S.Ü. Müh.-Mim. Fak. Derg., c.23, s.2, 2008 J. Fac.Eng.Arch. Selcuk Univ., v.23, n.2, 2008
KULU-KARACADA< VOLKANGTLERGGN 40Ar/39Ar JEOKRONOLOJGG, ORTA ANADOLU-TÜRKGYE
Küróad ASAN, Hüseyin KURT Selçuk Üniversitesi, Mühendislik-MimarlÍk Fakültesi, Jeoloji Müh. Bölümü, KONYA
ÖZET: Kulu (Konya)-Haymana (Ankara) yöresinde Kulu-Karacada volkanitleri olarak adlandÍÍlan volkanik kayaçlar oldukça genió alanlar kaplamaktadÍr. Bu volkanitler genió yayÍÍma sahip andezitik-dasitik lav ve piroklastikler ile az yayÍÍmlÍ alkali bazalttan trakidasite kadar deÂóen bileóimdeki lavlardan oluómaktadÍr. Bu çalÍómada Kulu-Karacada volkanitlerinden elde edilen dokuz adet örneÂin 40Ar/39Ar radyometrik yaó verisi sunulmuótur. Elde edilen bilgiler volkanitlerin yaóÍÍ kesin olarak ortaya koymaktadÍr. Sonuçlar arazi gözlemleriyle uyumlu olup, Kulu-Karacada volkanitlerinin Erken Miyosen (18-21 My) yaóÍ olduÂunu göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Kulu-Karacada Volkanitleri, 40Ar/39Ar Jeokronolojisi.
40Ar/39Ar Geochronology of the Kulu-Karacada Volcanites, Central Anatolia, Türkiye
ABSTRACT: Volcanic rocks named as Kulu-Karacada volcanites cover large areas in the Kulu (Konya)-Haymana (Ankara) area. This volcanites are composed of large volumes of andesitic-dacitic lavas and pyroclastics with small volumes of alkali basalt to trachydacite lavas. In this study, 40Ar/39Ar age data of nine samples obtained from the Kulu-Karacada volcanites were presented. Obtained informations reveal the plato age of the volcanites. Results conforming to field observations point that the Kulu-Karacada volcanites are Early Miocene (18-21 Ma) in age.
Key Words: Kulu-Karacada Volcanites, 40Ar/39Ar Geochronology.
GGk MATERYAL VE METOT
Karacada volkanitlerinin yer aldÍÂÍ Mineralojik, petrografik özellikleri jeolojik çalÍómalar Agalede'ye (1954) kadar belirlenmió ve kimyasal analizleri yapÍlmÍó uzanmaktadÍr. YapÍlan ilk çalÍómalardan dokuz örneÂin 40Ar/39Ar metoduyla yaó itibaren Karacada volkanitlerinin yaóÍ üzerine tayinleri yaptÍÍlmÍóÍr. Bu analizler 39Ar-40Ar oldukça farklÍ görüóler ortaya atÍlmÍóÍr. Bu lazer prob (CO2 Synrad®) ve Map215®-MS ile çalÍómalar daha çok bölgenin genel jeolojisi ve Geosciences Rennes-Fransa' da ekonomik potansiyeline yönelik olduÂundan gerçekleótirilmiótir. Analizler için K’ca zengin volkanitlerin yaóÍ üzerinde fazla durulmamÍó, bir mineral olan hornblend ayrÍÍ ve tüm Oligosen'den Kuvaterner'e kadar çok farklÍ kayaç örnekleri kullanÍlmÍóÍr. yaólar kullanÍlmÍóÍr. Stratigrafik konuma göre farklÍ araóÍrmacÍlar tarafÍndan verilen GENEL JEOLOJG Oligosen-Kuvarterner aralÍÂÍ oldukça genió bir yaó aralÍÂÍÍ temsil etmektedir. Bu nedenle bu ÇalÍóma alanÍnda, Geç Kretase-Kuvaterner çalÍómada sunulan 40Ar/39Ar radyometrik yaó yaóÍ birimler yüzeylemektedir. Bu birimler verisiyle Kulu-Karacada volkanitlerinin yaó ofiyolitik, sedimanter ve volkanik kayaçlarla probleminin çözülmesi amaçlanmaktadÍr. temsil edilmektedirler. ÇalÍóma alanÍnda yüzeyleyen en yaóÍ birim Geç Kretase yaóÍ 34 K. ASAN, H. KURT
ofiyolitik melanjdÍr. Bu melanj Neotetisin gelmektedir. Söz konusu ofiyolitik melanj ile kuzey kolunun (Gzmir-Ankara-Erzincan Maestrihtiyen-Eosen yaóÍ sedimanter birimler Okyanusu) kapanmasÍ sürecinde gelióen inceleme alanÍÍn temelini oluóturmaktadÍrlar. ¢ÍÂÍóÍm prizmasÍ özelliÂi taóÍmaktadÍr Bu temel kayaçlarÍ, Neojen yaóÍ karasal (GöncüoÂlu ve diÂ., 1996). Bu birim üzerine sedimanlar (Cihanbeyli formasyonu) ve iliókili uyumsuz olarak yay önü havzada gelióen Kulu-Karacada volkanitleri tarafÍndan Maestrihtiyen-Eosen yaóÍ sedimanter bir istif örtülmektedir (kekil 1).
