd Bespreek deze en door wie? vraag met de hele klas

Neem vervolgens één voorbeeld dat wordt opgenoemd en probeer samen te benoemen wie hier verantwoordelijk voor zijn. Pagina 3 van 3 (knipblad) EXTRA Discriminatie

De Nederlandse Spoorwegen Anton Mussert

107.000 Joden Een SS-bewaker De leider van werden in NS-treinen in Auschwitz de NSB naar concentratie en vernietigingskampen gedeporteerd

Een Nederlandse Een schooldirecteur Adolf Hitler politieagent Stelde lijsten op van De leider van Hij arresteerde hoeveel Joden er op Nazi-Duitsland Joden bij razzia’s zijn school zaten

Adolf Eichman Een winkelier Rudolf Höss Hij had de leiding Hij hing een bord over de deportatie Verboden voor Joden Kampcommandant van de Joden in zijn winkel en ver- van Auschwitz kocht niet aan Joden

------Een stoker op de trein Lid van de NSB ------naar Westerbork ------Pagina 1 van 2 Handleiding bij EXTRA Discriminatie

EXTRA EXTRA bij Bij de serie Anne Frank videodagboek 1 Leerlingen kijken samen de extra Videodagboekaflevering 1 zijn zeven educatieve extra’s gemaakt in de klas. Mijn mooiste cadeau die de afleveringen in context van de 2 Leerlingen interpreteren zelf de Voor wie Jodenvervolging en Tweede Wereldoor- historische bron(nen). Leerlingen onderbouw VO log plaatsen. Het is handig de EXTRA 3 Leerlingen werken per vier aan een (geschiedenis, burgerschap, samen met de klas te bekijken en vervol- groepsopdracht. mentoruur, maatschappijleer) gens aan de werkvormen te beginnen. 4 Leerlingen bespreken klassikaal de Duur De werkvormen zijn opgebouwd uit de denkvraag die aan het eind van de 30 minuten volgende onderdelen. extra in beeld is. Thema's; WOII, Jodenvervolging, discriminatie en verantwoordelijkheid Stap 1 Stap 3 Vorm SAMEN KIJKEN GROEPSOPDRACHT Individuele en groepsopdrachten plus plenaire afsluiting Bekijk het informatie filmpje bij deze Werkwijze Benodigdheden aflevering: EXTRA Discriminatie. – Deel de werkbladen en scharen uit Filmpje Extra Discriminatie Deze extra hoort bij aflevering 1 van het – Verdeel de klas in groepjes van 4 Werkbladen PDF (downloaden & Anne Frank videodagboek. – Laat de groepjes ± 10 minuten aan de afdrukken op 100%) opdracht werken Scharen Toen de nazi's in 1940 Nederland be- – Bespreek plenair en vergelijk de ver- Leerdoelen zetten, werden Joden gediscrimineerd, antwoordelijkheidslijnen met elkaar: Leerlingen zien dat de Jodenvervol- vervolgd en uiteindelijk vermoord. Deze Wat was de discussie in de groepjes? ging geen onafwendbaar proces was, video vertelt het verhaal van de staps- maar dat het steeds ging om mensen gewijze uitsluiting waar de familie Frank Uitwerking groepsopdracht die beslissingen namen (vaak onder mee te maken kreeg in die tijd. Hoe Wie zijn er verantwoordelijk? druk van omstandigheden); Leerlin- werkte deze en welke gevolgen had dat? Voor de uitwerking van deze opdracht gen denken na over de verschillende zijn meerdere opties mogelijk. Het gaat verantwoordelijkheden en daden die Stap 2 er bij deze opdracht om dat leerlingen bijdroegen aan de Jodenvervolging. INTERPRETEREN nadenken over de verantwoordelijkheid van de verschillende daders. Leerlingen bekijken en interpreteren TIP Bekijk ook het filmpje de historische bronnen. Bespreek hun ▶ Van dagboek naar camera! samen bevindingen met de hele klas. Extra info over de met de leerlingen. In dit filmpje verschillende daders wordt uitgelegd hoe de serie tot Bron: lijst met anti joodse maatregelen stand is gekomen. Op deze lijst zijn verschillende anti-jood- Adolf Hitler se maatregelen te lezen. vanaf septem- Adolf Hitler was de ‘Führer’. Onder zijn ber 1941 mogen joden in Nederland niet leiding werd de Jodenvervolging een geraakt door wat hij zag, maar ging meer naar de bioscoop. feit. dan een stukje paardrijden om het nare gevoel kwijt te raken. Bron: bioscoopkaartje Adolf Eichmann Sommige Joden organiseren daarom film- Adolf Eichmann was een zeer goed SS-bewaker Auschwitz voorstellingen thuis, ook de familie Frank. organisator en was verantwoordelijk ‘Bevel is bevel’ gold zeker voor de Anne en haar vriendin Jacqueline maakten voor het transport van de Joden uit heel elite-soldaten van de SS. Zij zagen het echte kaartjes voor deze voorstellingen. Europa naar de vernietigingskampen. als hun lot en taak om dit werk te doen. Op het kaartje van de filmvoorstelling van Hij wist heel goed wat de Joden stond Verreweg de meesten van hen zijn nooit zondag 1 maart 1942 dat Jacqueline bete wachten en was wat later werd ge- veroordeeld (80%) waard heeft, staat de rij en haar stoelnum- noemd een ‘Schreibtischtäter’ (misdadi- mer. Het kaartje is zelfs afgestempeld. ger van achter zijn bureau). Lid van de NSB In Nederland collaboreerde zo’n 5 Bron: foto filmset Rudolf Höss procent van de bevolking met de nazi’s. Op deze foto is een fragment te zien uit Höss wist en zag ‘alles’. Hij stelde er Hieronder rekenen we ook burgers die het videodagboek van de filmavond die een eer in om ‘zijn’ Auschwitz zo goed lid werden van de Nationaal socialisti- Anne bij haar thuis organiseerde. mogelijk te managen. Hij werd wel eens sche beweging. De Nederlandse politieke tak van het Nationaal socialisme. De naar de concentratie- en vernietigings- Pagina 2 van 2 NSB had vooral aanhangers onder de kampen werden gedeporteerd: 107.000 middenklasse, middenstanders, ambte- mensen in totaal. Hiervan kwam er Handleiding bij naren en kleine boeren. slechts 5.000 levend terug. De NS ver- EXTRA Discriminatie dienden veel geld aan de transporten. Een winkelier In 2005 bood de toenmalig directeur Vanaf september 1941 kwam er een hele van de NS hiervoor excuses aan. In 2019 rits aan verboden die Joden uit het sociaal volgde een compensatie in geld. TIP Stel samen met de klas maatschappelijke leven moesten we- gespreksregels op voordat je begint. ren. Overal zag je de borden verboden Stap 4 Hier kun je gedurende het gesprek voor Joden. Winkeliers werden vanaf…. DENKVRAAG naar verwijzen indien nodig. verplicht de borden met ‘verboden voor Denk aan: we zijn positief naar joden’ in hun winkels te hangen. Er waren Aan het eind van de EXTRA elkaar, luisteren naar elkaar, ook winkeliers die dat uit protest niet Discriminatie wordt er een vraag reageren inhoudelijk op elkaar. deden. gesteld: We leven nu in een andere tijd. Maar welke groepen worden vandaag Een schooldirecteur gediscrimineerd en door wie? Op 9 juli 1941 kregen alle schoolhoof- TIP Als je meer wilt weten over hoe je den het verzoek om een lijst samen te Bespreek deze vraag met de hele klas. als docent vooroordelen en (ervarin- stellen van Joodse leerlingen. De rectrix Begin eerst met het bespreken in kleine gen met) discriminatie op een veilige van het gemeentelijk lyceum voor meis- groepjes en koppel daarna terug met de manier bespreekbaar kunt maken jes, waar Margot Frank op zat, leverde hele klas. in de klas, kun je deelnemen aan de een week later een overzicht aan waarin online cursus ▶ Begin bij jezelf! stond welke leerlingen Joods waren. Neem vervolgens enkele voorbeelden Zo had de nazi bezetter een overzicht die worden opgenoemd en probeer sa- om wie het ging. Na de zomer van 1941 men te benoemen wie hier verantwoor- werden Joden van school gestuurd en delijk voor zijn. moesten zij naar aparte scholen voor joden. Er waren ook schooldirecteuren die weigerden dergelijke lijsten aan te TIPS BIJ LESGEVEN OP AFSTAND 1 Je laat je leerling individueel aan de leveren. opdracht werken. De bevindingen Van tevoren bespreek je plenair, mits dit technisch Anton Mussert Download het werkblad en de docen- mogelijk is. Als oprichter en leider van de NSB was tenhandleiding. Stuur je leerlingen het 2 Je laat hen in groepsverband werken. Anton Mussert een fanatieke Natio- werkblad toe en geef hen duidelijke Bedenk in dit geval van tevoren hóe je naalsocialist. Hij werd na de bevrijding instructies wat je van hen verwacht. leerlingen in groepsverband (twee of schuldig bevonden aan hoogverraad en Werk je allemaal op hetzelfde tijdstip aan viertallen) wilt laten samenwerken. ter dood veroordeeld. de opdrachten? Welke opdrachten maak je alleen en welke in groepsverband? Opdracht 4 (duur ± 15 min) Nederlandse politieagent Hóe en via welk platform werk je samen? Opdracht 4 is bedoeld om gezamenlijk Politiemensen in Nederland waren in Hoeveel tijd heb je per opdracht? Hoe in de klas te bespreken. Hierbij een aan- meer of mindere mate betrokken bij het wil je dat zij na afloop het werkblad inle- tal suggesties: oppakken van Joden. De meesten deden veren? Hoe communiceer je de antwoor- 1 Laat leerlingen individueel aan deze het met tegenzin, maar verzetten zich den (te vinden in de DHL) op de opdrach- opdracht werken. Leerlingen denken niet tegen hun opdracht. De gezagsge- ten na afloop? na over de denkvraag en vullen hun trouwheid was groot. antwoord online in. Opdracht 1 en 2 (duur ± 15 min) 2 Laat hen vervolgens een kort bericht/ Stoker op de trein naar Westerbork De eerste twee opdrachten zijn individu- vlog/blog maken over de denkvraag. Tot de grote treinstaking aan het einde eel te maken, leerlingen kunnen zelfstan- Ze kunnen hiervoor gebruik maken van van de oorlog reden alle treinen ge- dig het filmpje kijken en de antwoorden voorbeelden uit de media of misschien woon. Maar het personeel van de NS op het werkblad invullen. hebben ze zelf wel iets meegemaakt reed liever niet op de trein die Joden wat ze willen delen of waren getuige naar Westerbork bracht. Daarom kregen Indien technisch mogelijk kun je ervoor van een discriminerende opmerking. degenen die daar geen problemen mee kiezen gezamenlijk te starten en het 3 Start een gesprek over de denkvraag hadden extra geld. filmpje met elkaar te bekijken. online: Wat is discriminatie en is het altijd makkelijk te herkennen? De Nederlandse Spoorwegen Opdracht 3 (duur ± 15 min) De Nederlandse spoorwegen hebben, Opdracht 3 is bedoeld als groepsop- ▶ Zie discriminatie en gelijke rechten zonder protest, duizenden wagons in- dracht. Je kunt twee dingen doen: gezet waarmee mensen van Westerbork Pagina 1 van 3 Werkvorm bij EXTRA Annes dagboek EXTRA

Anne hield van 12 juni 1942 tot 1 augustus 1944 een dagboek bij. Luna als Anne met een facsimile van het Het dagboek is in meer dan 70 talen vertaald. Ze was niet de enige die tijdens de roodgeruite dagboek. oorlog een dagboek bijhield. Veel meer jongeren deden dat. Deze video vertelt waarom het dagboek van Anne OPDRACHT 1 Frank zo bekend is geworden. Bekijk aflevering 3 ▶ Mijn grote droom en bijbehorende ▶ EXTRA Annes Dagboek

OPDRACHT 2 Bekijk deze foto’s en beantwoord de volgende vragen

Wil je alle kamers van het Achterhuis zien?

Het échte kamertje van Anne Frank in het Bekijk dan Deze twee foto's zijn van de filmset waar het . Achterhuis. Deze is leeg. De nazi's namen na Het Achterhuis online videodagboek is opgenomen. Deze zijn de arrestatie ook alle meubels en spullen mee. ▶ www.annefrank.org/ gemeubileerd. Alles is zo goed als naar waarheid achterhuis nagebouwd en ingericht. a) Waarom denk je dat Otto Frank er bewust b) Welk detail van deze reconstructie klopt voor heeft gekozen de kamers in het écht niet? Achterhuis leeg te laten?

Pagina 2 van 3 OPDRACHT 3 Maak de groepsopdracht in tweetallen EXTRA Annes dagboek

Doordat Anne haar ervaringen en gedachtes opschreef, weten we nu meer over de tijd en de omstandigheden waarin zij leefde. Mensen leggen al eeuwen lang hun ervaringen en gedachtes vast, dit gebeurde ook vóór de Tweede Wereldoorlog en tot op de dag van vandaag doen we dat nog steeds.

