DZIENNIK URZĘDOWY

WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO

Kraków, dnia 7 stycznia 2021 r.

Poz. 147

UCHWAŁA NR XXVI/384/20 RADY MIEJSKIEJ W SKAWINIE

z dnia 30 grudnia 2020 roku

w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Skawina na lata 2020-2023

Na podstawie art. 8 ust. 2, art. 18 ust. 2 pkt. 11 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym ( t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 713 z późn. zm.), art. 87 ust 3 i 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 282 z późn. zm.) po zaopiniowaniu przez Wojewódzkiego Małopolskiego Konserwatora Zabytków Rada Miejska w Skawinie uchwala, co następuje: § 1. Uchwala się Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Skawina na lata 2020-2023, stanowiący załącznik do niniejszej uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Burmistrzowi Miasta i Gminy Skawina. § 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia i podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Województwa Małopolskiego.

Przewodnicząca Rady Miejskiej w Skawinie

Ewa Masłowska Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 2 – Poz. 147

Załącznik do uchwały nr XXVI/384/20 Rady Miejskiej w Skawinie z dnia 30 grudnia 2020 r.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY SKAWINA

NA LATA 2020-2023

Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 3 – Poz. 147

SPIS TREŚCI:

1. Wstęp ………………………………………………………………………………………………………….. str. 3

2. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami …………………………………………………………………………………………….. str. 5

3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce………………. str. 6

4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego …………………. str. 10

5. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami strategicznymi opracowanymi na poziomie gminy ………………………………………. str. 23

6. Przedmiot ochrony ……………………………………………………………………………………… str. 31

7. Historia Miasta i Gminy Skawina …………………………………………………………………. str. 43

8. Charakterystyka zasobów dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy ………. str. 48

9. Ocena stanu zachowania dziedzictwa kulturowego gminy wraz z oceną dotychczasowych działań ……………………………………………………………….. str. 75

10. Analiza szans i zagrożeń ………………………………………………………………………………. str. 78

11. Cele gminnego programu opieki nad zabytkami ………………………………………….. str. 81

12. Źródła finansowania opieki nad zabytkami i przedsięwzięć w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego ……………………………………………………………….. str. 88

13. Wykaz obiektów w Gminnej Ewidencji Zabytków ………………………………………. str. 96

2 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 4 – Poz. 147

1. WSTĘP

Program opieki nad zabytkami to dokument określający zakres i rodzaj działań jakie powinny być podjęte przez gminę w celu zachowania obiektów, miejsc oraz wartości niematerialnych istotnych dla dziedzictwa kulturowego regionu, ze szczególnym uwzględnieniem elementów lokalnej tożsamości. Dziedzictwo kulturowe stanowi ważny czynnik decydujący o odrębności i tożsamości każdego regionu. Zachowane elementy historii i kultury mają wpływ na otoczenie i życie współczesnego człowieka. Bogactwo i różnorodność dziedzictwa, należycie pielęgnowane i wykorzystane, powinny stanowić jeden z głównych czynników rozwoju życia społeczno - gospodarczego. Samorządy, zwłaszcza gminne, odgrywają szczególną rolę w zachowaniu i popularyzacji dziedzictwa kulturowego. Ich rolą jest inicjowanie, koordynowanie oraz wspieranie wszelkich działań mających na celu ochronę i opiekę nad zabytkami. Współpracując z właścicielami, zarządem powiatu i województwa oraz wojewódzkim konserwatorem zabytków władze lokalne podejmując wysiłek rewitalizacji zdegradowanych obszarów historycznych mają szansę na zachowanie istniejącego dziedzictwa i utrwalenie wartości regionu. Gmina Skawina posiada kilkusetletnią historię i tradycję, czego wyrazem jest bogaty i wartościowy krajobraz kulturowy, obfitujący w cenne ślady działalności człowieka i wytwory cywilizacji, a także elementy przyrodnicze. Spuścizna poprzednich pokoleń jest mało znana na terenie województwa małopolskiego lecz coraz częściej doceniana przez samych mieszkańców Gminy. Intensywny rozwój aglomeracji miejskich Krakowa i Skawiny jaki ma miejsce w ostatnich latach oraz ułatwienia komunikacyjne spowodowały zatarcie granic pomiędzy Gminą Skawina, a Gminą Miejską Kraków. Miasto Skawina stało się praktycznie miastem satelitarnym dla Krakowa, a pobliskie mniejsze miejscowości popularnymi i modnymi miejscami zamieszkania dla osób pracujących w Krakowie. Widoczna w ostatnich latach zmiana struktury społecznej, wzrost wykształcenia oraz poprawa warunków socjalno-bytowych i standardów życia w zasadniczy sposób zmieniła priorytety mieszkańców. Zainteresowanie coraz częściej budzi kultura, historia i tradycja regionu. Oczekiwania wobec władz samorządowych nie ograniczają się tylko do dróg, kanalizacji czy dostępu do szkół i służby zdrowia, ale coraz częściej dotyczą poprawy estetyki otoczenia i zagospodarowania przestrzeni publicznej. Gminny program opieki nad zabytkami jest dokumentem pomocniczym, określającym zadania samorządu w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego na terenie gminy. Dlatego w niniejszym opracowaniu wskazano działania skierowane na poprawę stanu zabytków, ich adaptację i rewaloryzację oraz zwiększenie dostępności do nich mieszkańców. Dokument

3 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 5 – Poz. 147

uwzględnia uwarunkowania prawne, zewnętrzne oraz wewnętrzne w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego. Wskazane w nim kierunki działania tzw. priorytety szczegółowo opisują zakres oraz cel danego zamierzenia. Głównymi kierunkami powyższych celów jest ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego Gminy, będącego elementem rozwoju gospodarczo-społecznego oraz promocja dziedzictwa kulturowego i edukacja służąca budowaniu tożsamości kulturowej mieszkańców Gminy Skawina. Realizacja celów zawartych w programie poprawi w lokalnej społeczności świadomość wspólnoty kulturowej, wzmocni lokalne wartości oraz wspólne korzenie. Niniejszy program opracowano w nawiązaniu do poprzedniej edycji i celu porównania zachowano schemat programu z lat poprzednich.

***

4 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 6 – Poz. 147

2. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Obowiązek opracowania i wdrożenia Gminnego programu opieki nad zabytkami nakłada art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz. U. z 2020. , poz.282) . Zgodnie z treścią przywołanego przepisu: 1. Wójt (burmistrz) sporządza gminny program opieki nad zabytkami na okres czterech lat. 2. Program, o którym mowa ma na celu, w szczególności: 1) uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; 2) zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 3) wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 4) podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; 5) określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; 6) podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. 3. Gminny program opieki nad zabytkami przyjmuje rada gminy po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. 4. Program jest ogłaszany w wojewódzkim dzienniku urzędowym. 5. Z realizacji programu wójt (burmistrz) sporządza, co 2 lata, sprawozdanie, które przedstawia się radzie gminy.

***

5 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 7 – Poz. 147

3. UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE

Ochrona dziedzictwa kulturowego: materialnego i niematerialnego oraz jego przekazanie następnym pokoleniom zadeklarowana została w Konstytucji RP jako obowiązek Państwa i każdego obywatela. Obowiązek ten wyartykułowany jest w Preambule Konstytucji RP. W art. 5 Konstytucji podkreślono, że Rzeczpospolita Polska strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. W art. 6 ust. 1. Zapisano, że Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będących źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. Zabytki i ich wartości niematerialne są dobrem wspólnym. Z art. 82 wynika dodatkowo, że każdy obywatel jest zobowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie.

1. Zasady odpowiedzialności za dziedzictwo kulturowe określają zapisy ustawowe. Głównym aktem prawnym regulującym zasady ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz. U. z 2020, poz. 282). Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami definiuje pojęcie zabytku, wprowadza klasyfikację obiektów zabytkowych, określa katalog działań przy zabytku, krąg podmiotów zobowiązanych do prowadzenia tych działań, zasady nadzoru konserwatorskiego oraz zasady udzielania pomocy finansowej do prac konserwatorskich i robót budowlanych przy obiektach zabytkowych. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t. j. Dz. U. z 2020 r. poz. 713 ze zm.) w art. 7 ust 1 pkt 9 określa, że wykonywanie zadań w zakresie kultury i ochrony zabytków jest ustawowym zadaniem samorządów. Do zadań gminy należą także działania pośrednio związane z ochroną dóbr kultury, polegające na kształtowaniu ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody, zieleni, cmentarzy komunalnych oraz utrzymania obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. 2. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 293 ze zm.), która narzuca obowiązek kształtowania polityki przestrzennej przez jednostki samorządu terytorialnego. W planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, uwzględnia się ochronę dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. 3. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1333 z późn. zm.), która w art. 39 reguluje zasady prowadzenia robót budowlanych przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, położonych na terenie wpisanym do rejestru zabytków oraz ujętych w gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków. 4. Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 194 z późn. zm.), która zobowiązuje organy władzy samorządowej do upowszechniania i ochrony kultury. Jednostki samorządu terytorialnego organizują działalność kulturalną, tworzą samorządowe instytucje kultury takie jak: domy kultury, biblioteki, muzea, świetlice, kluby itp. Do

6 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 8 – Poz. 147

podstawowych zadań tych instytucji należy między innymi sprawowanie opieki nad zabytkami. 5. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu, tzw. ustawa krajobrazowa (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 774 z późn. zm.), która stała się narzędziem ograniczającym reklamy. Ustawa nakłada obowiązek sporządzania przez samorząd na szczeblu województwa audytu krajobrazowego i definiowania obszarów priorytetowych, na terenie których ustala się normy ograniczające sytuowanie nośników reklam. Ustawa wprowadza kary za nielegalne reklamy. Wśród innych uregulowań prawnych dotyczących ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, zapisanych w obowiązujących ustawach, wymienić należy: 1. ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1219 z późn. zm.); 2. ustawę z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 55 z późn. zm.); 3. ustawę z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1990 z późn. zm.); 4. ustawę z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1057 z późn. zm.).

Zasady ochrony zabytków znajdujących się w muzeach i bibliotekach zostały określone w osobnych aktach prawnych tj. w:

1. ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 902 z późn. zm.) ; 2. ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1497 z późn. zm).

Ochronę materiałów archiwalnych regulują zaś przepisy ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (t.j. Dz. U. z 2020 r. 164 z późn. zm.)

Akty prawne powiązane z ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r., mające wpływ na działania związane z ochroną dziedzictwa, to także: 1. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 16 sierpnia 2017 r. w sprawie dotacji celowej na prace konserwatorskie lub restauratorskie przy zabytku wpisanym na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (Dz. U. z 2017 r. poz. 1674). 2. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 12 maja 2004 r. w sprawie odznaki „Za opiekę nad zabytkami” (Dz. U. z 2004 r. nr 124, poz. 1304), które określa tryb składania wniosków o przyznanie odznaki, wzór i wymiary tej odznaki oraz sposób jej wręczania i noszenia.

7 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 9 – Poz. 147

3. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2004 r. nr 212, poz. 2153). 4. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 lutego 2004 r. w sprawie wzoru znaku informacyjnego umieszczanego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (Dz. U. z 2004 r. nr 30, poz. 259). 5. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 18 kwietnia 2011 r. w sprawie wywozu zabytków i przedmiotów o cechach zabytków za granicę (Dz. U. z 2011 r. nr 89, poz. 510). 6. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 1 kwietnia 2004 r. w sprawie nagród za odkrycie lub znalezienie zabytków archeologicznych (Dz. U. z 2004 r. nr 71, poz. 650).

Członkostwo Polski w Unii Europejskiej zobowiązuje do stosowania norm prawodawstwa unijnego, również w zakresie ochrony zabytków. Poszanowanie i popieranie różnorodności kulturowej oraz ochrona wspólnego dziedzictwa stanowią jeden z fundamentów Unii jako instytucji. Kultura uznawana jest przez Unię Europejską jako element rozwoju ekonomicznego, integracji społecznej i obywatelskiej w regionach. Głównym aktem Unii regulującym między innymi kwestie ochrony wspólnego dorobku kulturowego jest Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. W rozdziale dotyczącym kultury pojawił się zapis: „Unia przyczynia się do rozkwitu kultur Państw Członkowskich, w poszanowaniu ich różnorodności narodowej i regionalnej, równocześnie podkreślając znaczenie wspólnego dziedzictwa kulturowego… Działanie Unii zmierza do zachęcania do współpracy między Państwami Członkowskimi oraz, jeśli to niezbędne, do wspierania i uzupełniania ich działań w następujących dziedzinach: pogłębiania wiedzy oraz upowszechniania kultury i historii narodów europejskich, zachowania i ochrony dziedzictwa kulturowego o znaczeniu europejskim, niehandlowej wymiany kulturalnej, twórczości artystycznej i literackiej, włącznie z sektorem audiowizualnym. Unia i Państwa Członkowskie sprzyjają współpracy z państwami trzecimi oraz z organizacjami międzynarodowymi właściwymi w dziedzinie kultury, zwłaszcza z Radą Europy ” Ratyfikowane umowy międzynarodowe, w tym m.in. Konwencja Rady Europy w dziedzinie kultury, wskazują cele i zadania dla całej społeczności europejskiej oraz determinują kierunki działań w ramach polityki krajowej. Do ratyfikowanych przez Polskę Konwencji Rady Europy należą: • Europejska konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego (Dz. U. z 1996 r. Nr 120, poz. 564); • Europejska konwencja krajobrazowa (Dz. U. z 2006 r. Nr 14, poz. 98); • Konwencja o ochronie dziedzictwa architektonicznego Europy (Dz. U. z 2012 r., poz. 210).

W ramach polskiej polityki ochrony i opieki nad zabytkami i dziedzictwem kulturowym prace w tym zakresie determinują ratyfikowane przez Polskę konwencje UNESCO. Są to:

8 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 10 – Poz. 147

• Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego wraz z regulaminem wykonawczym oraz Protokół o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, podpisane w Hadze dnia 14.05.1954 r. (Dz. U. z 1957 r. nr 46 poz. 212); • II protokół do Konwencji o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, podpisanej w Hadze dnia 14.05.1954 r.( Dz. U. z 2012 r., poz. 248); • Konwencja dotycząca środków zmierzających do zakazu i zapobieganiu nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kultury, sporządzona w Paryżu dnia 17 listopada 1970 r. (Dz. U. z 1974 r. nr 20 poz. 106); • Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego przyjęta w Paryżu dnia 16 listopada 1972 r. przez Konferencję Generalną ONZ dla Wychowania, Nauki i Kultury na jej siedemnastej sesji (Dz. U. z 1976 r. nr 32 poz. 190); • Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, sporządzona w Paryżu dnia 17 października 2003 r. (Dz. U. z 2011 r. nr 172 poz. 1018); • Konwencja UNESCO w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego (Dz. U. z 2007 r. Nr 215, poz. 1585).

***

9 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 11 – Poz. 147

4. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OCHRONY DZIDZICTWA KULTUROWEGO

4.1 STRATEGICZNE CELE POLITYKI PAŃSTWA W ZAKRESIE OCHRONY ZABYTKÓW I OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami zostały określone w przyjętej przez Radę Ministrów na lata 2004-2013 wraz z uzupełnieniem na lata 2004-2020 Narodowej Strategii Rozwoju Kultury. Opracowany przez Rząd dokument jako jeden z celów strategicznych zakłada ochronę i opiekę nad dziedzictwem kulturowym, w tym szczególnie ochronę i rewaloryzację zabytków. Powyższy cel ma być realizowany poprzez program wdrożeniowy: Narodowy Program Kultury – Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego. Program jako zadania priorytetowe zakłada: wzrost efektywności zarządzania kulturą, wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie działalności kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury, wzrost uczestnictwa i wyrównanie szans w dostępie do szkolnictwa artystycznego, dóbr i usług kultury, poprawę warunków działalności artystycznej, efektywną promocję twórczości oraz kompleksową poprawę stanu zabytków nieruchomych poprzez poprawę warunków prawnych i organizacyjnych w sferze dokumentacji i ochrony zabytków, kompleksową rewaloryzację zabytków. Realizacja Narodowej Strategii Rozwoju Kultury ma się odbywać poprzez programy operacyjne. Problematyką związaną z ochroną i opieką nad zabytkami zajmuje się program pn. Dziedzictwo kulturowe. Koordynatorem odpowiedzialnym za wdrażanie i realizację programu jest Departament Ochrony Zabytków oraz Departament Dziedzictwa Narodowego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W ramach programu przewidziano następujące priorytety: rewaloryzację zabytków nieruchomych i ruchomych oraz rozwój i konserwację kolekcji muzealnych. Celem programu jest poprawa stanu zachowania zabytków poprzez kompleksową rewaloryzację zabytków i ich adaptację na cele inne niż kulturalne, wykorzystanie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości, zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami klęsk żywiołowych, kradzieżami i nielegalnym wywozem za granicę. Zasady jego finansowania są ogłaszane przez Ministra Kultury na dany rok budżetowy. Program jest podstawą ubiegania się o środki Ministra Kultury na zadania z zakresu kultury realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego oraz instytucje kultury Innym ważnym dokumentem, opracowywanym na szczeblu państwa jest Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami. Głównym celem programu jest stworzenie warunków dla zapewnienia efektywnej ochrony i opieki nad zabytkami, który w okresie 4 lat realizowany będzie we współpracy z państwowymi instytucjami kultury i organami administracji publicznej. Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata 2019-2022 przyjęty został uchwałą nr 82 Rady Ministrów z dni 13 sierpnia 2019 r. Program realizuje jako podmiot wiodący Narodowy Instytut Dziedzictwa. Główne cele Krajowego Programu Opieki nad Zabytkami na lata 2019-2022: 1. ,,Optymalizację systemu ochrony dziedzictwa kulturowego” poprzez wzmocnienie

10 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 12 – Poz. 147

systemu ochrony na poziomie lokalnym i centralnym. 2. „Wsparcie działań w zakresie opieki nad zabytkami” poprzez merytoryczne wsparcie działań w zakresie opiek nad zabytkami oraz podnoszenie bezpieczeństwa zasobu zabytkowego. 3. ,,Budowanie świadomości społecznej wartości dziedzictwa” poprzez upowszechnianie wiedzy i jego wartości oraz tworzenie warunków dla sprawowania społecznej opieki nad zabytkami. W 2011 r. przez Radę Ministrów została przyjęta Koncepcja zagospodarowania przestrzennego kraju do 2030 r. Koncepcja dotyczy ładu przestrzennego Polski. Celem dokumentu jest efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej zróżnicowanych potencjałów rozwojowych do osiągnięcia: konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia i większej sprawności państwa oraz spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej w długim okresie. Koncepcja określa strategiczne zadania państwa w zakresie kształtowania przyjaznego dla człowieka środowiska, uwzględniając w znacznie większym stopniu niż dotychczas problematykę ochrony dziedzictwa kulturowego w planowaniu przestrzennym. Za główne cele dziedzinie ochrony zabytków uznaje się: • ograniczenie presji urbanizacyjnej na obszary dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, poprzez rozwój narzędzi wspierania finansowego ochrony przyrody i krajobrazu, • wprowadzenie standardów zabudowy i zagospodarowania terenu na terenach o niższym reżimie ochronnym, • wprowadzenie narzędzi kompensacji utraconych korzyści ekonomicznych na terenach o wysokich restrykcjach konserwatorskich, • wspieranie rewitalizacji zdegradowanych przestrzeni poprzemysłowych, kolejowych, wsi popegeerowskich , starych dzielnic itp. Nowym dokumentem opracowanym na szczeblu państwa jest przyjęta w 2013r. przez Radę Ministrów Strategia rozwoju kapitału społecznego do 2020 r. Dokument zakłada przede wszystkim wzmocnienie udziału społeczeństwa w rozwoju społeczno-gospodarczym Polski. Wśród celów znalazł się „Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego”. Jako priorytet wskazano „Wzmocnienie roli kultury w budowaniu spójności społecznej” poprzez tworzenie warunków wzmacniania tożsamości i uczestnictwa w kulturze na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym, ochronę dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego oraz krajobrazu, digitalizację, cyfrową rekonstrukcję i udostępnianie dóbr kultury.

4.2 RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Z DOKUMENTAMI OPRACOWANYMI NA POZIOMIE WOJEWÓDZTWA I POWIATU

Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Skawina zakłada zgodność z następującymi dokumentami strategicznymi opracowanymi na szczeblach województwa i powiatu.

11 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 13 – Poz. 147

Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011‐2020

Podstawy polityki rozwoju na szczeblu regionalnym określa przyjęta przez zarząd województwa Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011‐2020. W dokumencie wytyczono siedem kierunków pożądanych zmian, dla których sformułowano cele strategiczne. Cele realizowane są działania priorytetowe wraz z oceną czynników sprzyjających i ograniczających możliwość ich realizacji. Zagadnienia dziedzictwa kulturowego poruszone zostały w obszarze pt. ,,Dziedzictwo i przemysły czasu wolnego”. Celem strategicznym jest wysoka atrakcyjność Małopolski w obszarze przemysłów czasu wolnego dzięki wykorzystaniu potencjału dziedzictwa regionalnego i kultury. Kierunki przyjętej polityki rozwoju ilustruje poniższa tabela :

Kształtowanie zrównoważonego krajobrazu kulturowego. Poprawa stanu i sposobu użytkowania zabytków oraz przeciwdziałanie procesowi ich degradacji. Ochrona i kształtowanie zabudowy historycznych miast i miasteczek. Ochrona tradycyjnej zabudowy regionalnej i układów ruralistycznych. Powstrzymanie degradacji wartościowych krajobrazów kulturowych oraz dewastacji

obiektów zabytkowych i ich otoczenia.

Kompleksowa rewitalizacja obszarów zdegradowanych. Zachowanie i rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego, w tym przywrócenie rzeczywistej wartości zniszczonym obiektom oraz ponowne określenie dla poszczególnych obiektów ich wartości zabytkowych, wskazanych do bezwzględnego zachowania. Utrzymanie wielokulturowego bogactwa oraz tożsamości lokalnej i regionalnej szczególnie poprzez wspieranie folkloru, tradycji i sztuki ludowej. Funkcjonalne zarządzanie kulturą i dziedzictwem kulturowym, w tym rozwój partnerstwa sektora publicznego, pozarządowego i prywatnego. Badanie i dokumentowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego. Poprawność funkcjonowania instytucji opieki nad zabytkami

Ochrona małopolskiej przestrzeni kulturowej. przestrzeni małopolskiej Ochrona Wdrożenie mechanizmów włączających wartości dziedzictwa w obieg gospodarczy. Zapobieganie degradacji i ochrona zasobów dziedzictwa przyrodniczego regionu. Stworzenie systemu oraz procedur zarządzania dziedzictwem przyrodniczym. Zintegrowana ochrona krajobrazu kulturowego i środowiska przyrodniczego, szczególnie w zakresie wysokiego poziomu estetycznego otoczenia i ładu przestrzennego. Kształtowanie zrównoważonego krajobrazu kulturowego.

Turystyka miejska i kulturowa Turystyka pielgrzymkowa Turystyka aktywna, rekreacyjna i specjalistyczna

Turystyka uzdrowiskowa i prozdrowotna

go Turystyka na terenach wiejskich

mercjalizacja mercjalizacja usług

ko wolnego. czasu komercjalizacja usług czasu czasu usług komercjalizacja wolne Rozwój infrastruktury oraz oraz infrastruktury Rozwój Turystyka biznesowa

12 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 14 – Poz. 147

Rozwój kształcenia oraz doskonalenia kadr w obszarze: obsługi ruchu turystycznego, rozwoju i upowszechniania kultury fizycznej, sportu i rekreacji, przemysłów kultury, animacji kultury oraz zarządzania kulturą i dziedzictwem kulturowym, „zawodów ginących”.

dla rozwoju i rozwoju dla Kształcenie i rozwijanie postaw oraz kompetencji w zakresie: kultury, w tym odbioru

kadr kadr sztuki, poprzez szkolne oraz pozaszkolne projekty edukacyjne i artystyczne, a także

zwiększanie dostępności do wysokiej jakości oferty kulturalnej, upowszechniania kultury fizycznej wśród dzieci i młodzieży.

Wdrożenie mechanizmów wsparcia dla rozwoju i upowszechnienia „zawodów Kształcenie

obsługi przemysłów czasu wolnego. czasu przemysłów obsługi ginących”. Inicjowanie i wspieranie działań mających na celu podnoszenie społecznej świadomości i wrażliwości w zakresie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego

(zabytków oraz obiektów kultury współczesnej), a także podejmowanie działań na

. rzecz poprawy poziomu estetycznego otoczenia i ładu przestrzennego. Promocja na rzecz ochrony i wykorzystania dziedzictwa regionalnego dla rozwoju olnego gospodarczego regionu oraz aktywizacji użytkowników do inwestowania we własne nieruchomości i adaptacji ich do nowych funkcji. Aktywna i skuteczna promocja oraz wsparcie regionalnej oferty przemysłów czasu wolnego, w szczególności markowych produktów turystycznych i wydarzeń kulturalnych, w tym artystycznych i twórczych. Zwiększanie poziomu społecznego uczestnictwa w kulturze oraz aktywnych formach spędzania czasu wolnego poprzez promocję i informację o ofercie kulturalnej oraz

oferty przemysłów czasu w czasu przemysłów oferty zapewnianie jej dostępności i różnorodności. Intensyfikacja współpracy pomiędzy podmiotami sektora publicznego,

pozarządowego i prywatnego w zakresie edukacji, promocji oraz poprawy Wzmocnienie promocji dziedzictwa regionalnego oraz oraz regionalnego dziedzictwa promocji Wzmocnienie świadomości i postaw obywatelskich w odniesieniu do dziedzictwa regionalnego.

Efektem zaplanowanych działań powinno być przejście od biernej ochrony, polegającej głównie na działaniach konserwatorskich, do efektywnego i racjonalnego zarządzania zasobami dziedzictwa kulturowego, w ramach którego uruchamiane będą mechanizmy do dalszego jego rozwoju. Dziedzictwo kulturowe musi być włączane w rozwój gospodarczy regionu oraz poprawę jego atrakcyjności jako miejsca zamieszkania i spędzania czasu wolnego. Główną gałęzią gospodarki, w której widzi się udział kultury i zasobów kulturowych regionu jest turystyka. W związku z tym strategia postępowania powinna prowadzić do rozprowadzania ruchu turystycznego w regionie, przy jednoczesnym skoncentrowaniu wsparcia dla wykorzystania potencjałów miejsc o najcenniejszych walorach, mających największy udział w generowaniu dochodów z obsługi ruchu turystycznego. Kreowanie oferty turystycznej ma przyczynić się do wzrostu przedsiębiorczości, wzmocnienia kapitału społecznego oraz aktywności mieszkańców w Małopolsce. Konieczne będzie kształcenie profesjonalnych kadr w dziedzinie szeroko pojętej kultury, dziedzictwa kulturowego oraz obsługi ruchu turystycznego. Jednocześnie planuje się promocję konkurencyjności i odrębności regionu, co oznacza potrzebę stworzenia ponadprzeciętnej oferty, dzięki której możliwy będzie wzrost rozpoznawalności regionu jako miejsca zróżnicowanego kulturowo, o bogatej tradycji i silnej tożsamości, a zarazem nowoczesnego i otwartego w wymiarze społeczno-kulturalnym. Niezbędne będzie

13 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 15 – Poz. 147

wykorzystanie, obecnie zbyt słabej, współpracy pomiędzy podmiotami sektora publicznego, pozarządowego i prywatnego. Realizowane działania powinny prowadzić do wdrożenia skutecznych mechanizmów szczególnie w zakresie edukacji, promocji oraz kształtowania nawyków i potrzeb związanych z dziedzictwem regionalnym, estetyką otoczenia oraz ładem przestrzennym.

