Kontrkultura.Pdf
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
KONTRKULTURA MOTYWY, MANIFESTACJE, DZIEDZICTWO pod redakcją ALICJI WĘCŁAWIAK KONTRKULTURA MOTYWY, MANIFESTACJE, DZIEDZICTWO pod redakcją ALICJI WĘCŁAWIAK EUROPEJSKIE STOWARZYSZENIE KULTUROZNAWCZE Redakcja naukowa: Alicja Węcławiak Redakcja pomocnicza: Marcin Słowiński Recenzent: dr hab. Przemysław Rotengruber Redakcja językowa: Alicja Tempłowicz Skład i łamanie: Joanna Askutja Autor fotograii na okładkę: Jerzy Muszyński (zdjęcie wykonano na terenie powojennego kompleksu, będącego pozostało- ścią po wojnie na Bałkanach w latach 90., Šibenik 2018) © Copyright by Europejskie Stowarzyszenie Kulturoznawcze, Poznań 2018 Publikacja sinansowana ze środków Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza i Wydziału Nauk Społecznych UAM ISBN 978-83-63174-08-8 Europejskie Stowarzyszenie Kulturoznawcze ul. Szamarzewskiego 89A 60-568 Poznań Prolog Pięćdziesiąt lat temu świat zaczął się zmieniać. Kontrkul- turę określa się mianem fenomenu. Nie bez powodu – zryw był bezprecedensowy pod względem zasięgu (zarówno świat zachodni, a więc Stany Zjednoczone i dynamicznie rozwijające się kraje Europy, jak i ponura rzeczywistość ukryta za Żelazną Kurtyną, czyli wschód i południe Europy, a także kraje Ameryki Południowej), wewnętrznego zróż- nicowania kontestatorów (młodzi i starzy, bogaci i biedni, dobrze wykształceni i tacy, którym edukacja nie była dana lub po prostu ją negowali, samotni, z przyjaciółmi, z cały- mi rodzinami, idealiści, szukający przygód lub sposobu na życie), obszarów, które dotknęła (polityka, nauka, sztuka, edukacja, prawa człowieka, prawa mniejszości, prawa zwie- rząt, ekologia, muzyka, kino, literatura, moda) oraz bezczel- ności i niedorzeczności postulatów – kontestatorzy żądali niemożliwego. Rok 1967 – słynne, przede wszystkim amerykańskie, Lato Miłości. Rok 1968 – wybuch protestów określanych jako studenckie. Rok 1969 – pierwszy festiwal Woodstock. Na przestrzeni tych trzech lat kontrkulturowy ruch przeżywał swoje wzloty i upadki i wielokrotnie zmieniał sposób dzia- 6 | Prolog łania. Od próby zaszczepienia powszechnej ideologii miło- ści poprzez rewolucję totalną aż po społeczny eskapizm. Pół wieku później zapytujemy – za Wojciechem Bursztą – co nam zostało z tamtych lat. Chcemy dokonać wszechstron- nego rozrachunku z proponowanymi przez kontrkulturę postulatami, zadać nowe pytania o jej dziedzictwo, spojrzeć na nią z wielu perspektyw, włączając tak kontekst ówczesny, jak i obecny. Dlatego wraz z początkiem 2018 roku orga- nizujemy konferencję Kontrkultura – co nam z tamtych lat?, zapraszając studentów, doktorantów i akademików z wielu ośrodków w Polsce, a także osoby, które osobiście związane są z polskim ruchem hipisowskim i kontestowały w prze- szłości lub nadal kontestują zastaną rzeczywistość. Zapraszamy gości specjalnych – Krzysztofa Moraczew- skiego, który opowiada o muzycznych manifestacjach kontrkultury, Karolinę Kmiecik-Jusięgę, zajmującą się proilaktyką uzależnień, prywatnie zaangażowaną hipiskę, Jerzego Jarniewicza, autora książki All you need is love. Sce- ny z życia kontrkultury, Pawła Tańskiego poszukującego kontestacji w polskich utworach rockowych, wreszcie Szy- mona Bojdo i