INSTRUCTIE

Men kan zeggen je moet je mond houden, maar№ geen1 1 Lees alle citaten op pagina 3. Kies er één uit die je aanspreekt. niet. oordeelNiemand hebben kan een bestaat ander zijn oordeel verbieden, al is

diegene nog zo jong.

Wij leven allen, maar weten mensenNa elkealtijd: oorlog ‘Nooit zeggen meer’, niet waarom en waarvoor,№2 dit was zo verschrikkelijk№4 wij leven allen met het doel Pagina 3 van 3 Citaat nummer dat we er alles aan moeten gelukkig te worden, wij leven doen om dit te voorkomen’. allen verschillend en toch EXTRA Maar mensen eindigen altijd weer in een gevecht, mensen Annes dagboek

veranderen niet’. gelijk. Waarvoor dient nu de oorlog? Het is een groot wonder dat ik Waarom kunnen de mensen niet al m’n verwachtingen heb №3 №5 niet vreedzaam met elkaar opgegeven…. Toch houdt ik 2 Vink aan: Wie zou dit gezegd kunnen hebben en wanneer? en danLaat ben me ik mezelf tevreden.№7 zijn ze vast, ondanks alles, omdat ik nog steeds aan de innerlijke

goedheid van de mensen leven?

geloof.

Hoe mooi is het dat niemand een dag№ hoeft6 Ieder kind moet zichzelf betekentGeluk ervoor verdienen te№ werken8 te wachten met het doen opvoeden, ouders№ kunnen10 veranderen van de wereld. en goed te doen. aanwijzingenalleen raad meegeven. of goede

Student Middeleeuwen №9 Wij, jongeren, hebben Mensen die een №11 godsdienst hebben, buiten,Mijn naar raad de is:natuur... ‘Ga№13 naar en meningendubbele te handhaven moeite onze in probeer het geluk in jezelf te een tijd waarin alle idealisme mogen blij zijn. hervinden; denk aan al het vernield en verpletterd wordt. mooie wat er in jezelf en om je Influencer Romeinse tijd voor Christus heen groeit en wees gelukkig’. Ik geloof nooit dat de oorlog alleen van de grote miljoenenIk voel mensen het leed№ mee12 van … mannen, van de regeerders№14 en toch denk ik …. Dat ook en kapitalisten komt. O nee, deze wreedheid zal ophouden, dat er weer rust en vrede in de de kleine man doet het net zo graag, anders zouden de volkeren er toch al lang tegen wereldorde zal zijn. Filosoof 20e eeuw in opstand zijn gekomen! Eens zal deze verschrikkelijke oorlog toch wel aflopen, eens №15 zullen wij toch weer mensen Docent Nu en niet alleen joden zijn! Vlogger Anders: Politicus Mensenrechtenactivist Schrijver Anders:

3 Bespreek je antwoorden met je klasgenoot.

OPDRACHT 4 Wat moeten mensen over 75 jaar weten over deze tijd?

Bespreek deze vraag met de hele klas. Neem vervolgens een Wil je meer weten over voorbeeld dat wordt genoemd en bedenk wát en hóe we van- de tijd in het Achterhuis? Het Achterhuis daag de dag dingen vastleggen en wáárom we dat doen? Lees dan van Anne Frank.

a) Wat en hoe? b) Waarom? Pagina 3 van 3 EXTRA Annes dagboek

№1 №2 №3

Men kan zeggen je moet je Wij leven allen, maar weten Waarvoor dient nu de oorlog? mond houden, maar geen niet waarom en waarvoor, Waarom kunnen de mensen oordeel hebben bestaat wij leven allen met het doel niet vreedzaam met elkaar niet. Niemand kan een ander gelukkig te worden, wij leven leven? zijn oordeel verbieden, al is allen verschillend en toch diegene nog zo jong. gelijk.

№4 №5 №6 Na elke oorlog zeggen mensen altijd: ‘Nooit meer’, Het is een groot wonder dat ik Hoe mooi is het dat dit was zo verschrikkelijk niet al m’n verwachtingen heb niemand een dag hoeft dat we er alles aan moeten opgegeven…. Toch houd ik ze te wachten met het doen doen om dit te voorkomen’. vast, ondanks alles, omdat ik veranderen van de wereld. Maar mensen eindigen altijd nog steeds aan de innerlijke weer in een gevecht, mensen goedheid van de mensen veranderen niet’. geloof.

№7 №8 №9

Laat me mezelf zijn Geluk verdienen Mensen die een en dan ben ik tevreden. betekent ervoor te werken godsdienst hebben, en goed te doen. mogen blij zijn.

№10 №11 №12

Ieder kind moet zichzelf Wij, jongeren, hebben Ik voel het leed van opvoeden, ouders kunnen dubbele moeite onze miljoenen mensen mee … alleen raad of goede meningen te handhaven in en toch denk ik …. Dat ook aanwijzingen meegeven. een tijd waarin alle idealisme deze wreedheid zal ophouden, vernield en verpletterd wordt. dat er weer rust en vrede in de wereldorde zal zijn.

№13 №14 №15 Ik geloof nooit dat de Mijn raad is: ‘Ga naar oorlog alleen van de grote Eens zal deze verschrikkelijke buiten, naar de natuur... en mannen, van de regeerders oorlog toch wel aflopen, eens probeer het geluk in jezelf te en kapitalisten komt. O nee, zullen wij toch weer mensen hervinden; denk aan al het de kleine man doet het net en niet alleen Joden zijn! mooie wat er in jezelf en om je zo graag, anders zouden de heen groeit en wees gelukkig’. volkeren er toch al lang tegen in opstand zijn gekomen! Pagina 1 van 2 Handleiding bij EXTRA Annes dagboek

EXTRA EXTRA bij Bij de serie Anne Frank videodagboek 1 Leerlingen kijken samen de extra Videodagboekaflevering 3 zijn zeven educatieve extra’s gemaakt in de klas. Mijn grote droom die de afleveringen in context tot de 2 Leerlingen interpreteren zelf de Voor wie Jodenvervolging en Tweede Wereldoor- historische bron(nen). Leerlingen onderbouw VO log plaatsen. Het is handig de EXTRA 3 Leerlingen werken in groepsverband (geschiedenis, burgerschap, samen met de klas te bekijken en vervol- aan een groepsopdracht. mentoruur, maatschappijleer) gens aan de werkvormen te beginnen. 4 Leerlingen bespreken klassikaal de Duur De werkvorm is opgebouwd uit de denkvraag die aan het eind van de 30 minuten volgende onderdelen. extra in beeld is. Thema's WOII, Het Achterhuis en dagboeken Vorm Stap 1 – Bespreek plenair en vergelijk de Individuele en groepsopdrachten plus SAMEN KIJKEN antwoorden met elkaar; wat was de plenaire afsluiting discussie in de groepjes? Benodigdheden Bekijk samen de EXTRA Annes dagboek Filmpje EXTRA Annes dagboek Anne hield van 1942 tot 1 augustus 1944 Uitwerking groepsopdracht Werkbladen PDF (downloaden & een dagboek bij. Zij was niet de eni- Alle citaten zijn geschreven door Anne afdrukken op 100%) ge die tijdens de oorlog een dagboek Frank. Deze komen niet alleen uit haar Leerdoelen bijhield. Veel meer jongeren deden dagboek maar ook uit andere stukken Leerlingen leren het werk van Anne dat. Deze video vertelt het verhaal van die ze schreef. Zoals korte verhaaltjes. De als schrijfster kennen; Leerlingen waarom het dagboek van Anne Frank zo meeste quotes schreef Anne in de laat- worden zich bewust van de herken- bekend is geworden. ste fase van haar schrijven, na de oproep baarheid en tijdloosheid van thema’s van Minister Bolkenstein besluit ze alles (oorlog, menselijk gedrag, identiteit, Stap 2 wat ze tot dan toe heeft geschreven, te geluk) waar Anne over schreef. INTERPRETEREN herschrijven tot een roman, een roman die zij ná de oorlog wilde uitgeven. Leerlingen bekijken en interpreteren TIP Bekijk ook het filmpje ▶ Van dag- individueel de foto’s. Bespreek hun be- Extra info over de citaten boek naar camera! samen met de leer- vindingen met de hele klas. lingen. In dit filmpje wordt uitgelegd №1 hoe de serie tot stand is gekomen. Foto 1: de ‘echte kamer’ van Anne Frank, Men kan zeggen je moet je mond leeg zoals deze in het Anne Frank huis houden, maar geen oordeel hebben te bezichtigen is. Toen Otto Frank terug bestaat niet. Niemand kan een ander zijn te voorkomen’. Maar mensen eindigen kwam na de oorlog en het museum oordeel verbieden, al is diegene nog zo altijd weer in een gevecht, mensen ver- opende, koos hij er bewust voor de jong! anderen niet. kamers in het Achterhuis leeg te laten. — Anne Frank, 2 maart 1944 — Anne Frank, in verhaaltjes en Hij voelde er weinig voor deze her in gebeurtenissen uit het Achterhuis – te richten met meubels en bovendien №2 Cady's leven symboliseerde de leegte van de kamers, Wij leven allen, maar weten niet waar- de leegte die hij voelde toen hij als enige om en waarvoor, wij leven allen met het №5 van zijn gezin de oorlog overleefde. doel gelukkig te worden, wij leven allen Het is een groot wonder dat ik niet al m’n Foto 3: De reconstructie van het schrijf- verschillend en toch gelijk. verwachtingen heb opgegeven…. Toch tafeltje is ook gebruikt voor de filmop- — Anne Frank, 6 juli 1944 houd ik ze vast, ondanks alles, omdat ik namen van het videodagboek van Anne nog steeds aan de innerlijke goedheid Frank. Wat niet klopt aan de foto is dat er №3 van de mensen geloof. op de tafel een vlogcamera ligt. Waarvoor dient nu de oorlog? Waarom — Anne Frank, 15 juli 1944 kunnen de mensen niet vreedzaam met Stap 3 elkaar leven? №6 GROEPSOPDRACHT — Anne Frank, 3 mei 1944 Hoe mooi is het dat niemand een dag hoeft te wachten met het doen Werkwijze №4 veranderen van de wereld. – Verdeel de klas in groepjes van twee Na elke oorlog zeggen mensen altijd: — Anne Frank in korte verhaaltjes – Laat de groepjes ±10 minuten aan de ‘Nooit meer’, dit was zo verschrikkelijk 26 maart 1944 opdracht werken dat we er alles aan moeten doen om dit №7 Stap 4 Pagina 2 van 2 Laat me mezelf zijn en dan ben ik DENKVRAAG tevreden. Handleiding bij — Anne Frank, 11 april 1944 Op het einde van de EXTRA Annes EXTRA Annes dagboek dagboek wordt er een vraag gesteld: №8 Wat vind jij belangrijk om vast te leggen Geluk verdienen betekent ervoor te voor later? Wat moeten mensen over 75 werken en goed te doen. jaar weten over deze tijd? TIP Stel samen met de klas — Anne Frank, 6 juli 1944 gespreksregels op voordat je begint. Bespreek deze vraag met de klas. Begin Hier kunt je gedurende het gesprek №9 eerst met het bespreken in kleine groep- naar wijzen indien nodig. Mensen die een godsdienst hebben, jes en koppel daarna terug met de hele Denk aan: we zijn positief naar mogen blij zijn. klas. elkaar, luisteren naar elkaar, — Anne Frank, 6 juli 1944 reageren inhoudelijk op elkaar. Neem vervolgens enkele voorbeelden №10 die worden opgenoemd, of misschien Ieder kind moet zichzelf opvoeden, kunnen leerlingen deze wel laten zien. TIP Als je meer wilt weten over hoe je ouders kunnen alleen raad of goede Probeer samen te bedenken wáárom we als docent vooroordelen en (ervarin- aanwijzingen meegeven. vandaag dingen vastleggen en hóe we gen met) discriminatie op een veilige — Anne Frank, 15 juli 1944 dat in deze tijd doen. manier bespreekbaar kunt maken in de klas, kun je deelnemen aan de №11 online cursus ▶ Begin bij jezelf! Wij, jongeren, hebben dubbele moeite onze meningen te handhaven in een tijd waarin alle idealisme vernield en TIP Laat leerlingen een vlog maken verpletterd wordt. (per twee) waarin zij een belangrijke — Anne Frank, 15 juli 1944 gebeurtenis van vandaag vastleggen die we niet mogen vergeten. №12 Ik voel het leed van miljoenen mensen mee…en toch denk ik …. Dat ook deze wreedheid zal ophouden, dat er weer TIPS BIJ LESGEVEN OP AFSTAND Opdracht 3 (duur ± 15 min) rust en vrede in de wereldorde zal ko- Opdracht 3 is bedoeld als groepsop- men. Van tevoren dracht. Je kunt twee dingen doen: — Anne Frank, 15 juli 1944 Download het werkblad en de docen- 1 Je laat je leerling individueel aan de tenhandleiding. Stuur je leerlingen het opdracht werken. Zij kunnen hun ant- №13 werkblad toe en geef hen duidelijke woorden online invullen. Mijn raad is: ‘Ga naar buiten, naar de instructies wat je van hen verwacht. 2 Je laat hen in groepsverband werken. natuur... en probeer het geluk in jezelf Werk je allemaal op hetzelfde tijdstip aan Bedenk in dit geval van tevoren hóe je te hervinden; denk aan al het mooie wat de opdrachten? Welke opdrachten maak leerlingen in groepsverband (twee of er in jezelf en om je heen groeit en wees je alleen en welke in groepsverband? viertallen) wilt laten samenwerken. Zij gelukkig’. Hóe en via welk platform werk je samen? kunnen hun antwoorden online invullen. — Anne Frank, 7 maart 1944 Hoeveel tijd heb je per opdracht? Hoe wil je dat zij na afloop het werkblad inle- Opdracht 4 (duur ± 15 min) №14 veren? Hoe communiceer je de antwoor- Opdracht 4 is bedoeld om gezamenlijk Ik geloof nooit dat de oorlog alleen van den (te vinden in de DHL) op de opdrach- in de klas te bespreken. Hierbij een aan- de grote mannen, van de regeerders en ten na afloop? tal suggesties: kapitalisten komt. O nee, de kleine man 1 Laat leerlingen individueel aan deze doet het net zo graag, anders zouden de Opdracht 1 en 2 (duur ± 15 min) opdracht werken. Leerlingen denken volkeren er toch al lang tegen in opstand De eerste twee opdrachten zijn individu- na over de denkvraag en vullen hun zijn gekomen!’. eel te maken, leerlingen kunnen zelfstan- antwoord online in. — Anne Frank, 3 mei 1944 dig het filmpje kijken en de antwoorden 2 Laat leerlingen een vlog maken (in- op het werkblad invullen. dividueel of per twee) waarin zij een №15 belangrijke gebeurtenis van vandaag Eens zal deze verschrikkelijke oorlog Indien technisch mogelijk kun je ervoor vastleggen die we niet mogen vergeten. toch wel aflopen, eens zullen wij toch kiezen gezamenlijk te starten en het 3 Start een gesprek over de denkvraag weer mensen en niet alleen Joden zijn!’ filmpje met elkaar te bekijken. online: Wat vinden zij belangrijk om — Anne Frank, 11 april 1944 vast te leggen voor later en hóe doen zij dat? Pagina 1 van 3 Werkvorm bij EXTRA Zondebok EXTRA

