100‑Lecie Konferencji Episkopatu Polski
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
100‑lecie Konferencji Episkopatu Polski Księga Jubileuszowa red. bp Artur G. Miziński © Copyright by Konferencja Episkopatu Polski Recenzja naukowa Ks. prof. dr hab. Wojciech Góralski, UKSW Ks. dr hab. Jarosław R. Marczewski, KUL Współpraca redakcyjna Ks. Paweł Rytel-Andrianik, Justyna Galant, Joanna Lipka, Anna Meetschen Koordynacja wydawnicza Hubert Wołącewicz Redakcja techniczna Elżbieta Kościańska Projekt okładki Justyna Galant, Justyna Kułaga Zdjęcia Narodowe Archiwum Cyfrowe (wszystkie niepodpisane w publikacji), Archiwum Instytutu Prymasowskiego Stefana Kardynała Wyszyńskiego, Archiwum Sekretariatu Konferencji Episkopatu Polski ISBN 978-83-8144-179-7 Wydawnictwo Jedność 25-013 Kielce, ul. Jana Pawła II nr 4 www.jednosc.com.pl Druk i oprawa: Drukarnia im. A. Półtawskiego www.drukarnia.kielce.pl Słowo wstępne 1. Rok, w którym żyjemy, ciągle jeszcze jest silnie naznaczony wspomnieniem 100‑lecia odzyskania przez Polskę niepodległości. Ten jubileusz odbił się szerokim echem nie tylko w naszej ojczyźnie, ale i na świecie. Świadectwem zainteresowania tym wydarze- niem był list papieża Franciszka: Do Czcigodnego Brata Jego Ekscelencji Arcybiskupa Stanisława Gądeckiego Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski Sto lat temu, w dniu 11 listopada, Polska odzyskała niepodległość. Wraz z za- kończeniem I wojny światowej zamknął się okres dominacji rosyjskiej, pruskiej i austriackiej nad narodem, który przed rozbiorami współtworzył historię chrześci- jańskiej Europy, wnosząc całe bogactwo własnej, szlachetnej kultury i duchowości. Odzyskanie suwerenności było okupione poświęceniem wielu synów Polski, którzy gotowi byli poświęcić swą wolność osobistą, swoje dobra, a nawet życie, na rzecz utraconej Ojczyzny. Dążenie do wolności „opierali na nadziei, płynącej z głębokiej wiary w pomoc Boga, który jest Panem dziejów ludzi i narodów. Ta wiara była opar- ciem również wtedy, gdy po odzyskaniu niepodległości trzeba było szukać jedności pomimo różnic, aby wspólnymi siłami odbudowywać kraj i bronić jego granic” (Jan Paweł II, 11.11.1998). Wraz z Kościołem w Polsce i wszystkimi Polakami dziękuję Bogu za to, że wspie- rał swoją łaską i mocą kolejne pokolenia, i sprawił, że przed stu laty spełniła się ich nadzieja na wolność i nie utracili jej, mimo kolejnych, bolesnych doświadczeń dzie- jowych, związanych z II wojną światową, nazistowską okupacją, komunistycznym reżimem. Podejmując modlitwę św. Jana Pawła II, szczególnego świadka tego stulecia, pro- szę Boga o łaskę wiary, nadziei i miłości dla wszystkich Polaków, aby w jedności i pokoju dobrze korzystali z tak cennego daru wolności. Niech opieka Maryi, jas- nogórskiej Królowej Polski, zawsze towarzyszy Waszej Ojczyźnie i wszystkim Słowo wstępne Polakom! Niech Boża Opatrzność darzy naród polski pokojem i pomyślnością teraz i w przyszłości! Boże błogosławieństwo niech zawsze będzie z Wami! Franciszek Watykan, 4 listopada 2018 r. 6 2. Stulecie odzyskania niepodległości sprowokowało następnie dyskusje na temat po- czątków Konferencji Episkopatu Polski. Po odzyskaniu niepodległości biskupi z Polski zaczęli się gromadzić na zebraniach plenarnych, zwanych