Zoię Nierodzińską, przedstawicieli Teatru Ósmego Dnia, Galerii Arsenał oraz Estrady Poznańskiej prezentujących program „Warsztatów z rewolucji”, które odbyły się w maju tego samego roku. Zapraszamy prele- gentów i gości. Zwracamy się do siebie po imieniu, bez ty- tułów i ailiacji. Staramy się, aby konferencja poświęcona kontrkulturze sama w sobie była kontrkulturowa i w hipi- sowskim duchu. Posiłki i przekąski są wegańskie, gadże- ty biodegradowalne, woda tylko w dzbankach, na stołach kolorowe obrusy, podczas obrad palą się kadzidła i świece, pomiędzy – rozbrzmiewa muzyka z lat 60. oraz późniejsza, łączona z kontrkulturą. Pierwszego wieczoru integrujemy Prolog | 7 się w klubie Meskalina po wysłuchaniu koncertu Jamesa Harriesa, drugiego – wyświetlamy ilm Weather Undergro- und poświęcony grupie amerykańskich kontrkulturowych radykałów. Zastanawiamy się, czy kreując taką scenograię, oddamy ducha ówczesnych dni i wspólnie poczujemy atmosferę tamtych lat czy stworzymy jedynie karykaturę, grotesko- wą wydmuszkę. Obrady uważamy za owocne, wydarzenie całościowo za udane, feedback dostajemy pozytywny. Nie- długo potem uczestniczy zaczynają nadsyłać teksty – z per- spektywy czasu możemy jeszcze raz doszukiwać się w nich kontrkulturowej spuścizny i odpowiedzi na pytanie, co zostawiły nam lata 60. Niniejsza publikacja Kontrkultura – motywy, manifestacje, dziedzictwo jest próbą zebrania owych odpowiedzi. Książka podzielona jest – podobnie jak styczniowe ob- rady – na kilka części. Polecamy rozdział poświęcony po- stulatom kontrkultury i perspektywie teoretycznej – zrozu- mieć, o co chodziło i od czego się zaczęło pomaga Maciej Kijko przybliżający ukrytą pracę kontrkultury, Wiesław Setlak traktujący krytykę kapitalizmu Herberta Marcusego jako legitymizację kontrkultury, Wojciech Łysek przedsta- wiający miejsce Polski w Bloku Wschodnim w kontekście wydarzeń z 1968 roku oraz Anna Wyrwik snująca literac- ką niemal opowieść o mitach i faktach dotyczących Beat Generation. Miłośnikom sztuki i kultury artystycznej reko- mendujemy lekturę kolejnego rozdziału, a tym samym tek- stów Magdaleny Chomiak, która przedstawia modę końca lat 60. jako wyraz idei buntu i wolności, Justyny Micha- lik prezentującej Nie/możliwe połączenia, a więc historię o akcjonizmie wiedeńskim i happeningu Tadeusza Kantora, Presili Grzymek wciągającej Czytelnika w świat kontropo- 8 | Prolog ezji, wreszcie Marcina Słowińskiego, który poświęca swój artykuł upokorzeniu i walce o pokój w wykonaniu cudow- nej Mariny Abramović. Kultura ilmowa, jakiej poświęcony jest rozdział trzeci, to teksty Pauliny Kajzer opowiadającej o związkach kontrkultury z festiwalami ilmowymi oraz Barbary Pitak-Piaskowskiej pytającej o to, czy postulaty musicalu Hair są nadal aktualne. Część poświęcona wpły- wom kontrkultury na nowe technologie zajmują rozważania Anny Paprzyckiej zapytującej o to, czy wirtualna rzeczywi- stość jest odpowiedzią na kontrkulturową potrzebę trans- cendencji. Rozdział piąty wypełnia muzyka – Jakub Kosek prezentuje wizerunki (kontr)kulturowego prowokatora rocka, jakim jest Alice Cooper, Łukasz Cebula opowiada o muzycznym drugim odrodzeniu ludowym, a Kinga Śmi- gielska przybliża zjawisko lo-i jako alternatywę dla norm i technik