Deze video vertelt het verhaal over de werking van het zondebok denken. Amsterdam 1943—Een schoolklas van de Foto van de set tijdens de opnames van het Tijdens de bezetting werden Joden Van Dethschool (huishoudschool) met Joodse Anne Frank videodagboek. buitengesloten en vervolgd. Het meisjes met Jodensterren. © Verzetsmuseum begon ermee dat ze door Hitler Amsterdam werden aangewezen als zondebok. Wat voor impact had dat op hen? OPDRACHT 1

Bekijk aflevering 7 ▶ Jodenhaat en bijbehorende ▶ EXTRA Zondebok

OPDRACHT 2 Zoekopdracht

De Holocaust of Sjoa wordt ook wel een genocide (volkenmoord) genoemd. Het begon met het aanwijzen van een groep als zondebok en het eindigde met 6 miljoen onschuldige slachtofers. De Holocaust is niet de enige genocide uit de geschiedenis. a) Ken je nog andere voorbeelden van genocide?

b) Welke groep werd toen als zondebok aangewezen?

TIP Google de termen Holocaust , Sjoa en genocide en kijk wat je er over te weten komt! Pagina 2 van 3 OPDRACHT 3 Stappen van uitsluiting EXTRA Zondebok

Een genocide gebeurt niet van de één op andere dag. Volgens de onderzoeker Gregory Stanton is dit een proces van tien stappen met een begin en een eind. a) Lees de 10 stappen van uitsluiting en bekijk de 10 foto’s op pagina 3. Welke stap hoort bij welke foto? Schrijf de juiste stap bij de juiste foto.

DE 10 STAPPEN VAN STANTON — Let op, hier staan ze door elkaar!

POLARISATIE E MOORD N ORGANISATIE N DEPORTATIE I DISCRIMINATIE D Mensen worden tegen Het fysieke moorden Vervolging van minder- Slachtofers worden De meerderheid dis- elkaar opgezet. Het is van mensen begint op heden is altijd georga- van georganiseerde crimineert de minder- links of rechts, voor of grote schaal. Gesteund niseerd, vaak door de verzamelplaatsen heid. Hiervoor wordt tegen. Een duidelijke door de staat ver- staat met medewerking onder dwang naar de gebruik gemaakt van scheiding tussen be- moorden daders hun van organisaties en moordplekken ge- wetten en macht om de volkingsgroepen treedt slachtofers. mensen. bracht. minderheidsgroep hun in werking. rechten te ontnemen.

VOORBEREIDING K SYMBOLISATIE R ONTMENSELIJKING E CLASSIFICATIE H ONTKENNING G Voordat deportatie Mensen worden letter- Mensen worden als Het aanwijzen van een Daders van genocide en het vermoorden lijk gelabeld met woor- minderwaardig neer- zondebok. In tijden van proberen hun sporen begint, worden er voor- den en symbolen. gezet, vergeleken spanningen krijgen te wissen en het bereidingen getrofen Zo is herkenbaar wie met beesten en ook minderheidsgroepen bewijsmateriaal te door de daders om het tot de minderheids- op beestachtige wijze de schuld. vernietigen. proces zo goed moge- groep behoort. behandeld. Haatpropa- lijk te laten verlopen. ganda vol met stereo- typeringen draagt hier aan bij.

b) Zet nu de 10 stappen in de goede volgorde. Welk woord krijg je als je STAP 1 Twee staan er al goed. van boven STAP 2 Polarisatie E naar onder c) Bespreek met elkaar. leest? STAP 3 Bij welke stap is het als burger nog mogelijk om in te grijpen? STAP 4 STAP 5 STAP 6 Organisatie N Wat zou je kunnen doen en wie heb je daar bij nodig? STAP 7 STAP 8 STAP 9 STAP 10

OPDRACHT 4 Kun jij je voorstellen dat je als zondebok wordt aangewezen? Pagina 3 van 3 EXTRA Zondebok

Gaskamer in vernietigingskamp Majdanek, Juni 1941—door de anti-Joodse maatregelen gelegen in het door nazi-Duitsland bezette mogen Joden niks meer en raken steeds Polen. © Wiki CC BY-SA 3.0 pl verder geïsoleerd. © NIOD

1943—Transport vanuit Westerbork. In totaal zijn er 97 transporten naar de vernietings- kampen gegaan van 15 juli 1942 t/m 13 sept 1931—Otto met zijn dochters Margot (L) en 1944. © NIOD Anne (R). De familie Frank is Joods. © Anne Frank Stichting

1942—Amsterdam, Esther, Max en Barend Smeer met Jodenster. Deze werd verplicht vanaf mei 1942 voor iedereen boven de zes jaar. © Joods Historisch Museum Auschwitz Birkenau, restanten van een gaskamer en crematorium. Vlak voor de bevrijding blazen de nazi’s de gaskamers en 1943—Een Duitse leerling krijgt het verschil crematoria op. © wiki CC BY 2.5 pl tussen Ariërs en Joden uitgelegd, deze ideo- logie van de superioriteit van de Duitsers lag ten grondslag aan het nationaal socialisme. © Deutsches Historisches Museum, Berlin

Deze stippenkaart is in 1941 gemaakt in 1943—Joden worden naar de Hollandsche opdracht van de nazi’s door NL ambtenaren Schouwburg gebracht voordat zij naar Het brengt in kaart waar Joden woonden. 1934—Dit voorbeeld laat het vooroordeel het doorgangskamp Westerbork worden Hierdoor verliep de organisatie van het op- zien hoe Joden uit zijn op macht. Ze worden gestuurd. Voorafgaand moesten zij al hun be- pakken van Joden sneller. © Verzetsmuseum vergeleken met ratten, spinnen en ander zittingen inleveren en gedwongen in Joodse Amsterdam ongedierte. wijken wonen. © Verzetsmuseum Amsterdam Pagina 1 van 3 Handleiding bij EXTRA Zondebok

EXTRA EXTRA bij Bij de serie Anne Frank videodagboek 1 Leerlingen kijken samen de extra Videodagboekaflevering 7 zijn zeven educatieve extra’s gemaakt in de klas. Jodenhaat die de afleveringen in context tot de 2 Leerlingen interpreteren zelf de Voor wie Jodenvervolging en Tweede Wereldoor- historische bron(nen). Leerlingen onderbouw VO log plaatsen. Het is handig de EXTRA 3 Leerlingen werken in groepsverband (geschiedenis, burgerschap, samen met de klas te bekijken en vervol- aan een groepsopdracht. mentoruur, maatschappijleer) gens aan de werkvormen te beginnen. 4 Leerlingen bespreken klassikaal de Duur De werkvorm is opgebouwd uit de denkvraag die aan het eind van de 30 minuten volgende onderdelen. extra in beeld is. Thema's WOII, Jodenvervolging, discriminatie, zondebok, genocide Stap 1 Stap 3 Vorm SAMEN KIJKEN GROEPSOPDRACHT Individuele en groepsopdrachten plus STAPPEN VAN UITSLUITING plenaire afsluiting Bekijk samen de EXTRA Zondebok. Benodigdheden Deze video vertelt het verhaal over de Werkwijze Filmpje EXTRA Zondebok werking van het zondebok denken. On- – Verdeel de klas in groepjes van twee. Werkbladen PDF (downloaden & der de nazi's werden Joden buitengeslo- – Laat de tweetallen ± 15 minuten aan afdrukken op 100%) ten en vervolgd. Het begon ermee dat opdracht A en B werken. Leerdoelen ze door Hitler werden aangewezen als – Deel vervolgens de uitwerking uit en Leerlingen kennen het begrip genocide zondebok. Wat betekende dat voor hen? bespreek plenair opdracht C. en kunnen andere voorbeelden van genocide noemen; Leerlingen kennen Tips bij bespreken C de begrippen die bij de 10 stappen van Stap 2 – Geef leerlingen mee dat veel van de genocide horen; Leerlingen zien dat INTERPRETEREN stappen parallel aan elkaar lopen, dit de Jodenvervolging een proces van zijn processen. Deze processen zijn stappen was. De aaneenschakeling van Uitwerking a+b altijd gedreven en uitgevoerd door deze stappen resulteerde uiteindelijk in Enkele voorbeelden zijn: mensen. Je kunt ze als het ware voor- de moord op 6 miljoen Joden; Leerlin- – In Cambodja werden tussen 1975 en spellen. Stantons theorie rust op de gen denken na over het principe zonde- 1979 naar schatting 1,7 miljoen men- gedachte; als je de stappen kan voor- bok en staan stil bij eigen ervaringen. sen vermoord door de streng commu- spellen, dan zou je genocide kunnen nistische Rode Khmer onder leiding voorkomen. van Pol Pot. – Met name bij de eerste stappen kun Zondebok: intellectuelen, geleerden, je als burger nog invloed uitoefenen. TIP Persoonlijk verhaal—laat leerlin- gelovigen, stedelingen en families; Dit wordt echter steeds beperkter gen via ▶ Joods digitaal monument iedereen die geen agrarische en com- wanneer de situatie escaleert en het uitzoeken wat er met de familie munistische cultuur aanhing. proces zich in één van de laatste fases Smeer is gebeurd (foto symbolisatie). – De genocide in Rwanda in 1994 kostte bevind. naar schatting ruim een half miljoen – Wat kun je zelf doen? Denk aan: Tutsi het leven. kritisch media/informatie/bronnen Uitwerking vraag 3b Zondebok: hoofdzakelijk Tutsi. beschouwen, bewust zijn van eigen – Tussen 1895 en 1923 zijn naar schat- vooroordelen en denkbeelden over STAP 1 Classificatie H ting 1 miljoen Armeniërs vermoord anderen, open staan voor andere STAP 2 Polarisatie E door de Ottomaanse autoriteiten (nu denkbeelden, iedereen heeft het recht STAP 3 Symbolisatie R Turkije). Deze genocide wordt tot op om te stemmen, je kunt petities en de dag van vandaag niet erkend door demonstraties organiseren wanneer je STAP 4 Discriminatie D Turkije. onrecht om je heen ziet gebeuren, er STAP 5 Ontmenselijking E Zondebok: Inheemse Armeense bevol- is een meldpunt discriminatie, je kunt STAP 6 Organisatie N kingsgroepen. aangifte doen van ongelijke behande- ling. STAP 7 Voorbereiding K Meer info vind je bij het ▶ NIOD – De theorie van de 10 stappen van STAP 8 Deportatie I genocide komt van Gregory Stanton. STAP 9 Moord N Meer informatie kun je hier vinden: ▶ Genocide watch STAP 10 Ontkenning G Moord Discriminatie Pagina 2 van 3 — uitwerking vraag 3a EXTRA Zondebok