kekil 1. ÇalÍóma alanÍÍn jeoloji haritasÍ (kenel, 2001’den deÂótirilerek). Figure 1. Geological map of the study area (modified from kenel, 2001). Kulu-Karacada Volkanitlerinin 40Ar/39Ar Jeokronolojisi, Orta Anadolu-Türkiye 35
Kulu-Karacada Volkanitleri piroklastikler ile az yayÍÍmlÍ alkali bazalttan trakidasite kadar deÂóen bileóimdeki Volkanitler adÍÍ çevresine göre oldukça lavlardan oluómaktadÍr. Kulu-Karacada sarp ve yüksek olan 1738 m. rakÍma sahip volkanitleri, piroklastik kayaçlar, Yenice KaracadaÂ'dan almaktadÍr. Bölgede yapÍlan lavlarÍ, Gölbek andeziti, Dipdede dasiti, tüm çalÍómalarda volkanitler bu adla YaraóÍ andeziti, Hamzada dasiti, Karada incelenmiótir. Ancak dikkat edilmesi gereken andeziti, HacÍreóit lavlarÍ (alkali bazalt, önemli noktalardan birisi Türkiye jeolojisine havayit, mujearit, benmorit ve trakidasit) ve bu adla girmió baóka volkanitlerin de Írklar lavÍ (trakiandezit) olmak üzere dokuz varlÍÂÍÍr. Bu nedenle karÍóÍklÍÂÍ önlemek üyeden oluómaktadÍr (Asan, 2007). Burada amacÍyla volkanitleri "Kulu-Karacada sadece 40Ar/39Ar yaó verisi sunulacaÂÍndan, volkanitleri" olarak adlamanÍn uygun olacaÂÍ kayaçlarÍn mineralojik, petrografik, düóünülmüótür. jeokimyasal ve petrolojik özelliklerine Kulu-Karacada volkanitleri genió girilmeyecektir. Bu bilgiler Asan (2007) yayÍÍma sahip andezitik-dasitik lav ve tarafÍndan yapÍlan çalÍómadan elde edilebilir.
kekil 2. Kulu-Karacada volkanitlerine ait dokuz örneÂin 39Ar/40Ar yaó spektrasÍ (Yenice LavÍna ait örnek amfibol ayrÍÍ, diÂerleri tüm kayaç analizlerine dayanmaktadÍr). 36 K. ASAN, H. KURT
Figure 2. 39Ar/40Ar age spectra of nine samples from the Kulu-Karacada volcanites (based on amphibole separates for Yenice lava, whole rock for others).
40Ar/39Ar Jeokronolojisi kayaçlarÍn yaóÍÍ kesin olarak ortaya koymaktadÍr. 40Ar/39Ar yaólandÍrma metodu hem tüm kayaç hem de bünyesinde K içeren mineral SONUÇLAR (homblend, sanidin, biyotit vs.) ayrÍmlarÍna uygulanabilmektedir (Rollinson, 1993; Faure ve Bu çalÍómada Kulu-Haymana yöresinde Mensing, 2005). Burada sekiz adet tüm kayaç ve yüzeyleyen volkanik kayaçlarÍn 40Ar/39Ar bir adet amfibol mineral ayrÍÍna dayanan jeokronolojisi yöntemiyle yaólarÍ toplam dokuz örneÂin 40Ar/39Ar radyometrik belirlenmiótir. YapÍlan analizler sonucunda analiz sonuçlarÍ yaó spektrasÍ verilmiótir. literatüre Kulu-Karacada volkanitleri olarak 40Ar/39Ar yaólandÍrma spektralarÍ plato veren giren kayaçlarÍn yaóÍÍn Erken Miyosen (18-21 tüm kayaç ve amfibol ayrÍmlarÍ için My) olduÂu ortaya konulmuótur. kullanÍlmÍó olup, fazlalÍk Ar ve bozunmadan kaynaklanan gürültüler bu sonuçlara dahil TEkEKKÜR edilmemiótir. Literatürde belirtilen farklÍ yaólarÍn aksine, bu çalÍómada gerçekleótirilen Bu çalÍóma Selçuk Üniv. BAP KoordinatörlüÂü 40Ar/39Ar yaólandÍrma metoduyla Kulu- tarafÍndan 2003/186 nolu proje ile Karacada volkanitlerinin Erken Miyosen (18- desteklenmiótir. Yazarlar desteklerinden dolayÍ 21 My) yaóÍ olduÂu tespit edilmiótir (kekil 2). S.Ü. BAP KoordinatörlüÂüne teóekkür eder. Bu sonuçlar arazi gözlemleriyle uyumlu olup
KAYNAKLAR
Agalede, H., 1954. Tuz Gölünün batÍ ve güneybatÍ kenarlarÍÍn jeolojik etüdü. MTA Der. Rap. No: 2371, Ankara (yayÍnlanmamÍó). Asan, K., 2007. Kulu (Konya)-Haymana (Ankara) yöresi volkanik kayaçlarÍÍn jeokimyasÍ, petrolojisi ve petrojenezi. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bil. Enstitüsü, Konya, 247s. Faure, G., Mensing, T.M., 2005. Isotopes: Principles and Applications. 3rd ed. John Wiley&Sons, USA, 897pp. Göncüoglu, M.C., Dirik, K., Erler, A., YalÍÍz, K., Özgül, L., Çemen, G., 1996. Tuzgölü havzasÍÍn batÍ kesiminin temel jeolojik sorunlarÍ. Unpublished TPAO Report No. 3753. Rollinson, H.R., 1993. Using Geochemical Data: Evaluation, Presentation, Interpretation. Johhn Wiley&Sons, New York, 352 pp. kenel, M. (Ed.), 2001. Geology Map of Türkiye with 1:500.000 scale. General Directorate of Mineral Research and Exploration, Ankara.