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY DLA WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO NA LATA 2014-2020

Regionalny program operacyjny dla województwa małopolskiego został przyjęty przez Zarząd Województwa Małopolskiego w czerwcu 2013 r. i obejmuje lata 2014-2020. W programie zagadnienia ochrony dziedzictwa kulturowego rozpatrywane są w kontekście zagadnień przestrzennych, promocji atrakcyjności i konkurencyjności regionu oraz spójności wewnątrz regionalnej w oparciu walory dziedzictwa kulturowego i naturalnego oraz potencjał miast, uzdrowisk i obszarów wiejskich Małopolski.

Szczegółowe cele dotyczą: • zachowania dziedzictwa kulturowego i włączenia go w rozwój gospodarczy, społeczny i kulturowy poprzez twórcze wykorzystywanie jego zasobów, • zachowania wysokiej jakości przyrodniczej i walorów krajobrazu oraz zapobiegania degradacji środowiska naturalnego przy jednoczesnym wykorzystaniu tych zasobów na cele turystyczne, • odnowy oraz zrównoważonego rozwoju miast, uzdrowisk oraz obszarów wiejskich poprzez przywrócenie utraconych lub nadanie nowych funkcji obszarom wymagającym rewitalizacji, • wzrostu aktywności społecznej i zawodowej mieszkańców miast, uzdrowisk oraz obszarów wiejskich wymagających rewitalizacji.

Tak sformułowane cele mają być realizowane poprzez: • prace konserwatorskie, restauratorskie, roboty budowlane, prace zabezpieczające przy zabytkach i w obrębie ich bezpośredniego otoczenia oraz podejmowanie działań zmierzających do ochrony krajobrazu kulturowego, czemu ma służyć tworzenie nowych parków kulturowych, • adaptację obiektów zabytkowych do nowych funkcji użytkowych, umożliwiających ich wykorzystanie na działalność rynkową, • udostępnianie, popularyzację i promocję dziedzictwa kulturowego w tym: - rozwój szlaków kulturowych oraz oferty turystycznej o znaczeniu regionalnym i ponadregionalnym, - zagospodarowanie na cele turystyczne obszarów w otoczeniu zbiorników i cieków wodnych, - podnoszenie standardu parków krajobrazowych i rezerwatów przyrody oraz tworzenie centrów ochrony różnorodności biologicznej na obszarach miejskich i pozamiejskich.

14 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 16 – Poz. 147

Szczególne miejsce w programie operacyjnym poświecono obszarom wiejskim, co biorąc pod uwagę charakter gmin na terenie Małopolski powinno być wykorzystane przez samorządy. W ramach programu przewidziano: • rewitalizację zdegradowanych obszarów miejskich poprzez realizacje inwestycji służących poprawie poziomu i standardów życia mieszkańców oraz ożywieniu gospodarczemu i aktywizacji społecznej (budowa obiektów użyteczności publicznej, przebudowa przestrzeni publicznej), • odnowę społeczną obszarów wiejskich poprzez: - wsparcie edukacyjne, w szczególności dla dzieci, młodzieży, osób starszych (np. treningi kompetencji i umiejętności psychospołecznych, warsztaty, kursy); - animację działań o charakterze integracyjnym i środowiskowym, - rozwój usług społecznych i zdrowotnych, w tym umożliwiających powrót na rynek pracy społeczności marginalizowanych (np. rozwój usług opieki nad dziećmi, programy profilaktyki zdrowotnej, programy przeciwdziałania przemocy), - inicjatywy na rzecz pobudzenia lokalnej przedsiębiorczości.

Głównymi adresatami programu regionalnego są następujące grupy beneficjentów: 1) Jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia; 2) Jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną; 3) Administracja rządowa; 4) Instytucje kultury; 5) Osoby prawne i fizyczne będące organami prowadzącymi szkoły i placówki; 6) Partnerzy społeczni i gospodarczy (w tym organizacje pozarządowe); 7) Kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych; 8) Instytucje otoczenia biznesu; 9) Spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, TBS; 10) Parki narodowe i krajobrazowe; 11) PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne; 12) Inne jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną; 13) Szkoły wyższe; 14) Przedsiębiorcy – w szczególności: przedsiębiorstwa uzdrowiskowe, właściciele nieruchomości na obszarze rewitalizacji, przedsiębiorcy działający w partnerstwie/porozumieniu.

Określono również instrumenty finansowe dla realizacji celów. Są to: • pożyczki preferencyjne, • instrumenty o charakterze mieszanym z jednoczesnym wykorzystaniem finansowania dotacyjnego oraz finansowania zwrotnego.

SUBREGIONALNY PROGRAM ROZWOJU DO ROKU 2020

Subregionalny Program Rozwoju do roku 2020 został przyjęty uchwałą nr 1810/15 Zarząd Województwa Małopolskiego z dnia 29 grudnia 2015 r. Program jest jednym z

15 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 17 – Poz. 147

instrumentów terytorialnych, poprzez który wdrażany będzie Regionalny Program Operacyjny Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020. Dokument ma charakter wykonawczy w stosunku do Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011 - 2020 i jest finansowany z funduszy unijnych. Program stanowi ofertę Samorządu Województwa Małopolskiego dla partnerów z sektora samorządowego, gospodarczego i społecznego mającą na celu uruchomienie oddolnych inicjatyw w celu wykorzystania wewnętrznych potencjałów dla zbudowania specjalizacji poszczególnych subregionów. W Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020 wprowadzony został podział na 5 subregionów funkcjonalnych: • Krakowski Obszar Metropolitalny (KOM): miasto Kraków oraz powiaty: bocheński, krakowski, miechowski, myślenicki, proszowicki, wielicki, • Subregion tarnowski: miasto Tarnów oraz powiaty: brzeski, dąbrowski, tarnowski, • Subregion sądecki: miasto Nowy Sącz oraz powiaty: gorlicki, limanowski, nowosądecki, • Subregion podhalański: powiaty: nowotarski, suski, tatrzański, • Małopolska Zachodnia: powiaty: chrzanowski, olkuski, oświęcimski, wadowicki.

Wśród projektów finansowanych w ramach Subregionalnego Programu Rozwoju znajduje się zadanie mające na celu powstanie i rozwój lokalnych tras turystycznych. Zadanie to jest może być wykorzystane do poprawy stanu zachowania i ochrony dziedzictwa kulturowego regionu.

PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO

Plan opracowano w Departamencie Środowiska i Rozwoju Wsi Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego został przyjęty uchwałą nr XLVII/732/18 przez Zarząd Województwa Małopolskiego dnia 26 marca 2018 r.

Plan zagospodarowania przestrzennego jest podstawowym instrumentem regionalnej polityki przestrzennej, której kształtowanie i prowadzenie należy do zadań samorządu województwa. Podstawowym zadaniem planu jest określenie celów, zasad oraz kierunków gospodarowania przestrzenią województwa, stanowiące rozwinięcie długofalowej polityki regionalnej. W tomie pierwszym - Uwarunkowania rozwoju przestrzennego, w podrozdziale Uwarunkowania kulturowe, zostały wskazane elementy architektury sakralnej, obiekty rezydencjonalne, obronne, mieszkalne, użyteczności publicznej, zabytki techniki, etnograficzne oraz układy przestrzenne miast, wsi i uzdrowisk, które maja wpływ na bogate dziedzictwo kulturowe województwa. W planie, w ramach sfery kulturowej, wyznaczono następujące główne kierunki działań: • wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego dla ochrony tożsamości regionalnej oraz promocji województwa i jego rozwoju gospodarczego poprzez ochronę i

16 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 18 – Poz. 147

kształtowanie architektury regionalnej: utrzymanie zróżnicowania regionalnego krajobrazu architektonicznego, ochronę najcenniejszych obiektów „in situ” oraz rozwoju muzeów typu skansenowskiego, obejmowanie w studiach uwarunkowań i planach zagospodarowania przestrzennego problematyki form zabudowy tradycyjnej oraz egzekwowanie nawiązywania nową architekturą do lokalnych form i materiałów, podnoszenie świadomości o wartości architektury regionalnej, tworzenie programów pomocy w zachowaniu i konserwacji zabytkowych obiektów architektury regionalnej, • zachowanie i ochronę krajobrazu kulturowego m.in. poprzez: obejmowanie ochroną w formie rezerwatów kulturowych i/lub parków kulturowych terenów o wybitnych walorach kulturowych, zagospodarowanie i udostępnianie stanowisk archeologicznych o czytelnej formie krajobrazowej w celach dydaktycznych, turystycznych i naukowych, powstrzymanie zanikania specyficznych i wyjątkowych form krajobrazu poprzez znalezienie dla nich nowych funkcji i sposobów utrzymania, wspieranie tradycyjnych form rolnictwa na terenach górskich, • ochronę i rewaloryzację zasobów dziedzictwa kulturowego dla podniesienia poziomu wiedzy, świadomości historycznej oraz edukacji społeczeństwa, a także możliwości ich wykorzystania w sposób nie kolidujący z charakterem i pierwotną funkcją obiektów oraz prowadzenie działań promocyjnych, organizacyjnych dla podniesienia świadomości społeczeństwa odnośnie znaczenia i wartości obiektów zabytkowych, • kształtowanie harmonijnego krajobrazu poprzez prawidłowe kształtowanie struktur przestrzennych od skali urbanistycznej po rozwiązania architektoniczne poprzez zachowanie, ochronę i rewaloryzację historycznych układów przestrzennych m.in. poprzez: opracowanie programów kompleksowej rewaloryzacji zespołów staromiejskich oraz podejmowanie działań rewaloryzacyjnych, promowanie wzorów gospodarowania w centrach historycznych miast i miasteczek, przeciwdziałanie tendencjom do rozpraszania zabudowy wsi.

WOJEWÓDZKI PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI W MAŁOPOLSCE

Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w Małopolsce został opracowany na lata 2018‐2021. Program opracowano w Departamencie Kultury i Dziedzictwa Narodowego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, przy współudziale powołanego przez Zarząd Województwa Małopolskiego zespołu zadaniowego. Misja Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabytkami w Małopolsce na lata 2018-2021 realizowana będzie poprzez 1 cel strategiczny, 2 cele operacyjne, 5 priorytetów oraz 29 kierunków działań, które stanowią wytyczne horyzontalne ułatwiające prowadzenie skutecznej polityki ochrony regionalnego dziedzictwa kulturowego oraz sprawowania właściwej opieki właścicielskiej nad posiadanymi dobrami kulturowymi. Program zawiera analizę SWOT, w której jako mocne i słabe strony województwa wymienia się:

17 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 19 – Poz. 147

LP MOCNE STRONY SŁABE STRONY 1 Szczególne walory krajobrazowe i Niska świadomość społeczna (w tym także przyrodnicze Małopolski właścicieli i zarządców) wartości zabytkowej obiektów dziedzictwa. 2 Uznana duża wartość artystyczna i Szybki ubytek i postępująca degradacja ranga historyczna obiektów zasobów dziedzictwa i krajobrazu zabytkowych w regionie kulturowego, w tym budownictwa wiejskiego małomiasteczkowego 3 Znaczna liczba obiektów oraz obszarów Postępujący proces niszczenia obiektów prawnie chronionych (obiekty z Listy zabytkowych o niższej randze. UNESCO, pomniki historii, parki kulturowe, parki narodowe i krajobrazowe oraz obszary chronionego krajobrazu) 4 Wyjątkowy zasób zabytków architektury Słaby stan ochrony zabytków przemysłu, drewnianej techniki i sztuki inżynierskiej. 5 Duża liczba zespołów uzdrowiskowych Słaby stan zachowania i zagospodarowania zespołów rezydencjonalnych. 6 Bogaty zasób zabytków ruchomych Brak zainteresowania inwestorów. zgromadzonych w obiektach sakralnych oraz w muzeach i kolekcjach prywatnych 7 Bogaty i zróżnicowany zasób Nieuregulowana własność wielu obiektów krajobrazów inżynierii cywilnej i zabytkowych, zgłaszane roszczenia postmilitarnej dawnych właścicieli i skomplikowane kwestie prawne tytułów do dysponowania zabytkami, wysokie koszty odszkodowań, nabywania nieruchomości oraz brak zabezpieczeń prawnych dla inwestorów 8 Zespoły staromiejskie, w tym Znaczny stopień degradacji zabytkowych małomiasteczkowe, o zachowanym zespołów urbanistycznych i ruralistycznych, historycznym rozplanowaniu i dużym zwłaszcza poza głównymi ośrodkami nasyceniu obiektami zabytkowymi. 9 Liczne urbanistyczne i ruralistyczne Słaby stan ochrony stanowisk tradycyjne zespoły osadnicze archeologicznych 10 Duża liczba krajobrazów pamięci

Zasadnicze zadanie określono hasłem ,,Dziedzictwo – Warto mieć korzenie”, co określa cel strategiczny województwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego Małopolski- wieloaspektowe wskazywanie wartości krajobrazu kulturowego, a także zintegrowanie działań na rzecz wzmocnienia systemu ochrony i opieki nad regionalnym dziedzictwem oraz świadomego wykorzystywania jego zasobów dla rozwoju regionu i poprawy jakości życia mieszkańców. W ramach programu wyznaczono następujące cele operacyjne, priorytety i kierunki działań, stanowiące wytyczne dal samorządów powiatowych i gminnych.

18 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 20 – Poz. 147

Priorytet 1 Zachowanie optymalnej jakości krajobrazu kulturowego i funkcjonalne wykorzystywanie miejsc i obiektów dziedzictwa Stosowanie i egzekwowanie wytycznych konserwatorskich oraz zapewnianie zintegrowanej, kompleksowej konserwacji zabytków Spełnianie zasady ochrony zabytków in situ wraz z otoczeniem zabytku Rozpoznawanie stanu zachowania, badanie, dokumentowanie i monitoring zasobów oraz przemian regionalnego dziedzictwa kulturowego Poprawa stanu zachowania najcenniejszych i najbardziej zdegradowanych obiektów i obszarów zabytkowych Kształtowanie krajobrazu i rewitalizacja miejscowości i obszarów Konsekwentne i systematyczne wprowadzanie regulacji określonych ustawą krajobrazową

Utrzymywanie tradycyjnego charakteru wsi

Priorytet 2 Zachowanie historycznej wielokulturowości regionu, tradycji i tożsamości regionalnej i lokalnej Wzmocnienie ochrony i opieki nad dziedzictwem niematerialnym opartym na wielokulturowości Wspieranie twórców ludowych, rzemiosła i tworzenie rynku produktów tradycyjnych i regionalnych Kreowanie placówek muzealnych jako ogniw lokalnej tożsamości, edukacji i regionalnej turystyki kulturowej Wprowadzanie adekwatnej oferty edukacyjnej o wartościach i różnorodności dziedzictwa kulturowego Małopolski Promowanie dobrych praktyk z zakresu użytkowania obiektów zabytkowych i kształtowania przestrzeni na obszarach cennych krajobrazowo Priorytet 3 Aktywność społeczna i emocjonalne zaangażowanie w opiekę nad regionalnym i lokalnym dziedzictwem kulturowym Inicjowanie i wspieranie inicjatyw oraz aktywności środowisk czerpiących z walorów dziedzictwa kulturowego i twórczo je interpretujących Uwzględnianie potrzeb edukacji o dziedzictwie lokalnym i regionalnym w programach nauczania i w konkurencyjnej ofercie czasu wolnego dla wszystkich grup wiekowych Aktywne zarządzanie miejscami z Listy Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO, pomnikami historii i szlakami kulturowymi w wymiarze świadomości międzynarodowej i lokalnej Budowanie silnej identyfikacji Małopolan z regionalnym dziedzictwem kulturowy Priorytet 4 Systemowa i projektowa współpraca podmiotów zaangażowanych w ochronę i opiekę nad dziedzictwem kulturowym Stymulowanie rozwoju projektowania urbanistycznego, chroniącego i wzbogacającego przestrzeń kulturową i dziedzictw Trwała i programowa współpraca administracji publicznej ze środowiskami naukowymi obejmująca kształcenie kadr i definiowanie metod ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym

19 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 21 – Poz. 147

Harmonijne łączenie walorów zabytków z ich współczesnymi funkcjami Rozwijanie współpracy międzyregionalnej i międzynarodowej oraz integracji regionalnej budowanej w oparciu o ideę sieci obszarów, miejsc i instytucji Priorytet 5 Perspektywiczne wykorzystywanie walorów dziedzictwa kulturowego w edukacji, turystyce, gospodarce wiedzy Unowocześnienie instytucji opieki nad zbiorami i zabytkami Edukowanie do odbioru dziedzictwa kulturowego, jego interpretacji i reinterpretacji Sprzyjanie rozwojowi oferty przemysłów czasu wolnego opartych na wartościach krajobrazu kulturowego oraz miejscowych tradycjach i autentyzmie lokalnego dziedzictwa kulturowego Prowadzenie aktywnego marketingu i systemowej promocji walorów i aspektów regionalnego dziedzictwa kulturowego Prowadzenie aktywnej polityki rynku pracy – tworzenie miejsc pracy związanych z dziedzictwem kulturowym i wspieranie tradycyjnych form działalności gospodarczej Optymalizacja procesów cyfryzacji zasobów dziedzictwa materialnego i niematerialnego i ich udostępnianie wraz z definiowaniem treści edukacyjnych i promocyjnych Wspieranie rozwoju turystyki kulturowej i rekreacyjnej wraz z rozwojem infrastruktury Ochrona przed utratą unikatowości i walorów krajobrazu, będącego głównym nośnikiem konkurencyjności i atrakcyjności regionu

STRATEGIA ROZWOJU POWIATU KRAKOWSKIEGO NA LATA 2013-2020

Strategia Rozwoju Powiatu Krakowskiego została opracowana na lata 2013-2020 i przyjęta uchwałą Rady Powiatu nr nr XXXI/314/13 z dnia 29 maja 2013 r. Zadania mające na celu ochronę i zachowanie dziedzictwa kulturowego powiatu uwzględniono w ramach celu strategicznego ,TURYSTYKA I DZIEDZICTWO KULTUROWE. Poniżej, w formie tabeli podano szczegółowe zadania, z uwzględnieniem działań mających znaczenie dla gminy Skawina.

CEL OPERACYJNY: Budowa spójnej oferty turystycznej i kulturowej powiatu krakowskiego Kluczowe działania Instytucja realizująca Partnerzy Współpraca w zakresie uzgadniania Biuro Promocji i Gminy powiatu spójnego kalendarza wydarzeń Współpracy Starostwa krakowskiego, organizacje kulturalnych i turystycznych na terenie Powiatowego, gminy pozarządowe, Małopolska powiatu. powiatu krakowskiego Organizacja Turystyczna, podmioty gospodarcze, lokalne grupy działania Kreowanie nowych atrakcji turystycznych Biuro Promocji i Gminy powiatu, organizacje na terenie powiatu – m.in. szlaki Współpracy Starostwa pozarządowe, Polska produktów lokalnych i kulturowych Powiatowego, gminy Organizacja Turystyczna, połączonych z ofertą kulturalną oraz powiatu krakowskiego Małopolska Organizacja gastronomiczną Turystyczna, biura turystyczne, PTTK, Krakowska Izba Turystyki Organizacja tematycznych wydarzeń Biuro Promocji i Gminy powiatu, organizacje towarzyszących szlakom produktów Współpracy Starostwa pozarządowe, Polska lokalnych: rajdy piesze, konne, rowerowe, Powiatowego, gminy Organizacja Turystyczna,

20 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 22 – Poz. 147 warsztaty wyrobu produktów lokalnych, powiatu krakowskiego Małopolska Organizacja imprezy plenerowe Turystyczna, biura turystyczne, PTTK, Krakowska Izba Turystyki, schroniska młodzieżowe Współpraca z miastem Krakowem w Biuro Promocji i Gminy powiatu zakresie uzupełniania oferty krakowskiej Współpracy Starostwa krakowskiego, organizacje elementami oferty turystycznej Powiatu – Powiatowego, gminy pozarządowe, podmioty turystyka wiejska, kulturowa, kulinarna, powiatu krakowskiego gospodarcze, gospodarstwa przyrodnicza. agroturystyczne

CEL OPERACYJNY: Zrównoważony rozwój infrastruktury turystycznej i kulturowej Kluczowe działania Instytucja realizująca Partnerzy Rozbudowa i modernizacja infrastruktury Wydział Architektury, Lokalne grupy działania turystyki aktywnej, rekreacyjnej i Budownictwa, Inwestycji specjalistycznej, m.in: centra sportu, i Remontów, gminy, rekreacji i wypoczynku, zbiorniki podmioty prywatne, rekreacyjne, szlaki piesze ,rowerowe, organizacje konne, ścieżki edukacyjne, punkty pozarządowe widokowe Rozbudowa i modernizacja infrastruktury Wydział Architektury, Lokalne grupy działania turystyki kulturowej i przyrodniczej, m.in: Budownictwa, Inwestycji budowa i modernizacja obiektów kultury i Remontów, gminy, oraz poprawa ich funkcjonalności i podmioty prywatne, dostępności – zespoły zamkowe i organizacje podworskie, szlaki kulturowe pozarządowe

CEL OPERACYJNY: Ochrona krajobrazu kulturowego i dziedzictwa Kluczowe działania Instytucja realizująca Partnerzy Promocja na rzecz ochrony i Biuro Promocji i Organizacje pozarządowe, wykorzystania dziedzictwa lokalnego dla Współpracy Starostwa podmioty gospodarcze i rozwoju gospodarczego oraz aktywizacji Powiatowego, gminy prywatne, lokalne grupy użytkowników do inwestowania we działania własne nieruchomości i ich adaptacji; programy zachęcające właścicieli obiektów atrakcyjnych turystycznie do podejmowania komercyjnych usług turystycznych i okołoturystycznych (gastronomia, usługi noclegowe, atrakcje turystyczne, rekreacyjne i sportowe) Inicjowanie i wspieranie działań mających Biuro Promocji i Wydział Edukacji Starostwa na celu podnoszenie społecznej Współpracy Starostwa Powiatowego, gminy świadomości i wrażliwości w zakresie Powiatowego, gminy powiatu krakowskiego, dziedzictwa przyrodniczego i organizacje pozarządowe, kulturowego: zachęcanie mieszkańców lokalne grupy działania ,

21 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 23 – Poz. 147 do udziału w wydarzeniach i imprezach o szkoły i placówki oświatowe tematyce związanej z lokalnym z terenu powiatu dziedzictwem kulturowym i krakowskiego pielęgnowaniem tradycji, prowadzenie zajęć z dziećmi i młodzieżą w celu zapoznawania i utrwalania w młodych pokoleniach tradycji i kultury lokalnej. Zwiększanie poziomu społecznego Biuro Promocji i organizacje pozarządowe, uczestnictwa w kulturze oraz aktywnych Współpracy Starostwa lokalne grupy działania , formach spędzania czasu wolnego poprzez Powiatowego, gminy promocję i informację o ofercie kulturalnej w powiecie. Intensyfikacja współpracy pomiędzy Biuro Promocji i Organizacje pozarządowe, podmiotami sektora publicznego, Współpracy Starostwa podmioty gospodarcze i pozarządowego i prywatnego w zakresie Powiatowego, gminy prywatne, lokalne grupy edukacji, promocji oraz poprawy działania świadomości i postaw obywatelskich w odniesieniu do dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego Kreowanie wydarzeń kulturalnych o zasięgu Biuro Promocji i Lokalne Grupy Działania, ponadlokalnym, bazujących na obrzędach i Współpracy Starostwa organizacje pozarządowe, koła zwyczajach lokalnych, w tym przywracanie do Powiatowego, gminy gospodyń wiejskich, OSP, życia obrzędów już niepraktykowanych powiatu parafie Promowanie aktywizacji zawodowej w Urząd Pracy Powiatu Organizacje pozarządowe, kierunku EKO miejsc pracy Krakowskiego gminy powiatu

***

22 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 24 – Poz. 147

5. RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI OPRACOWANYMI NA SZCZEBLU GMINY

Podstawowe dokumenty opracowane na szczeblu Gminy Skawina to:

1. Strategia Rozwoju Gminy Skawina opracowana na lata 2014-2020, 2. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Skawina, 3. Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego 4. Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Skawina 5. Plany odnowy poszczególnych miejscowości

STRATEGIA ROZWOJU GMINY SKAWINA

Strategia Rozwoju Gminy Skawina została przyjęta uchwałą Rady Miejskiej w Skawinie nr XLIV/545/14 z dn. 18.06.2014 r. Strategia została opracowana na lata 2014-2020. W systemie zarządzania polityką rozwoju, strategia rozwoju gminy pełni kluczową rolę, jako generalny plan postępowania władz samorządowych, partnerów gospodarczych i społecznych, określający obszary, cele i kierunki interwencji polityki rozwoju na poziomie samorządu gminnego. Stanowi narzędzie kierowania i intensyfikowania współpracy z partnerami samorządowymi, prywatnymi i pozarządowymi w zakresie zdefiniowanych wyzwań rozwojowych. W ramach strategii przeprowadzono analizę potencjału gospodarczego i rynku pracy, infrastruktury oraz atrakcyjności turystyczno-przyrodniczej. Gmina Skawina pod tym względem jest wiodąca na tle powiatu i województwa. Pozytywnym zjawiskiem jest stworzenie dwóch obszarów aktywności gospodarczej (Strefa Aktywności Gospodarczej w Skawinie oraz Skawiński Obszar Gospodarczy), w których koncentruje się lokalna przedsiębiorczość, głównie o profilu przemysłowym, wzrost liczby podmiotów gospodarczych do 4, 5 tys., a co za tym idzie wzrost liczby zatrudnionych. Niepokojącym zjawiskiem jest ciągle wysoki odsetek ludzi młodych do 34 roku życia pozostających bez pracy. Wśród ludzi bez pracy pozostają miedzy innymi pedagodzy, którzy z powodzeniem mogliby być wykorzystywani w obszarze turystyki i ochrony dziedzictwa kulturowego. Gminę Skawina charakteryzuje stały napływ ludności. Na kapitał ludzki wpływ ma wzrost wykształcenia mieszkańców. Sąsiedztwo Krakowa umożliwia dostęp do edukacji i środowiska akademickiego.

Gminę Skawina charakteryzują korzystne wskaźniki dotyczące gospodarki komunalnej, rozwinięta infrastruktura techniczna (kanalizacja, wodociągi, sieć gazowa i ciepłownicza) i sieć dróg. Jednym z atutów jest wybudowana obwodnica miasta.

W zakresie atrakcyjności turystyczno-przyrodniczej Gmina Skawina wypada słabiej niż pozostałe gminy województwa. W Gminie zanotowano stosunkowo niewielką bazę turystyczną oraz niski popyt na usługi turystyczne. Podobnie atrakcyjność przyrodnicza Gminy Skawina zdiagnozowana została jako niższa niż średnia województwa małopolskiego.

23 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 25 – Poz. 147

Wzmożona działalność gospodarcza, zwłaszcza w sektorze przemysłowym, przyczynia się do degradacji środowiska naturalnego i zanieczyszczenia powietrza. Gmina jest silnie zurbanizowana. Tereny zielone, lasy oraz tereny chronione prawem nie stanowią istotnej powierzchni obszaru gminy. Walory Gminy Skawina, w tym krajobraz i zabytki nie gwarantują samoistnego rozwoju rekreacji Paradoksalnie wpływ na taką sytuację ma sąsiedztwo stolicy województwa z licznymi atrakcjami kulturalnymi i turystycznymi. Atutem gminy jest jej rezydencjonalny charakter, gmina stała się popularnym i modnym miejscem do życia i mieszkania. W Strategii podkreślono dobrą kondycję finansową Gminy oraz widoczne od lat zaangażowanie władz samorządowych w jej rozwój. Za atut Gminy uznaje się wysoką atrakcyjność osadniczą i rekreacyjną.