konferencjami. Wiadomo oczywiście, że nie były to pierwsze zgromadzenia wszystkich biskupów w dziejach Kościoła katolickiego w Polsce. Poprzedzały je spotkania mające kształt synodalny. Odwołując się do ważnego opracowania autorstwa ks. prof. Wojciecha Góralskiego, warto zwrócić uwagę na poprzedzające o wiele wieków powstanie Konferencji Episko- patu Polski, zgromadzenia biskupów polskich w formie synodów legackich, synodów prowincjalnych i synodów diecezjalnych. Synody legackie odbywały się pod przewodnictwem legata papieskiego. Stanowiły one źródło prawa partykularnego o charakterze papieskim, a ich główną funkcją było wdrażanie w życie Kościoła w Polsce norm prawa powszechnego. Synody prowincjal- ne, rozwijające się w XI–XII wieku, były organem kościelnej władzy ustawodawczej w metropolii. Synody diecezjalne w Polsce odbywały się zwykle przed synodem pro- wincji w celu przygotowania materiałów na jego obrady. Wszystkie te spotkania były istotnym czynnikiem kształtującym życie religijno- -moralne duchowieństwa i wiernych świeckich w skali regionu, prowincji kościelnej i diecezji. 3. Konferencja Episkopatu Polski a) Krajowe konferencje biskupie zaczęły tworzyć się w XIX wieku. Za pierwszą naro- dową konferencję biskupią uważa się zebranie episkopatu Belgii z 16 listopada 1830 r., które odbyło się w Mechelen (Malines) – stolicy prymasów tego kraju. Od kwietnia 1832 r. posiedzenia belgijskich biskupów miały charakter regularny, a w 1842 r. opra- cowano ich regulamin. Kolejną konferencją, która zaczęła się kształtować w XIX wieku była Niemiecka Konferencja Biskupów (Deutsche Bischofskonferenz). Po raz pierwszy zebrała się ona 16 października 1867 r. w Fuldzie. Następnie stopniowo tworzyły się również krajowe konferencje biskupów w Austrii, na Węgrzech, w Irlandii, na terenach dzisiejszych Włoch i w Szwajcarii. b) Początki zebrań plenarnych polskich biskupów są związane w sposób szczególny z zebraniami biskupów metropolii warszawskiej. Pierwsze nieoficjalne zebranie bisku- pów ze wszystkich trzech zaborów miało miejsce w Warszawie, w dniach od 10 do 18 marca 1917 r. z okazji obchodów 100. rocznicy utworzenia metropolii warszawskiej. Na zaproszenie abp. Aleksandra Kakowskiego, Prymasa Królestwa Polskiego w zebra- niu wzięło udział: 4 arcybiskupów, 8 biskupów i 2 administratorów apostolskich. Prze- wodniczył mu wówczas abp Aleksander Kakowski. Można stwierdzić, że u początków konstytuowania się Konferencji Episkopatu Pol- ski były trzy kolejne ogólnopolskie zebrania plenarne biskupów po odzyskaniu przez 7 Polskę niepodległości. Pierwsze oficjalne zebranie plenarne biskupów w niepodległej ojczyźnie zostało zwołane przez metropolitę warszawskiego abp. Aleksandra Kakow- skiego w dniach od 10 do 12 grudnia 1918 r. Przewodniczył mu wizytator apostolski ks. prał. Achille Ratti. Ze względu na trudności komunikacyjne nie przybył na nie abp Edmund Dalbor, Prymas Polski, metropolita gnieźnieński i poznański. Obrady skupiły się na bieżących sprawach dotyczących Kościoła w Polsce po odzyskaniu nie- podległości. Kolejne zebranie plenarne, które odbyło się w dniach od 12 do 14 marca 1919 r. w Warszawie, zostało zwołane również przez abp. Kakowskiego, a przewodniczył mu – jak poprzednio – wizytator apostolski ks. prał. Ratti. Na zebraniu był obecny m.in. Prymas Polski abp Edmund Dalbor. To zebranie było szczególnie ważne, ponieważ w jego trakcie biskupi rozpoczęli prace nad regulaminem zebrań plenarnych i postano- wili, że następne zebranie zwoła Prymas Polski u grobu św. Wojciecha. Następne zebranie plenarne miało miejsce od 26 do 30 sierpnia 1919 r. w Gnieźnie. Zwołani na nie zostali tylko biskupi diecezjalni. Na obrady nie został zaproszony abp Achille Ratti, wówczas mianowany już nuncjuszem apostolskim w Polsce, ale spotkał się on z biskupami 29 sierpnia, przybywając tego dnia do Gniezna z pielgrzymką do grobu św. Wojciecha. Podczas obrad uchwalono m.in. „Regulamin Zjazdu Biskupów Polskich”, czyli regulamin zebrań plenarnych. W latach 1919–1939 odbyło się 38 posiedzeń plenarnych polskich biskupów doty- czących m.in. organizacji struktur Kościoła, spraw duszpasterskich, społecznych, kul- turalnych oraz relacji między Kościołem a państwem. W Polsce po 1918 r. oficjalna nazwa spotkań biskupów brzmiała „Zjazd Biskupów Polski”. Natomiast od 1930 r. zaczęto stosować określenie „Konferencja Plenarna Episkopatu Polski” (por. K. Kra- sowski, Episkopat katolicki w II Rzeczypospolitej, Warszawa–Poznań 1992, s. 33). Po raz ostatni przed II wojną światową episkopat Polski obradował 26 kwietnia 1939 r. w Warszawie (por. Encyklopedia katolicka, tom. IX, s. 568-569). Do czasu wejścia w życie postanowień Soboru Watykańskiego II Konferencja Epi- skopatu Polski nie była podmiotem prawa Kościoła Powszechnego. Oficjalne, ale nie- formalne funkcjonowanie Konferencji Episkopatu Polski trwało do 15 marca 1969 r., kiedy to Święta Kongregacja do spraw Biskupów dekretem erygowała Konferencję Episkopatu Polski i zaaprobowała jej pierwszy statut. W tym statucie zaś z 13 lutego 1969 r. widnieje zapis, który odnosi się do historii episkopatu Polski: Conferentia Epi‑ scoporum in Polonia iam inde a quinquaginta annis eadem munere fungitur – „Konferencja Biskupów w Polsce już od 50 lat pełni swą posługę”. Słowo wstępne Obowiązujący obecnie Kodeks prawa kanonicznego – w kan. 447 – definiuje jasno zadania KEP: • „Konferencja Episkopatu, będąca stałą instytucją, jest zebraniem biskupów jakie- goś kraju lub określonego terytorium, wypełniających wspólnie pewne zadania 8 pasterskie dla wiernych jej terytorium, w celu pomnożenia dobra udzielanego ludziom przez Kościół, głównie przez odpowiednio przystosowane do bieżących okoliczności czasu i miejsca formy i sposoby apostolatu, z zachowaniem przepi- sów prawa” (kan. 447). • „Konferencja Episkopatu z ogólnej zasady obejmuje zwierzchników wszystkich kościołów partykularnych tego samego kraju…” (kan. 448, § 1). • „Na mocy samego prawa do Konferencji Episkopatu należą wszyscy biskupi die- cezjalni terytorium oraz ci, którzy są z nimi prawnie zrównani, następnie biskupi koadiutorzy, biskupi pomocniczy i pozostali biskupi tytularni, pełniący na tery- torium szczególne zadanie, zlecone im przez Stolicę Apostolską lub Konferencję Episkopatu. Można zaprosić także ordynariuszy innego obrządku, ale tylko z gło- sem doradczym, chyba że co innego postanawiają statuty Konferencji Episkopatu” (kan. 450, § 1). • „Zebrania plenarne Konferencji Episkopatu powinny