Classificatie

Gaskamer in vernietigingskamp Majdanek, Juni 1941—door de anti-Joodse maatregelen gelegen in door de Duitsers bezette Polen. mogen Joden niks meer en raken steeds © Wiki CC BY-SA 3.0 pl verder geïsoleerd. © NIOD

Deportatie Symbolisatie

Ontkenning Polarisatie

1942—Amsterdam, Esther, Max en Barend Smeer met jodenster. Deze werd verplicht vanaf mei 1942 voor iedereen boven de zes jaar. © Joods Historisch Museum Auschwitz Birkenau, restanten van een gaskamer en crematorium. Vlak voor de bevrijding blazen de nazi’s de gaskamers en 1943—Een Duitse leerling krijgt het verschil crematoria op. © wiki CC BY 2.5 pl tussen Ariers en Joden uitgelegd, deze ideo- logie van de superioriteit van de Duitsers lag ten grondslag aan het nationaal socialisme. © Deutsches Historisches Museum, Berlin

Voorbereiding

Organisatie

Deze stippen kaart is in 1941 gemaakt in 1943—Joden worden naar de Hollandsche opdracht van de nazi’s door NL ambtenaren Ontmenselijking schouwburg gebracht voordat zij naar Het brengt in kaart waar Joden woonden. 1934—Dit voorbeeld laat het vooroordeel het doorgangskamp Westerbork worden Hierdoor verliep de organisatie van het op- zien hoe Joden uit zijn op macht. Ze worden gestuurd. Voorafgaand moesten zij al hun be- pakken van Joden sneller. © Verzetsmuseum vergeleken met ratten, spinnen en ander zittingen inleveren en gedwongen in Joodse Amsterdam ongedierte. wijken wonen. © Verzetsmuseum Amsterdam Stap 4 Pagina 3 van 3 DENKVRAAG Handleiding bij Op het eind van de EXTRA Zondebok, EXTRA Zondebok wordt er een vraag gesteld: Kun jij je voorstellen dat je als zondebok wordt aangewezen? TIP Stel samen met de klas Bespreek deze vraag met de klas. Begin gespreksregels op voordat je begint. eerst met het bespreken in kleine groep- Hier kun je gedurende het gesprek jes en koppel het vervolgens terug met naar wijzen indien nodig. de hele klas. Denk aan: we zijn positief naar elkaar, luisteren naar elkaar, Neem vervolgens enkele voorbeelden reageren inhoudelijk op elkaar. die worden opgenoemd. Zijn er leerlingen die zich dit goed kunnen voorstellen, al dan niet ervaren? Sta hier bij stil en neem de rest van de klas hier in mee. TIP Als je meer wilt weten over hoe je als docent vooroordelen en (ervaringen met) discriminatie op een veilige manier bespreekbaar kunt maken in de klas, kun je deelnemen aan de online cursus ▶ Begin bij jezelf!

TIPS BIJ LESGEVEN OP AFSTAND Opdracht 3 (duur ± 15 min) Opdracht 3 is bedoeld als groepsop- Van tevoren dracht. Je kunt twee dingen doen: Download het werkblad en de docen- 1 Je laat je leerling individueel aan de tenhandleiding. Stuur je leerlingen het opdracht werken. Zij kunnen hun ant- werkblad toe en geef hen duidelijke woorden online invullen. instructies wat je van hen verwacht. 2 Je laat hen in groepsverband werken. Werk je allemaal op hetzelfde tijdstip aan Bedenk in dit geval van tevoren hóe je de opdrachten? Welke opdrachten maak leerlingen in groepsverband (twee of je alleen en welke in groepsverband? viertallen) wilt laten samenwerken. Zij Hóe en via welk platform werk je samen? kunnen hun antwoorden online invullen. Hoeveel tijd heb je per opdracht? Hoe wil je dat zij na afloop het werkblad inle- Opdracht 4 (duur ± 15 min) veren? Hoe communiceer je de antwoor- Opdracht 4 is bedoeld om gezamenlijk den (te vinden in de DHL) op de opdrach- in de klas te bespreken. Hierbij een aan- ten na afloop? tal suggesties: 1 Laat leerlingen individueel aan deze Opdracht 1 en 2 (duur ± 15 min) opdracht werken. Leerlingen denken De eerste twee opdrachten zijn individu- na over de denkvraag en vullen hun eel te maken, leerlingen kunnen zelfstan- antwoord online in. dig het filmpje kijken en de antwoorden 2 Laat leerlingen een vlog maken (indivi- op het werkblad invullen. dueel of per twee) waarin zij antwoord geven op de denkvraag: herkennen zij Indien technisch mogelijk kun je ervoor het zondebok denken? Voelen zij zich kiezen gezamenlijk te starten en het zelf wel eens aangewezen tot zondebok filmpje met elkaar te bekijken. of herkennen ze dat bij anderen? 3 Start een gesprek over de denkvraag online. Wie kan zich hier iets bij voorstellen? Pagina 1 van 2 Werkvorm bij EXTRA Keuzes maken EXTRA

Deze video vertelt het verhaal over de hulp die de familie Frank kreeg toen Otto met de helpers, oktober 1945. Van links De actrices die de twee helpers Miep Gies (L) zij moesten gaan onderduiken. We naar rechts: Miep Gies, Johannes Kleiman, en Bep Voskuijl (R) spelen in het Anne Frank zien zowel grote als kleine vormen Otto Frank, Victor Kugler en Bep Voskuijl. videodagboek. van helpen in het leven van de familie Frank. Waarom hielpen mensen OPDRACHT 1 anderen en hoe gevaarlijk was dat? Bekijk aflevering 8 ▶ Ik stik hier en bijbehorende ▶ EXTRA Keuzes maken

OPDRACHT 2 Bekijk het diagram en lees de tekst Het is een beklemmende gedachte dat wij deze mede- In de geschiedenis van de Joden- mensen en landgenoten niet vervolging kwamen mensen voor kunnen helpen zonder niet Daders 5% moeilijke keuzes en dilemma’s te staan. Helpers 5% alleen ons eigen, maar ook

Niet iedereen maakte dezelfde keuzes. Collaborateurs het leven van kinderen in Mensen namen verschillende rollen aan. gevaar te brengen. Deze rollen zie je ook vandaag nog terug. Han de Booy Omstanders 90% in Wij weten niets van hun Lot van Bart van der Boom.

De meeste mensen waren tijdens de oorlog omstander. Deze groep speelde geen duidelijke rol en er is weinig over Nederlandse hen bekend. slachtofers Jodenvervolging 102.000 mensen

Lees het citaat van Ed van Tijn, highlight de rollen die je herkent Je kunt nooit weten wat je zelf zult doen. Echt niet. en schrijf ze er bij. Je weet bijvoorbeeld niet wat je zult doen als je ziet dat iemand slachtofer in elkaar wordt geslagen. De meeste mensen zullen doorlopen dader/collaborateur omdat ze bang zijn. Die mensen kun je niet veroordelen. Je kunt wel mensen veroordelen die mee-meppen. omstander En je kunt mensen bewonderen omdat ze ingrijpen. helper Ed van Thijn oud burgermeester Amsterdam Pagina 2 van 2 OPDRACHT 3 Maak de groepsopdracht in tweetallen EXTRA Keuzes maken

a) Bekijk de citaten en de foto’s. Welk citaat hoort bij welk persoon?

Citaat A Citaat D Citaat B Citaat E Citaat C Citaat F b) Lees nu de verhalen achter deze personen en ga aan de slag met de vragen.

F A D C E We staan op de Morgen bij het aan- B In de loop van de grens, in het volle breken van de dag Wacht maar, het oorlog tekende ik Discriminatie, in leven. Maar we zal er op last van de Het waren mijn lachen zal jullie voor de Kriegs- welke vorm dan kunnen geen stap Koningin een eind vrienden, ik kon ze wel vergaan, als marine. Ik koos ook, is slecht en de verzetten, want voor gemaakt worden niet laten afslachten je eenmaal in de ervoor om naar het wereld kan er door ons is een volmaakte aan mijn leven. door de nazi’s. bunker zit. Oostfront te gaan. vernietigd worden. leegheid.

Jan Montyn Uit Naar Eer en Geweten, p. 168.

David Koker Suze Arts © NIOD. Janny Brilleslijper Victor Kugler © Persoonlijk archief © Collectie Anne Frank © Nationaal monument Kamp Ans van Dijk Rob Brandes. Stichting. Vught / Beeldbank WOII. Bron CC BY-SA 2.0-IISG-Wiki.

OPDRACHT 4 Wat doe jij als je ziet dat iemand wordt buitengesloten, wat zou je kunnen doen?

Bespreek deze vraag met de hele klas. Neem vervolgens één voorbeeld dat wordt genoemd (een ervaring of voorbeeld van jezelf of je klasgenoot) en probeer het samen te hebben over de rol die diegene toen aannam en de keuze mogelijkheden die je hebt. Pagina 1 van 2 Handleiding bij EXTRA Keuzes maken

EXTRA EXTRA bij Bij de serie Anne Frank videodagboek 1 Leerlingen kijken samen de extra Videodagboekaflevering 8 zijn zeven educatieve extra’s gemaakt in de klas. Ik stik hier die de afleveringen in context tot de 2 Leerlingen interpreteren zelf de Voor wie Jodenvervolging en Tweede Wereldoor- historische bron(nen). Leerlingen onderbouw VO log plaatsen. Het is handig de EXTRA 3 Leerlingen werken in groepsverband (geschiedenis, burgerschap, samen met de klas te bekijken en vervol- aan een groepsopdracht. mentoruur, maatschappijleer) gens aan de werkvormen te beginnen. 4 Leerlingen bespreken klassikaal de Duur De werkvorm is opgebouwd uit de denkvraag die aan het eind van de 30 minuten volgende onderdelen. extra in beeld is. Thema's WOII, Jodenvervolging, keuzes, rollen, dilemma’s Stap 1 nazi’s waren Roma, Sinti, gehandicap- Vorm SAMEN KIJKEN ten, politieke tegenstanders en homo- Individuele en groepsopdrachten plus seksuelen. plenaire afsluiting Bekijk samen de EXTRA Keuzes maken. Benodigdheden Deze video vertelt het verhaal over de Stap 3 Filmpje EXTRA Keuzes maken hulp die de familie Frank kreeg toen GROEPSOPDRACHT Werkbladen PDF (downloaden & zij moesten gaan onderduiken. We afdrukken op 100%) zien zowel grote als kleine vormen van Werkwijze Onthulling bij groepsopdracht helpen in het leven van de familie Frank. – Verdeel de klas in groepjes van twee. Leerdoelen Waarom hielpen mensen anderen en – Laat de tweetallen ±10 minuten aan de Leerlingen zien dat mensen hoe gevaarlijk was dat? opdracht werken. verschillende rollen hadden: – Deel vervolgens de onthulling van de slachtofer, dader, helper, omstander. Stap 2 persoonlijke verhalen uit. (zorg dat je Leerlingen leren dat deze rollen fluïde INTERPRETEREN deze á 15 maal geprint hebt). zijn, mensen kunnen meerdere rollen – Laat de groepjes nogmaals ±10 minu- aannemen; Leerlingen denken na Leerlingen lezen en interpreteren de ten werken aan de vragen bij de ont- over de dilemma’s en keuzes waar quote van Ed van Thijn en de rolverde- hulling van de persoonlijke verhalen. mensen voor kwamen te staan en hun lingsdiagram. Bespreek hun bevindin- – Bespreek plenair alle 6 verhalen. Wel- handelen hierin; Leerlingen denken na gen met de hele klas. Waarom is de rol ke rol(len) schrijven zij de personen over hedendaagse voorbeelden van van de ‘omstander’ veruit de grootste toe en wat vinden zij van de keuzes die handelen in situaties van discriminatie groep (90% van de bevolking)? zijn gemaakt? en zoomen in op diezelfde rollen die Het rood/zwart gearceerde gedeelte vandaag nog steeds zichtbaar zijn. toont de nuance aan in de groep om- Stap 4 standers en laat de rol fluïditeit zien. DENKVRAAG Ja, het grootste gedeelte van de samen- TIP Bekijk ook het filmpje leving reageerde onverschillig op de Op het eind van de EXTRA Keuzes ▶ Van dagboek naar camera! samen vervolging van hun medeburgers maar maken, wordt er een vraag gesteld: met de leerlingen. In dit filmpje ook daarin bewogen mensen zich soms Wat doe jij als je ziet dat iemand wordt wordt uitgelegd hoe de serie tot in een helpers of dadersrol. buitengesloten, wat zou je kunnen stand is gekomen. doen? Je kunt nooit weten wat je zelf zult doen. Echt niet. Je weet bijvoorbeeld niet Bespreek deze vraag met de klas. Begin wat je zult doen als je ziet dat iemand eerst met het bespreken in kleine groep- TIP Wil je meer verdieping? Laat de (slachtofer) in elkaar wordt geslagen. jes en koppels daarna terug met de hele groepjes zelf online onderzoek doen De meeste mensen (omstanders) zullen klas. naar een persoon naar keuze en laat doorlopen omdat ze bang zijn. Die men- hen een korte presentatie voorberei- sen kun je niet veroordelen. Je kunt wel Neem vervolgens enkele voorbeelden den. Deel erna de onthullingen uit. mensen veroordelen die mee-meppen die worden opgenoemd. Probeer samen (collaborateurs). En je kunt mensen bete bedenken welke mogelijkheden je als wonderen omdat ze ingrijpen (helpers). individu hebt om discriminatie en uitsluiting tegen te gaan. Bespreek dat er tijdens de Tweede We- reldoorlog nog meer slachtofer van de Pagina 2 van 2 TIPS BIJ LESGEVEN OP AFSTAND Opdracht 3 (duur ± 15 min) Opdracht 3 is bedoeld als groepsop- Handleiding bij Van tevoren dracht. Je kunt twee dingen doen: EXTRA Keuzes maken Download het werkblad en de docen- 1 Je laat je leerling individueel aan de tenhandleiding. Stuur je leerlingen het opdracht werken. Zij kunnen hun ant- werkblad toe en geef hen duidelijke woorden online invullen. instructies wat je van hen verwacht. 2 Je laat hen in groepsverband werken. TIP Stel samen met de klas Werk je allemaal op hetzelfde tijdstip aan Bedenk in dit geval van tevoren hóe je gespreksregels op voordat je begint. de opdrachten? Welke opdrachten maak leerlingen in groepsverband (twee of Hier kun je gedurende het gesprek je alleen en welke in groepsverband? viertallen) wilt laten samenwerken. Zij naar wijzen indien nodig. Hóe en via welk platform werk je samen? kunnen hun antwoorden online invullen. Denk aan: we zijn positief naar Hoeveel tijd heb je per opdracht? Hoe elkaar, luisteren naar elkaar, wil je dat zij na afloop het werkblad inle- Stuur hen in beide gevallen na afloop van reageren inhoudelijk op elkaar. veren? Hoe communiceer je de antwoor- deel 1 van de groepsopdracht de onthul- den (te vinden in de DHL) op de opdrach- ling van de persoonlijke verhalen toe. ten na afloop? Opdracht 4 (duur ± 15 min) TIP Als je meer wilt weten over hoe je Opdracht 1 en 2 (duur ± 15 min) Opdracht 4 is bedoeld om gezamenlijk als docent vooroordelen en (ervarin- De eerste twee opdrachten zijn individu- in de klas te bespreken. Hierbij een aan- gen met) discriminatie op een veilige eel te maken, leerlingen kunnen zelfstan- tal suggesties: manier bespreekbaar kunt maken dig het filmpje kijken en de antwoorden 1 Laat leerlingen individueel aan deze in de klas, kun je deelnemen aan de op het werkblad invullen. opdracht werken. Leerlingen denken online cursus ▶ Begin bij jezelf! na over de denkvraag en vullen hun Indien technisch mogelijk kun je ervoor antwoord online in. kiezen gezamenlijk te starten en het 2 Laat leerlingen een vlog maken (indivi- filmpje met elkaar te bekijken. dueel of per twee) waarin ze antwoord geven op de denkvraag. 3 Start een gesprek over de denkvraag online: Probeer samen te bedenken welke mogelijkheden je als individu hebt om discriminatie en uitsluiting tegen te gaan. Pagina 1 van 3 Onthulling bij de groepsopdracht EXTRA Keuzes maken