produkcyjnych reprezentowanych przez główny nurt przemysłu muzycznego. W rozdziale szóstym autorzy skupiają się na szeroko pojętej ludzkiej duchowości oraz nowych ruchach religijnych – Piotr Kałowski pisze o ruchu antypsychiatrii, Barbara Hofmann poświęca swoje rozwa- żania odmiennym stanom świadomości, Sergiusz Anoszko prezentuje nową duchowość amerykańska dekady Flower Power, Tomasz Królak przybliża biograie takich postaci, jak Eliade, Castaneda czy Harner w kontekście (neo)sza- manizmu, a Siarhei Yenin zjawisko szamanizmu umieszcza w nowym, miejskim kontekście. Wreszcie ostatnia część poświęcona kulturze masowej – tu polecamy tekst Krzysz- tofa Kamińskiego prezentującego krytyczne spojrzenie na obraz wojny wietnamskiej i ruchu antywojennego w kultu- rze masowej oraz Xawerego Stańczyka, który rozważa soc- -art, lewicową kontestację i nadidentyikację w powiązaniu z symbolami władzy w Polsce późnego socjalizmu. Prolog | 9 Zarówno w konferencję, jak i w niniejszą publikację zaan- gażowało się wiele osób, rozpatrując zjawisko kontrkultury na wielu płaszczyznach. Czy coś nam zostało z tamtych lat, a jeśli tak, to co? Nie chcemy sugerować odpowiedzi. Za- praszamy do próby odszukania jej w lekturze. Oddajemy głos autorom. GENEZA Maciej Kijko (Poznań) Ukryta praca kontrkultury Streszczenie: Celem artykułu jest ukazanie intelektualnych problemów związanych z wyjaśnianiem kontrkultury oraz jej relacją do systemu ka- pitalistycznego, przeciwko któremu silnie występowała. Będąc w swo- im sukcesie uwarunkowana potrzebami samego kapitalizmu, utowaro- wiona niemal natychmiast, pozostaje kontrkultura szczerym wyrazem protestu. Jednocześnie, choć oswojona w swoim najbardziej powierz- chownym wyrazie, jako symbol zachowuje wciąż wywrotowy potencjał. Ta perspektywa umożliwia spojrzenie na kontrkulturę jako zjawisko umocowane w kulturowym kontekście i ów kontekst kwestionujące. Słowa kluczowe: kontrkultura, kapitalizm, wyjaśnianie Summary: he aim of the article is to show the intellectual problems connected with explaining the counter-culture and its relation to the capitalist system, against which it strongly performed. Being condi- tioned by the needs of capitalism itself, commodiied almost imme- diately, the counter-culture remains a sincere expression of protest. At the same time, although tamed in its most supericial expression, it still retains its subversive potential as a symbol. his perspective makes it possible to look at counterculture as a phenomenon ixed in a cultural context and that context questioning. Keywords: counterculture, capitalism, explanation 14 | Maciej Kijko Podejmować próby zrozumienia zjawiska kontrkultury można rozmaicie. Po pierwsze, odsunąć problem stwierdze- niem, że sam termin nie ma większego sensu, bo przecież człowiek jest istotą kulturą deiniowaną i tak każde działa- nie ludzkie – pojedyncze i zbiorowe – jest zawarte w kul- turze. Stąd, konsekwentnie, działań przeciw kulturowych w ogólnym sensie być nie może, zaistnieć mogą działania doprowadzające w zamyśle tylko do zastąpienia jednej for- my kultury inną. O kontrkulturze nie ma więc sensu mówić, jest to bowiem nieporozumienie. Można zatem zlekcewa- żyć to, co się działo w dekadzie lat 60., jako wymysły