Na podstawie przeprowadzonych ankiet i analizy SWOT określono potrzeby i uwarunkowania rozwojowe Gminy z perspektywą na 2020 r. Za nadrzędny cel obok dalszego rozwoju gospodarczego przyjęto poprawę warunków do życia i rekreacji poprzez rozbudowę infrastruktury sportowej i turystycznej, oryginalne przedsięwzięcia kulturalno-sportowe oraz usługi w ramach przemysłów czasu wolnego. Wyzwaniem jest przyciąganie inwestorów i tworzenie nowoczesnej infrastruktury rekreacyjnej, rewitalizacja bazy już istniejącej i przewracanie do życia obiektów wymagających renowacji i rewitalizacji (m.in.: zbiorniki wodne, dolina Wisły, szlaki, trasy rowerowe, obszary rekreacyjne – las Bronaczowa, itp.). W ww. zakresie przyjęto następujące cele operacyjne: 1. Zrównoważony rozwój infrastruktury rekreacyjnej oraz oferty czasu wolnego 2. Rozwój oferty kulturalnej i rekreacyjno-sportowej

W ramach tak sformułowanych celów planuje się: 1. Budowę dróg rowerowych o charakterze komunikacyjnym 2. Rozwój infrastruktury turystycznej oraz wielofunkcyjnych szlaków rekreacyjnych i turystycznych 3. Zagospodarowanie rekreacyjne i turystyczne wybranych obszarów na terenie Gminy 4. Oznakowanie szlaków i obiektów – wizualizacja turystyczna 5. Stworzenie spójnego i jednorodnego systemu promocji oraz rozwój informacji turystyczne 6. Działania na rzecz poprawy oraz utrzymania estetyki i ładu przestrzennego 7. Ochronę i wykorzystanie potencjału obiektów dziedzictwa kulturowego 8. Wsparcie oferty czasu wolnego, m.in. poprzez kreowanie i organizowanie dużych, cyklicznych wydarzeń turystycznych, kulturalnych i rekreacyjno-sportowych o uznanej marce

Zawarte w Strategii Rozwoju Gminy Skawina postulaty miały charakter długoterminowy. Z uwagi na przyjęty termin obwiązywania ww. dokumentu realizacja przyjętych zadań w kontekście opracowywanego Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami powinna być rozpatrywana jako zakończona.

24 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 26 – Poz. 147

STUDIUM UWRUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO ORAZ MIEJSOWY PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SKAWINA

Studium nie stanowi dokumentu o charakterze prawa lokalnego wskazuje natomiast na podstawie istniejących uwarunkowań główne kierunki i możliwości dotyczące przyszłego zagospodarowania gminy. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Skawina zostało przyjęte uchwałą Rady Miejskiej Skawinie nr XXV/149/2000 z dnia 26 kwietnia 2000 r. W dniu 30.12.2009 r. na mocy uchwały nr XXXIX/387/09 przyjęto zmianę studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego w granicach administracyjnych gminy Skawina. Argumentem za zmianą studium była konieczność weryfikacji dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu pod inwestycje, usługi i budownictwo mieszkaniowe, zwłaszcza, że wiele obszarów zakwalifikowanych jako rolne de facto stanowi nieużytki, dezaktualizacja danych dotyczących stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej, a także zmiana wymagań mieszkańców co do wyglądu przestrzeni publicznej, zwłaszcza w zakresie poprawy ładu i estetyki. W 2018r. Gmina przeprowadziła ocenę aktualności Zmiany Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Skawina oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Na podstawie uchwały XLVI/619/18 z dnia 29 sierpnia 2018r. Rada Miejska przyjęła konieczność aktualizacji oraz wprowadzenia zmian w Studium i m.p.z.p. W obowiązującym studium wyszczególnione zostały obiekty wpisane do rejestru zabytków oraz ujęte w wojewódzkiej ewidencji zabytków, przy czym wykaz obiektów ewidencyjnych zawiera dane wg opracowania Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, stan na dzień 1995r.

Z punktu widzenia potrzeb programu opieki nad zabytkami za najważniejsze z wskazanych kierunków rozwoju należy uznać: • zachowanie ciągłości powiązań przyrodniczych poprzez łączenie lokalnych i ponadlokalnych korytarzy ekologicznych oraz zachowanie wielkoobszarowych terenów o funkcji przyrodniczej, • zwiększenie udziału rodzaju zieleni urządzonej na obszarze gminy. Wszystkie zgrupowania zabudowy mieszkaniowej powinny mieć ogólnodostępny teren zieleni urządzonej wraz z urządzeniami rekreacyjnymi. Szczególne znaczenie ma zieleń parkowa ponieważ. Dla poprawy estetyki gminy zaleca się wprowadzanie alei i szpalerów drzew, zieleńców i innych form kompozycyjnych jako towarzyszących głównym ciągom komunikacyjnym pieszym i drogowym w terenach mieszkaniowo- usługowych. Na terenach ZP dopuszcza się lokalizację obiektów małej architektury oraz sportowo rekreacyjnych wraz z towarzyszącymi usługami handlu, gastronomii i kultury, • ustanowienie prawnej ochrony środowiska przyrodniczego w ramach projektowanych obszarów Natura 2000, • ustanowienie stref ochrony ekspozycji walorów krajobrazowych umożliwiających wglądu w dalekie krajobrazy poprzez ograniczenie pasm zabudowy współczesnej oraz dbałość o ich staranne wkomponowanie w krajobraz,

25 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 27 – Poz. 147

• objęcia stałą ochroną wszystkich zespołów zabytkowych oraz pojedynczych obiektów zabytkowych oraz zachowania ich naturalnego otoczenia, tj. zarówno układów i założeń urbanistycznych, jak i zieleni towarzyszącej (w tym szczególnie zespołów parkowych), • właściwego wykorzystania obiektów zabytkowych w dostosowaniu do aktualnych potrzeb, lecz w sposób nie kolidujący z ich charakterem i stanowiący zagrożenia dla konstrukcji i substancji kulturowej, • opracowania dokumentacji historycznych dla poszczególnych zespołów i obiektów zabytkowych, jako podstawy dla kreowania nowej, przebudowywanej i dostosowywanej do współczesnych wymogów istniejącej zabudowy, • w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się pod względem walorów kulturowych i przyrodniczych terenów zaproponowano zgodnie z sugestiami zawartymi w wojewódzkim planie zagospodarowania przestrzennego ustanowienie w miejscowościach Radziszów i Wola Radziszowska parków kulturowych, • dla poprawy estetyki i ładu przestrzennego wyznacza się tereny przeznaczone do rekultywacji i rewaloryzacji w granicach obszarów poprzemysłowych, zieleni miejskiej, koncentracji obiektów zabytkowych, tradycyjnej zabudowy wraz z zespołami parkowymi oraz terenów wzdłuż rzeki Skawinka i Cedron wymagający wzmocnienia i ochrony wartości przyrodniczo-kulturowych oraz promocji agroturystyki.

Na podstawie uchwały Rady Miejskiej w Skawinie nr XLV/289/06 z dnia 22.02.2006 r. został przyjęty Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Skawina. Plan objął 100% powierzchni Gminy. W 2013 r. weszła, uchwałą nr XIIN/456/13 z dnia 12 XII 2013r Rady Miejskiej, zmiana Miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Miasta Skawina w jego granicach administracyjnych. Następnie w 2016r. Rada Miejska podjęła uchwałę nr XVII/217/16 z dnia 23 marca 2016r. w sprawie uchwalenia Zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy Skawina w jej granicach administracyjnych – etap I, na obszarze obejmującym sołectwa: Borek Szlachecki, Facimiech, Gołuchowice, Grabie, Jaśkowice, Jurczyce, Kopanka, Krzęcin, Ochodza, Polanka Hallera, Pozowice, Radziszów, Rzozów, Wielkie Drogi, Wola Radziszowska, Zelczyna.

Z obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego wynika, że na terenie Gminy przeważają obszary rolne, które stanowią ok. 50,9% powierzchni całkowitej Gminy. Zaledwie 14% powierzchni stanowią obecnie tereny zainwestowane, obejmujące przede wszystkim zabudowę mieszkaniową, usługową i przemysłową oraz tereny zajęte pod drogi. Tereny zieleni nieurządzonej zajmują ok. 20% powierzchni Gminy, lasy 11%. Zieleń urządzona to niespełna 0,25%. Zabudowa Gminy to w przeważającej ilości budownictwo jednorodzinne i zagrodowe. Niewielka powierzchnia terenu ok. 0,45 % zajęta jest pod budownictwo wielorodzinne i koncentruje się na terenie miasta Skawina w dzielnicy Ogrody. W planach w otoczeniu wszystkich obiektów wpisanych do rejestru zabytków i dodatkowo w obrębie historycznego układu urbanistycznego miasta Skawina wytyczono

26 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 28 – Poz. 147

strefy ścisłej i pośredniej ochrony konserwatorskiej. Strefy usytuowane są w przeważającej większości na terenach o podstawowym przeznaczeniu pod usługi publiczne i nie kolidują zabudową mieszkaniową, za wyjątkiem miejscowości Krzęcin, Zelczyna i Ochodza. Zgodnie z ustaleniami m.p.z.p w terenach objętych strefą ścisłej ochrony konserwatorskiej działalność inwestycyjna możliwa jest wyłącznie na podstawie szczegółowych wytycznych konserwatorskich i pod nadzorem służb ochrony zabytków zgodnie z przepisami odrębnymi. Strefą częściowej ochrony konserwatorskiej objęto tereny bezpośrednio przylegające do strefy ścisłej ochrony konserwatorskiej oraz skupiska istniejącej zabudowy, posiadające zabytkowy i tradycyjny charakter, w tym obiekty wpisane do rejestru zabytków i ewidencji obiektów. W obszarze strefy należy zachować historyczną dyspozycję przestrzenną zespołów osiedleńczych wraz z siecią drożną oraz zielenią wzdłuż dróg i cieków wodnych. Działalność budowlana w strefie podlega następującym rygorom: utrzymania gabarytu zabudowy w nawiązaniu do bezpośredniego sąsiedztwa, historycznego i tradycyjnego układu zagospodarowania działki (dotyczy położenia budynku mieszkalnego, gospodarczego w stosunku do drogi,) zachowania cech i materiałów budownictwa tradycyjnego określonych w § 30, przywracania pierwotnych funkcji (lub do niej podobnych) w obiektach posiadających zabytkowy charakter, zakaz realizacji obiektów tymczasowych. Ponadto w celu ochrony i kształtowania prawidłowej ekspozycji obiektów i zespołów zabytkowych oraz obszarów o szczególnych walorach krajobrazowych w planie wyznaczono strefy ochrony widokowej. Obejmuje ona pasy o szerokości ok. 100 m otaczające ciągi widokowe. W strefie obowiązuje szczególna dbałość o staranne wkomponowywanie nowych obiektów i urządzeń w krajobraz. W obszarze strefy ochrony ekspozycji obowiązuje zakaz: lokalizacji wysokich urządzeń i obiektów infrastruktury technicznej (np. wież przekaźnikowych, linii przesyłowych wysokiego napięcia), tworzenia dominant, realizacji nośników reklamowych (tablic i „bilbordów”), realizacji zwartych barier przestrzennych (np. w postaci zwartej zabudowy, zieleni wysokiej). Ponadto wyznaczono strefy ochrony archeologicznej, w których wszelka działalność inwestycyjna dopuszczalna jest pod warunkiem zapewnienia nadzoru archeologicznego.

W obrębie Rynku w Skawinie oraz Parku Miejskiego ustanowiono strefę przestrzeni publicznych, której zaleca się eliminację funkcji innych niż mieszkaniowa, mieszkaniowo - usługowa i usługowa, sukcesywne przekształcanie i eliminowanie obiektów, których bryły, dachy i detale degradują zabytkowy i miejski charakter Rynku i jego bezpośredniego sąsiedztwa, porządkowanie istniejącej zieleni i realizację nowych enklaw zieleni parkowej, porządkowanie i eliminację zespołów parkingowych poza obszar zwartej zabudowy, dbałość o nienaruszenie zabytkowego ładu przestrzennego przy realizacji nowej zabudowy plombowej, ustalenie jednorodnego systemu reklam w tym poprzez zakaz realizacji nośników reklamowych, stanowiących odrębny obiekt.

W planie wyznaczono tereny zieleni urządzonej obejmujące istniejące zespoły zieleni urządzonej, w tym parki i zieleńce, pasy zieleni izolacyjnej, jak i tereny posiadające szczególne przyrodnicze walory (np. rzeźbę terenu, istniejącą zieleń nie urządzoną) predysponowane dla pozostawienia ich w niebudowlanym użytkowaniu. W terenach tego

27 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 29 – Poz. 147

przeznaczenia obowiązuje zakaz lokalizacji nowych obiektów kubaturowych. Jako przeznaczenie dopuszczalne w terenach zieleni urządzonej, ustala się możliwość realizacji: dojść pieszych, sieci i urządzeń infrastruktury technicznej. obiektów małej architektury, typu fontanna , pomnik, urządzenia placu zabaw, ławki, siedziska itp. W planie wzdłuż istniejących ciągów komunikacyjnych i dróg przewidziano urządzenie ścieżek rowerowych.

GMINNY PROGRAM REWITALIZACJI DLA GMINY SKAWINA NA LATA 2016-2022

Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Skawina na lata 2016-2022 został przyjęty uchwałą Rady Miejskiej w Skawinie nr XXVII/390/17 z dnia 22 lutego 2017 r.

W ramach programu przyjęto następujące cele:

• SPÓJNE SPOŁECZEŃSTWO LOKALNE Silne poczucie tożsamości lokalnej, integracji, odpowiedzialności za wspólnotę wśród mieszkańców podobszarów rewitalizacji oraz wysoki kapitał społeczny dzięki wzmocnieniu systemu wsparcia dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji oraz powiązanej z nim polityki mieszkaniowej, zwiększeniu dostępności integrującej przestrzeni i oferty, wspieraniu inicjatyw obywatelskich, a także podnoszeniu kapitału społecznego, • BEZPIECZEŃSTWO MIESZKAŃCÓW I ZDROWE ŚRODOWISKO Zdrowe środowisko i bezpieczna przestrzeń publiczna, dzięki poprawie warunków i wprowadzeniu rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa komunikacyjnego oraz działaniom na rzecz obniżenia poziomu przestępczości, a także ochrony przeciwpowodziowej i poprawie jakości środowiska, w tym ograniczeniu skutków działalności przemysłowej, • SILNA GOSPODARKA LOKALNA I DOBRY DOSTĘP DO USŁUG Dostęp do usług publicznych oraz aktywna i konkurencyjna gospodarka dzięki poprawie dostępności komunikacyjnej podobszarów rewitalizacji, stwarzaniu warunków dla rozwoju przedsiębiorczości oraz przywracaniu na rynek pracy osób bezrobotnych.

W ramach tak określonych celów wytyczono główne kierunki działań i zadania. Pod katem realizacji Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami znaczenie będą miały następujące przedsięwzięcia: 1. Zwiększenie dostępności do przestrzeni i oferty tworzonych dla aktywizacji i integracji mieszkańców, w tym dzieci, młodzieży, rodzin z dziećmi i seniorów: • stworzenie centrum aktywności kulturalnej na wybranych osiedlach miasta Skawina w celu zapewnienia przestrzeni społecznej służącej aktywizacji i partycypacji wszystkich mieszkańców podobszarów rewitalizacji. Podjęte działania mają zaspokajać potrzeby dzieci, młodzieży, dorosłych, osób starszych, samotnych i wszystkich organizacji społecznych z danego obszaru, • stworzenie ogólnodostępnej przestrzeni publicznej dla aktywizacji i integracji mieszkańców z terenów wiejskich.

28 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 30 – Poz. 147

2. Wzmocnienie integracji i postaw współodpowiedzialności za wspólnotę i wspólne miejsca, poprzez poprawę stanu, jakości i wykorzystania przestrzeni wspólnych: • tworzenie miejsc spotkań i integracji na terenie osiedli. Zadanie ma być realizowane pod hasłem „ZRÓBMY SOBIE PODWÓRKO”, • wspólne kształtowanie/planowanie/projektowanie modernizacji lub remontu obszarów centrów wsi i osiedli, jako głównych, integrujących przestrzeni publicznych i półpublicznych, Wspomaganie mieszkańców w zakresie modernizacji, zagospodarowania i wykorzystywania (zarządzania) przestrzeni publicznych i półpublicznych np. podwórek, skwerów, alejek, placów zabaw i ulic. Zadanie ma być realizowane pod hasłem ,,WSPÓLNA SPRAWA – WSPÓLNY REMONT”, • edukacja dzieci i młodzieży nakierowana na organizację życia wspólnotowego, kształtowanie poczucia odpowiedzialności za wspólnotę lokalną (w tym za wspólny majątek, urządzenia, aktywność, jakość i poziom życia itd.), • audyt małej architektury służącej poprawie zagospodarowania przestrzeni publicznej, stanu, rozmieszczenia, wyposażenia, wykorzystania oraz sposobu i efektywności zarządzania przestrzeniami publicznymi, służącymi różnym grupom użytkowników, w tym min: placów. 3. Inkubowanie i stwarzanie warunków dla rozwoju organizacji i inicjatyw prospołecznych oraz potencjału działających w nich mieszkańców. 4. Zapewnienie bezpieczeństwa komunikacyjnego, szczególnie w ruchu pieszym i rowerowym na obszarach wiejskich. Uzupełnienie sieci ciągów pieszo - rowerowych, ścieżek i dróg rowerowych, a także chodników oraz sieci dróg zwiększających bezpieczeństwo pieszych i rowerzystów, by mogli korzystać z przedsięwzięć rewitalizacyjnych.

PLANY ODNOWY MIEJSCOWOŚCI NA TERENIE GMINY

Plany odnowy miejscowości stanowią jedno z najważniejszych narzędzi dla odnowy wsi położonych na terenie gmin. Koncentrują się one na problemach mieszkańców poszczególnych sołectw, dotyczą więc niewielkiej społeczności, stąd też pozwalają na precyzyjne określenie zasobu, walorów i realnych potrzeb mieszkańców. W Gminie Skawina plany opracowywane są systematycznie. Aktualnie większość sołectw posiada plany opracowane do 2020r. Większość planów zakłada jako główne zadanie odnowę, doinwestowanie i ożywienie kulturowe. Oczekiwanym efektem jest odzyskanie atrakcyjności wsi jako miejsca zamieszkania, poprawa standardu życia, zatrzymanie młodzieży miejscu swojego urodzenia i zamieszkania, stworzenie wsi nowoczesnej lecz zachowującej swój charakter oraz kulturową specyfikę. Najczęściej przyjęte zadania polegają na inwestycjach poprawiających infrastrukturę: oświetlenie dróg, budowa parkingu, boiska sportowego, naprawa chodnika czy poprawa bezpieczeństwa. Zadania z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków są najczęściej kontynuacją wcześniejszych celów i polegają na renowacji kapliczek przydrożnych. Warto podkreślić, że po raz pierwszy w wielu programach

29 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 31 – Poz. 147

zaakcentowano potrzebę poprawy estetyki najbliższego otoczenia: uporządkowanie terenu, likwidację dzikich wysypisk, stworzenie ogólnodostępnych miejsc do rekreacji z animacją czasu wolnego. Te postulaty mieszkańców postanowiono wykorzystać przy tworzeniu niniejszego Programu.

***

30 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 32 – Poz. 147

6. PRZEDMIOT OCHRONY 6.1 KLASYFIKACJA ZABYTKÓW

Użyte w ustawie określenia oznaczają: 1) Zabytek – nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową; 2) zabytek nieruchomy – nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości, o którym mowa w pkt 1; 3) zabytek ruchomy – rzecz ruchoma, jej część lub zespół rzeczy ruchomych, o których mowa w pkt 1. Szczególnym przykładem zabytku jest zabytek archeologiczny zdefiniowany w ustawie jako: 4) zabytek archeologiczny – zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem. Ochronie i opiece konserwatorskiej podlegają, bez względu na stan zachowania zabytki będące przykładami różnorodnej działalności człowieka. Wprowadzoną przez ustawodawcę klasyfikacji zabytków ilustrują poniższe fotografie.

Zabytkami nieruchomymi mogą być w szczególności:

a) dzieła architektury i budownictwa,

b) dzieła budownictwa obronnego,

c) cmentarze różnych wyznań,

31 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 33 – Poz. 147

d) parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni,

e) miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji,

f) obiekty techniki, a zwłaszcza kopalnie, huty, elektrownie i inne zakłady przemysłowe,

32 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 34 – Poz. 147

g) historyczne układy urbanistyczne lub ruralistyczne, zdefiniowane jako przestrzenne założenia miejskie lub wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg,

h) historyczne zespoły budowlane – powiązane przestrzennie grupy budynków wyodrębnione ze względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane materiały, funkcję, czas powstania lub związek z wydarzeniami historycznymi,

i) krajobraz kulturowy – przestrzeń historycznie ukształtowana w wyniku działalności człowieka, zawierająca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze,

33 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 35 – Poz. 147

Zabytkami ruchomymi mogą być w szczególności:

a) dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej,

b) pamiątki historyczne, a zwłaszcza militaria, sztandary, pieczęcie, odznaki, medale i ordery,

c) wytwory techniki, a zwłaszcza urządzenia, środki transportu oraz maszyny i narzędzia świadczące o kulturze materialnej, charakterystyczne dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentujące poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego,

34 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 36 – Poz. 147

d) wytwory sztuki ludowej i rękodzieła oraz inne obiekty etnograficzne,

Zabytkami archeologicznymi mogą być w szczególności:

a) pozostałości terenowe pradziejowego i historycznego osadnictwa,

b) cmentarzyska,

35 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 37 – Poz. 147

c) kopce, kurhany i grodziska,

Ochronie i opiece mogą podlegać również nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej.

6.2 OBOWIĄZKI ORGANÓW I WŁAŚCICIELI

Zgodnie z art. 4 ustawy o ochronie i opiece nad zabytkami ochrona zabytków polega, w szczególności na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu: 1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; 3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków; 4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę; 5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; 6) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.

Obowiązki właściciela lub posiadacza zabytku określa art. 5 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Należy do nich między innymi zapewnienie warunków do: 1) naukowego badania i dokumentowania zabytku; 2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; 4) korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; 5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.

36 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 38 – Poz. 147

6.3 FORMY OCHRONY ZABYTKÓW I SPOSOBY ICH REALIZACJI

Ustawowymi formami ochrony zabytków są: 1) wpis do rejestru zabytków; 2) uznanie za pomnik historii; 3) utworzenie parku kulturowego; 4) ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.

Ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami uwzględnia się przy sporządzaniu i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego województw, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. W koncepcji, strategiach, analizach, planach i studiach, w szczególności uwzględnia się krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, określa się rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu; ustala się przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniające opiekę nad zabytkami. Podstawą do sporządzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy jest wojewódzka i gminna ewidencja zabytków. Generalny Konserwator Zabytków, wojewódzcy konserwatorzy zabytków, wójt (burmistrz, prezydent) prowadzą odpowiednio krajową, wojewódzka i gminną ewidencję zabytków. Ewidencja jest prowadzona w formie zbioru kart ewidencyjnych i adresowych. W gminnej ewidencji zabytków powinny być ujęte: - zabytki nieruchome wpisane do rejestru, - inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków, - inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Zasady wykonywania kart określa Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem. O włączeniu zabytku nieruchomego do wojewódzkiej ewidencji zabytków wojewódzki konserwator zabytków zawiadamia właściwą gminę, w celu ujęcia tego zabytku w gminnej ewidencji zabytków. Włączenie karty ewidencyjnej zabytku ruchomego niewpisanego do rejestru do wojewódzkiej ewidencji zabytków może nastąpić za zgodą właściciela tego zabytku.

37 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 39 – Poz. 147

6.4 ZASADY PROWADZENIA PRAC KONSERWATORSKICH I ROBÓT BUDOWLANYCH PRZY ZABYTKACH

Ustawa o ochronie i opiece nad zabytkami określa rodzaj działań przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków wymagających uzyskania pozwolenia konserwatorskiego. Są to: 1) prace konserwatorskie – działania mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumentowanie tych działań; 2) prace restauratorskie – działania mające na celu wyeksponowanie wartości artystycznych i estetycznych zabytku, w tym, jeżeli istnieje taka potrzeba, uzupełnienie lub odtworzenie jego części, oraz dokumentowanie tych działań; 3) roboty budowlane – roboty budowlane w rozumieniu przepisów Prawa budowlanego, podejmowane przy zabytku lub w otoczeniu zabytku; 4) badania konserwatorskie – działania mające na celu rozpoznanie historii i funkcji zabytku, ustalenie użytych do jego wykonania materiałów i zastosowanych technologii, określenie stanu zachowania tego zabytku oraz opracowanie diagnozy, projektu i programu prac konserwatorskich, a jeżeli istnieje taka potrzeba, również programu prac restauratorskich; 5) badania architektoniczne – działania ingerujące w substancję zabytku, mające na celu rozpoznanie i udokumentowanie pierwotnej formy obiektu budowlanego oraz ustalenie zakresu jego kolejnych przekształceń; 6) badania archeologiczne – działania mające na celu odkrycie, rozpoznanie, udokumentowanie i zabezpieczenie zabytku archeologicznego. Zasady prowadzenia robót budowlanych lub prac konserwatorskich przy obiektach zabytkowych dodatkowo reguluje art. 39 ustawy prawo budowlane. Powyższy przepis ma szczególne znaczenie w wypadku zabytków nie wpisanych do rejestru zabytków, a ujętych w gminnej ewidencji zabytków. Stanowi on, że: 1. Prowadzenie robót budowlanych przy obiekcie budowlanym wpisanym do rejestru zabytków lub na obszarze wpisanym do rejestru zabytków wymaga, przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę, uzyskania pozwolenia na prowadzenie tych robót, wydanego przez właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków. 2. Pozwolenie na rozbiórkę obiektu budowlanego wpisanego do rejestru zabytków może być wydane po uzyskaniu decyzji Generalnego Konserwatora Zabytków działającego w imieniu ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego o skreśleniu tego obiektu z rejestru zabytków. 3. W stosunku do obiektów budowlanych oraz obszarów niewpisanych do rejestru zabytków, a ujętych w gminnej ewidencji zabytków, pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego wydaje właściwy organ w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. 4. Wojewódzki konserwator zabytków jest obowiązany zająć stanowisko w sprawie wniosku o pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektów budowlanych, o których mowa w ust. 3, w terminie 30 dni od dnia jego doręczenia. Niezajęcie stanowiska w tym

38 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 40 – Poz. 147

terminie uznaje się jako brak zastrzeżeń do przedstawionych we wniosku rozwiązań projektowych.

6.5 ZASADY I TRYB WYDAWANIA POZWOLEŃ KONSERWATORSKICH. FINANSOWANIE PRAC

Zasady i tryb wydawania pozwoleń konserwatorskich określa Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 27.07.2011 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz badań archeologicznych. Podstawą wydania pozwolenia jest opracowanie programu prac konserwatorskich oraz projektu budowlanego. Zasady finansowania prac przy zabytkach, a także udzielania pomocy finansowej regulują art. 72-82 ustawy o ochronie i opiece nad zabytkami. W zakresie sprawowania opieki nad zabytkami osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna posiadająca tytuł prawny do zabytku wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zobowiązaniowego finansuje prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy tym zabytku. Sprawowanie opieki nad zabytkami, w tym finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku będącym własnością jednostki samorządu terytorialnego, jest zadaniem własnym tej jednostki. Na zasadach i w trybie określonych odrębnymi przepisami, prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach będących w posiadaniu jednostek organizacyjnych, zaliczanych do sektora finansów publicznych, są finansowane ze środków finansowych przyznanych odpowiednio przez dysponentów części budżetowych bądź jednostki samorządu terytorialnego, którym podlegają te jednostki. Osoba fizyczna, jednostka samorządu terytorialnego lub inna jednostka organizacyjna, będąca właścicielem bądź posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru albo posiadająca taki zabytek w trwałym zarządzie, może ubiegać się o udzielenie dotacji celowej z budżetu państwa na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy tym zabytku. Dotacja na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru może być udzielona przez: 1) ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego ze środków finansowych z części budżetu państwa „Kultura i Ochrona Dziedzictwa Narodowego"; 2) wojewódzkiego konserwatora zabytków ze środków finansowych z budżetu państwa w części, której dysponentem jest wojewoda. Dotacja może być udzielona na dofinansowanie: 1) nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru, ustalonych na podstawie kosztorysu zatwierdzonego przez wojewódzkiego konserwatora zabytków, które zostaną przeprowadzone w roku złożenia przez wnioskodawcę wniosku o udzielenie dotacji lub w roku następującym po roku złożenia tego wniosku;

39 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 41 – Poz. 147

2) nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru, które zostały przeprowadzone w okresie trzech lat poprzedzających rok złożenia przez wnioskodawcę wniosku o udzielenie dotacji. Wniosek o udzielenie dotacji wnioskodawca może złożyć po przeprowadzeniu wszystkich prac lub robót przy zabytku wpisanym do rejestru, określonych w pozwoleniu wydanym przez wojewódzkiego konserwatora zabytków.

Dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane może obejmować nakłady konieczne na: 1) sporządzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich; 2) przeprowadzenie badań konserwatorskich, architektonicznych lub archeologicznych; 3) wykonanie dokumentacji konserwatorskiej; 4) opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich; 5) wykonanie projektu budowlanego zgodnie z przepisami Prawa budowlanego; 6) sporządzenie projektu odtworzenia kompozycji wnętrz; 7) zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku; 8) stabilizację konstrukcyjną części składowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezbędnym dla zachowania tego zabytku; 9) odnowienie lub uzupełnienie tynków i okładzin architektonicznych albo ich całkowite odtworzenie, z uwzględnieniem charakterystycznej dla tego zabytku kolorystyki; 10) odtworzenie zniszczonej przynależności zabytku, jeżeli odtworzenie to nie przekracza 50 % oryginalnej substancji tej przynależności; 11) odnowienie lub całkowite odtworzenie okien, w tym ościeżnic i okiennic, zewnętrznych odrzwi i drzwi, więźby dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych; 12) modernizację instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach, które posiadają oryginalne, wykonane z drewna części składowe i przynależności; 13) wykonanie izolacji przeciwwilgociowej; 14) uzupełnianie narysów ziemnych dzieł architektury obronnej oraz zabytków archeologicznych nieruchomych o własnych formach krajobrazowych; 15) działania zmierzające do wyeksponowania istniejących, oryginalnych elementów zabytkowego układu parku lub ogrodu; 16) zakup materiałów konserwatorskich i budowlanych, niezbędnych do wykonania prac i robót przy zabytku wpisanym do rejestru, o których mowa w pkt 7-15; 17) zakup i montaż instalacji przeciwwłamaniowej oraz przeciwpożarowej i odgromowej. Wysokość dotacji może wynosić : 1. Do 50 % nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru. 2. Jeżeli zabytek, o którym mowa w ust. 1, posiada wyjątkową wartość historyczną, artystyczną lub naukową albo wymaga przeprowadzenia złożonych pod względem technologicznym prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych,

40 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 42 – Poz. 147

dotacja może być udzielona w wysokości do 100 % nakładów koniecznych na wykonanie tych prac lub robót. 3. W przypadku, jeżeli stan zachowania zabytku, o którym mowa w ust. 1, wymaga niezwłocznego podjęcia prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku, dotacja może być również udzielona do wysokości 100 % nakładów koniecznych na wykonanie tych prac lub robót. 4. Łączna wysokość dotacji udzielonych przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego i wojewódzkiego konserwatora zabytków nie może przekraczać wysokości dofinansowania określonej w ust. 1-3.

W trybie określonym odrębnymi przepisami dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru może być udzielona przez organ stanowiący gminy, powiatu lub samorządu województwa, na zasadach określonych w podjętej przez ten organ uchwale. Łączna kwota dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru, udzielonych przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, wojewódzkiego konserwatora zabytków bądź organ stanowiący gminy, powiatu lub samorządu województwa, nie może przekraczać wysokości 100 % nakładów koniecznych na wykonanie tych prac lub robót.

6.6 SPOŁECZNI OPIEKUNOWIE

1. Społeczni opiekunowie zabytków podejmują działania związane z zachowaniem wartości zabytków i utrzymaniem ich w jak najlepszym stanie oraz upowszechniają wiedzę o zabytkach. 2. Społeczny opiekun zabytków współdziała z wojewódzkim konserwatorem zabytków i starostą w sprawach ochrony zabytków i opieki nad tymi zabytkami. Społecznym opiekunem zabytków może być osoba, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, nie była karana za przestępstwa popełnione umyślnie oraz posiada wiedzę w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. 3. Zadania społecznego opiekuna zabytków może wykonywać również osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej. 4. Społecznego opiekuna zabytków ustanawia, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, starosta właściwy dla miejsca zamieszkania (siedziby) kandydata na społecznego opiekuna zabytków. 5. Na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków starosta cofa ustanowienie społecznego opiekuna zabytków, jeżeli opiekun przestał spełniać wymagania określone w art. 102 ust. 3 lub niewłaściwie wykonuje swoje zadania. 6. Ustanowieniu społecznego opiekuna zabytków lub cofnięciu takiego ustanowienia starosta zawiadamia wojewódzkiego konserwatora zabytków. 7. Starosta prowadzi listę społecznych opiekunów zabytków. 8. Społeczny opiekun zabytków jest uprawniony do pouczania osób naruszających przepisy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.

41 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 43 – Poz. 147

9. Osobie fizycznej pełniącej funkcję społecznego opiekuna zabytków starosta wydaje legitymację społecznego opiekuna zabytków, która zawiera jego zdjęcie, imię, nazwisko i miejsce zamieszkania, datę wydania legitymacji oraz podpis z podaniem imienia i nazwiska, a także stanowiska służbowego osoby upoważnionej do wydania legitymacji. 10. Osobie prawnej lub innej jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, pełniącej funkcję społecznego opiekuna zabytków, starosta wydaje zaświadczenie, które zawiera informację o nadaniu uprawnień opiekuna, nazwę i siedzibę tej osoby lub jednostki, datę wydania zaświadczenia oraz podpis z podaniem imienia i nazwiska, a także stanowiska służbowego osoby upoważnionej do wydania zaświadczenia.

***

42 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 44 – Poz. 147

7. HISTORIA MIASTA I GMINY SKAWINA

Początki Skawiny najczęściej łączone są z nadaniem praw miejskich w 1364 r. Tymczasem ślady osadnictwa na terenie Gminy datowane są na przełom XI i XII w. i wiążą się z przebiegiem ówczesnej granicy państwa oraz rozwojem najstarszej sieci drogowej. W miejscu dzisiejszej Skawiny, w odległości 21 km od stolicy państwa –Krakowa przebiegała ówczesna południowo-zachodnia granica Polski. Tereny przygraniczne pomimo zagrożenia ciągłymi atakami ze strony Czechów oraz książąt zatorskich i oświęcimskich były ludne i dobrze zagospodarowane. Przez Skawinę przebiegał solny szlak handlowy do Wieliczki, a z południa na północ tzw. Trakt tyniecki, łączący wsie: Babice Stare, Babice Nowe i Pisary z klasztorem. Dynamiczny rozwój Skawiny nastąpił jednak dopiero z końcem XIV w. W 1364 r. Kazimierz Wielki wydał akt erekcyjny lokując miasto na prawie magdeburskim. Miasto otrzymało szachownicowy układ z regularną siatką ulic i prostokątnym rynkiem, wokół którego wytyczono dwa pasy zabudowy. Z narożników rynku wyprowadzone zostały uliczki, a pasy zabudowy ograniczono uliczkami zatylnimi i podzielono na prostokątne działki siedliskowe. Nieregularny przebieg niektórych ulic i układ zabudowy jest więc śladem przedlokacyjnego rozwoju miasta. Konsekwencją lokacji była fortyfikacja miasta. W kronice Janka z Czarnkowa czytamy, że jeszcze za życia króla, najpewniej w latach 1364-70 wokół miasta wzniesiono mury obronne. Jan Długosz wspomina o wzniesionym przez ostatniego z Piastów zamku. Fortyfikacje średniowieczne składały się z kamiennego muru i fosy zasilanej wodami Skawinki. Przebieg fortyfikacji jest trudny do ustalenia. Dotychczas prowadzone na terenie miasta badania archeologiczne nie ujawniły śladów murów obronnych. Natomiast na podstawie archiwalnych planów można przypuszczać, że od strony północnej przebieg fortyfikacji odpowiadał dzisiejszej ul. Sobieskiego, a od strony południowej i zachodniej ul. Zamkowej. Najmniej czytelny jest przebieg linii murów po stronie wschodniej. Hipotetycznie odpowiada dzisiejszym ulicom Babetty, Kazimierza Wielkiego i Krakowskiej. W obwodzie obronnym istniały bramy. Wzmianki o nich są nieliczne i stosunkowo późne. W 1394 r. wzmiankowana jest brama Radziszowska, która zlokalizowana była w miejscu obecnej ul. Żwirki i Wigury. W 1564 r. źródła wymieniają bramę Wielicką na dawnym szlaku solnym, a dopiero w XVIII w. w zachodniej części miasta u zbiegu ul. Mickiewicza i Zamkowej wzmiankowana jest brama Oświęcimska. Czwarta brama Tyniecka usytuowana była w rejonie ul. Batorego. Istotnym elementem średniowiecznego układu miejskiego był zamek królewski zlokalizowany na

43 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 45 – Poz. 147

terenie obecnego parku miejskiego i budynku Sokoła. Zamek posiadał osobne fortyfikacje. Jego wygląd jest trudny do odtworzenia. Jedynym przekazem ikonograficznym jest plan z 1663r. Zamek połączony był z Kościołem Apostołów Szymona i Judy Tadeusza, przy którym miała istnieć szkoła. Wg zachowanego widoku z 1663 r. kościół był murowany i posiadał gotycką formę. Skawina została lokowana jako stosunkowo duże miasto. Proces zabudowy wytyczonych w XIV w. bloków przyrynkowych był rozciągnięty w czasie i w rezultacie modularny, lokacyjny układ nigdy nie został ukończony, co szczególnie jest widoczne na obrzeżach historycznego centrum miasta. Dodatkowo ok. połowy XVI w., a wiec już w czasach nowożytnych doszło do adaptacji układu szachownicowego. We wschodniej pierzei Rynku, na osi szlaku solnego przebito nową ulicę odpowiadającą obecnej ul. Słowackiego. Ulica połączyła centrum miasta z drogą do Korabnik i Wieliczki. Tuż poza bramą Wielicką ulica rozszerzała się tworząc niewielki plac. Zapewne jeszcze w tym samym wieku w obrębie placu ukształtowało się przedmieście, na terenie którego wzniesiono zespół szpitala dla ubogich z zachowanym do dzisiaj kościołem pw. Nawiedzenia NMP. Kościół określany jest mianem „extra muros” oraz „Matris capella in suburbio hospitalis”. Dokumentem ilustrującym wygląd nowożytnego miasta jest widok Skawiny z 1663r. Uwidacznia on mury obronne z basztami i strzelnicami, kościół farny z renesansową kaplicą oraz poza murami kościół szpitalny, młyn oraz zamek z arkadową bramą wjazdową oraz murem krenelażowym. Na podzamczu widnieje folwark. Wzdłuż zachodniej i wschodniej pierzei przedstawiono domy mieszczańskie z wysokimi szczytami. Ważnym elementem zabudowy był zespół ratusza usytuowany na środku rynku. Zespól składał się z kilku budynków, z których jeden był piętrowy, podpiwniczony. W sklepionych pomieszczeniach parteru znajdowały się jatki handlowe. Wiek XVI to okres gwałtownego rozwoju usytuowanych przy głównych, średniowiecznych szlakach komunikacyjnych przedmieść. Oprócz wspomnianego przedmieścia szpitalnego od strony południowo-wschodniej w obrębie dawnego układu wsi Babice, odpowiadającemu dzisiejszym ulicom Bebetty i Kazimierza Wielkiego powstał niewielki placyk ze stawem i wyraźnie wykształconą zabudową. Podobny zespół podmiejski tzw. Tatary wykształcił się od strony zachodniej. Kolejne lata rozwoju miasta nie przyniosły zasadniczych zmian w jego układzie przestrzennym, jednak okres dynamicznej rozbudowy zakończył się w połowie XVII w. Miasto szczególnie dotkliwie dotknęły pożary i zarazy. Liczba ludności gwałtownie zmalała. W czasie potopu szwedzkiego miasto zostało zniszczone, zamek i mury miejskie zburzone.

44 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 46 – Poz. 147

Nigdy już Skawina nie odzyskała swego znaczenia. W następnym stuleciu stała się areną czteroletnich działań konfederatów barskich, przeciwko wojskom rosyjskim. W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. Skawina znalazła się w obrębie państwa austriackiego. Miasto zostało odcięte kordonem granicznym od Krakowa. Kolejne klęski przewrotnie stały się czynnikiem miastotwórczym. W wyniku zniszczenia murów obronnych sztywne granice miasta lokacyjnego uległy zatarciu, a na obrzeżach powstawała nowa zabudowa. W miejscu domów drewnianych wznoszono murowane. Z lustracji miasta przeprowadzonej przez władze austriackie wynika, że z końcem XVIII w. Skawina liczyła blisko 100 domów, trzy kościoły i kilka przysiółków. Na gruncie Nad Spaliskiem założono nowy cmentarz. Ponadto inwentarz wymienia liczne tereny rolne i ogrody otaczające miasto. Kolejną szansę na rozwój miasta otworzyła budowa linii kolejowej w 1884 roku. Kolej przeprowadzono na północ od średniowiecznego centrum miasta. Do nowo wybudowanego budynku dworca wytyczono z rynku uliczkę Sikorskiego. Połączenie z Krakowem, Oświęcimiem i Suchą oraz Żywcem zapoczątkowało gwałtowny rozwój przemysłu. W 1895 r. przy drodze oświęcimskiej powstał napędzany maszyna parową browar. Jego pierwszym właścicielem był Albin Kolloross. W 1900 r. wybudowano rafinerię. Dziesięć lat później powstała Fabryka Środków Kawowych Henryka Francka wraz z osiedlem domów mieszkalnych dla pracowników oraz Pierwsza Galicyjska Fabryka Wyrobów Kamionkowych i Szamotowych. Wszystkie zakłady przemysłowe lokowano sąsiedztwie linii kolejowej w rejonie dzisiejszej ul. Mickiewicza, Piłsudskiego i Tynieckiej. Na terenie Skawiny działały tartaki, dwie cegielnie, młyn. Do ważniejszym przedsięwzięć budowlanych niezwiązanych z przemysłem, należy budowa nowego ratusza i rozbudowa kościoła parafialnego wg projektu znanego architekta Wł. Ekielskiego. Rozpoczęty na początku XX w. proces industrializacji miasta kontynuowano po II wojnie światowej. O ile Skawina jeszcze w II poł. XIX w. uważana była za spiżarnię Krakowa, to już w 1954 r. działały w mieście potężne zakłady przemysłowe; huta aluminium i elektrownia. Zakłady zlokalizowano na zachód od centrum miasta, na terenach Podborów i Borku Szlacheckiego. Dla celów elektrowni wykorzystano kanał żeglugowy Łączany, którego budowę wzdłuż koryta Wisły rozpoczęto jeszcze przed I wojną światową. Na wschód i

45 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 47 – Poz. 147

południe od historycznego centrum powstały pierwsze osiedla mieszkaniowe zakłócające swoją formą panoramę miasta. Natomiast w bezpośrednim sąsiedztwie starego miasta, w miejscu starej, drewnianej zabudowy powstały budynki o zbyt wysokich gabarytach, płaskich dachach i sześciennych bryłach, pozbawione jakiegokolwiek detalu. Przekształcenia urbanistyczne nie naruszyły na szczęście istniejącej siatki ulic, jednak nowa zabudowa często była sytuowana przypadkowo, bez uwzględnienia historycznych podziałów własnościowych. Obecnie proces dezintegracji historycznej części miasta nie został zatrzymany. Udało się natomiast, przynajmniej częściowo ograniczyć szkodliwe oddziaływanie przemysłu. Niestety na granicy Skawiny, Borku Szlacheckiego i Kopanki krajobraz Gminy nadal zdominowany jest przez kominy Elektrowni CEZ Skawina i byłej Huty Aluminium. Cały okres średniowieczny i nowożytny poważną rolę w gospodarce miasta odegrały okoliczne tereny rolnicze i wsie. Skawina od wschodu graniczyła z gruntami wsi Korabniki, od północy z Sidziną, Tyńcem i Samborkiem, od zachodu z Kopanką Opacką i Borkiem Szlacheckim, a od południa z Rzozowem, Radziszowem i wsią Buków. Wszystkie te wsie z wyjątkiem Korabnik należały do opactwa tynieckiego. Aktualnie Gmina liczy szesnaście sołectw: Borek Szlachecki, Facimiech, Grabie, Gołuchowice, Jaśkowice, Jurczyce, Kopanka, Krzęcin, Ochodza, Polanka Hallera, Pozowice, Radziszów, Rzozów, Wielkie Drogi, Wola Radziszowska i Zelczyna. Najstarsze informacje o historii poszczególnych wsi pochodzą z okresu pomiędzy XII i XIV wiekiem. Najwcześniej pojawiła się nazwa Radziszów. W dokumencie ,,Konfirmacja przywilejów tynieckich” Idziego Biskupa Tuskaoskiego, Nuncjusza Papieskiego z 1105 roku wymieniono Radessow jako uposażenie Opactwa Benedyktynów w Tyńcu. Natomiast w przywileju księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego z 1254 r. wymieniono wsie Krzęcin i Facimiech jako własności klasztoru Norbertanek na Zwierzyńcu. Jan Długosz w Liber beneficjorum diecezji krakowskiej odnotował na terenie wsi Facimiech 24 łany kmiece, karczmę, kościół i dwór. Wzmianki o kolejnych miejscowościach pojawiają się ok. 1335 r. Tak wymieniana jest Ochoza jako najpierw własność książąt opolskich, a później oświęcimskich i zatorskich. Większość wsi: Rzozów, Polanka i Pozowice jeszcze w XIII w. stanowiły własność rycerską lub książęcą, a później jako darowizna weszły w skład uposażenia opactwa w Tyńcu. Wyjątek stanowi wieś Gołuchowice, która od początku swych dziejów aż do rozbiorów Polski była najpierw własnością książęcą, a od XV w. królewszczyzną w starostwie niegrodowym barwałdzkim. Takie wsie jak Zelczyna, Borek Szlachecki, Korabniki oraz Jurczyce do czasu sprzedaży kamedułom krakowskim, stanowiły dobra szlacheckie. Zdecydowana zmiana stosunków własnościowych nastąpiła dopiero z początkiem XIX w. Po rozbiorze Polski Austriacy dokonali kasacji zakonów. Majątki benedyktynów i norbertanek przeszły na własność skarbu państwa i powoli były sprzedawane. W 1795 wieś Krzęcin, Gołuchowice, Grabie, Polankę, Wielkie Drogi i Facimiech zakupił Marcin Alojzy Haller, właściciel pobliskiej Polanki. Wieś Radziszów władze austriackie przekazały rodzinie Dzieduszyckich w ramach odszkodowania. Z końcem XIX w. majątek został sprzedany hrabinie Karolinie Okszy

46 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 48 – Poz. 147

Orzechowskiej. Ochodza do rozbiorów dzierżawiona była przez starostów. Ostatnim starostą był podstoli koronny, Franciszek Ksawery Branicki, późniejszy hetman wielki koronny, który po pierwszym rozbiorze w 1776 r. zakupił wieś na własność. Kolejnymi właścicielami Ochodzy byli Jan Bierstein Starowieyski, Feliks Męciszewski i rodzina Romerów. Jurczyce zostały sprzedane Jordanom z Zakliczyna, a następnie rodzinie Starowiejskich. W 1867 roku Jurczyce zakupił Henryk Haller de Hallenburg. Po II wojnie światowej na mocy dekretu PKWN majątki w większości wsi upaństwowiono. Ziemia został rozparcelowana, a na bazie zachowanych dworów i zespołów folwarcznych powstały Państwowe Gospodarstwa Rolne. W wyniku zmian gospodarczych w kraju z końcem lat 90-tych PGR zostały zlikwidowane. Część majątków pozostaje w zarządzie Agencji Nieruchomości Rolnych, część został odkupiona od Skarbu Państwa przez spadkobierców dawnych właścicieli i następnie sprzedana. Zespół dworski w Polance Hallera stanowi własność Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pomimo zmiennych kolei losów należące do Gminy wsie podobnie jak samo miasto Skawina zachowały czytelny układ przestrzenny z wyodrębnionym historycznym centrum, najczęściej skupionym wokół kościoła parafialnego lub zespołu dworsko - folwarcznego. Zachowana sieć dróg, kształty działek, podziały własnościowe, enklawy zieleni parkowej i pozostałości historycznych cieków wodnych są materialnym dziedzictwem dokumentującym rozwój i historię poszczególnych miejscowości na terenie Gminy.

***

47 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 49 – Poz. 147

8. CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO GMINY

Gmina Skawina położona jest w południowo-zachodniej części województwa małopolskiego, zaledwie 15 km od centrum Krakowa. Administracyjnie Gmina należy do powiatu krakowskiego i jest najgęściej zaludniona. Od północy graniczy z gminami Czernichów i Liszki, od północnego wschodu z miastem Kraków, od wschodu z gminami Mogilany i Myślenice, od południa z gminą Sułkowice i Lanckorona, a od zachodu z gminą Kalwaria Zebrzydowska i Brzeźnica. Powierzchnia Gminy wynosi 100,15 km2, przy czym samo miasto Skawina zajmuje powierzchnię 20,48 km2. Cechą charakterystyczną ukształtowania terenu jest równinny krajobraz doliny Wisły i Skawinki, urozmaicony niewielkimi wzniesieniami Pogórza Karpackiego. Od północy granica Gminy sięga wapiennych, porośniętych lasem wzgórz tynieckich, wieńczących Jurę Krakowsko- Częstochowskiej, od południa wspiera się na pagórkach Pogórza Wielickiego, a od zachód, wzdłuż koryta Wisły, kilkukilometrowej szerokości równinnym pasem przechodzi łączy się z Kotliną Oświęcimską. Wsie: Kopanka, Ochodza, Facimiech i Pozowice zlokalizowane są pomiędzy korytem Wisły, a Kanałem Łączany - Skawina. Z kolei Borek Szlachecki, Zelczyna, Wielkie Drogi, Jaśkowice usytuowane są na progu Pogórza Wielickiego wzdłuż drogi krajowej 44 Skawina - Oświęcim, od której prostopadle odchodzą lokalne drogi prowadzące do położonych w głębi sołectw: Krzęcin, Gołuchowice, Polanka Hallera, Grabie, Jurczyce, Gołuchowice. Sołectwa: Rzozów, Radziszów i Wola Radziszowska leżą w głębokiej dolinie Cedronu i Skawinki. Różnica wzniesień pomiędzy najniżej położonymi osiedlami, a szczytami wzniesień Pogórza Wielickiego osiąga miejscami 100 metrów. Doliną przebiega ważna linia kolejowa z Krakowa do Suchej Beskidzkiej. O ile miasto Skawina jest dużym ośrodkiem przemysłowym i handlowo usługowym, o tyle wsie mają wybitnie charakter rolniczy z luźną rozproszoną zabudową jednorodzinną. Atutem położenia geograficznego Gminy jest sąsiedztwo oraz bardzo dobre połączenia komunikacyjne z dużą aglomeracją i ośrodkiem naukowym jakim jest Kraków. Na terenie Gminy występuje stosunkowo mało zbiorowisk leśnych, przeważa natomiast roślinność łęgowa, charakterystyczna dla dolin rzecznych. Krajobraz kształtują przede wszystkim koryta głównych rzek: Wisły i Skawinki oraz ich liczne dopływy: Cedron, Głogoczówka i Mogiłka. W dolinach rzek na całym obszarze Gminy powstają meandry i zakola. Dominującym gatunkiem jest dąb oraz olcha z domieszką jesionu. Tereny Gminy ze względu na stosunkowo dużą gęstość zaludnienia od dawna były zagospodarowane rolniczo, dlatego brak jest obszarów wyróżniających się pod względem walorów krajobrazowych. Jedynymi obszarami prawnie chronionym są niewielki rezerwat przyrody „Kozie Kąty” usytuowany w kompleksie lasu jodłowo - bukowego Bronaczowa oraz 1,5 ha obszar łąk i niewielki odcinek koryta potoku Cedron objęte ochroną Natura 2000. Dodatkowym walorem krajobrazu jest Kanał Łaczański. Kanał wybudowano w latach 1955-1958 wzdłuż koryta Wisły. Kanał doprowadza wodę do elektrowni w Skawinie i stanowi blisko 15- kilometrowy, odcinek żeglownej śródlądowej Drogi Górnej Wisły. Kanał w końcowej partii przechodzi do śluzy żeglugowej w Borku Szlacheckim. Jest to śluza komorowa o najwyższym

48 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 50 – Poz. 147

spadzie, wynoszącym 11,6 m. Jej napełnianie odbywa się przy pomocy krótkich kanałów obiegowych. Ponadto, w ukształtowaniu terenu Gminy jako przykłady przyrody nieożywionej wyróżniają się dwa niewielkie wzniesienia: Wytrzyszczek i Chorzyny, które stanowią punkty widokowe z panoramą we wszystkich kierunkach.

W Gminie odnotowano występowanie niespełna 60 pomników przyrody. Wiek drzew oceniany jest od 100-150 lat. Głównie jest to drzewostan zachowany na obszarach dawnych parków dworskich, które ze względu na brak innych wartościowych elementów krajobrazu przyrodniczego powinny być objęte szczególną ochroną. Do miejsc objętych szczególną ochroną należą: • park podworski w Facimiechu – park o zatartej częściowo kompozycji, głównym walorem jest zachowany starodrzew, powierzchnia parku ok. 3 ha, • fragment dawnej alei parkowej w Jaśkowicach, pierwotny układ założenia w miejscu dawnego stawu dworskiego czytelny w terenie jedynie poprzez niewielkie, naturalne obniżenie, • park podworski w Jurczycach, częściowo przekomponowany, z tarasowym ogrodem włoskim, • park podworski w Korabnikach, park krajobrazowy wraz ze stawami, powierzchnia parku ok. 6,5 ha, • park podworski w Ochodzy, powierzchnia parku ok. 2, 5 ha, aktualnie częściowo przekomponowany, • park podworski w Polance Hallera, z cennymi okazami obcych gatunków, w tym platanów, • park podworski w Wielkich Drogach wraz z paciorkowym układem stawów oraz dębowo- lipową aleją dojazdową, • Park Miejski w Skawinie z pomnikiem przyrody: dąb szypułkowy (Quercus robur) o obw. 360 cm.

Niewątpliwie szansą dla zachowania krajobrazu przyrodniczego jest ograniczenie w ostatnich latach emisji przemysłowej. Natomiast nadal poważne zagrożenie stanowi emisja komunikacyjna.