Victor Kugler Jan Montyn 1900 — 1981 1924 — 2015

In de loop van de oorlog tekende ik voor de Kriegsmarine. Ik koos ervoor om naar het Oostfront te gaan.

Het waren mijn vrienden, ‘Ik was een ondernemende jongen, was op zoek naar antwoor- ik kon ze niet laten afslachten door de nazi’s. den, maar kreeg deze nergens. Bij de Jeugdstorm, waar ik in 1942 bij terecht kwam, kreeg je antwoorden, Maar ik was in elk “Zonder hulp en de toestemming van de heer Kugler hadden geval weg uit die benauwde sfeer thuis. Een paar oude school- mijn familie en mijn vrienden niet in het Achterhuis van het vrienden hadden me daar mee naar toe genomen. Sporten, pand waarin mijn zaak gevestigd was, kunnen onderdui- veldtochten, kampvuren. Het was spannend, het was avon- ken. Nadat ik de leiding van mijn zaken in het gevolg van de tuur. Bij de Jeugdstorm voerden we geen politieke discussies. naziwetten heb moeten neerleggen werd de heer Kugler tot Ik wist ook totaal niet wat er met de Joden aan de hand was. directeur van de Specerijenzaak Gies & Co benoemd. Hij was Thuis spraken we er ook niet over. Mijn Joodse vriendje Chiel dan behulpzaam om onze onderduikplaats in het gebouw voor was naar Amsterdam verhuisd. Later kreeg ik nog een brief dat te bereiden. Gedurende onze onderduiktijd kwam de heer hij naar Polen moest om te werken. Ik geloofde dat. Tot groot Kugler haast elke dag naar onze schuilplaats. Hij bracht ons verdriet van mijn ouders ging ik steeds meer mijn eigen gang. kranten, tijdschriften en andere benodigdheden en probeerde Toen ontmoette ik Hein op één van de Jeugdstorm-weeken- ons zoveel mogelijk morele steun te geven. Zijn hulp duurde den. Hij werd mijn boezemvriend. Hein kwam op het idee om van de tijd dat wij gingen onderduiken dus vanaf 6 juli 1942 tot naar Utrecht te gaan. Naar een voorlichtingsdag van de Duitse onze arrestatie op 4 augustus 1944” — Otto Frank. Kriegsmarine. We kregen prachtige propagandafilms te zien over verre landen. Onze keus was gauw bepaald. Wat dat be- Registratiekaart Kamp Amersfoort Victor Kugler, collectie AFS treft deed de Duitse propaganda machine goed zijn werk’ Uit Naar eer en geweten, p.168.

Welke keuze(s) maakte Jan en welke rol(len) zou je hem toeschrijven?

Dader/collaborateur Helper Slachtofer Welke keuze(s) maakte Victor en welke rol(len) zou je hem Omstander toeschrijven?

Dader/collaborateur Helper Slachtofer Omstander Pagina 2 van 3 Onthulling bij de groepsopdracht EXTRA Keuzes maken

Janny Brandes–Brilleslijper Ans van Dijk 1916 — 2003 1905 — 1948

Discriminatie, in welke vorm dan ook, Morgen bij het aanbreken van de dag is slecht en de wereld kan er door vernietigd worden. zal er op last van de Koningin een eind gemaakt worden aan mijn leven. Janny Brilleslijper was een Joodse verzetsstrijder. Tijdens de oorlog was Jannie onder meer betrokken bij de illegale krant Ans van Dijk was een Joodse Het Signaal en de handel in persoonsbewijzen. Ook hielp ze vrouw. Toen de nazi’s Nederland mensen onderduiken in villa het Hooge Nest in Huizen. Het bezetten, moest zij, net als de Hooge Nest was één van de grootste onderduikadressen van familie Frank, gaan onderduiken. Nederland waar soms wel meer dan 25 onderduikers tegelijk Zij dook onder in de Marco Polo zaten. In juli 1944 worden Jannie, haar zus Lientje en ande- straat in Amsterdam, in dezelfde re familieleden verraden en naar de concentratiekampen straat hielp zij twee andere Joodse gedeporteerd. Janny en haar zus Lien overleven als enige van vrouwen aan een onderduikadres. hun familie de oorlog en worden bevrijd in concentratiekamp De twee vrouwen werden verra- Bergen Belsen, waar zij de laatste weken met de zusjes Margot den en verraadden op hun beurt en Anne Frank zaten. Janny vertelt Otto Frank na de oorlog dat het onderduikadres van Ans. Ans zijn twee dochters zijn overleden. werd gearresteerd door politieagent Pieter Schaap. Schaap bood Welke keuze(s) maakte Janny en welke rol(len) zou je haar haar een keuze; of ze zou als spion voor de SD werken of ze toeschrijven? zou naar een concentratiekamp worden gestuurd. Ans beloof- de om voor de SD te gaan werken en werd vrijgelaten. Zij in- filtreerde in het verzet en bood Joden hulp aan met onderduiken. Op deze manier liepen zij in de val, waaronder haar eigen broer en zijn familie. Ans werd na de oorlog verantwoordelijk gehouden voor het verraad van vermoedelijk 700 Joden, van Dader/collaborateur deze Joden werd het merendeel vermoord in concentratie- Helper kampen. Ans werd na de oorlog ter dood veroordeeld. Slachtofer Omstander Welke keuze(s) maakte Ans en welke rol(len) zou je haar toeschrijven?

Dader/collaborateur Helper Slachtofer Omstander Pagina 3 van 3 Onthulling bij de groepsopdracht EXTRA Keuzes maken

Suze Arts David Koker 1916 — 1991 1921 — 1945

Wacht maar, het lachen zal jullie wel vergaan, We staan op de grens, in het volle leven. als je eenmaal in de bunker zit. Maar we kunnen geen stap verzetten, want voor ons is een volmaakte leegheid. Suze kwam uit Tilburg en was tijdens de oorlog een kamp- bewaakster (Aufseherin) in concentratiekamp Vught. Ze was De Joodse David studeerde en woonde met zijn familie in zwanger van haar tweede kind toen ze in Vught ging werken. Amsterdam tot hij in 1943 van huis werd gehaald en naar kamp Ze raakte betrokken bij een incident waarbij tien vrouwen Vught werd gebracht. Tijdens zijn gevangenschap in Vught stierven toen zij voor straf werden opgesloten in een bunker. hield David een dagboek bij en daarnaast schreef hij ook ge- Vlak voor de bevrijding probeerde ze te vluchten, maar ze dichten. werd gearresteerd en berecht voor haar oorlogsmisdaden. Op 2 juni 1944 wordt de familie Koker op transport gezet naar Ex-gevangenen die tijdens het proces tegen haar getuigden, Auschwitz-Birkenau. David kan nog net een briefje vanuit de waren bijzonder negatief over Suze Arts. Ze noemden haar trein werpen: ‘Lieve vrienden, we zijn nu dicht bij de grens. Het ‘onmenselijk’, ‘sadistisch’ en ‘beestachtig’. is wel teleurstellend, maar we waren erop voorbereid en zijn vol vertrouwen. Ik denk veel aan jullie. (…) Ik heb alle brieven Welke keuze(s) maakte Suze en welke rol(len) zou je haar en foto’s bij me. M’n liefste bezit. Wanneer zien we elkaar toeschrijven? weer? Dat zal nu wel lang duren. Maar erdoor komen we. (…) Heel veel liefs jongens, bedankt voor alles. Tot ziens.’ David overleeft de oorlog niet en wordt slechts 23 jaar.

Welke keuze(s) had David en welke rol(len) zou je hem toeschrijven? Dader/collaborateur Helper Slachtofer Omstander

Dader/collaborateur Helper Slachtofer Omstander

Bonusvraag Kijk nog eens naar de antwoorden bij opdracht 3a. Klopten de citaten bij de juiste personen? Leg je keuze uit: Pagina 1 van 2 Werkvorm bij EXTRA Vrijheid EXTRA

Vijf jaar lang was Nederland bezet door nazi-Duitsland en leefden Anne (midden) in Beekbergen, zomer 1941. Luna als Anne op de filmset. Anne voelde mensen in onvrijheid. De familie Frank zich fijn op de zolder van het Achterhuis waar zat meer dan twee jaar ondergedoken ze door het raam naar buiten kon kijken. in het Achterhuis. Deze video vertelt het verhaal van de onvrijheid in het OPDRACHT 1 Achterhuis en wat dit betekende voor Anne. Want hoe is het om te moeten Bekijk aflevering 11 ▶ Verlangen naar vrijheid en bijbehorende ▶ EXTRA Vrijheid onderduiken?