Warte podkreślenia są walory krajobrazu osadniczego zachowanych historycznych zespołów urbanistycznych i ruralistycznych. Gmina Skawina jest najgęściej zaludnioną gminą na terenie powiatu krakowskiego. Zawsze sąsiadowała z dużą aglomeracją miejską i znajdowała się w sąsiedztwie ważnych szlaków komunikacyjnych, łączących teren Małopolski i Śląska, co nie pozostało obojętne dla osadnictwa na tym terenie. Lokacja Skawiny przesądziła o układzie przestrzennym miasta, natomiast rolniczy charakter poszczególnych sołectw i stosunkowo wolno zachodzące przekształcenia struktury społecznej pozwoliły zachować dawne typy osadnictwa. Miasto Skawina jako centralny ośrodek Gminy o średniowiecznej tradycji osadniczej zachowało lokacyjny, szachownicowy układ urbanistyczny z prostokątnym rynkiem oraz z prostopadłą siatką ulic. Do pierzei Rynku przylegają regularne bloki zabudowy. Dominantą zespołu jest kościół parafialny i ratusz. Poza

49 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 51 – Poz. 147

średniowiecznym centrum miasta w układzie urbanistycznym Skawiny wyróżnia się obszar niezachowanego zamku królewskiego, obecnie teren Parku Miejskiego im. Józefa Piłsudskiego z budynkiem Sokoła oraz obszar dawnego kościoła szpitalnego p.w. Nawiedzenia NMP. Sama zabudowa historycznego centrum pochodzi z końca XIX lub początku XX w. i posiada charakter małomiasteczkowy, o nie najwyższych walorach artystycznych. Uzupełnieniem średniowiecznego układu są tereny historycznych przedmieść, w tym najbardziej cenny obszar usytuowany na południowy-wschód od Rynku w rejonie ul. Babetty i Kazimierza Wielkiego, zdominowany przez wybudowaną później synagogę żydowską. Analiza urbanistyczna tego układu sugeruje istnienie osady przedlokacyjnej. Kolejne przedmieścia wykształciły się przy historycznych szlakach. Przy drodze wielickiej powstał układ o charakterze typowej ulicówki, zdominowany przez usytuowany w obrębie dawnej wsi Korabniki zespół dworsko-folwarczny. Układ przestrzenny miasta wzbogaca teren tzw. nowego miasta z zespołem zabudowy przemysłowej i kolonią domów robotniczych. Otulinę dla historycznego centrum stanowi zabudowa osiedli mieszkaniowych z lat 70-tych i współczesne domy jednorodzinne.

Poza dużym ośrodkiem miejskim najstarsze sołectwa lokowane były przy głównych szlakach komunikacyjnych i wykształciły układy ruralistyczne, charakterystyczne dla typowych ulicówek. Zabudowa usytuowana jest po obu stronach drogi lokalnej, stanowiącej główną oś układu. Niekiedy w centrum wsi wytworzyły się tzw. owalnice. Zwarte zabudowania tworzą zamknięty pierścień z jednym lub dwoma wejściami do wsi. Wokół owalnicy znajdują się zabudowania pełniące funkcje wspólne dla wszystkich mieszkańców, takie jak kościół, cmentarz, zespól dworski, staw itp. Przykładem owalnicowego układu ruralistycznego jest układ przestrzenny sołectwa Facimiech, Krzęcin, Facimiech, Jurczyce i Woli Radziszowskiej. Ważnym elementem układów ruralistycznych są zachowane cieki wodne, młynówki oraz stawy, często obecnie zaniedbane, zarośnięte. Dominantę w krajobrazie historycznym stanowią najczęściej wieże kościołów, natomiast wnętrza krajobrazowe tworzą zachowane jeszcze grupy zieleni parkowej, nierzadko z alejami, wytyczającymi główne osie układu. Na wyróżnienie zasługuje układ przestrzenny Krzęcina, Radziszowa i Polanki Hallera. Krzęcin posiada wyraźnie wyodrębnione centrum gdzie koncentruje się życie wsi. Znajduje się tutaj: kościół parafialny, zespół plebański, szkoła, ośrodek zdrowia, remiza strażacka. Od głównej drogi do której przylegają działki siedliskowe odchodzi boczna tworząc rodzaj pętli. W tym obszarze usytuowane są najstarsze zagrody. Podobny układ posiada Polanka Hallera i Facimiech. Natomiast Radziszów, druga co do wielkości miejscowość na terenie Gminy składa się z kilku skupisk osadniczych połączonych następnie wielodrożnicowym układem komunikacyjnym. Najstarsza jednostką osadnicza na terenie sołectwa jest tzw. Rynek czyli centrum w okolicy kościoła i dawnego dworu z wytworzoną owalnicą. Pozostałe jednostki osadnicze: Zadworze, Podlesie oraz Zawodzie i Brzegi to typowe ulicówki.

8.1 ZABYTKI NIERUCHOME

Na terenie Gminy Skawina do rejestru zabytków zostało wpisanych 21 obiektów, natomiast w wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków znajduje się 210 obiektów.

50 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 52 – Poz. 147

Szczegółowy wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków i ujętych gminnej ewidencji zabytków przedstawiono w punkcie 13 niniejszego opracowania. Z uwagi na ilość obiektów zabytkowych poniżej szczegółowo omówiono obiekty wpisane do rejestru zabytków oraz ogólnie scharakteryzowano zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków, uwzględniając ich aktualny stan zachowania.

OBIEKTY WPISANE DO REJESTRU ZABYTKÓW LP MIEJSCOWOŚĆ NAZWA OBIEKTU NR REJESTRU DATA WPISU DO ZABYTKÓW REJESTRU 1 Borek Szlachecki Kapliczka św. Izydora B-9/M 29.12.2005 r. 2 Facimiech zespół dworski: dwór, spichlerz, A-491 8.10.1984 r. park, 3 Jurczyce zespół dworski: dwór, park, A-458 29.12.1980 r.

Krzęcin kościół par. p.w. Narodzenia NMP A-473 29.04.1983 r. 4

5 Ochodza zespół dworski: dwór, park A-302 22.11.1971 r. 6 Polanka Hallera zespół dworski: dwór, czworak, A-476 14.03.1983 r. park, dwa zespoły zabudowań gospodarczych, kuźnia, stajnia, obora, chlew, stodoła, spichlerz, magazyn

7 Pozowice Dzwonnica A-1481/M 5.07.2017r.

Radziszów kościół par. p.w. śś. Wawrzyńca i A-383 17.11.1972 r. Małgorzaty 8 dwór, otoczenie ogrodowe A-676 14.04.1994 r. 9 Wielkie Drogi park dworski z aleją dojazdową A-508 30.05.1985 r. 10 Wola kościół p.w. Wniebowzięcia NMP A-680 14.10.1947 Radziszowska wraz z otoczeniem 11 Skawina kościół p.w. ŚŚ. Szymona i Judy, A-650 22.10.1992 r. cmentarz przykościelny, figura MB, ogrodzenie, drzewostan, 12 Skawina kościół p.w. Nawiedzenia NMP, A-673 01.04.1994 r. 13 Skawina Bożnica ul. Kazimierza Wielkiego, A-712 02.07.1996 r. 14 Skawina zespół dworski w Korabnikach ul. A-466 18.01.1982 r. Wyspiańskiego 1: dwór, spichlerz, stodoła, młyn, stajnie, park ze stawami, 15 Skawina Ratusz A-690 12.12.1994 r.

51 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 53 – Poz. 147

Skawina 16 zespół stacji kolejowej: dworzec, A-703 14.11.1995 r. budynek mieszkalny, d. dom dróżnika, 17 Skawina dom z dwoma oficynami ul. A-639 05.11.1991 r. Konopnickiej 2/ Rynek 18 Skawina budynek Towarzystwa A-467 08.03.1982 r. Gimnastycznego „Sokół”, park miejski, 19 Skawina kamienica Rynek 17 z podworcem, A-640 07.11.1991 r. 20 Skawina kamienica Rynek 18 z oficyną A-705 18.12.1995 r. 21 Skawina kamienica Rynek 20, A-704 27.11.1995

Kapliczka Św. Izydora w Borku Szlacheckim – kapliczka jest typowym przykładem małej architektury skarlanej na terenie Małopolski. Jest to kapliczka domkowa o na rzucie prostokąta, nakryta dwuspadowym dachem ze szczytem od frontu, w którym w niewielkiej wnęce umieszczono figurkę św. Jana Nepomucena. Dach zwieńczony żelaznym kutym krzyżem z promieniami pomiędzy ramionami. W środku polichromowana Pieta oraz figura Marii Magdaleny. Kapliczka powstała końcem XIX w. Obiekt stanowi własność prywatną i wymaga przeprowadzenia profesjonalnego remontu konserwatorskiego.

Zespół dworsko parkowy w Facimiechu – złożony z budynku dworu, gorzelni oraz spichlerza. Zachowane budynki zostały wzniesione przez Antoniego Günthera ok. 1880 r. na miejscu znacznie starszych zabudowań. Obecnie budynek dworu i dawna gorzelnia są w stanie ruiny. Całość otoczona parkiem krajobrazowym z zachowanym starodrzewiem. Ze względu na stan zaniedbania układ kompozycyjny nie czytelny. Zespól stanowi własność Skarbu Państwa w zarządzę Agencji Nieruchomości Rolnych. W ostatnim okresie zrujnowany budynek dworu oraz dawny spichlerz zostały doraźnie zabezpieczone. Na terenie sąsiadującym z zabytkowym zespołem, w obrębie dawnego folwarku działa klub jeździecki i stadnina koni, który stwarza potencjał do zagospodarowania zabytkowych obiektów.

Zespół dworsko-parkowy w Jurczycach – najstarszy obiekt na terenie sołectwa. Wzniesiony przez rodzinę Hallerów. Początkowo dwór był budynkiem drewnianym, parterowym, bez wyraźnie określonego stylu, z szeroką werandą na drewnianych słupach. Jego starsza część pochodzi z przełomu XVII i XVIII

52 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 54 – Poz. 147

wieku, nowsza została dobudowana od strony zachodniej w XX wieku. Założony na planie prostokąta, częściowo podpiwniczony, nieregularny. Układ wnętrz dwutraktowy. Dwór usytuowany na terenie obszernego parku krajobrazowego z częścią starszego, renesansowego ogrodu. Aktualnie dwór stanowi własność prywatną. Budynek i park są użytkowane i utrzymywane na bieżąco. Atutem i dodatkowym walorem obiektu jest wartość historyczna powiązana z działalnością patriotyczną rodziny Hallerów.

Kościół parafialny w Krzęcinie – parafia w Krzęcinie istniała już w latach 1325-1327. Kościół p.w. Najświętszej Marii Panny wybudowano ok. 1589 r. Konstrukcja kościoła była niezbyt solidna, ponieważ już pod koniec XVII w. budynek był bardzo zniszczony. Na szczęście zaradziły temu Norbertanki – w roku 1700, staraniem ksieni klasztoru Zofii Urbańskiej powstała nowa świątynia na miejscu i z wykorzystaniem niektórych fragmentów poprzedniego kościoła. W 1887 r. dobudowano od zachodu trzynawowy korpus i wieże z nadwieszonymi, otwartymi izbicami, ozdobionymi ażurowymi gankami. Dachy kościoła pokryte są gontami. Wśród wyposażenia na uwagę zasługują dwa boczne ołtarze pochodzące z połowy XVIII wieku, a przede wszystkim późnobarokowy ołtarz główny z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem, wzorowany na podobnym obrazie, wiszącym w chórze klasztoru Norbertanek. Mieszkańcy zwą go obrazem Matki Boskiej Krzęcińskiej. Na dziedzińcu kościelnym znajduje się grobowiec z pomnikiem rodziny Güntherów oraz płyta nagrobna właściciela Zelczyny - Franciszka Foltańskiego Kościół znajduje się w dobrym stanie technicznym.

Zespół dworsko – parkowy w Ochodzy – powstał w miejscu starszego, prawdopodobnie XVIII-wiecznego założenia. Majątek przez kilka stuleci przez starostów barwałdzkich. W 1831 roku Ochodzę zakupił Feliks Męciszewski, przekształcając funkcję gospodarczą zespołu na mieszkalno-rezydencjonalną. Dwór klasycystyczny, parterowy z dwoma kolumnowymi portykami od strony północnej i południowej. Całość pokrywa łamany dach polski doświetlony facjatkami. Dwór położony jest na terenie parku krajobrazowego z połowy XIX wieku, o nieczytelnym już dzisiaj układzie kompozycyjnym, z którego zachowały się nieliczne okazy starodrzewia. Z dawnej zabudowy zespołu dworskiego zachował się budynek, dawna stajnia oraz drewutnia. Obecnie zespół stanowi własność prywatną i został przez właściciela gruntownie odrestaurowany.

Zespół dworsko-parkowy w Polance Hallera – najstarsza wzmianka o wsi pochodzi z 1353 roku.

53 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 55 – Poz. 147

Polanka wymieniana jest jako własność benedyktynów z Tyńca. Po kasacie majątków klasztornych w XIX w, Polanka została zakupiona przez kupca krakowskiego Marcina Alojzego Hallera. Dwór złożony ze starszego korpusu głównego oraz dobudowanego od strony północnej skrzydła bocznego. Budynek o nieregularnym rzucie, nakryty dachem mansardowym. Bryłę wyróżnia kolumnowy portyk od strony ogrodowej. Dwór położony na terenie parku krajobrazowego z egzotycznymi gatunkami starodrzewia. W otoczeniu dworu, wokół dwóch prostokątnych dziedzińców zachowane dawne zabudowania folwarczne, między innymi spichlerz, kuźnia oraz ruiny stodół i stajni ze sklepionymi piwnicami. Aktualnie zespół stanowi własność Uniwersytetu Jagiellońskiego. Obiekt niestety nie jest użytkowany. Budynek dworu oraz pofolwarczne obiekty gospodarcze znajdują się złym stanie technicznym i wymagają pilnego remontu. Dawne stodoły niestety od wielu lat znajdują się w stanie ruiny. Decyzją Senatu Uczelni został kilka lat temu przeznaczony do sprzedaży.

Kościół parafialny w Radziszowie – pierwszy kościół, drewniany istniał już przed 1325 r. i miał wezwanie Św. Andrzeja. Dokładnie nie wiadomo kiedy wzniesiono pierwszy murowany kościół, najprawdopodobniej wielkością odpowiadał on dzisiejszemu prezbiterium i miał formę gotycką. Na przełomie XVI i XVII w. kościół rozbudowano. W tej formie kościół przetrwał aż do pożaru w 1844 r. Po pożarze z fundacji hr. Dzieduszyckiej właścicielki majątku Radziszowie w miejsce barokowej budowli powstał nowy o cechach klasycystycznych. Kościół wzorowany na rozpowszechnionych w zaborze austriackim kościołach józefińskich. Jednonawowy z wyższym prezbiterium zamkniętym wielobocznie. Od zachodu niska, przysadzista wieża. Od północy zakrystia, od południa kruchta, pod kościołem krypta. Wnętrze barokowe, nawa nakryta sufitem. Z pierwotnego wyposażenia zachowana XVII- wieczna chrzcielnica. Kościół w dobrym stanie technicznym. Zabytkowe wyposażenie systematycznie konserwowane.

Dwór Dzieduszyckich Radziszowie – w 1790 roku w związku z kasacją klasztorów Radziszów został przekazany rodzinie Dzieduszyckich herbu Sas. Dzieduszyccy zmuszeni byli postawić w miejscu starego, najprawdopodobniej drewnianego dworu nowy murowany. Projektantem dworu był znany architekt, Sebastian Sierakowski. W 1826 r. dwór został zniszczony na skutek pożaru. Obecny budynek utrzymany jest w stylu późnoklasycystycznym. Wzniesiony na rzucie prostokąta, piętrowy, z dachem czterospadowym. Elewacje z arkadowymi otworami okiennymi Od strony południowej dwukondygnacyjny taras. Budynek jeszcze do niedawna zagrożony, dzięki dotacją unijnym i nakładom Gminy został poddany kompleksowemu remontowi budowlano- konserwatorskiemu. Obecnie w zarządzie Centrum Kultury i Sportu w Skawinie i spełnia funkcję kulturalno-edukacyjną.

54 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 56 – Poz. 147

Kościół Świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Skawinie – pierwszy kościół w Skawinie powstał z fundacji Kazimierza Wielkiego w 1364 r. W 1704 r. kościół został zniszczony w wyniku pożaru miasta. Obecna forma jest wynikiem odbudowy z lat 30-tych XIX w. oraz przebudowy z przełomu XIX i XX w. wg projektu krakowskiego architekta Władysława Ekielskiego. Kościół orientowany, murowany z trzynawowym korpusem i trójbocznie zamknie tym prezbiterium. W elewacji zachodniej prostokątna wieża, nakryta ostrołukowym hełmem flankowanym okrągłymi basztami. Z pierwszego kościoła zachowane dwa gotyckie, XIV-wieczne portale. W łuku tęczy pomiędzy nawą główna a prezbiterium zabytkowa polichromia. Ołtarz główny i dwa ołtarze boczne w nawie głównej datowane są na 1 poł. XIX w. Kościół utrzymany w bardzo dobrym stanie. Zabytkowe wyposażenie konserwowane na bieżąco.

Kościół p.w. Nawiedzenia NMP Skawinie – obecny kościół wzniesiony na przełomie XVII i XVIII w. w miejscu wcześniejszej budowli, kościoła pw. Św. Walentego. Pierwotny kościół drewniany powstał w tym miejscu w 1471 r. z fundacji opata benedyktynów z Tyńca, Macieja Skawinki. Jego powstanie było związane z fundacją dla miasta szpitala - przytułku dla ubogich. Maciej Skawinka uposażył szpital posiadłością opacką, położoną poza murami miasta, na tzw. Przedmieściu Wschodnim. Obecny kościół murowany, konstrukcji kamienno- ceglanej, orientowany, jednonawowy, z prezbiterium na przedłużeniu nawy, w formie absydy. Od zachodu wsparta na arkadach kruchta z niewielką sygnaturką. Ołtarz główny barokowy z malowanym na desce obrazem „Ukrzyżowanie". Kościół utrzymany w dobrym stanie. Budynek oraz zabytkowe wyposażenie jest remontowane i konserwowane na bieżąco.

Synagoga w Skawinie – wzniesiona staraniem żydowskiego bractwa psalmowego Chewra Tehilim w 1894r. Pierwotnie nieruchomość składała się z dwóch parcel budowlanej oraz gruntu, na którym znajdował się staw. Bożnica wraz z sąsiadującym od południa budynkiem dawnej szkoły hebrajskiej i mieszkaniem rabina tworzyła zespół synagogalny. W 1920r. miejscowy rabin Szymon Alter Frenkiel odprawił w bożnicy modły za zwycięstwo nad bolszewikami. W okresie okupacji, po eksterminacji lokalnej społeczności żydowskiej bożnica utraciła funkcję kultową i obecnie pełni funkcje usługową.

Zespół dworski w Skawinie Korabnikach – położony we wschodniej części Skawiny, na terenie dawnej wsi Korabniki. W XVI w. powstaje w Korabnikach siedziba szlachecka z murowanym, renesansowym dworem typu „kamienica”. Począwszy od końca XVI w do końca XVIII w. Korabniki zmieniały kolejnych właścicieli. Obecny dwór został wzniesiony przez Edwarda Brudzewskiego herbu Newlin. Założony na planie przypominającym literę T, rozmieszczoną na osi wschód-zachód. Część zachodnia, starsza, z XVI-XVII wieku, podpiwniczona, wzniesiona z cegły z dodatkiem kamienia łamanego. Część wschodnia powstała podczas przebudowy dworu w latach 80-tych XIX wieku. Całość tworzy dwukondygnacyjną, zwartą bryłę, urozmaiconą tarasami i ryzalitami o niesymetrycznym układzie. Dwór położony w rozległym parku krajobrazowym, nieco na uboczu od centrum miasta. Zespół stanowi własność prywatną.

55 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 57 – Poz. 147

Ratusz w Skawinie – pierwotny budynek ratusza został wzniesiony w XIV w. po lokacji miasta przez Kazimierza Wielkiego. Usytuowany był po środku regularnego, prostokątnego placu. Ratusz został rozebrany przez konfederatów przed 1774 r. Obecny budynek ratusza wzniesiono w 1903 r. wg projektu Władysława Ekielskiego w stylu eklektycznym. Ratusz jest budynkiem narożnym, dwuzasadowym, piętrowy, podpiwniczony z narożną, prostokątną wieżą zegarową. W narożniku pod wieżą arkadowe podcienia. Wieża nakryta ostrosłupowym, strzelistym hełmem, flankowanym niewielkimi wieżyczkami strażniczymi. Elewacje z charakterystyczną sgraffitową dekoracją. W budynku mieści się siedziba urzędu Gminy. Budynek po kapitalnym remoncie budowlano - konserwatorskim, stanowi wyróżniającą się sylwetą i dekoracją elewacji swoistą wizytówkę miasta.

Budynek Sokoła wraz z Parkiem Miejskim – usytuowany jest na terenie Parku Miejskiego, na sztucznie usypanym wzniesieniu, na miejscu zamku warownego, wzniesionego najprawdopodobniej przez Kazimierza Wielkiego. Pod koniec XIX wieku teren wraz z ruinami został przekazany nowo zawiązanemu Towarzystwu Gimnastycznemu „Sokół". W 1900 roku Towarzystwo podjęło decyzję o budowie tzw. „Sokolni". Budowa trwała od 1904 do 1906 roku. Projektantem budynku był Wincenty Koczarkiewicz. Budynek neogotycki, złożony z korpusu głównego i prostopadłego skrzydła. Elewacja frontowa rozbudowana, z bogatym architektonicznym detalem. Od wschodu w osi środkowej sześcioboczna wieża. Budynek jest po kompleksowym remoncie budowlano-konserwatorskim i użytkowany przez Centrum Kultury i Sportu.

Zespół kamienic przyrynkowych – kamieniczki piętrowe z przełomu XIX i XX w., wzniesione w pierzejach Rynku, na miejscu starszej zabudowy. Pierwotna zabudowa Rynku drewniana w układzie szczytowym z podcieniami. Kamienice wyróżniają się klasycystyczną dekoracja architektoniczną, widoczną szczególnie w obramieniach otworów okiennych. Stan techniczny zróżnicowany.

Park w Wielkich Drogach – położony na końcu wsi pomiędzy drogą krajową Skawina- Oświęcim, a kanałem Łączany. Park stanowi jedyny zachowany element dawnego założenia dworsko-parkowego należącego do rodziny Brandysów. Na terenie parku do II wojny

56 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 58 – Poz. 147

światowej istniał neorenesansowy dwór, spalony przez Niemców podczas okupacji. Obecnie teren parku zabudowany współczesnymi budynkami, w których funkcjonuje Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy. W miejscu dawnego folwarku budynki magazynowe i produkcyjne. Park krajobrazowy z cennym starodrzewiem, w tym gatunki egzotycznymi. Zachowany czytelny układ kompozycyjny, ograniczony wzdłuż granicy wschodniej i zachodniej alejami dojazdowymi, obsadzanymi lipami i kasztanowcami. Od strony północnej zachowane stawy w układzie paciorkowym. Park i stawy sąsiadują z kanałem Łączany, co może stanowić atut na etapie zagospodarowania parku. Park niestety nadal pozostaje zaniedbany, wymaga uporządkowania i kompleksowej rewitalizacji.

Kościół w Woli Radziszowskiej – wzniesiony z końcem XV w. późnogotycki, drewniany, o wyjątkowo malowniczej bryle, urozmaiconej wieżą z rozbudowaną izbicą. Jednonawowy, z wielobocznym prezbiterium i czworoboczną wieżą w elewacji zachodniej. Prezbiterium i nawa konstrukcji zrębowej, wieża dostawiona w XVII w. – konstrukcji słupowej z sobotami. Wnętrze z wydzielonym przedsionkiem. Przedsionek, nawa i prezbiterium nakryte drewnianymi stropami. Stropy i ściany boczne pokryte polichromią z przedstawieniami figuralnymi. Polichromia powstała w 1893 roku. W kościele zachowały się ostrołukowe portale gotyckie. Prezbiterium oddzielone ostrołukową ścianą tęczową. Na belce umieszczony gotycki krucyfiks z początku XVI w. Ołtarz główny z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz ambona – barokowe. Kościół jest jednym z obiektów na Małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej. Obiekt utrzymywany na bieżąco. Zabytkowe wystrój systematycznie konserwowany.

Dzwonnica w Pozowicach – usytuowana na terenie dawnej zagrody, w sąsiedztwie domu mieszkalnego i gospodarczego. Obiekt wg przekazów rodzinnych powstał ok. 1800r., co potwierdza zachowana na dzwonie inskrypcja z datą i imionami fundatorów: ,,Jakub i Anna Janowie z dóbr w Tyńcu”. Obiekt jest przykładem małej architektury o prostej, skromnej formie. Dzwonnicę wybudowano na planie kwadratu, na podmurówce, konstrukcji słupowej. Zwężające się ku górze, ściany oszalowano deskami z listwowaniem. Dzwonnica nakryta

57 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 59 – Poz. 147

jest namiotowym, czterospadowym daszkiem, obecnie pokrytym blachą, a pierwotnie najprawdopodobniej gontem. Pochodzący z dzwonnicy dzwon został przez właścicieli przekazany do wybudowanego w roku 2006 w Pozowicach kościoła. Dawniej dzwoniono z niej dwa razy. W południe na Anioł Pański i wieczór na nieszpory. Dzwonnica pełniła również funkcję ostrzegawczą. Dzwonu używano podczas pożarów i do rozpędzania chmur burzowych. Tradycję kultywowano jeszcze w latach 60-tych XX w. Dzwonnica w Pozowicach ma charakter unikatowy w skali województwa małopolskiego. Gmina Skawina zleciła wykonanie programu konserwatorskiego wraz z uzyskaniem pozwolenia na odrestaurowanie obiektu i aplikuje o środki umożliwiające realizację powyższego.

OBIEKTY UJĘTE W GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW

Na terenie Gminy Skawina występuje ponad 100 obiektów nieruchomych ujętych w wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków. Nieruchomości niewpisane do rejestru zabytków, a ujęte w gminnej ewidencji zabytków są chronione na podstawie ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Zgodnie z art. 39 obowiązującego prawa budowlanego wszelkie zamierzenia budowlane przy tych obiektach wymagają przed wydaniem pozwolenia na budowę, uzgodnienia z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Obiekty figurujące w wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków mają znacznie mniejszą rangę i wartości niż nieruchomości wpisane do rejestru zabytków. Najczęściej są to obiekty związane z kultem religijnym (kapliczki, krzyże przydrożne, nagrobki cmentarne), lokalną tradycją (pomniki, miejsca historycznych walk itp.) oraz przykłady tradycyjnego, zanikającego budownictwa regionu (budynki mieszkalne, gospodarcze i budynki użyteczności publicznej).

KAPLICZKI

Kapliczki są nieodłącznym elementem krajobrazu Małopolski. Są to niewielkie budowle o znaczeniu kultowym. Geneza powstania tradycji budowy kapliczek nie jest do końca wyjaśniona. Nazwa „kapliczka” wywodzi się od łacińskiego wyrazu ~cappa, utożsamianego z płaszczem św. Marcina, biskupa z Tours, który przetrzymywany był w specjalnej celi o charakterystycznych kształtach, zwanym właśnie „kaplicą”. Istnieją też hipotezy dopatrujące się przedchrześcijańskiej genezy kapliczek na terenach Polski. Według nich typ kapliczek słupowych wykazuje cechy podobieństwa do zwyczaju stawiania pogańskich słupów kultowych słupów kultowych, na których stawiano urnę ze szczątkami popiołów zmarłych. Ten pogląd jest wysoce prawdopodobny, gdyż w pierwszych wiekach chrześcijaństwa kapliczki uważano za siedziby demonów. W 2 poł. VI w. zgodę na odprawianie nabożeństw przy kapliczkach zatwierdził synod w Agde. W okresie późniejszym, kapliczki ustawiano na skrzyżowaniach dróg, w miejscach objawień religijnych lub ważnych dla społeczności lokalnej wydarzeń. Często kapliczki mają charakter dziękczynny. Są nieodłącznym elementem krajobrazu wsi polskiej, chociaż sporadycznie występują w innych częściach Europy. Tradycja budowania kapliczek jest nadal żywa. Na terenie Małopolski dominują kapliczki typu domkowego i kapliczki słupowe w formie kolumny z niszami mieszczącymi

58 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 60 – Poz. 147

figury świętych. Na kapliczkach umieszczane były krótkie inskrypcje z nazwiskami fundatorów. W otoczeniu kapliczek najczęściej można spotkać stare lipy lub dęby. Cień drzew sprzyjał modlitwie i wyciszeniu. Na terenie Gminy Skawina zachowały się kapliczki obu typów. Wkomponowane we współczesną zabudowę wsi najczęściej są jedynymi elementami świadczącymi o wielowiekowej historii poszczególnych miejscowości. Dla zilustrowania ich wartości oraz stanu zachowania przedstawiono wybrane przykłady.