OPDRACHT 2 Zoekopdracht 1929 — 1933 1940 — 1942 1942 — 1944 Lees eerst de mini-tijdlijn. Het leven van Anne Maar ook aan die vrijheid Annes ouders zien a) Welke van de onderstaan- komt in gevaar wanneer komt een einde als de geen andere uitweg de woorden past het best de nazi's aan de macht Duitse troepen in mei meer dan onder te bij het citaat? Vul in. komen in Duitsland en 1940 Nederland bezetten. duiken. Joden hun vrijheden ont- Hun vrijheid wordt steeds Oorlog nemen. Annes ouders kleiner, stap voor stap vluchten naar Neder- voeren de nazi’s anti-Jood- Jodenvervolging land, daar kunnen ze se maatregelen in. Joden weer in vrijheid leven. worden gediscrimineerd. Verlangen naar vrijheid

Fietsen, dansen, fuiten, de wereld De zon schijnt, de hemel is diepblauw, Het fjnste van alles vind ik in kijken, me jong voelen, weten dat er waait een heerlijke wind en ik nog dat wat ik denk en voel ik vrij ben daar snak ik naar en toch verlang zo-, verlang zo- naar alles….. tenminste nog op kan schrijven, mag ik het niet laten zien, want denk Naar praten, naar vrijheid, naar anders zou ik compleet stikken. eens aan als we alle 8 ons gingen vrienden, naar alleen-zijn. Anne Frank, 16 maart 1944 beklagen of ontevreden gezichten Anne Frank, 12 februari 1944 zetten, waar moet dat naar toe? Anne Frank, 24 december 1943

Jodenwet volgde op Jodenwet en Eens zal deze verschrikkelijke b) Wat betekent vrijheid voor onze vrijheid werd zeer beknot, oorlog toch wel afopen, eens Anne tijdens de onderduik? maar het is nog uit te houden. zullen wij toch weer mensen Waar verlangt ze naar? Anne Frank, 20 juni 1942 en niet alleen Joden zijn? Anne Frank, april 1944 Pagina 2 van 2 OPDRACHT 3 Verboden voor Joden EXTRA Vrijheid

Bekijk de illustratie goed. Lees de anti-Joodse maatregelen in de © Karst-Janneke Rogaar © Karst-Janneke bijlage. Zoek voor elke maatregel de bijbehorende locatie op de illustratie en kleur deze rood in.

a) Klaar? Wat valt je op?

b) Bekijk de twee artikelen in de bijlage (2 +3) en beantwoord de volgende vragen

Lees het artikel uit Het Joodsche Weekblad (bijlage 2). Hoe werden de maatregelen aan de Joden opgedrongen?

Lees het artikel uit De Waarheid (bijlage 3). Waar is het artikel kritisch over?

OPDRACHT 4 Wat betekent vrijheid voor jou?

Bespreek deze vraag met de hele klas. Gebruik daarbij onderstaande stellingen en kies of je het ermee eens of oneens bent.

Je voelt je pas Mijn vrijheid houdt Mensen zijn vrij Vrijheid wordt Om vrijheid in stand te werkelijk vrij als op wanneer die van wanneer ze met door iedereen houden zijn er regels de ander zich ook een ander begint. andere mensen vrij anders beleefd, en afspraken nodig vrij voelt. kunnen leven. daardoor ontstaan die door de overheid er spanningen. worden gemaakt.

EENS ONEENS EENS ONEENS EENS ONEENS EENS ONEENS EENS ONEENS Pagina 1 van 2 Handleiding bij EXTRA Vrijheid

EXTRA EXTRA bij Bij de serie Anne Frank videodagboek 1 Leerlingen kijken samen de extra Videodagboekaflevering 11 zijn zeven educatieve extra’s gemaakt in de klas. Verlangen naar vrijheid die de afleveringen in context tot de 2 Leerlingen interpreteren zelf de Voor wie Jodenvervolging en Tweede Wereldoor- historische bron(nen). Leerlingen onderbouw VO log plaatsen. Het is handig de EXTRA 3 Leerlingen werken in groepsverband (geschiedenis, burgerschap, samen met de klas te bekijken en vervol- aan een groepsopdracht. mentoruur, maatschappijleer) gens aan de werkvormen te beginnen. 4 Leerlingen bespreken klassikaal de Duur De werkvorm is opgebouwd uit de denkvraag die aan het eind van de 30 minuten volgende onderdelen. extra in beeld is. Thema's WOII, Jodenvervolging, discriminatie, vrijheid Stap 1 Jodenwet volgde op Jodenwet en onze Vorm SAMEN KIJKEN vrijheid werd zeer beknot, maar het is Individuele en groepsopdrachten plus nog uit te houden. plenaire afsluiting Bekijk de EXTRA Vrijheid. Anne Frank, 20 juni 1942 Benodigdheden Vijf jaar lang was Nederland bezet door Filmpje EXTRA Vrijheid nazi-Duitsland en leefden de mensen er Fietsen, dansen, fluiten, de wereld in Werkbladen PDF (downloaden & in onvrijheid. De familie Frank zat meer kijken, me jong voelen, weten dat ik vrij afdrukken op 100%) dan twee jaar ondergedoken in het Ach- ben daar snak ik naar en toch mag ik Bijlage (downloaden & afdrukken terhuis. Deze video vertelt het verhaal het niet laten zien, want denk eens aan op 100%) van de onvrijheid in het Achterhuis en als we alle 8 ons gingen beklagen of Leerdoelen wat dit betekende voor Anne. Want hoe ontevreden gezichten zetten, Leerlingen geven betekenis aan het is het om te moeten onderduiken? waar moet dat naar toe? woord vrijheid; Leerlingen zijn zich Anne Frank, 24 december 1943 bewust van de relatie tussen vrijheid Stap 2 en samen leven met elkaar; Leerlingen INTERPRETEREN Stap 3 kennen de verschillende anti-Joodse GROEPSOPDRACHT maatregelen waar Anne Frank mee te Leerlingen bekijken en interpreteren maken kreeg; Leerlingen besefen wat citaten van Anne Frank. Bespreek hun Na het uitvoeren van de groepsopdracht onvrijheid voor Anne betekende. bevindingen met de hele klas. Elke kleurt de illustratie helemaal rood op. leerling kan het citaat van Anne Frank Joden mochten steeds minder en wer- anders interpreteren en verbinden met den gediscrimineerd. Deze illustratie TIP Via ▶ delpher.nl kunnen leer- een ander woord. laat zien dat je als Jood uiteindelijk geen lingen nog meer artikelen lezen uit kant meer op kon. De leerlingen krijgen Verzetskranten. Laat ze zoeken welke Het fijnste van alles vind ik nog dat nog twee artikelen te lezen uit Het Jood- verzetskranten er nog meer waren in wat ik denk en voel tenminste nog sche weekblad en De Waarheid. die tijd en deze vervolgens opzoeken op kan schrijven, anders zou ik via Delpher. compleet stikken. Joodse Raad Anne Frank, 16 maart 1944 De Joodse Raad is een door de nazi’s ingesteld orgaan van Joden die de Jood- Stap 4 Eens zal deze verschrikkelijke oorlog se gemeenschap moet organiseren en DENKVRAAG toch wel aflopen, eens zullen wij toch besturen. De Duitsers geven hun maat- weer mensen en niet alleen Joden zijn? regelen door en de Joodse Raad moet ze Aan het eind van de EXTRA Vrijheid Anne Frank, april 1944 uitvoeren. wordt er een vraag gesteld: Wat betekent vrijheid voor jou? Bespreek deze De zon schijnt, de hemel is diepblauw, De Waarheid vraag met de hele klas. Het bespreken er waait een heerlijke wind en De Waarheid was een Nederlandse van de stellingen kan daarbij helpen. ik verlang zo-, verlang zo- naar alles… verzetskrant dat begon in 1940 tijdens Naar praten, naar vrijheid, naar de Duitse bezetting. Het eerste num- vrienden, naar alleen-zijn. mer verscheen in november 1940 en Anne Frank, 12 februari 1944 later groeide het blad uit tot één van de belangrijkste illegale bladen in de bezettingstijd. Het hoofdartikel van de eerste uitgave heette de weg naar vrijheid. Pagina 2 van 2 TIPS BIJ LESGEVEN OP AFSTAND Opdracht 3 (duur ± 15 min) Opdracht 3 is bedoeld als groepsop- Handleiding bij Van tevoren dracht. Je kunt twee dingen doen: EXTRA Vrijheid Download het werkblad en de docen- 1 Je laat je leerling individueel aan de tenhandleiding. Stuur je leerlingen het opdracht werken. Zij kunnen hun ant- werkblad toe en geef hen duidelijke woorden online invullen. instructies wat je van hen verwacht. 2 Je laat hen in groepsverband werken. TIP Stel samen met de klas Werk je allemaal op hetzelfde tijdstip aan Bedenk in dit geval van tevoren hóe je gespreksregels op voordat je begint. de opdrachten? Welke opdrachten maak leerlingen in groepsverband (twee of Hier kun je gedurende het gesprek je alleen en welke in groepsverband? viertallen) wilt laten samenwerken. Zij naar wijzen indien nodig. Hóe en via welk platform werk je samen? kunnen hun antwoorden online invullen. Denk aan: we zijn positief naar Hoeveel tijd heb je per opdracht? Hoe elkaar, luisteren naar elkaar, wil je dat zij na afloop het werkblad inle- Opdracht 4 (duur ± 15 min) reageren inhoudelijk op elkaar. veren? Hoe communiceer je de antwoor- Opdracht 4 is bedoeld om gezamenlijk den (te vinden in de DHL) op de opdrach- in de klas te bespreken. Hierbij een aan- ten na afloop? tal suggesties: 1 Laat leerlingen individueel aan deze TIP Als je meer wilt weten over hoe je Opdracht 1 en 2 (duur ± 15 min) opdracht werken. Leerlingen denken als docent vooroordelen en (ervarin- De eerste twee opdrachten zijn na over de denkvraag en vullen hun gen met) discriminatie op een veilige individueel te maken, leerlingen kunnen antwoord online in. manier bespreekbaar kunt maken zelfstandig het filmpje kijken en de 2 Laat leerlingen een vlog maken (indivi- in de klas, kun je deelnemen aan de antwoorden op het werkblad invullen. dueel of per twee) waarin zij antwoord online cursus ▶ Begin bij jezelf! geven op de denkvraag: wat betekent Indien technisch mogelijk kun je ervoor vrijheid voor jou? kiezen gezamenlijk te starten en het 3 Start een gesprek over de denkvraag filmpje met elkaar te bekijken. online. Pagina 1 van 3 — bijlage 1 Anti-Joodse maatregelen EXTRA Vrijheid

Lees de volgende anti-Joodse maatregelen. Voor elke maatregel zijn er één of meer bijbehorende afbeeldingen te vinden. Kleur deze rood in. Er zijn natuurlijk veel meer anti-Joodse maatregelen dan bij deze illustratie te zien zijn.

1941 Januari 1 Bioscopen verboden voor Joden. 2 Joden moeten zich melden. De nazi’s bepalen dat iemand Joods is als hij/zij één Joodse opa of oma heeft.

Juni 3 Joden mogen niet meer naar het zwembad en naar het strand. 4 Joden moeten hun geld inleveren bij een bank die door de bezetter gecontroleerd wordt.

Juli 5 In het persoonsbewijs van Joden wordt een J gestempeld.

September 6 Joodse leerlingen moeten naar Joodse scholen. 7 Verboden voor Joden zijn openbare parken. 8 Verboden voor Joden zijn concertzalen en schouwburgen. 9 Verboden voor Joden zijn clubs en sportinrichtingen. 10 Verboden voor Joden zijn openbare bibliotheken, leeszalen en musea.

1942 Mei 11 Alle Joden ouder dan 6 jaar moeten een gele ster met het woord ‘Jood’ op hun kleding dragen.

Juni 12 Joden mogen zich niet in huizen en tuinen van niet-Joden ophouden. 13 Joden mogen alleen tussen drie en vijf uur in niet-Joodse winkels hun boodschappen doen. 14 Joden mogen alleen nog maar naar Joodse kappers. 15 Joden mogen geen gebruik maken van het openbaar vervoer en eigen vervoer. Ze mogen in Amsterdam nog wel fietsen en op de pont. 16 Joden mogen geen openbare telefoonhokjes gebruiken, die toen nog veel op straat stonden. Pagina 2 van 3 — bijlage 2 Artikel Het Joodsche weekblad, 25-12-1942 EXTRA Vrijheid

De Joodse Raad is een door de nazi’s ingesteld orgaan van Joden die de Joodse gemeenschap moet organiseren en besturen. De nazi’s geven hun maatregelen door en de Joodse Raad moet ze uitvoeren. Pagina 3 van 3 — bijlage 3 Artikel De Waarheid, 25-9-1942 EXTRA Vrijheid

De Waarheid was een Nederlandse verzetskrant die begon in 1940 tijdens de Duitse Bron De Waarheid, 25-09-1942. bezetting. Het eerste nummer verscheen in november 1940 en later groeide het blad uit tot één van de belangrijkste illegale bladen in de bezettingstijd. Pagina 1 van 3 Werkvorm bij EXTRA Wie ben jij? EXTRA

Deze video vertelt het verhaal over hoe Anne als vijftienjarige het gevoel Luna als een vrolijke Anne, thuis op het Luna als een vaak trieste Anne, tijdens de heeft dat ze uit twee Annes bestaat. Merwedeplein. onderduik. Er bestaan in het echt geen foto’s Naar buiten toe doet ze zich anders van Anne tijdens de onderduik. voor dan hoe ze zich voelt. Heel herkenbaar, misschien ook wel voor OPDRACHT 1 jou... Misschien was Anne wel het meest zichzelf als ze alleen was met Bekijk aflevering 14 ▶ De twee Annes en bijbehorende ▶ EXTRA Wie ben jij? haar dagboek...