Kapliczka w Facimiechu powstała na przełomie XIX i XX w. Murowana, ceglana została wzniesiona na rzucie kwadratu, z dwuspadowym dachem krytym dachówką. Na kalenicy umieszczono drewnianą wieżyczka na sygnaturkę, z namiotowym daszkiem pobitym blachą, z dekoracyjnym okapem. Budynek obiega profilowany gzyms koronujący. Drzwi jednoskrzydłowe, dołem płycinowe, w części górnej płycina w formie krzyża z promieniami, wyłożona lusterkami. Krzyż żelazny, nowszy. We wnętrzu retabulum z drukowanym wizerunkiem Chrystusa ujętym w snycerską, ażurową ramę dekorowaną palmetami i zwieńczoną parą wolutowych esownic. Na ścianach wiszą oleodruki – po lewej Matki Boskiej Częstochowskiej, po prawej sceny Zwiastowania

Kapliczka w Jaśkowicach została wybudowana z końcem XIX w. Murowana domkowa na planie kwadratu, z dwuspadowym dachem krytym blachą. Na szczycie dachu znajduje się, zakończona metalowym krzyżem wieżyczka na sygnaturkę. Na ścianach szczytowych znajdują się przeszklone wnęki z obrazami, od frontu Matki Boskiej Bolesnej, a od tyłu Chrystusa z Sercem Gorejącym. We wnętrzu, nad ołtarzem znajduje się malowidło przedstawiające Pietę. Staraniem Gminy Skawina kapliczka w ostatnim czasie została pięknie odrestaurowana.

Pokaźną grupę zabytkowych obiektów, utrzymanych na wysokim poziomie artystycznym stanowią kapliczki słupowe.

Kapliczka słupowa w Jurczycach powstała w 1885r. z fundacji rodziny Godzików. Wzniesiona z piaskowca w formie pięciokondygnacyjnego słupa z niszami. W zwieńczeniu figura Chrystusa Nazareńskiego. Poniżej od frontu płaskorzeźba ze sceną koronacji Najświętszej Maryi Panny. W niższej kondygnacji figura Matki Bożej na półksiężycu z wężem. Jeszcze niżej

59 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 61 – Poz. 147

Chrystus Upadający pod krzyżem z Szymonem Cyrenejczykiem. Boczne strony kapliczki udekorowane płaskorzeźbami św. Michała Archanioła, św. Jacka, św. Piotra, św. Michała, św. Szymona, św. Wawrzyńca oraz św. Mikołaja. W dolnej umieszczono inskrypcję: FONDATOROWIE SZYMON I MARYANNA ŻONA I MIKOŁAJ I MARYANNA ŻONA GODZIKOWIE PROSZĄ PRZECHODZĄCYCH O WESTCHNIENIE DO BOGA ZA DUSZE ZMARŁYCH R.R. 1885

Kapliczka słupowa św. Floriana w Radziszowie powstała w 1882r. z fundacji Marcina i Tekli Zapałowiczów. Wykonana została z piaskowca. Ma formę dwukondygnacyjnego postumentu niszami. Dolna kondygnacja z półkoliście zamkniętą płyciną z inskrypcją oraz bocznymi przedstawieniami świętych. W lewej ścianie św. Tekla w czerwonej sukni, trzymająca palmę w prawej ręce. U jej stóp lew, po lewej stronie płonący stos. W ścianie prawej św. Marcin na koniu, z żebrakiem trzymającym połę płaszcza. Kondygnacja zamknięta gzymsem z podkroju, ćwierćwałka, szerokiej simy i listwy. Druga kondygnacja o wydzielonej partii cokołowej z głęboką niszą zamkniętą półkoliście, w której nowsza gipsowa figura N.M.Panny. W ścianie lewej św. Jan Nepomucen w żółtym płaszczu i srebrnym birecie, trzymający krzyż i palmę, natomiast w ścianie prawej nieokreślony święty w postawie stojącej, w sukni srebrnej i brązowym płaszczu, twarz z zarostem i długą broda. Kapliczkę wieńczy figura św. Floriana.

POMNIKI I FIGURY

Pomniki pełnią funkcję upamiętniającą ważne osoby lub wydarzenia historyczne. Podstawowe typy pomników rozwinęły się już w starożytności. Najbardziej charakterystycznymi ich odmianami była kolumna lub pomnik konny. Ważne postacie ze świata polityki, władców lub wodzów przedstawiano jako rzeźby wolnostojące w pozycji siedzącej lub w tzw. kontrapoście. W średniowieczu znaczenie pomnika zostało zredukowane. Figury mające częściowe znaczenie memoratywne spotykamy wówczas niemal wyłącznie we wnętrzach kościołów. Zwyczaj stawiania pomników odrodził się zwłaszcza w XVIII w. i był kontynuowany przez cały wiek XIX. Wówczas utrwala się schemat pomnika składającego się z ustawionej na cokole rzeźby. Na terenie Gminy Skawina zachowało się stosunkowo mało tego typu obiektów o charakterze zabytkowym. Na uwagę

60 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 62 – Poz. 147

zasługuje jednak kamienny krzyż w Gołuchowicach, postawiony w 1863r., a następnie odnowiony przez Rodzinę Opyrchałów w podzięce za powrót żołnierzy z frontów II wojny światowej.

ZABYTKOWE NAGROBKI CMENTARNE

1 listopada to czas zadumy i spotkań rodzinnych, to właśnie wtedy większość z nas odwiedza cmentarze, na których leżą nasi bliscy lub znajomi. W tym okresie większość nekropolii mieni się paletą barw, nie tylko za sprawą jesiennej aury, ale także z powodu mnóstwa palących się zniczy. Myśląc o bliskich często nie uświadamiamy sobie, że cmentarz wszystkich wyznań to szczególne miejsca pamięci i skarbnica wiedzy o historii i poprzednich pokoleniach. Na terenie Gminy Skawina zachował się cmentarz choleryczny w Woli Radziszowskiej, upamiętniony kamiennym krzyżem oraz dziewiętnastowieczne pomniki i nagrobki na cmentarzach w Radziszowie, Krzęcinie, Skawinie i Woli Radziszowskiej .

Cmentarz w Radziszowie jest jednym z najstarszych na terenie Małopolski cmentarzy założonych na mocy zarządzenia władz austriackich o grzebaniu zmarłych poza terenami przykościelnymi. Cmentarz powstał w 1809r. na gruntach ofiarowanych przez hrabinę Ludwikę z Dzieduszyckich, właścicielkę majątku w Radziszowie. Nie wiadomo kiedy miały miejsce pierwsze pochówki. W kronice parafialnej w 1826r. odnotowano ustawienie i poświecenie drewnianego krzyża, a w 1831r. fakt pogrzebania 45 osób zmarłych na cholerę. Najstarsze zachowane nagrobki kamienne pochodzą z przełomu XIX i XX w. Są to: grób rodziny generała Józefa Hallera z kamiennym krzyżem, grób przy południowej bramie Andrzeja Pająka zwieńczony posągiem Chrystusa, autorstwa lokalnego artysty Wita Wisza, klasycystyczny nagrobek byłego C.K. Komisarza Jana Zaussa zmarłego w 1891r., najstarszy na cmentarzu kamienny nagrobek Kazimierza Łachmana z 1887r., zespół dwóch nagrobków XIX-wiecznych przeniesionych ku wejściu do kaplicy cmentarnej, w tym zmarłej młodo Adelki Kollorosówny i Marii z Peszkowskich Dobrzańskiej oraz nagrobek J.E. Góralika, oficera słynnej I Dywizji gen. Stanisława Maczka – kawalera orderu Virtuti Militari.

61 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 63 – Poz. 147

Cmentarz w Krzęcinie jest to cmentarz parafialny. Wśród współczesnych standardowych nagrobków i metalowych krzyży zachowały się pojedyncze kamienne nagrobki, najczęściej figuralne z końca XIX i początku XX w. Wśród nich: grób Marcina Alojzego Hallera, założyciela rodu Hallerów, datowany na 1825r., grobowiec rodziny Hallerów ze wspomnieniem gen. broni Stanisława Hallera, najstarszego rangą oficera polskiego zamordowanego w Charkowie, górujący nad wszystkim grobami Krzyż z płaskorzeźbami oraz odnowione staraniem Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Krzęcińskiej: kapliczka Madonny pod Baldachimem, kapliczka hr. Heleny z hr. Dzieduszyckich Romerowej z 1898r. Na cmentarzu znajduje się kaplica cmentarna z obrazem Matki Boskiej Bolesnej i drewnianymi rzeźbami świętych.

Cmentarz choleryczny w Woli Radziszowskiej jest to niewielki cmentarz, bez śladów pochówków. Miejsce zostało upamiętnione żeliwnym krzyżem ustawionym na postumencie z piaskowca. Cmentarz powstał w 1831r. z dala od ludzkich siedzib, w odludnym miejscu o nazwie „Kosor". Cmentarz powstał podczas wielkiej epidemii cholery. Na pomniku umieszczono inskrypcję ,,D.O.M. zmarłym na cholerę w 1831 wieczny odpoczynek”

Cmentarz Parafialny w Skawinie powstał w 1802 roku i położony jest wzdłuż ulic Krakowskiej, Popiełuszki i Korabnickiej. Zachowało się na nim kilka pięknych XIX-wiecznych nagrobków, ale na uwagę zasługują też wspaniałe monumentalne grobowce z lat 20-tych i 30-tych XX wieku.

TRADYCYJNA ZABUDOWA DREWNIANA

Tradycyjna polska architektura drewniana zanika. Przyczyny tego zjawiska tkwią w zjawiskach społeczno-ekonomicznych, są procesem naturalnym, związanym z postępem gospodarczym. Powszechny dostęp do materiałów budowlanych, unifikacja zabudowy, standardowe projekty oraz przede wszystkim zanik tradycyjnej gospodarki rolnej sprawiają, że parterowe, niepozorne chałupy, a tym bardziej budynki gospodarcze należą już do unikatowych, a przecież to właśnie tradycyjne budownictwo decyduje o odrębności regionu. W Gminie Skawina w miejscowości Wielkie Drogi jeszcze do niedawna stała drewniana, kryta strzechą chałupa. Budynek uległ jednak zawaleniu w 2018r. i został wykreślny z ewidencji zabytków. Zachowane budynki drewniane nie są użytkowane i niestety ze względów ekonomicznych nie są przeznaczone do remontu. Te ostatnie przykłady należy otaczać szczególną opieką.

62 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 64 – Poz. 147

UKŁADY RURALISTYCZNE I URBANISTYCZNE, HISTORYCZNE ZESPOŁY ZABUDOWY

Zabytkowy układ urbanistyczny lub ruralistyczny to przestrzenne założenie miejskie lub wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg. Zachowane na terenie Gminy Skawina układy ruralistyczne wsi to typowe ulicówki o łanowym układzie pól i parcel. Miasto Skawina było natomiast lokowane na prawie niemieckim i zachowało typowy dla miast średniowiecznych układ szachownicowy z centralnie usytuowanym prostokątnym rynkiem. 1. Układy ruralistyczne sołectw. Wsie zostały lokowane z początkiem XIV w. zabudowa rozciąga się długim klinem w zależności od ukształtowania terenu, po obu stronach drogi lokalnej, stanowiącej główną oś układu z niewykształconą owalnicą w centrum wsi, przy której zachowały się zespoły kościelne i dworskie (Radziszów, Facimiech, Krzęcin, Jurczyce, Ochodza, Polanka Hallera). Ważnym elementem układów ruralistycznych są zachowane cieki wodne, młynówki oraz stawy (Korabniki, Wielkie Drogi), często zarośnięte i zamienione na łąki. Dominantę w krajobrazie historycznym stanowią najczęściej wieże kościołów, natomiast wnętrza krajobrazowe tworzą zachowane jeszcze grupy zieleni parkowej, nierzadko z alejami, wytyczającymi główne osie układu . 2. Układ urbanistyczny Skawiny. Miasto jako centralny ośrodek Gminy o średniowiecznej tradycji osadniczej zachowało lokacyjny, szachownicowy układ urbanistyczny z prostokątnym rynkiem oraz prostopadłą siatką ulic. Kształt miasta podyktowany był jednak położeniem komory celnej blisko Krakowa oraz względami obronnymi. Według Długosza, Kazimierz Wielki lokując miasto ufundował w pobliżu komory celnej otoczony murami zamek obronny. Zamek został zniszczony przez wojska szwedzkie. Pozostałością jest teren zielony, obecnie Park Miejski z budynkiem Sokoła. Miasto z rynkiem, otoczone murami lokowano u podnóża zamku. Regularny układ urbanistyczny miasta został oparty na siatce modularnej 6 sznurów w kierunku wschód-zachód. Ze skawińskiego rynku wychodziło osiem ulic. W tak ukształtowanej, do dzisiaj czytelnej przestrzeni, w pierzejach przyrynkowych oraz w pierzejach głównych ulic (Słowackiego, Mickiewicza, Żwirki i Wigury) zachował się zespół tradycyjnej, XIX - wiecznej zabudowy. Dominantą zespołu jest zespół kościoła parafialnego. Uzupełnieniem układu są tereny historycznych przedmieść, w tym zespół szpitalny z kościołem Ofiarowania Najświętszej Marii Panny, obszar dawnego miasta żydowskiego. 3. Historyczne zespoły zabudowy to głównie zespoły dworsko parkowe, z których większość została wpisana do rejestru zabytków oraz zespół kamienic przyrynkowych na terenie miasta Skawina

8.2 ZABYTKI ARCHEOLOGICZNE

Na podstawie danych z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Krakowie i przeprowadzonych badań powierzchniowych (Archeologiczne Zdjęcia Polski- AZP)

63 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 65 – Poz. 147

sporządzono wykaz stanowisk archeologicznych na terenie Gminy Skawina. Stanowiska mają charakter wielokulturowy. W zamieszczonej poniżej tabeli uwzględniono najstarszy chronologicznie okres.

LP MIEJSCOWOŚĆ ILOŚĆ EPOKA Nr STANOWISKA WG MAPY AZP epoka kamienia nr 1 obszar 68 1 Borek Szlachecki 2 epoka kamienia nr 2 obszar 69 mezolit nr1 obszar 62 epoka kamienia nr 2 obszar 63 epoka kamienia nr 3 obszar 64 2 Kopanka 6 epoka kamienia nr 4 obszar 65 epoka kamienia nr 5 obszar 66 epoka kamienia nr 6 obszar 67 epoka kamienia nr 1 obszar 70 epoka kamienia nr 2 obszar 71 3 Rzozów 6 epoka kamienia nr 3 obszar 72 epoka kamienia nr 4 obszar 73 epoka kamienia nr 5 obszar 74 okres rzymski nr 6 obszar 75 epoka kamienia nr 1 obszar 1 neolit nr 2 obszar 2 epoka kamienia nr 3 obszar 3

epoka kamienia nr 4 obszar 4 epoka kamienia nr 5 obszar 5

epoka kamienia nr 6 obszar 6 epoka kamienia nr 7 obszar 7 epoka kamienia nr 8 obszar 8

epoka kamienia nr 9 obszar 9 neolit nr 10 obszar 10 42 4 Skawina epoka kamienia nr 11 obszar 11 epoka kamienia nr 12 obszar 12 epoka kamienia nr 13 obszar 13 neolit nr 14 obszar 14 neolit nr 15 obszar 15 okres rzymski nr 16 obszar 16 epoka brązu nr 17 obszar 17 epoka kamienia nr 18 obszar 18 średniowieczna nr 19 obszar 19 okres rzymski nr 20 obszar 20 okres rzymski nr 21 obszar 21 epoka kamienia nr 22 obszar 22 nr 23 obszar 23 epoka kamienia nr 24 obszar 24

64 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 66 – Poz. 147

epoka kamienia nr 25obszar 25 epoka kamienia n 26 obszar 26 średniowieczna nr 27 obszar 27 średniowieczna nr 28 obszar 28 średniowieczna nr 29 obszar 29 epoka kamienia nr 30 obszar 30 średniowieczna nr 31 obszar 31 średniowieczna nr 32 obszar 32 epoka kamienia nr 33 obszar 33 średniowieczna nr 34 obszar 34 okres rzymski nr 35 obszar 35 średniowieczna nr 36 obszar 36 epoka kamienia nr 37 obszar 37 średniowieczna nr 38 obszar 38 epoka kamienia nr 39 obszar 39 epoka kamienia nr 40 obszar 40 epoka kamienia nr 41 obszar 41 epoka kamienia nr 42 obszar 42 epoka kamienia nr 1 obszar 47 epoka kamienia nr 2 obszar 48

średniowiecze nr 3 obszar 49

średniowiecze nr 4 obszar 50

okres rzymski nr 5 obszar 51 5 Skawina -Korabniki 15 epoka kamienia nr 6 obszar 52

epoka kamienia nr 7 obszar 53 epoka kamienia nr 8 obszar 54 epoka brązu nr 9 obszar 55 epoka kamienia nr 10 obszar 56 średniowiecze nr 11 obszar 57 prehistoria nr 12 obszar 58 okres rzymski nr 13 obszar 59 epoka kamienia nr14 obszar 60 okres rzymski nr 15 obszar 61

W rejonie występowania stanowisk archeologicznych w wypadku zamierzeń budowlanych związanych z pracami ziemnymi istnieje obowiązek przeprowadzenia wyprzedzających badań archeologicznych. Należy dodać, że zgodnie z przepisami ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wszystkie przedmioty znalezione w ziemi i posiadające wartość historyczną przechodzą na własność Skarbu Państwa.

65 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 67 – Poz. 147

8.3 ZABYTKI RUCHOME

Występujące na terenie Gminy Skawina zabytki ruchome to przede wszystkim przedmioty wystroju wnętrz zabytkowych kościołów, takie jak ołtarze, ambony, stalle, konfesjonały oraz sprzęty i tkaniny liturgiczne. Gromadzone przez wiele pokoleń reprezentują zarówno pod względem formy, jak i czasu ich powstania zróżnicowany zbiór pamiątek przeszłości. Najstarsze przedmioty pochodzą z początku XVI w. i powstały zapewne w lokalnych warsztatach rzemieślniczych. Największą grupę stanowią przedmioty barokowe i późnobarokowe. Do najstarszych zachowanych obiektów należy wystrój drewnianego kościoła w Woli Radziszowskiej. Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem wykonany na lipowej desce datowany jest na 1460r. Ołtarze pochodzą z XVII w. niemniej cenne jest wyposażenie kościoła w Krzęcinie. Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem datowany jest na 1520r., ambona i chrzcielnica na wiek XVIII. Pomimo zróżnicowania formy prezentują wysokie walory artystyczne i historyczne. Te najbardziej wartościowe zostały wpisane do rejestru zabytków ruchomych. Rejestr zabytków ruchomych, podobnie jak rejestr zabytków nieruchomych jest prowadzony przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. Do rejestru wpisuje się zabytek ruchomy na podstawie decyzji wydanej na wniosek właściciela zabytku. Do rejestru nie wpisuje się zabytków wpisanych do inwentarza muzeum lub wchodzących w skład narodowego zasobu bibliotecznego. Muzea stanowią najważniejszą formę organizacyjną opieki nad zabytkami ruchomymi. Kwestie związane z ochroną zbiorów muzealnych reguluje odrębna ustawa z dnia 21 listopada 1996r. o muzeach (Dz. U. z 1997r. nr 5, poz. 24 z późn. zm).

Pozostałe zabytki ruchome to wyposażenie kubaturowych i słupowych kapliczek przydrożnych, najczęściej utrzymane w tradycji sztuki ludowej i ze względu na poziom artystyczny niedoceniane. Większość figur, obrazów oraz drobnych sprzętów liturgicznych figuruje w wojewódzkiej ewidencji zabytków ruchomych. Małopolski Wojewódzki Konserwator Zabytków prowadzi dla w/w obiektów karty ewidencyjne pozwalające na ustalenie czasu powstania, stylu, osoby twórcy, a przede wszystkim ich identyfikację. Do rejestru zabytków ruchomych wpisane zostało jedynie wyposażenie kapliczki św. Izydora w Borku Szlacheckim (nr rejestru B--9/M data wpisu 29.12.2005r.), co nie oznacza, że na objęcie ochroną prawną nie zasługują pozostałe obiekty. Szczególnie cenna wydaje się datowana na 1 poł. XIX w. drewniana kapliczka Św. Jana Nepomucena w Woli Radziszowskiej oraz kamienne kapliczki słupowe na terenie Radziszowa, Gołuchowic i Kopanki.

Na terenie Gminy występują także liczne drewniane i żeliwne krzyże przydrożne, kapliczki szafkowe oraz figury. Większość z nich powstała w wyniku masowej produkcji i nie posiada wartości artystycznych. Również ze względu na czas powstania trudno by było tego typu obiekty zaliczyć do dawnych. Niemniej jednak nawet współcześnie stawiane kapliczki

66 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 68 – Poz. 147

wpisały się już na stałe w krajobraz kulturowy Gminy i mogą stanowić dobro kultury współczesnej. W 2008r. Gmina Skawina rozpoczęła ewidencjonowanie w/w obiektów. Katalogowanie współczesnych dóbr kultury odbywa się na podobnych zasadach jak inwentaryzowanie zabytków nieruchomych, figurujących w gminnej ewidencji.

Do zasobów zabytków ruchomych należą także zbiory Muzeum Regionalnego w Skawinie, Regionalnej Izby w Radziszowie, Regionalnej Izby w Woli Radziszowskiej oraz eksponaty z Izby Pamięci w Jurczycach. Muzeum Regionalne prowadzi wystawę stałą, na której eksponowane są przede wszystkim archiwalia oraz fotografie dokumentujące historię miasta. Do najcenniejszych zbiorów należą najstarsze widoki Skawiny, kopie aktów lokacyjnych, pieczęcie miejskie i cechowe z okresu XVI-XIX w., dokumenty dotyczące powstania i działalności Towarzystwa Gimnastycznego ,,Sokół”, działalności Rady Miasta, a także początków zakładów przemysłowych na terenie Skawiny. Odrębny dział stanowią zbiory etnograficzne: stroje ludowe skawiniaków, narzędzia i sprzęty rolnicze, przedmioty użytkowe z XIX-wiecznych domów mieszczańskich.

Zbiory o charakterze etnograficznym zgromadzono w Izbach Regionalnych na terenie Radziszowa, Woli Radziszowskiej, Jaśkowic i Krzęcina. W Radziszowie urządzono wnętrze chaty charakterystycznej dla wsi Radziszów z przełomu XIX i XX wieku. Wśród eksponatów zgromadzono meble, sprzęty codziennego użytku, naczynia, modlitewniki i dewocjonalia. W Woli Radziszowskiej dominują przede wszystkim przedmioty i narzędzia związane z dawnym rzemiosłem i rolnictwem.

W prowadzonej przez Towarzystwo Pamięci Generała Hallera na terenie Jurczyc Izbie Pamięci zgromadzono pamiątki związane z życiem i działalnością najsłynniejszych członków rodu Hallerów i żołnierzy Błękitnej Armii. Cennymi eksponatami są portrety gen. Józefa Hallera z różnych okresów jego życia, zdjęcia rodzinne, medale, fotografie, elementy mundurów oraz artykuły dotyczące Hallerczyków. Wśród eksponatów znajdują się zdjęcia zabytkowych dworów i miejsc z terenu Skawiny, związanych ze członkami rodu Hallerów.

Na terenie Gminy Skawina do rejestru zabytków ruchomych wpisano 88 obiektów. Są to głównie elementy wystroju wnętrz zabytkowych kościołów. Wykaz przedstawia poniższa tabela.

LP. MIEJSCOWOŚĆ NR REJESTRU DATA WPISU ILOŚĆ POZYCJI 1 Krzęcin –kościół p.w. Narodzenia B-353 27.07.1977r. 20 NMP 2 Radziszów –kościół p.w. ŚŚ. B-305 17.11.1972r. 15

67 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 69 – Poz. 147

Wawrzyńca i Małgorzaty 3 Skawina –kościół p.w. ŚŚ. Szymona B-315 08.08.1874r. 28 i Judy 4 Skawina-kościół p.w. Nawiedzenia B-314 30.11.1974 r. 2 NMP 5 Wola Radziszowska-kościół p.w. B-359 03.08.1978 r. 22 Wniebowzięcia NMP 6 Borek Szlachecki kapliczka B-9/M 29.12.2005r. 1 pw. Św. Izydora

8.4 DZIEDZICTWO NIEMATERIALNE

W rozumieniu Konwencji UNESCO, której tekst został przyjęty na 32 sesji w październiku 2003r., dziedzictwo niematerialne to zwyczaje, przekaz ustny, wiedza i umiejętności oraz związane z nimi przedmioty i przestrzeń kulturowa, które są uznane za część własnego dziedzictwa przez daną wspólnotę, grupę lub jednostki. Ten rodzaj dziedzictwa jest przekazywany z pokolenia na pokolenie i ustawicznie odtwarzany przez wspólnoty i grupy w relacji z ich środowiskiem, historią i stosunkiem do przyrody. Dla danej społeczności dziedzictwo niematerialne jest źródłem poczucia tożsamości i ciągłości. Rolą władz samorządowych jest m. in. pielęgnowanie wszelkich zastanych przejawów tego dziedzictwa jak i tworzenie warunków do budowania nowych form tożsamości kulturowej. Służą temu wydarzenie kulturalne jakie mają miejsce na terenie Gminy

PRZYNALEŻNOŚĆ ETNOGRAFICZNA. ZWYCZAJE I TRADYCJA.

Tereny Ziemi Krakowskiej i sąsiedniej Skawiny zamieszkiwali tzw. Krakowiacy Zachodni. Jest to grupa etnograficzna związana z obszarem na zachód po rzekę Przemszę, na północ po Szczekociny, na wschód po Jędrzejów, Miechów, Proszowice, Koszyce i Bochnię, na południe po Myślenice, Kalwarię Zebrzydowską i Wadowice. Grupa szczególnie silnie do dzisiaj kultywuje tradycyjne zwyczaje.

68 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 70 – Poz. 147

Strój Krakowiaków Zachodnich wyróżniał się męskim okryciem głowy, którym była czerwona rogatywka z pawimi piórami i wstążkami. Pasiaste, szerokie spodnie wpuszczane w wysokie skórzane buty. O zamożności gospodarza świadczyła jakość sukmany i kaftana. Kaftan miał krój długiej kamizelki bez rękawów. Sukmana noszona była na wierzch. Zdobieniami kaftanów i sukman były duże, płaskie guziki z mosiądzu, guziki, jedwabne, czerwone chwościki. W ten sam sposób zdobiło się również klapki kieszeni, kołnierze i miejsca zszycia poły kaftana z resztą materiału. Noszenie sukmany kojarzyło się z powagą i dostojnością. Na sukmanę lub kaftan zakładano pas z brzękadłami i trzosem, które wydawały głośne dźwięki podczas tańca. Ubiór kobiet zależał od ich stanu cywilnego. Młode dziewczęta splatały włosy w warkocze i ozdabiały je wstążkami i spinkami. Wianki zakładano tylko wtedy, gdy dziewczyna wychodziła za mąż albo była druhną panny młodej. Mężatki nakładały kwieciste czepce. Koszula damska była biała z haftem. na koszulę nakładano gorset z czarnego sukna. Gorsety ozdabiano kolorowym kwiatowym haftem lub obszywano koralikami. Cały gorset wyglądał kolorowo i błyszcząco. Spódnica była szyta z zielonego, niebieskiego albo białego jedwabiu. Na spódnice zakładano zapaski. Najważniejszą ozdobą krakowskiego stroju były prawdziwe, czerwone korale. Cały naszyjnik składał się z kilku sznurów, a największe paciorki umieszczało się w srebrnych okuciach.