OPDRACHT 2 Nationaliteit De hoofdrolspelers van het Achterhuis zijn heel divers. Ze hebben – de onderduikers dan – met elkaar gemeen dat ze allen Joods zijn. De scheidslijn Joods-niet-Joods is door de nazi’s bedacht. Het is ook de enige reden geweest dat ze moesten onderduiken: omdat hun Joodse identiteit in die tijd door de nazi’s als slecht werd bestempeld. a) Bestudeer de infographic 8 onderduikers 6 helpers

Anne Margot Otto Edith Peter Hermann Auguste Fritz Victor Johannes Johan Bep Miep Jan Frank Frank Frank Frank van Pels van Pels van Pels Pfefer Kugler Kleiman Voskuijl Voskuijl Gies Gies

7 keer door staatkundige veranderingen Dit zijn samen (=politieke wijzigingen van het land): 14 personen! 10 personen maakten Otto, Edith, Margot en Anne Frank, 23 Miep Gies, Auguste van Pels en Victor Kugler 4 personen waren hun hele leven nationaliteits- Nederlands en woonden hun hele 2 keer door een huwelijk: leven in Nederland: wijzigingen door. Miep Gies (door haar huwelijk met Jan Gies) Johannes Kleiman, Jan Gies, Auguste van Pels (door haar huwelijk met Johan Voskuijl en Bep Voskuijl Hermann van Pels)

6 keer door een keuze voor naturalisatie 8 keer door het verlies van Waarvan er 5 in 1941 stateloos (=goedkeuring van de aanvraag van de nationali- nationaliteit als gevolg van (=discriminerende anti-Joodse teit van een ander land): wettelijke bepalingen: maatregel) zijn gemaakt:

Victor Kugler (2x), Hermann van Pels, Alle onderduikers van De familie Frank Auguste van Pels, Peter van Pels, Otto Frank het Achterhuis en Fritz Pfefer OPDRACHT 2 – VERVOLG Pagina 2 van 3 b) Vul de ontbrekende woorden in EXTRA Wie ben jij?

Wie was Anne Frank? Gebruik Annes citaten en de infographic als bronnen.

Op 9 oktober 1942 schrijft Anne in Anne Frank is eerst Pruisisch. In 1933 wordt haar nationaliteit haar dagboek:

Op 25 november 1941 trad het nieuwe Reichsbürgergesetz in werking waarmee Fraai volk die Duitsers en daar behoor ik eigenlijk nog toe! Maar Duitse die in het buitenland verbleven, zoals Anne Frank, nee, Hitler heeft ons al lang stateloos (sic) gemaakt. (…) hun staatsburgerschap ontnomen werd. Staatloosheid is het ontbreken van een

. Na het kwijtraken van haar Duitse nationaliteit werd ze Op 9 april 1944 schrijft Anne in later als burger naar concentratiekampen gestuurd. haar dagboek:

(…) nu is mijn eerste wens na de c) Waarom wilde Anne na de oorlog graag Nederlander oorlog, maak me Nederlander! Ik worden, denk je? houd van de Nederlanders, ik houd van ons land, ik houd van de taal en wil hier werken. En als ik aan de koningin zelf moet schrijven, ik zal niet wijken voor mijn doel bereikt is!

OPDRACHT 3 Persoonlijke interesses

In de EXTRA worden vragen gesteld hoe Anne Frank zichzelf dert voortdurend op verschillende vlakken. ‘Ik ben veranderd, zag en hoe zij door anderen werd gezien. Dit gaat over het the- en grondig ook, helemaal en alles’, schrijft Anne Frank op 25 ma identiteit. Als je eerst de vraag, ‘wie ben jij?’ voor jezelf zou maart 1944 in haar dagboek. ‘Mijn meningen en opvattingen, beantwoorden, dan kan je antwoord er over een paar maan- kritische blik, mijn uiterlijk, innerlijk, alles is veranderd.’ den heel anders uit zien. Identiteit is niet in een woord te om- Bestudeer de plaatjes en lees de informatie in de bijlage en schrijven. Je bent niet enkel ‘één ding’. Jouw identiteit veran- beantwoord daarna vraag a en b. a) Wat vertellen de overgeplakte plaatjes ons over de b) Denk je dat ze door haar veranderingen (of interesses) die Anne als persoon heeft ervaring (onderduiken) doorgemaakt in twee jaar tijd? veranderd is? Hoe?

OPDRACHT 4 Hoe zie jij jezelf en klopt dat met hoe anderen jou zien? Pagina 3 van 3 — bijlage Persoonlijke interesses EXTRA Wie ben jij?

Hier zie je één van de muren van het kamertje van Anne Frank 1 Bekijk de afbeelding goed en lees de bijschriften. in het Achterhuis zoals het er in 1944 uitzag. Anne plakt vanaf 2 Verbind het bijschrift met het juiste plaatje. het begin van de onderduik (1942) plaatjes op de muren. 3 Beantwoord daarna de vragen a en b op pagina 2.

1944 1942 1944 1942 1944 1942

Detail van het marme- Twee van de vier Leonardo da Vinci Ansichtkaart van Joyce van der Veen Ansichtkaart getekend ren beeldhouwwerk zusjes Lane: (1452-1519) meisje dat de was bij een pedagogisch door Margret Boriss. Pietà (1498-1499), Rosemary Lane Zelfportret in krijt, uit doet. artikel over blozen Uitgegeven door een vervaardigd door (1913–1974 ) de laatste periode van van Sis Heyster. Joodse uitgever in Michelangelo Priscilla Lane zijn leven (1512–1515). München in de jaren (1475-1564) (1915–1995) dertig. Bijzonder aan Uit een artikel over haar tekeningen is het leven van de zus- dat ze de volwassen- jes Lane (allen zowel wereld op kinderlijke zangeres als actrice) wijze verbeeldt. en over hun huis in de buurt van Hollywood. Pagina 1 van 2 Handleiding bij EXTRA Wie ben jij?

EXTRA EXTRA bij Bij de serie Anne Frank videodagboek zijn sen. Het is handig de EXTRA samen met Videodagboekaflevering 14 zeven educatieve extra’s gemaakt die de de klas te bekijken en vervolgens aan de De twee Annes afleveringen in context tot de Jodenver- werkvormen te beginnen. De werkvorm is Voor wie volging en Tweede Wereldoorlog plaat- opgebouwd uit de volgende onderdelen: Leerlingen onderbouw VO (geschiedenis, burgerschap, 1 Leerlingen kijken samen de extra in de klas. mentoruur, maatschappijleer) 2 Leerlingen interpreteren zelf de historische bronnen en extra informatie. Duur 3 Leerlingen werken per 2 of 4 aan een groepsopdracht of werken individueel thuis. 30 minuten 4 Leerlingen bespreken klassikaal de denkvraag die aan het eind van de extra in Thema's beeld is of delen hun antwoord onderaan de EXTRA op youtube. WOII, Jodenvervolging, discriminatie, identiteit, nationaliteit Vorm Stap 1 Stap 3 Individuele en groepsopdrachten plus SAMEN KIJKEN GROEPSOPDRACHT plenaire afsluiting Benodigdheden Bekijk de EXTRA Wie ben jij? Leerlingen bekijken één van de plaat- Filmpje EXTRA Wie ben jij? Deze video vertelt het verhaal over hoe jesmuren uit de kamer van Anne Frank in Werkbladen PDF (downloaden & Anne als vijftienjarige het gevoel heeft het Achterhuis zoals het er in 1944 heeft afdrukken op 100%) dat ze uit twee Annes bestaat. Naar bui- uitgezien. Leerdoelen ten toe doet ze zich anders voor dan hoe Leerlingen geven betekenis aan het ze zich voelt. Heel herkenbaar, misschien Antwoord vraag a en b woord identiteit en denken na over ook wel voor jou... Misschien was Anne Annes interesses veranderen in het diversiteit: toen en nu; Leerlingen wel het meest zichzelf als ze alleen was Achterhuis en dat is te zien aan de denken na over hun eigen identiteit en met haar dagboek... plaatjes die ze overplakt in 1944. Uit alle hoe ze door anderen (kunnen) worden verschillende plaatjes valt Annes interes- beoordeeld. Stap 2 se af te leiden. Tijdens de onderduik raakt INTERPRETEREN ze meer geïnteresseerd in geschiedenis en mythologie. Met Margot studeert ze TIP Stel samen met de klas Leerlingen bekijken en interpreteren hard ‘om niet dom te blijven’. Het verhaal- gespreksregels op voordat je begint. informatie over de hoofdpersonages tje Filmster-Illusie waar Anne een ont- Hier kun je gedurende het gesprek van het Achterhuis en citaten van moeting met de Lane Sisters beschrijft, naar wijzen indien nodig. Anne Frank. eindigt met de woorden dat ze ‘voor goed Denk aan: we zijn positief naar van alle beroemdheidsillusies genezen’ elkaar, luisteren naar elkaar, Bespreek deze infographic en maak een is. Uit het plaatjesonderzoek blijkt dat reageren inhoudelijk op elkaar. verbinding naar het heden d.m.v. deze Anne de daad bij het woord voegt. Achter vragen: Wat voor gevoelens heb je bij het plaatje van het beeldhouwwerk van je paspoort? Wat zegt je geboorteland Michelangelo zit een plaatje van de Lane Ook een aantal kinderfoto’s en tekenin- over je identiteit? Welke nationaliteits- Sisters verborgen en op de Amerikaanse gen heeft plaats moeten maken voor wijziging zou je zelf willen als je mocht actrice Sally Eilers heeft met punaises volwassenere afbeeldingen. Zo plakt kiezen? een landkaartje van Frans-Duits grensge- Anne Hermes op een meisje met een bied vastgeprikt gezeten. springtouw, Paracelsus op een meisje met een parasol en een zelfportret van Leonardo da Vinci op een meisje dat Anne Frank is eerst Pruisisch. In 1933 wordt haar nationaliteit Duits samen met haar poppen de was doet.

Op 25 november 1941 trad het nieuwe Reichsbürgergesetz in werking waarmee Stap 4 DENKVRAAG Duitse Joden die in het buitenland verbleven, zoals Anne Frank, Aan het eind van de EXTRA Wie ben jij? hun staatsburgerschap ontnomen werd. Staatloosheid is het ontbreken van een wordt een vraag gesteld: Hoe zie jij jezelf en klopt dat met hoe anderen jou zien? nationaliteit . Na het kwijtraken van haar Duitse nationaliteit werd ze Bespreek deze vraag met de hele klas.

later als stateloos burger naar concentratiekampen gestuurd. Pagina 2 van 2 TIPS BIJ LESGEVEN OP AFSTAND Opdracht 3 (duur ± 15 min) Opdracht 3 is bedoeld als groepsop- Handleiding bij Van tevoren dracht. Je kunt twee dingen doen: EXTRA Wie ben jij? Download het werkblad en de docen- 1 Je laat je leerling individueel aan de tenhandleiding. Stuur je leerlingen het opdracht werken. Zij kunnen hun ant- werkblad toe en geef hen duidelijke woorden online invullen. instructies wat je van hen verwacht. 2 Je laat hen in groepsverband werken. TIP Als je meer wilt weten over hoe je Werk je allemaal op hetzelfde tijdstip aan Bedenk in dit geval van tevoren hóe je als docent vooroordelen en (ervarin- de opdrachten? Welke opdrachten maak leerlingen in groepsverband (twee of gen met) discriminatie op een veilige je alleen en welke in groepsverband? viertallen) wilt laten samenwerken. Zij manier bespreekbaar kunt maken Hóe en via welk platform werk je samen? kunnen hun antwoorden online invullen. in de klas, kun je deelnemen aan de Hoeveel tijd heb je per opdracht? Hoe online cursus ▶ Begin bij jezelf! wil je dat zij na afloop het werkblad inle- Opdracht 4 (duur ± 15 min) veren? Hoe communiceer je de antwoor- Opdracht 4 is bedoeld om gezamenlijk den (te vinden in de DHL) op de opdrach- in de klas te bespreken. Hierbij een aan- ten na afloop? tal suggesties: 1 Laat leerlingen individueel aan deze Opdracht 1 en 2 (duur ± 15 min) opdracht werken. Leerlingen denken De eerste twee opdrachten zijn individu- na over de denkvraag en vullen hun eel te maken, leerlingen kunnen zelfstan- antwoord online in. dig het filmpje kijken en de antwoorden 2 Laat leerlingen een vlog maken (indivi- op het werkblad invullen. dueel of per twee) waarin zij antwoord geven op de denkvraag: Hoe zie jij jezelf Indien technisch mogelijk kun je ervoor en klopt dat met hoe anderen jou zien? kiezen gezamenlijk te starten en het 3 Start een gesprek over de denkvraag filmpje met elkaar te bekijken. online. Wie kan zich hier iets bij voorstellen? Pagina 1 van 3 Werkvorm bij EXTRA Betekenis voor vandaag EXTRA

Het is stil in het Achterhuis. Onder leiding van één Oostenrijkse en twee Een grafitikunstwerk van Anne Frank door Luna als Anne leest het Achterhuis van Anne Nederlandse agenten worden de straatkunstenaar Kobra. Frank op de filmset. onderduikers opgepakt. Zij komen na 760 dagen voor het eerst weer buiten, op straat, maar ze zijn niet vrij OPDRACHT 1 en worden via het doorgangskamp Westerbork naar het concentratie– Bekijk aflevering 15 ▶ Ontdekt en bijbe- en vernietigingskamp Auschwitz horende ▶ EXTRA Betekenis voor vandaag gedeporteerd.