Kultywowaną nadal na terenie Gminy tradycją są uroczystości dożynkowe. Gmina Skawina jest gminą wiejsko-miejską, pomimo, że rolnictwo przestało być głównym źródłem dochodów mieszkańców. Dożynki organizowano już w XVI w., gdy na terenach wykorzystywanych rolniczo ukształtowała się gospodarka folwarczno-dworska. Urządzali je dla chłopów właściciele majątków. W obchodach dożynkowych występują obrzędy mające charakter dziękczynienia i ofiary za urodzaj, takie jak zwyczaj ostatniej garścią lub kępą niezżętego zboża, które po żniwach pozostawiano na opustoszałym polu, dla zapewnienia ciągłości i pomyślności zbiorów. Najbardziej popularną tradycją związaną z dożynkami jest plecenie wieńców dożynkowych, z resztek zbóż, kiści czerwonej jarzębiny, owoców, kwiatów i kolorowych wstążek. Wieńce dożynkowe miewały zwykle kształt wielkiej korony, rzadziej koła. Wieniec dożynkowy nazywany bywał plonem. Uosabiał wszystkie zebrane płody i urodzaj. Niosła go najlepsza żniwiarka i gospodyni. Za nią postępował orszak odświętnie ubranych

69 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 71 – Poz. 147

żniwiarzy, niosących na ramionach przybrane kwiatami, wyczyszczone kosy i sierpy. Obecnie rolę gospodarza dożynek pełni najczęściej burmistrz, a udział w uroczystościach biorą przedstawiciele władz samorządowych. Tradycja przybrała charakter świecki i jest okazją do uroczystości gminnych i integracji lokalnej społeczności.

Na terenie Gminy Skawina praktycznie zanikło tradycyjne rzemiosło. Brak jest kowali, bednarzy, szewców, stolarzy itp. Tradycje dawnych zawodów są reprezentowane wyłącznie przez organizacje i stowarzyszenia. Z dawnym rzemiosłem i tradycyjnymi sprzętami , narzędziami można zapoznać się m.in. w zorganizowanej w dawnym spichlerzu czy plebańskim Izbie Regionalnej w Woli Radziszowskiej i Izbie Regionalnej w Krzęcinie.

ZESPOŁY ARTYSTYCZNE I ORGANIZACJE SPOŁECZNE

Głównym animatorem życia kulturalnego miasta i gminy jest Centrum Kultury i Sportu Skawinie. Centrum jest instytucją podlegającą władzom samorządowym. Działalność Centrum ukierunkowana jest na młodzież i dorosłych, szczególnym adresatem są najmłodsi oraz seniorzy. Pod patronatem CKiS działa większość zespołów artystycznych i ognisk. Centrum prowadzi działalność edukacyjną, organizuje liczne imprezy i konkursy, prowadzi szkolenia dla instruktorów i animatorów kultury w dziedzinie zajęć plastycznych, teatralnych, muzycznych, naukę śpiewu oraz gry na instrumentach oraz zajęcia ogólnorozwojowe (rytmika, taniec). W pomieszczeniach Centrum organizowane są występy, spektakle teatralne, recitale, projekcje kinowe, konferencje, szkolenia i wystawy. Centrum jest także organizatorem imprez plenerowych pikników i wycieczek turystycznych.

Obok Centrum na terenie Gminy pod patronatem władz samorządowych prężną działalność kulturalno-edukacyjną prowadzi Muzeum Regionalne w Skawinie. Muzeum oprócz działalności statutowej skoncentrowanej na gromadzeniu i eksponowaniu zbiorów z zakresu historii, tradycji i kultury ludowej jest istotnym mechanizmem integrującym mieszkańców. Działalność Muzeum jest oparta na ścisłej współpracy z Centrum Kultury i Sportu. Tylko w ostatnim roku Muzeum było organizatorem adresowanych głównie do szkół i przedszkoli przeglądów zespołów muzyczno-tanecznych: Skawińskiego Przeglądu Regionalnego, Przeglądu Pieśni Patriotycznej, Kolęd i Pastorałek oraz adresowanych do ogółu mieszkańców imprezy plenerowych pod hasłem: Zabawa z Królem Kazimierzem, Niedziela dla rodziny i pikniku Poznajemy historię, tradycję i kulturę.

Specyfiką Gminy Skawina jest duża ilość działających organizacji pozarządowych i grup lokalnych, których statutowa działalność związana jest ochroną dziedzictwa kulturowego regionu. Dzięki nim zaangażowanie mieszkańców i inicjatywy społeczne nie ograniczają się tylko do stolicy Gminy, ale życie kulturalne realizowane jest także na terenie poszczególnych sołectw.

Na terenie Gminy Skawina działają następujące organizacje i stowarzyszenia:

70 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 72 – Poz. 147

Towarzystwo Przyjaciół Skawiny – Towarzystwo działa od 15 lat. Jego celem jest gromadzenie dokumentów, książek, fotografii itp. dotyczących historii miasta i związanych z nim wsi. Ponadto Towarzystwo organizuje prelekcje i wystawy, opracowuje, publikuje i wydaje informatory, foldery, monografie, sprawozdania o historii regionu. Od 1984 r. Towarzystwo cyklicznie wydaje ,,Informator”. Do najcenniejszych inicjatyw Towarzystwa należy założenie Muzeum Ziemi Skawińskiej oraz zbiórka pieniędzy na odnowę zabytkowych i najstarszych nagrobków cmentarnych.

Towarzystwo Pamięci Gen. J. Hallera w Jurczycach – Towarzystwo działa od 2000r. Celem Towarzystwa jest propagowanie działalności i zasług gen. Józefa Hallera oraz innych zasłużonych przedstawicieli rodu Hallerów, kształtowanie postaw patriotycznych, zwłaszcza wśród młodzieży oraz pogłębianie wiedzy o historii regionu i walkach o odzyskanie i utrzymanie niepodległości Polski. Towarzystwo w budynku starej szkoły w Jurczycach prowadzi Regionalną Izbę Pamięci.

Stowarzyszenie Nasz Radziszów – Stowarzyszenie działa od 2001 r. Celem Stowarzyszenia było przede wszystkim ratowanie niszczejącego budynku dworu Radziszowie. Stowarzyszenie działa na rzecz ochrony środowiska, integracji wszystkich organizacji działających na terenie sołectwa, podejmuje inicjatywy na rzecz kultywowania tradycji i upowszechniania bogatej historii Radziszowa. Z inicjatywy organizacji w budynku szkoły powstała izba regionalna, na terenie wsi oraz na terenie cmentarza parafialnego systematycznie odnawiane są kapliczki przydrożne oraz zabytkowe nagrobki. Stowarzyszenie było głównym inicjatorem remontu dworu w Radziszowie. Stowarzyszenie jest jedną z bardziej aktywnych organizacji na terenie Gminy.

Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Krzęcińskiej - Stowarzyszenie założone dopiero w 2010 r. Celem Stowarzyszenia, wzorem podobnej organizacji działającej na terenie Radziszowa jest przede wszystkim odnowa nagrobków na cmentarzu parafialnym oraz zorganizowanie w budynku dawnego spichlerza plebańskiego Izby Regionalnej.

Stowarzyszenie „JAŚKOWICE - NASZA PRZYSZŁOŚĆ”- celem Stowarzyszenia jest „Podtrzymywania tradycji narodowej, pielęgnowania polskości oraz rozwoju świadomości

71 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 73 – Poz. 147

narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców wsi Jaśkowice”. Do osiągnięć Stowarzyszenia należy utworzenie izby regionalnej w Jaśkowicach gdzie prezentowane są dziś już nieużywanych przedmioty codziennego użytku i stroje regionalne.

Stowarzyszenie Miłośników Doliny Cedronu w Woli Radziszowskiej – celem Stowarzyszenia jest ochrona wartości krajobrazowych, historycznych i kulturowych doliny rzeki Cedron, propagowanie idei proekologicznych i nowych technologii, informowanie i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska naturalnego. Zaletą Stowarzyszenia jest działalność wykraczająca poza granice jednego sołectwa i gminy. Stowarzyszenie integruje wsie z terenu gminy Kalwaria Zebrzydowska, Sułkowice Do osiągnięć Stowarzyszenia należy zorganizowanie w dawnym, drewnianym spichlerzu plebańskim izby regionalnej, opracowanie i wydanie słownika gwary wsi Wola Radziszowska, zorganizowanie nauki pieśni i tańca ludowego. Aktualnie Stowarzyszenie przystąpiło do realizacji projektu polegającego na remoncie i wyposażeniu świetlicy wiejskiej jako siedziby Lokalnego Centrum Integracji. Działalność Stowarzyszenia wykracza poza granice Gminy Skawina i służy integracji i innymi samorządami.

Skawińskie Stowarzyszenie Partnerstwa Miast działa od 1997r. Celem Stowarzyszenia jest nawiązanie kontaktów z innymi miastami o podobnych problemach i walorach. Spotkania grup młodzieży i seniorów, organizowanie wystaw, imprez i sympozjów mają przyczynić się do przyjaźni i wymiany doświadczeń, a w efekcie rozwoju gospodarczego i kulturalnego miasta. Dzięki inicjatywie Stowarzyszenia do miast partnerskich Skawiny należą: Turcianske Teplice na Słowacji, Thetford w Wielkiej Brytani, Roztoky i Holesov w Czechach, Civitanova Marche we Włoszech, Przemyslany na Ukrainie.

Organizacje pozarządowe wykorzystując umiejętności, wiedzę, doświadczenie i zaangażowanie mieszkańców, animują kulturę w regionie, organizują imprezy i przedsięwzięcia, opracowują projekty pozwalające pozyskać dla gminy fundusze unijne. W ten sposób niejednokrotnie swoją działalnością wypełniają lukę w obszarach, które wykraczają poza kompetencje samorządu. Obywatelskie, oddolne inicjatywy są szczególnie cenne w dobie upadku państwa opiekuńczego. Potencjał organizacji pozarządowych stanowi cenny kapitał ludzki, świadomy roli społeczeństwa obywatelskiego.

SZLAKI TURYSTYCZNE

Teren Gminy Skawina przez wiele lat utożsamiany był z obszarem przemysłowym. Te stereotypy, a także sąsiedztwo obfitującego w obiekty zabytkowe i atrakcje turystyczne Krakowa nie sprzyjały powstawaniu szlaków turystycznych. Gmina Skawina pod względem

72 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 74 – Poz. 147

krajoznawczym i przyrodniczym nie należy do atrakcyjnych turystycznie. Niemniej jednak może być miejscem tzw. turystyki kwalifikowanej, czego dowodem jest kilka przebiegających przez jej teren szlaków turystycznych. Pozytywnym zjawiskiem jest wzrost liczby miejsc i tras przygotowanych dla turystyki pieszej i rowerowej. Przez teren Gminy przebiegają: Szlak Architektury Drewnianej, Szlak Papieski oraz Szlak Przydrożnych Kapliczek i Krzyży. Szlak Architektury Drewnianej prowadzi przez 237 najbardziej wartościowych obiektów budownictwa drewnianego Małopolski, obejmuje 118 kościołów, 40 cerkwi, 28 zespołów zabudowy wiejskiej i małomiasteczkowej, 9 skansenów, 11 dworów i 31 innych zabytkowych obiektów drewnianych. W Gminie Skawina na Szlaku Architektury Drewnianej znalazły się dwa obiekty: Kościół p.w. Najświętszej Marii Panny w Krzęcinie i kościół p.w. Wniebowzięcia NMP w Woli Radziszowskiej. Szlak Papieski utworzono w 2009 r. Szlak upamiętnia 9 miejsc związanych z osobą Jana Pawła II. Trasa przebiega od kościoła p.w. Świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Skawinie, następnie prowadzi do kościoła p.w. Miłosierdzia Bożego w Skawinie, pomnika upamiętniającego spotkanie mieszkańców z papieżem w 2002 r., dworca kolejowego, kościoła i cmentarza parafialnego w Radziszowie, stacji kolejowej w Radziszowie, Izby Pamięci w Jurczycach i kościoła p.w. Najświętszej Maryi Panny w Woli Radziszowskiej. Szlak Przydrożnych Kapliczek i Krzyży powstał w ramach współpracy sześciu podkrakowskich gmin: Czernichów, Mogilany, Skawina, Świątniki Górne, Liszki i Zabierzów, promujących pod hasłem. Skarby Blisko Krakowa ogół atrakcji turystyczno-rekreacyjnych Wymienione gminy tworzą partnerstwo – Lokalną Grupę Działania (LGD) „Blisko Krakowa”. Jednym z podstawowych zadań LGD Blisko Krakowa jest promocja wymienionych gmin jako obszaru o bogatych walorach turystycznych, wielowiekowej tradycji i kulturze. Szlak jest dobrze opisany na stronie internetowej, prowadzi przez poszczególne miejscowości wg mapy, na której oznakowane zostały miejsca pamięci i ludowe, przydrożne kapliczki. Warto podkreślić, że uruchomienie szlaku stało się możliwe dzięki wsparciu finansowemu z funduszy unijnych przekazywanych za pośrednictwem Urzędu Marszałkowskiego w ramach programu ,,Kapliczka”. Wiele gmin w tym Gmina Skawina przeprowadziło renowację kapliczek i krzyży przydrożnych, tworząc w ten sposób kolejna ofertę turystyczna dla mieszkańców. Małopolski Historyczny Szlak Pamięci. Szlak powstał w latach 2016-2017 przy udziale Małopolskiego Centrum Edukacyjnego. Szlak obejmuje miejsca na terenie całego województwa związane z walką o zachowanie a potem odzyskanie niepodległości, od Konfederacji Barskiej, aż do wymarszu I Kompanii Kadrowej to jest lata od 1768 do 1914 r. Na terenie Gminy Skawina przebiega między innymi przez Jurczyce i Radziszów. Z punktu widzenia turystyki kwalifikowanej, ukierunkowanej na zabytki istotne znaczenie ma poprowadzenia przez teren Gminy tras rowerowych. Projekty tras powstały w 2010r. Spośród proponowanych tras na uwagę zasługuje szczególnie tzw. wiślana i tyniecka trasa rowerowa. Wiślana trasa rowerowa odcinek Brzeszcze-Skawina projektowana jest jako wydzielony ciąg pieszo-rowerowy na koronie wałów przeciwpowodziowych rzeki Wisła. Projekt jest realizowany z funduszy unijnych w ramach Zintegrowanej Sieci Tras Rowerowych w Województwie Małopolskim. Projekt jest realizowany przez Zarząd Dróg

73 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 75 – Poz. 147

Wojewódzkich. Zakończenie projektu jest przewidziane na 2020r. Trasa ma liczyć 1000 km. Aktualnie oddano 200 km tras. W założeniu trasa ma się łączyć z odcinkami Wiślanej Trasy Rowerowej na terenie Krakowa oraz na terenie Gminy Kalwaria Zebrzydowska. Na terenie Gminy Skawina Wiślana Trasa Rowerowa przebiega przez sołectwa: Jaśkowice, Pozowice, Facimiech, Ochodza, Borek Szlachecki, miasto Skawina. Przekroczenie kanału Łączany i rzeki Skawinka przewidziane jest po istniejących obiektach mostowych w ruchu ogólnym. Jako rozwiązanie alternatywne, mające na celu zmniejszenie wydłużenia trasy rowerowej przewiduje się wykonanie kładki pieszo-rowerowej nad rzeką Skawinka. Tyniecka Trasa Rowerowa, Szlak Bursztynowy jest głównym szlakiem Gminy Skawina łączącym centrum miasta z Tynieckim Parkiem Krajobrazowym i Wawelem. Odcinek ,,skawiński” jest fragmentem szlaku międzynarodowego i długodystansowego. Trasa ma prowadzić drogami o utwardzonych nawierzchniach, dogodnymi do dłuższych przejazdów. Projektowany odcinek Szlaku Bursztynowego wyodrębniono, jako „szlak nr 1” z uwagi na jego szczególne znaczenie zarówno, jako trasy rekreacyjnej, jak i komunikacyjnej między Skawiną, a Krakowem. Szlak biegłby terenami niezabudowanymi, o znacznych walorach krajobrazowych, doliną Wisły, co umożliwiłoby szybkie dotarcie do centrum Krakowa. Trasa będzie liczyć ok. 20 km. Skarby Blisko Krakowa to ogół atrakcji turystyczno-rekreacyjnych sześciu podkrakowskich gmin: Czernichów, Mogilany, Skawina, Świątniki Górne, Liszki i Zabierzów. Powyższe gminy tworzą partnerstwo – Lokalną Grupę Działania (LGD) „Blisko Krakowa”. Jest to projekt kompleksowo łączący największe atrakcje turystyczne na terenie naszego regionu pozwalający w łatwy i szybki sposób zorganizować pieszą lub rowerową wprawę w miejscu swojego zamieszkania.

*** .

74 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 76 – Poz. 147

9. OCENA STANU ZACHOWANIA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY WRAZ Z OCENĄ DOTYCHCZASOWYCH DZIAŁAŃ

Niewątpliwym atutem Gminy Skawina jest systematyczne opracowywanie dokumentów strategicznych, w tym dotyczących ochrony zabytków. Gminna Ewidencja Zabytków została opracowana w 2010 r. Jej sporządzenie polegało głównie na weryfikacji założonej w latach 80-tych wojewódzkiej ewidencji zabytków. Na podstawie rozpoznania w terenie skreślono obiekty już nie istniejące, zmodernizowane oraz zniszczone w stopniu powodującym nieodwracalną utratę ich wartości. Ogółem wykreślono ok. 40% zabytków nieruchomych i 20% zabytków ruchomych. Następnie w 2011 r. została zaktualizowana wówczas do ewidencji włączono dwanaście nowych obiektów. Były to głównie kapliczki przydrożne. Opracowana na szczeblu Gminy ewidencja zabytków była podstawą opracowania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami na lata 2011-2014.

Procentową zmianę zasobu obiektów zabytkowych na terenie miasta i gminy Skawina począwszy od 1980 r. ilustruje wykres (rys. 1.) Przez ostatnie cztery lata ilość obiektów zabytkowych na terenie Gminy utrzymała się praktycznie na tym samym poziomie. Z gminnej ewidencji zabytków wyłączono 6 obiektów. Były to głównie drewniane, nieużytkowane domy mieszkalne, które na skutek naturalnego zużycia technicznego nie kwalifikowały się do remontu. Wykreślono także budynek dawnej gorzelni w Facimiechu, gdyż obiekt zagrażał zawaleniem oraz budynek dawnego browaru przy ul. Mickiewicza w Skawinie, który został zmodernizowany. W wyniku adaptacji do funkcji usługowo-handlowej zachowano jedynie część piwnic.

Stan zachowania obiektów zabytkowych na terenie Gminy jest zróżnicowany. Obserwuje się wyraźną zależność sposobu utrzymania budynków i ich stanu technicznego od formy własności. Zdecydowanie w najlepszej kondycji pozostają obiekty sakralne. To zjawisko odnotowano już przy sporządzaniu poprzedniego programu w 2011r.

Warta odnotowania jest znacząca poprawa stanu technicznego obiektów stanowiących własność komunalną. Dzięki środkom własnym oraz aktywności samorządu w pozyskiwaniu środków zewnętrznych w ramach istniejących programów operacyjnych w ostatnich latach przeprowadzono istotne dla ochrony dziedzictwa kulturowego i estetyki przestrzeni publicznej inwestycje. Przeprowadzono kompleksowy remont konserwatorsko –budowlany zabytkowego dworu w Radziszowie, który poprzedniej edycji programu był wymieniany jeszcze jak zagrożony, remont Ratusza w Skawinie, budynku Sokoła oraz poprzedzona badaniami archeologicznymi rewitalizacje Rynku i Parku Miejskiego. Gmina od lat systematycznie prowadzi remonty konserwatorskie kapliczek przydrożnych. Ww. obiekty należą do najlepiej zadbanych na terenie województwa. Podobną dbałość odnotowuje się o zachowane na cmentarzach zabytkowe nagrobki. Dzięki corocznym kwestom organizowanym przez organizacje pozarządowe i wspieranymi przez włodarzy miasta kolejne obiekty są rewaloryzowane. Pozytywnym zjawiskiem jest ratowanie i adaptacja do funkcji

75 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 77 – Poz. 147

użytkowej obiektów zagrożonych z uwagi na utratę pierwotnej funkcji, takich jak dawna szkoła w Jurczycach obecnie użytkowana jako izba pamięci poświecona rodzinie Hallerów, czy spichlerz plebański w Woli Radziszowskiej, przeznaczonych na ekspozycję tradycyjnych sprzętów ludowych. Niestety nie udało się uratować wskazywanej w poprzedniej edycji programu ostatniej z krytych strzechą chałup w tzw. typie skawińskim. Budynek uległ w 2009r. katastrofie budowlanej.

W stosunkowo dobrej kondycji pozostają obiekty wpisane do rejestru zabytków będące własnością osób fizycznych. Zespoły dworskie w Korabnikach, Ochodzy i Jurczycach są na bieżąco utrzymywane i remontowane w miarę możliwości właścicieli. Żaden z ww. obiektów nie jest zagrożony.

Niepokojącym zjawiskiem jest ciągle pogarszający się stan techniczny obiektów wpisanych do rejestru zabytków, stanowiących własność Skarbu Państwa np. park w Wielkich Drogach, będący w zarządzie Agencji Nieruchomości Rolnych zespół dworski w Facimiechu oraz będący własnością Uniwersytetu Jagiellońskiego zespół dworsko –parkowy w Polance Hallera, dwór w Jaśkowicach. Stan techniczny ww. nieruchomości pomimo, iż nie zależy bezpośrednio od władz samorządowych ma wpływ na ocenę walorów kulturowych całej Gminy. Podjęcia działań wymaga także drewniana dzwonnica w Pozowicach. W zdecydowanej większości remonty konserwatorskie i budowlane tych obiektów (kościoły, dzwonnice, budynki użyteczności publicznej) zostały przeprowadzone w przeciągu ostatnich kilku lat, a koszty remontów pokrywane były w znacznej części z dotacji unijnych. Powyższa sytuacja w znacznej mierze wynika ze stanu własności. Dotacje z budżetu MWKZ nie są przeznaczone dla jednostek samorządowych. Ze środków mogą jednak korzystać fundacje, stowarzyszenia, związki wyznaniowe oraz osoby prywatne. Przyczyną braku zainteresowania dotacjami może być niedostateczna wiedza na temat możliwości i sposobu korzystania z pomocy finansowej.

Od 2011r. w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego oraz promocji walorów zabytkowych Gminy odnotowano następujące zjawiska pozytywne i negatywne w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego. Zestawienie podano w ujęciu tabelarycznym .

ZJAWISKA POZYTYWNE ZJAWISKA NEGATYWNE ZJAWISKA OBOJĘTNE Zwiększenie liczby obiektów Dysproporcje pomiędzy stanem Utrzymanie stanu obiektów zabytkowych przy których zachowania obiektów niebędących zabytkowych pod względem prowadzono roboty budowlane i własnością komunalną ilościowym na jednakowym poziomie prace konserwatorskie Zwiększenie ilości dotacji na prace Słaba infrastruktura turystyczna i konserwatorskie informacja wizualna o zabytkach Radykalny wzrost udziału Gminy w Słaba informacja o programach i kosztach na remonty możliwościach pozyskania konserwatorskie obiektów funduszy na remonty obiektów zabytkowych zabytkowych

Zwiększenie zainteresowania i Brak współpracy z władającymi zaangażowania właścicieli oraz zlokalizowanymi na terenie Gminy

76 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 78 – Poz. 147

organizacji pozarządowych obiektami będącymi własnością ochroną dziedzictwa kulturowego Skarbu Państwa lub innych Gminy podmiotów w zakresie poprawy stanu technicznego Poprawa wyglądu estetycznego centrum miasta Skawina poprzez uporządkowanie przestrzeni publicznej Promocja regionu, popularyzacja tradycji , historii i produktów lokalnych poprzez liczne wydarzenia kulturalno- edukacyjne wspierane przez CKiS oraz RM w Skawinie Poprawa komunikacji społecznej , w zakresie informacji o działaniach związanych z ochroną zabytków za pomocą gminnego serwisu informacyjnego Wzrost liczby szlaków turystycznych ukierunkowanych na tradycje i historię

Ocena stanu zachowania dziedzictwa kulturowego na terenie Gminy Skawina w kontekście ostatnich lat, który należy uznać za okres wdrażania zadań wynikających z opracowanego na lata 2011-2014 Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami oraz jego kontynuacji wypada więc zdecydowanie pozytywnie. W omawianym okresie wystąpiło szereg zjawisk, które oznaczają przede wszystkim wzrost zainteresowania i zaangażowania mieszkańców ochroną i opieką nad zabytkami. Władze samorządowe i pracownicy UMiG, co w skali województwa należy do rzadkości prezentują wysoki poziom świadomości, zarówno co do wartości, jakimi dla miasta i poszczególnych sołectw są jego zasoby, a także pełne zrozumienie dla potrzeby intensyfikowania działań związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego Gminy. Gmina wspiera akcje promocyjne, czynnie współpracuje z organizacjami społecznymi, koordynuje i wspiera finansowo rewaloryzację obiektów zabytkowych.

***

77 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 79 – Poz. 147

10. ANALIZA SZANS I ZAGROŻEŃ

Analiza SWOT stanowi jedną z najpopularniejszych technik analitycznych, pozwalających na porządkowanie informacji oraz diagnozowanie sytuacji wspólnoty samorządowej w konkretnym aspekcie. Jej nazwa to skrót od pierwszych liter angielskich słów, stanowiących jednocześnie pola przyporządkowania czynników, mogących mieć wpływ na powodzenie planu strategicznego – silne strony, słabe strony, szanse i zagrożenia.

Czynniki rozwoju podzielić można – ze względu na ich pochodzenie – na wewnętrzne, na które społeczność lokalna ma wpływ (silne i słabe strony) oraz na czynniki zewnętrzne – umiejscowione w bliższym i dalszym otoczeniu jednostki (szanse i zagrożenia), na które społeczność lokalna nie ma bezpośredniego wpływu. Jednocześnie czynniki te można podzielić według kryterium charakteru wpływu na społeczność lokalną, dzięki czemu wyróżnić można czynniki: pozytywne, czyli atuty i szanse, oraz negatywne, czyli słabości i zagrożenia.

W poniżej zamieszczonej tabeli znalazły się silne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia dotyczące zasobu zabytkowego, warunków dla realizacji działań w zakresie inicjowania, wspierania, koordynowania badań i prac budowlanych w odniesieniu do nieruchomości zabytkowych, jak również upowszechniania i promowania dziedzictwa materialnego i niematerialnego dla rozwoju gminy. Analiza nawiązuje w ten sposób do fundamentalnego założenia względem niniejszego Programu – konieczności zaplanowania na najbliższe cztery lata jeszcze bardziej efektywnego systemu ochrony zabytków Gminy Skawina.