OPDRACHT 2 De boodschap van Otto Frank

Van de acht onderduikers van het Achterhuis overleeft alleen Otto Frank de oorlog. Zijn verdere leven zet hij zich in voor verzoening en mensenrechten in de wereld. Hij geeft Annes dagboek wereldwijd uit en opent de schuilplaats als museum als waarschuwing uit het verleden, maar gericht op de toekomst. a) b) c) Eleanor Roosevelt toont de Universele Ver- Uitgeverij Contact geeft in 1947 Op 3 mei 1960 opent het Anne Frank Huis klaring van de Rechten van de Mens, die ze Het Achterhuis uit. haar deuren. De schuilplaats is een museum samen met mensen uit verschillende landen geworden. Dit is een luchtfoto uit 2020. heeft opgesteld voor de Verenigde Naties.

Wanneer en wáárom is de Wat maakt het verhaal van Moet de schuilplaats als mu- VN opgericht? Anne Frank zo bijzonder seum blijven voortbestaan? voor vandaag? Licht je antwoord toe. OPDRACHT 3 Pagina 2 van 3 Mensenrechten als houvast EXTRA Als je terugblikt op de tijd waarin Anne leefde, welke mensenrechten zijn er toen Betekenis voor vandaag geschonden? Ga naar de bijlage en vul de opdracht in.

OPDRACHT 4 Wat neem jij mee uit het verhaal van Anne Frank?

Veel kijkers van het Anne Frank videodagboek plaatsen reacties op YouTube zoals: ‘Dit mag Lees de citaten van onderstaande nooit meer vergeten worden’, ‘ik hoop dat er nooit meer oorlog komt’ en ‘nooit meer discrimi- mensen. Deze natie!’. Het zijn waardevolle boodschappen voor de toekomst, maar lang niet zo eenvoudig. kunnen je helpen bij het maken van jouw a) Bekijk wat de volgende vier personen uit deze eigen persoonlijke geschiedenis meenemen. boodschap.

Otto Frank over het verleden Eleanor Roosevelt over het dagboek

Wat is gebeurd, kunnen we niet Dit is een opmerkelijk boek. meer veranderen. Het enige Geschreven door een jong meisje wat we kunnen doen is van het – en de jongeren zijn niet bang verleden leren en besefen wat om de waarheid te vertellen – discriminatie en vervolging van het is een van de wijste en de onschuldige mensen betekenen. ontroerendste commentaren op de oorlog en het efect van oorlog op mensen, die ik ooit gelezen heb.

Malala over Anne Barack Obama over het museum

Ik hoorde voor het eerst iets Het verhaal, en de stem van over Anne toen ik elf jaar oud een jonge vrouw, herinneren was. Ik schreef toen in mijn ons aan de wreedheid waartoe dagboek hoe het was om te leven de mens in staat is, maar nog onder een terroristisch regime, belangrijker, de veerkracht en waarin meisjes niet naar school schoonheid van de menselijke mochten. Het verhaal van Anne geest. Moge deze plek dienen als inspireerde mij om te geloven een herinnering aan ons allemaal in de kracht van mijn woorden om antisemitisme, racisme en en mijn stem om de wereld te discriminatie in al hun vormen veranderen. te bestrijden.

b) Schrijf of maak zelf een tekst/vlog/blog/ gedicht/lied of rap. OPROEP Ben jij tussen de 16 en 20 jaar? Vind je Schrijf over de betekenis van de geschiedenis van de Tweede het belangrijk om je in te zetten tegen Wereldoorlog voor vandaag en de toekomst. Je kan er ook een vooroordelen en discriminatie en voor vlog van maken. Je bent vrij om te kiezen in welke vorm je jouw gelijke rechten voor iedereen? persoonlijke boodschap uit. Wil jij andere leuke actieve jongeren leren kennen waarmee je projecten op zet? Meld je dan aan voor het ▶ Jongerenteam. #timetorespond Pagina 3 van 3 — bijlage Mensenrechten als houvast EXTRA Betekenis voor vandaag

De Universele Verklaring van de rechten van de mens is een reactie op de misdaden van de nazi’s. Om de vrijheid van mensen te respecteren en garanderen zijn bepaal- de rechten nodig. Zo staat er in de verklaring dat mensen gelijke rechten hebben, ongeacht hun afkomst. Discriminatie is dus verboden. Ook hebben mensen het recht op vrijheid van meningsuiting, mogen ze zelf hun godsdienst bepalen en hebben ze recht op onafhankelijke rechtspraak. a) Welk citaat van Anne past het beste bij welk mensenrecht? Koppel ze aan elkaar!

ARTIKEL 1 ARTIKEL 5 ARTIKEL 9 ARTIKEL 17 ARTIKEL 19 Alle mensen worden Niemand mag Niemand zal Iedereen heeft recht Iedereen heeft vrij en gelijk in gefolterd of op onderworpen worden op eigendom en recht op vrijheid waardigheid en andere wijze aan willekeurige mag daarvan niet van mening en rechten geboren. onmenselijk arrestatie, detentie of willekeurig worden meningsuiting. behandeld worden. verbanning. beroofd.

CITAAT CITAAT CITAAT CITAAT CITAAT

A B C D E

Anne Frank, Anne Frank, Anne Frank, Anne Frank, Anne Frank, 6 mei 1944 19 november 1942 19 november 1942 11 april 1944 25 mei 1944

Ingebroken, vermoord Hoe goed hebben we Talloze vrienden en Zo jong als ik ben, heb De wereld staat hier en gestolen wordt er het hier, hoe goed en kennissen zijn weg ik meer levensmoed, op z'n kop. De meest elke dag, politieagen- rustig. We hoefden naar een vreselijk doel. meer juist en onge- fatsoenlijke mensen ten en nachtwakers ons van al deze ellende Avond aan avond tuf- schonden rechtsgevoel worden weggestuurd doen net zo hard mee niets aan te trekken, fen de groene of grijze dan moeder. Ik weet naar concentratiekam- als beroepsdieven. als we ons maar niet militaire auto's langs. wat ik wil, heb een pen, gevangenissen Iedereen wil wat in zo bang maakten om Ze bellen aan elke deur doel, heb een mening, en eenzame cellen en zijn maag hebben en allen die ons zo dier- en vragen of er ook jo- heb een geloof en een het uitschot regeert daar salarisverhoging baar waren en die den wonen. Zo ja, moet liefde. Laat me mezelf over jong en oud, rijk verboden is, moeten we niet meer kunnen de hele familie dadelijk zijn, dan ben ik tevre- en arm. De een vliegt de mensen wel zwen- helpen. Slecht voel ik mee, zo niet gaan ze den. Ik weet dat ik een er in door de zwarte delen. De kinderpolitie me, dat ik in een warm weer verder. Niemand vrouw ben, een vrouw handel, de tweede door blijft aan de gang bed lig, terwijl m’n kan zich aan zijn lot met innerlijke sterkte het helpen van joden met opsporingswerk, liefste vriendinnen onttrekken als hij niet en veel moed! of andere schuilers, meisjes van vijftien, ergens buiten neerge- gaat schuilen. niemand die niet bij zestien, zeventien en gooid of neergevallen de NSB is, weet wat er ouder worden elke dag zijn. Ik word zelf bang morgen gebeurt. vermist. als ik aan allen denk met wie ik me altijd zo innig verbonden voelde en die nu overgeleverd zijn aan de handen van de wreedste beulen die er ooit bestaan hebben. En dat alles omdat ze joden zijn. Pagina 1 van 2 Handleiding bij EXTRA Betekenis voor vandaag

EXTRA EXTRA bij Bij de serie Anne Frank videodagboek zijn sen. Het is handig de EXTRA samen met Videodagboekaflevering 15 zeven educatieve extra’s gemaakt die de de klas te bekijken en vervolgens aan de Ontdekt afleveringen in context tot de Jodenver- werkvormen te beginnen. De werkvorm is Voor wie volging en Tweede Wereldoorlog plaat- opgebouwd uit de volgende onderdelen: Leerlingen onderbouw VO (geschiedenis, burgerschap, 1 Leerlingen kijken samen de extra in de klas. mentoruur, maatschappijleer) 2 Leerlingen reflecteren op vragen over ‘Leren van de geschiedenis’. Duur 3 Leerlingen combineren citaten met mensenrechten. 30 minuten 4 Leerlingen werken individueel (of per twee) aan een schrijf- of doe opdracht aan Thema's de hand van de denkvraag. WOII, mensenrechten, discriminatie, gelijke rechten Vorm Stap 1 Stap 3 Individuele opdrachten SAMEN KIJKEN MENSENRECHTEN ALS HOUVAST Benodigdheden Filmpje EXTRA Betekenis voor vandaag Bekijk de EXTRA Betekenis voor vandaag. Oplossing van de vraag in de bijlage. Werkbladen PDF (downloaden & Deze hoort bij aflevering 15 van het Anne Artikel 1 B afdrukken op 100%) Frank videodagboek. Artikel 5 E Leerdoelen Artikel 9 C Leerlingen geven betekenis aan het Het is stil in het Achterhuis. Onder leiding Artikel 17 A verleden voor vandaag. van één Oostenrijkse en twee Neder- Artikel 19 D landse agenten worden de onderduikers opgepakt. Zij komen na 760 dagen voor Stap 4 het eerst weer buiten, op straat, maar DENKVRAAG, TIP Laat de leerlingen zelf opzoeken ze zijn niet vrij en worden via het door- SCHRIJF-, DOE-OPDRACHT wat mensenrechten zijn en welke gangskamp Westerbork naar het concen- dat zijn. Gebruik hiervoor de website tratie –en vernietigingskamp Auschwitz Leerlingen werken zelfstandig (of per ▶ www.mensenrechten.nl van het gedeporteerd. twee) aan een creatieve persoonlijke College van de rechten van de Mens. boodschap over de betekenis van het Stap 2 verleden voor vandaag. Wat nemen zij REFLECTIE mee uit het verhaal van Anne Frank? Wat is volgens hen de boodschap? TIP Als een leerling zijn/haar Leerlingen denken na over drie vragen boodschap wil delen met de en antwoorden persoonlijk. Ter inspira- Anne Frank Stichting, kan dit tie kunnen ze het internet gebruiken. door een mail te sturen naar ▶ [email protected] onder 2a vermelding van Betekenis voor De VN is in 1945 opgericht om oorlogen vandaag te voorkomen en de samenwerking tussen landen te verbeteren.

2b TIP Informeer de leerlingen over het Persoonlijk antwoord. ▶ Jongerenteam van de Anne Frank Stichting! 2c Persoonlijk antwoord.

TIP Bekijk het filmpje op YouTube ▶ In de rij voor Anne Frank Pagina 2 van 2 TIPS BIJ LESGEVEN OP AFSTAND Handleiding bij EXTRA Van tevoren Opdracht 4 Betekenis voor vandaag Download het werkblad en de docen- Opdracht 4 is een reflectieopdracht tenhandleiding. Stuur je leerlingen het waarbij leerlingen een eigen tekst schrij- werkblad toe en geef hen duidelijke ven (vorm vrij te kiezen) of vlog maken instructies wat je van hen verwacht. over de betekenis van de geschiedenis TIP Als je meer wilt weten over hoe je Werk je allemaal op hetzelfde tijdstip aan van de Tweede Wereldoorlog. In de als docent vooroordelen en (ervarin- de opdrachten? Welke opdrachten maak EXTRA geven de drie jonge acteurs hun gen met) discriminatie op een veilige je alleen en welke in groepsverband? eigen antwoord op deze vraag aan de manier bespreekbaar kunt maken Hóe en via welk platform werk je samen? hand van een interview. Leerlingen kun- in de klas, kun je deelnemen aan de Hoeveel tijd heb je per opdracht? Hoe nen hun creatie delen met elkaar. online cursus ▶ Begin bij jezelf! wil je dat zij na afloop het werkblad inleveren? Hoe communiceer je de antwoorden (te vinden in de DHL) op de opdrachten na afloop?

Opdracht 1, 2 en 3 (duur ± 15 min) De eerste drie opdrachten zijn individueel te maken, leerlingen kunnen zelfstandig het filmpje kijken en de antwoorden op het werkblad invullen.

Indien technisch mogelijk kun je ervoor kiezen gezamenlijk te starten en het filmpje met elkaar te bekijken.