Analiza SWOT

CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE I WEWNĘTRZNE MAJĄCE WPŁYW NA DZIEDZICTWO KULTUROWE W GMINIE SKAWINA MOCNE STRONY SŁABE STRONY Duża ilość obiektów wpisanych do rejestru Występowanie obiektów ważnych pod zabytków w stosunku do obiektów ujętych w względem zabytkowym, stanowiących gminnej ewidencji zabytków własność inną niż komunalna

Cenne zabytki budownictwa drewnianego Sąsiedztwo dużych, atrakcyjnych pod położone na Małopolskim Szlaku Architektury względem dziedzictwa kulturowego Drewnianej miejscowości Lokalizacja na Małopolskim Szlaku Pamięci Ograniczony dostęp do zespołów dworsko– parkowych stanowiących własność prywatną Duża ilość obiektów po przeprowadzonych Słaba informacji o zabytkach, niewystarczająca remontach budowlano -konserwatorskich wizualizacja obszaru (brak tablic informacyjnych, oznakowań tras, szlaków, miejsc historycznych)

78 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 80 – Poz. 147

Duża liczba kapliczek i figur przydrożnych Bogate dziedzictwo niematerialne, duża ilość aktywnie działających zespołów regionalnych i artystycznych o znacznym dorobku i osiągnięciach w kraju i zagranicą oraz organizacji i stowarzyszeń Dobre powiązanie komunikacyjne z Krakowem i Oświęcimiem oraz położenie przy linii kolejowej ułatwiające dostępność turystyczną Aktywności władz samorządowych w zakresie aktualizacji dokumentów strategicznych gminy i pozyskiwania funduszy na ochronę zabytków Wystarczające środki budżetowe gminy Ukształtowanie terenu sprzyjające turystyce pieszej i konnej SZANSE ZAGROŻENIA Zwiększenie świadomości mieszkańców w zakresie Migracja zarobkowa młodszych pokoleń i znaczenia ochrony i wartości dziedzictwa związana z tym zjawiskiem utrata więzi z kulturowego, poprawy estetyki otoczenia i regionem właściwego użytkowania obiektów zabytkowych Prężna działalność Centrum Kultury i Sportu, Napływ nowych mieszkańców nie Regionalnego Muzeum w Skawinie oraz utożsamiających się z historią i tradycją regionu organizacji pozarządowych Doświadczenie i wzorcowe pozyskiwanie orz Postępująca degradacja obiektów wykorzystanie funduszy UE, państwowych, stanowiących własność Skarbu Państwa i resortowych na prace remontowo- Uniwersytetu Jagiellońskiego konserwatorskie Popularyzowanie dobrych wzorców Wysokie koszty remontów obiektów zagospodarowania i poszanowania obiektów zabytkowych, brak opłacalności renowacji zabytkowych obiektów ujętych w ewidencji zabytków i będących własnością osób fizycznych Współpraca z innymi gminami i miastami Skomplikowane procedury w ubieganiu się o partnerskimi, przynależność Gminy do środki zewnętrzne skutkujące stosunkowo Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania niewielkim wykorzystaniem dotacji przez osoby prywatne Szeroka promocja dziedzictwa kulturowego Gminy Wykorzystanie nowoczesnych narzędzi komunikacji (Internet, bazy informacji turystycznej) dla popularyzacji walorów przyrodniczych, krajobrazowych i zasobów dziedzictwa kulturowego Gminy

Z przeprowadzonej analizy SWOT wynika, że podstawowe zagrożenia dla dziedzictwa kulturowego regionu wynikają z migracji zarobkowej osób młodych. Napływu nowych osiedlających się zwłaszcza na terenie wsi osób ma charakter rezydencjonalny. Miejsce zamieszkania traktowane jest jako typowa ,,noclegownia”, brak jest natomiast naturalnego,

79 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 81 – Poz. 147

wynikającego z miejsca urodzenia przywiązania do tradycji i historii. Niska atrakcyjności krajoznawczo-turystyczna Gminy i paradoksalnie sąsiedztwo bogatego w życie kulturalne miasta jakim jest Kraków nie sprzyja integracji lokalnej społeczności i spędzaniu czasu wolnego w miejscu zamieszkania.

Kolejnym problemem, który będzie pogłębiał dysproporcje pomiędzy stanem zachowania obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków a ujętych w gminnej ewidencji zabytków, stanowiącymi własność gminy i osób fizycznych są wysokie koszty remontów i brak opłacalności ich renowacji przez właścicieli. Powyższe zagrożenie będzie dotyczyło głównie budynków mieszkalnych, stanowiących przykład tradycyjnej zabudowy wsi podkrakowskiej.

***

80 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 82 – Poz. 147

11. CELE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami określa główne cele gminnego program opieki nad zabytkami. Zostały one wymienione w rozdziale 2 niniejszego opracowania. Na podstawie analizy SWOT, oceny aktualnego stanu zachowania obiektów zabytkowych na terenie Gminy Skawina oraz oceny sposobu realizacji zadań, przyjętych na poprzednie lata należy uznać, że realizacja zadań w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego przebiega prawidłowi i dynamicznie. Przyjęte w poprzedniej edycji programu cele w znacznej mierze zostały zrealizowane, wystąpiły natomiast nowe istotne dla lokalnej społeczności zjawiska, które w najbliższych latach powinny być uznane za priorytetowe. Dlatego celem Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Skawina na lata 2020-2023 jest wykorzystanie dziedzictwa kulturowego Gminy do integracji lokalnej społeczności oraz poprawa estetyki przestrzeni publicznej z nastawieniem na rewaloryzację jej tradycyjnych i historycznych walorów. Wypracowane dotychczas metody działania oraz doświadczenie pozyskiwaniu funduszy zewnętrznych stanowią kapitał samorządu i potencjał pozytywnie rokujący na kolejne lata.

W ramach sformułowanych wyżej celów przewidziano do realizacji zadania na 4 lata obowiązywania programu. Zadania należy traktować jako wytyczne władz gminy, jednostek samorządowych oraz organizacji społecznych i właścicieli. Rolą samorządu jest inicjowanie i wdrażanie skutecznych rozwiązań oraz pozyskiwanie funduszy. Sugeruje się wyznaczenie odpowiedzialnego za realizację założeń Programu i ich terminowość koordynatora. Koordynatorem powinien być członek Rady Miasta lub pracownik UMiG posiadający doświadczenie w pozyskiwaniu funduszy unijnych. Zadania powinny być modyfikowane na bieżąco, w zależności od potrzeb. Wiele z zadań ma charakter złożony i nie będzie mogła być zakończona w okresie czterech lat obowiązywania niniejszego programu, powinna być jednak rozpoczęta. Ustala się następujące priorytety:

Priorytet I

Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego gminy, jako elementu integracji lokalnej społeczności

Rewitalizacja, uatrakcyjnienie i Podnoszenie jakości estetycznej ożywienie historycznej części przestrzeni publicznej poszczególnych sołectw

81 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 83 – Poz. 147

Zadania Nawiązanie współpracy z Małopolskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w celu wydania wytycznych do przygotowywanych koncepcji rewitalizacji . W oparciu o wytyczne konserwatorskie nawiązanie współpracy z Politechniką Krakowską – Katedra Architektury Krajobrazu w celu bezpłatnego opracowania np. w ramach kół naukowych lub prac dyplomowych koncepcji rewitalizacji poszczególnych sołectw, ze szczególnym uwzględnieniem parku podworskiego w Wielkich Drogach i w Facimiechu . W oparciu o wytyczne konserwatorskie rozpisanie konkursu wśród mieszkańców pod hasłem ,,Moja wieś, moje miasto, moja wizja”, w ramach którego autorami koncepcji rewitalizacji będą sami mieszkańcy Prezentacja opracowanych przez studentów Politechniki i mieszkańców koncepcji na zorganizowanych w poszczególnych sołectwach wystawach. Umożliwienie mieszkańcom realnego wyboru najodpowiedniejszego rozwiązania poprzez udział w zorganizowanym konkursie na najlepszy projekt. W oparciu o wybrany projekt (projekty) konkursowy zlecenie projektu budowlanego pozwalającego na uzyskanie decyzji budowlanej oraz pozyskanie funduszy zewnętrznych Prowadzenie systematycznych działań marketingowych, promocyjnych oraz informacyjnych na temat zasad ładu i porządku w najbliższym otoczeniu człowieka Nawiązanie współpracy z architektami, architektami krajobrazu oraz producentami materiałów budowlanych i wykończeniowych w celu zorganizowania pogadanek i prezentacji estetycznych rozwiązań zagospodarowania ogrodów, kolorystyki elewacji, ogrodzeń itp. Organizowanie cyklicznych prelekcji z zakresu informacji wizualnej i reklam dla właścicieli lokali handlowych i usługowych ze szczególnym ukierunkowaniem na podmioty prowadzące działalność w historycznym centrum miasta Skawina

Wymienione zadania służą uporządkowaniu przestrzeni miejskie oraz poprawie estetyki i uatrakcyjnieniu historycznych centrów sołectw. Szczególne znaczenie ma nawiązanie współpracy z Politechniką Krakowską. Wzorem podobnych, sprawdzonych w innych miejscowościach działań w Katedrze Krajobrazu w ramach corocznych prac dyplomowych opracowywane są koncepcje rewitalizacji miast, wsi i istotnych dla mieszkańców miejsc historycznych lub kulturowych. Zaletą prac są recenzje doświadczonych pracowników naukowych. Celem jest pokazanie mieszkańcom szerokich możliwości zagospodarowania przestrzeni publicznej ale również rozwiązań modernizacji konkretnych posesji. W ramach prac dyplomowych sugeruje się opracowanie rewitalizacji dawnego parku dworskiego w Wielkich Drogach wraz z układem zaniedbanych stawów i aleją dojazdową oraz zespołu dworsko-parkowego w Facimiechu. Ważnym elementem zadania jest wystawa, w ramach której prace zostaną zaprezentowane mieszkańcom oraz możliwość czynnego udziału i wpływu na zagospodarowanie najbliższego otoczenia poprzez udział w konkursie. Celem wystawy jest integracja lokalnej społeczności oraz inspiracja do działań w obrębie własnych posesji. Akcji proponuje się przyporządkować hasło, które mieszkańcom będzie jednoznacznie kojarzyło się z zaangażowaniem, wysiłkiem i koniecznością długofalowych, systematycznych działań na rzecz poprawy estetyki swojej ,,małej ojczyzny”.

82 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 84 – Poz. 147

Kontynuacją zadań na rzecz rewitalizacji i poprawy estetyki przestrzeni publicznej powinny być działania edukacyjne, promowanie tradycyjnych materiałów budowlanych i kolorystyki elewacji, pokryć dachowych, prezentacja mini założeń ogrodowych, możliwych do zastosowania w obejściach prywatnych posesji. Partnerami i sponsorami akcji edukacyjnej winni być producenci z branży budowlanej. W ramach działań na rzecz poprawy estetyki przestrzeni publicznej proponuje się edukację w zakresie reklam, ich ograniczenia i ujednolicenia. Nośniki informacji wizualnej wprowadzają chaos w przestrzeń publiczną. Niestety wśród właścicieli lokali handlowych i usługowych pokutuje przekonanie, że agresywna , duża reklama to dobra reklama. Konieczne jest przedstawienie alternatywnych, popartych profesjonalnymi badaniami nad skutecznością informacji wizualnej rozwiązań, powszechnie stosowanych w historycznych miastach na zachodzie Europy. W celu zachęcenia do ograniczenia reklam warto, aby Rada Miejska w Skawinie podjęła uchwałę np. o preferencyjnych warunkach na prowadzenie działalności gospodarczej w obrębie Rynku i przyległych ulic lub zniżek od opłat za umieszczenie reklamy.

Priorytet II Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego wsi jako element budujący poczucie tożsamości z miejscem zamieszkania

Rewaloryzacja zaniedbanych Porządkowanie i rewitalizacja obiektów zabytkowych ze cmentarzy, kapliczek oraz miejsc szczególnym uwzględnieniem pamięci zagospodarowania zabytkowych zespołów dworsko parkowych na cele rekreacyjno sportowe

Zadania Podjęcie działań zmierzających do przejęcia do zasobu komunalnego zespołu dworsko-parkowego w Facimiechu i w Polance Hallera Pozyskanie partnerów do zagospodarowania ww. zespołów oraz wspólne opracowanie programów rewitalizacji na cele rekreacyjne i sportowe Rewaloryzacja wspólnie z Starostwem Powiatowym w Krakowie stawów podworskich w Wielkich Drogach Remont konserwatorski dzwonnicy w Pozowicach Remont dawnej szkoły w Jurczycach w ramach uruchomionego nowego programu ,,Małopolska pamięta” Kontynuacja już rozpoczętych działań w ramach pozyskiwania środków z programu ,,Kapliczka” Zintensyfikowanie rozpoczętych prac przy porządkowaniu starych mogił i cmentarzy parafialnych

83 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 85 – Poz. 147

Odnowa mogił wojennych, w tym grobu rodziny Hallerów na cmentarzu w Krzęcinie ze środków w ramach programu ,,Małopolska pamięta” Organizowanie wspólnie z parafiami kwest na odnowę starych mogił

Nadrzędnym celem przyjętych zadań jest budowanie tożsamości lokalnej i odpowiedzialności mieszkańców za najbliższe otoczenie i spuściznę poprzednich pokoleń. Pretekstem do osiągnięcia celów będzie kontynuacja rewaloryzacji miejsc związanych z kultem religijnym oraz mocno zakorzenionym w kulturze polskiej kultem dla zmarłych. W ramach zadania konieczna będzie integracja i zaangażowanie samych mieszkańców, samorządu, parafii i sołtysów. Rolą Gminy będzie koordynacja działań, współpraca z konserwatorami, Wydziałem Architektury Starostwa Powiatowego w Krakowie oraz Małopolskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Rewaloryzacja kapliczek będzie wymagała opracowania programów prac konserwatorskich oraz uzyskania stosownych pozwoleń. Zakłada się, że głównym źródłem finansowania prac konserwatorskich będą fundusze unijne przyznawane przez Urząd Marszałkowski w ramach programu ,,Kapliczka”. Beneficjentem programu dotychczas mogły być wyłącznie samorządy gminne. Istotą ubiegania się o dotację jest tytuł prawny do nieruchomości, na której kapliczka jest zlokalizowana. Dlatego ważnym elementem zadania będzie ustalenie stanu własnościowego ww. obiektów i ewentualne przejęcie nieruchomości w użyczenie na czas planowanego remontu. Rolą mieszkańców i parafii będzie zgromadzenie środków własnych.

W wypadku cmentarzy parafialnych przewiduje się przede wszystkim prace porządkowe polegające na uporządkowaniu terenu, wycince samosiejek oraz porządkowaniu opuszczonych, zaniedbanych mogił. Ww. zakres prac może być realizowany systemem gospodarczym. Koordynatorami prac powinni być zarządzający nieruchomościami parafialnymi proboszczowie oraz sołtysi. Prace w obrębie cmentarzy mogą służyć aktywizacji bezrobotnych.

Przewiduje się również renowację zabytkowej drewnianej dzwonnicy. Obiekt został przejęty przez Gminę jednak z uwagi na brak środków prace nie zostały przeprowadzone.

Nowością jest uruchomiony w bieżącym roku program ,,Małopolska pamięta”. Zarząd Województwa Małopolskiego uznaje, iż troska o zachowanie zabytkowych miejsc pamięci narodowej i martyrologii, jest obowiązkiem samorządów lokalnych i regionalnych. Celem strategicznym, uzasadniającym organizację i ogłoszenie konkursu jest konieczność udzielenia wsparcia samorządom terytorialnym szczebla gminnego i powiatowego z terenu województwa małopolskiego, w zakresie prowadzenia działań mających na celu zachowanie zabytkowych miejsc pamięci narodowej i martyrologii, będących świadectwem wydarzeń o szczególnym znaczeniu dla kształtowania się tożsamości narodowej Polaków. Na terenie Gminy Skawina w założenia programu wpisuje się renowacja mogił wojennych, grobu Hallerów na cmentarzu parafialnym w Krzęcinie i Radziszowie. W ramach priorytetu nr II jako główne zadanie przewidziano działania o charakterze długofalowym i złożonym. Proponuje się rozpoznanie możliwości przejęcia do zasobu

84 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 86 – Poz. 147

nieruchomości komunalnych dwóch wpisanych do rejestru zabytków i zaniedbanych zespołów dworsko parkowych w Facimiechu i Polance Hallera. Ww. nieruchomości stanowią dotychczas własność Skarbu Państwa oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prężnie działający samorząd lokalny ma największe szanse na pozyskanie funduszy zewnętrznych i tym samym zagospodarowanie ww. obiektów. Uzasadnieniem ewentualnych starań Gminy jest postępująca z roku na rok degradacja zabytkowych budynków oraz ich wartość historyczna i związek z ważną dla Gminy i regionu, zasłużoną dla odrodzenia państwa polskiego rodziną Hallerów. Koordynatorem działań powinien być Małopolski Wojewódzki Konserwator Zabytków oraz Wojewoda Małopolski. Na dalszym etapie sugeruje się pozyskanie partnerów prywatnych zainteresowanych wspólnym zagospodarowaniem ww. obiektów na cele rekreacyjno-sportowe o charakterze ogólnodostępnym, publicznym i w części komercyjnym. Największe szanse na zagospodarowanie ma zespół dworsko-parkowy w Polance Hallera i Facimiechu. Partnerem mógłby być zarówno obecny właściciel Uniwersytet Jagielloński jak i np. Ośrodek Jeździecki w Facimiechu. Istniejące budynki gospodarcze oraz rozległe tereny dawnego założenia folwarcznego stwarzają możliwość zagospodarowania na ośrodek hipiczny, który mógłby służyć studentom w ramach obowiązkowych zajęć sportowych, klientom działającego już Ośrodka Jeździeckiego w Facimiechu oraz mieszkańcom. Funkcja komercyjna pozwalałaby na utrzymanie zabytkowego założenia.

W ramach rewaloryzacji zaniedbanych miejsc sugeruje się uporządkowanie wspólnie z Starostwem Powiatowym w Krakowie stawów podworskich w Wielkich Drogach. Prace pierwszej kolejności powinny polegać an poprawie estetyki, likwidacji dzikich wysypisk śmieci i wycince samosiejek.

Priorytet III

Popularyzowanie wiedzy o historii i dziedzictwie kulturowym miasta oraz aktywizowaniu przez włączanie społeczności lokalnej w proces opieki nad zabytkami

Rozwój turystyki kwalifikowanej Współpraca ze stowarzyszeniami i innymi organizacjami społecznymi działającymi na polu ochrony dziedzictwa kulturowego

85 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 87 – Poz. 147

Zadania Zaangażowanie w budowę planowanych ścieżek rowerowych na szlaku bursztynowym, trasie tynieckiej i wiślanej Zagospodarowanie wspólnie z RZGW wałów kanału Łączany pod lokalne trasy rowerowe Opracowanie mapy ciekawych pod względem turystycznym miejsc i jej publikacja na stronie internetowej UMiG Opracowanie szczegółowej zawierającej podstawowe informacje mapy i zamieszczenie jej na stronie internetowej UMiG przebiegających przez teren Gminy szlaków turystycznych: Szlak Kapliczek Przydrożnych, Szlak Architektury Drewnianej, Szlak Miejsc Pamięci Tworzenie i modernizacja elementów infrastruktury służącej funkcjonowaniu i rozwojowi turystyki (np. punktów widokowych, atrakcyjnych miejsc wypoczynku na szlakach turystycznych, zielonych parkingów) Wspieranie akcji edukacyjnych i promocyjnych w zakresie definiowania zasobu i wartości dziedzictwa kulturowego, autentyzmu zabytków, specyfiki regionalnej i ochrony krajobrazu kulturowego, za pośrednictwem szkół, stowarzyszeń, muzeów i przy współpracy z jednostkami województwa małopolskiego oraz placówkami badawczymi regionu; Wystąpienie do Starosty Powiatowego w Krakowie o umieszczenie na zabytkach wpisanych do rejestru zabytków znaków informacyjnych wg wzoru zgodnego z rozporządzeniem Ministra Kultury Podejmowanie działań promocyjnych przez udział w Małopolskich Dniach Dziedzictwa Kulturowego organizowanych przez Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego oraz Europejskich Dniach Dziedzictwa Narodowego, organizowanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Prowadzenie „warsztatów konserwatorskich” dla mieszkańców Gminy przybliżających tematykę oraz zasady w dziedzinie konserwacji zabytków; Nagradzanie dobrych realizacji konserwatorskich przy zabytkach z terenu Gminy

Określone w ramach priorytetu III zadania wynikają głównie w zawartych w Planach Odnowy poszczególnych wsi postulatach. Zdecydowana większość mieszkańców podkreśla brak infrastruktury rekreacyjno-wypoczynkowej, brak miejsc służących integracji mieszkańców oraz niewykorzystane walory przyrodniczo-turystyczne. Dlatego główne zadania koncentrują się na turystyce kwalifikowanej, rozbudowie projektowanych ścieżek rowerowych oraz wykorzystaniu walorów krajobrazowych kanału Łączany do rekreacji i sportu. Partnerami powinien być Zarząd Dróg Wojewódzkich oraz Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie w Krakowie. W ramach turystyki kwalifikowanej konieczne będzie tworzenie i modernizacja elementów infrastruktury służącej funkcjonowaniu i rozwojowi turystyki np. punktów widokowych, zielonych parkingów, miejsc odpoczynku z ławeczkami i stolikami, map informacyjnych itp. Do zadań samorządu lokalnego należy opracowanie szczegółowej mapy z naniesionymi przebiegającymi przez Gminę szlakami turystycznymi oraz ciekawymi miejscami i jej zamieszczenie jej na stronie internetowej UMiG. Zadaniem mającym na celu popularyzacje wiedzy o zasobach kulturowych Gminy jest umieszczenie na obiektach zabytkowych przewidzianych przepisami ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami standardowych oznakowań tzw. ,,znaków Zachwatowicza”. Warto podkreślić, że znakowanie nie wymaga pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków i należy do uprawnień właściwego starosty powiatowego. Kontynuacją działań promocyjnych jest

86 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 88 – Poz. 147

uczestnictwo w corocznych Małopolskich Dniach Dziedzictwa Kulturowego organizowanych przez Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego oraz Europejskich Dniach Dziedzictwa Narodowego, organizowanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Do zadań Gminy należy pozyskiwanie chętnych do udostępnienia swoich obiektów, organizowanie spotkań, wykładów i prelekcji. W ramach dni dziedzictwa mogą być prezentowane osiągnięcia lokalnych grup, stowarzyszeń i organizacji np. w zakresie ochrony miejsc pamięci, renowacji kapliczek i mogił. Ważnym elementem jest nagradzanie dobrych realizacji konserwatorskich i inicjatyw lokalnych np. poprzez wnioski o nadanie nagrody ministerialnych nagród w kategoriach: ,,zabytek zadbany”, ,,zasłużony dla kultury”, ,,za opiekę nad zabytkami” lub ustanowienie społecznych opiekunów zabytku. Ustawodawca wskazał konieczność sprawozdawania realizacji planu opieki nad zabytkami w połowie jego obowiązywania i po zakończeniu okresu obowiązywania przed gremium uchwalającym program oraz przekazywanie informacji do wiadomości wojewódzkiego konserwatora zabytków. W tym celu należy prowadzić monitoring realizacji planu. Monitoring ponadto służy następującym celom: dostarczaniu podmiotom biorącym udział w zarządzaniu miejscem czy obiektem informacji o skuteczności prowadzonych działań ochronnych, umożliwieniu stałej weryfikacji i ulepszania działań ochronnych, dostarczaniu organom sprawującym nadzór nad obszarem będącym przedmiotem ochrony danych o stanie przedmiotu ochrony, sporządzaniu okresowych raportów umożliwiających przegląd zadań w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego. Szczególnie ważne jest przewidzenie i określenie, w jakich przypadkach wyniki monitoringu wpłyną na sposób sprawowania ochrony nad dobrami dziedzictwa kulturowego. Monitoring powinien być tak zaplanowany, aby umożliwiał ocenę przynajmniej takich parametrów jak: skuteczność ochrony (porównanie otrzymanych rezultatów z rezultatami oczekiwanymi, wyrażonymi poprzez stan ochrony), skuteczność zastosowanych środków, zmianę stanu obiektu, zagrożenia środowiskowe.

W przypadku przyjętych przez Gminę Skawina zadań miernikiem będzie: 1) Ilość zrealizowanych remontów konserwatorskich kapliczek i nagrobków; 2) Ilość ( w km) zrealizowanych tras rowerowych; 3) Ilość zleconych i zrealizowanych projektów rewitalizacji poszczególnych sołectw; 4) stopień ograniczenia reklam; 5) ocena efektów działań zmierzających do pozyskania nieruchomości w Facimiechu i w Polance Hallera; 6) ilość oznakowanych obiektów zabytkowych; 7) gromadzenie informacji o działalności edukacyjno-kulturalnej związanej z promocją; 8) dziedzictwa kulturowego Gminy – roczne dane ilościowe wykażą aktywność Gminy i innych podmiotów obecnych na terenie gminy w zakresie edukacji kulturowej i działań promocyjnych. Podsumowanie danych ilościowych i ich analiza jakościowa pozwolą na sformułowanie okresowej oceny realizacji programu.

***

87 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 89 – Poz. 147

12. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA OPIEKI NAD ZABYTKAMI I PRZEDSIĘWZIĘĆ W ZAKRESIE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

Zgodnie z ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami obowiązek związany z opieką, ochroną oraz finansowaniem wszelkich prac konserwatorskich lub robót budowlanych przy zabytku spoczywa na jego właścicielach i użytkownikach. Dla jednostki samorządu terytorialnego, posiadającej tytuł prawny do obiektu, opieka nad zabytkiem jest zadaniem własnym. Przytoczona powyżej ustawa przewiduje możliwość uzyskania dofinansowania na prace konserwatorskie i budowlane przy zabytku. Art. 77 ustawy określa szczegółowo wykaz działań które mogą podlegać dofinansowaniu. Dotacja może obejmować nakłady poniesione np. na sporządzenie dokumentacji konserwatorskiej, opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich, wykonanie projektu budowlanego, zabezpieczenie i odnowienie zabytku, modernizację instalacji, częściową rekonstrukcję wymianę pokrycia dachu, montaż zabezpieczeń przeciwpożarowych oraz wszelkie działania gwarantujące trwałe zachowanie zabytku. Standardowo, dotacja udzielana jest w wysokości do 50% nakładów koniecznych na wykonanie powyższych działań. Natomiast w wypadkach szczególnych uzasadnionych zniszczeniem zabytku wysokość dotacji może zostać zwiększona do 100%.

Niniejszy rozdział wskazuje Gminie możliwości w zakresie pozyskiwania dodatkowych środków ze źródeł pozabudżetowych. Ważne jest, by władze Gminy z własnej inicjatywy podjęły próbę wygospodarowania w budżecie środków przeznaczonych na realizację zapisów Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami. Tym bardziej, że znaczna część źródeł zewnętrznych wymaga zapewnienia wkładu własnego. Źródłem finansowania jest budżet państwa oraz fundusze zagraniczne. Środki z budżetu państwa pochodzą z:

1. Dotacji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego; 2. Dotacji wojewódzkiego konserwatora zabytków; 3. Dotacji wojewódzkich i powiatowych; 4. Dotacji Ministra Administracji i Cyfryzacji w ramach tzw. Funduszu Kościelnego; 5. Programów operacyjnych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego; 6. Promesy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego; 7. Narodowego Funduszu Ochrony Zabytków. Środki zagraniczne pochodzą z:

1. Unijnych Funduszy Strukturalnych; 2. Programu Polska Cyfrowa PO PC 2014-2020; 3. Mechanizmów norweskich i mechanizmów finansowych EOG.

88 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 90 – Poz. 147

Poniżej omawiamy wybrane najistotniejsze z punktu widzenia Gminy źródła finansowania.

Środki z budżetu państwa dystrybuowane są poprzez odpowiednie departamenty Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN) pn. „Dziedzictwo kulturowe”. Program obejmuje kilka priorytetów, z których z punktu widzenia samorządu terytorialnego najistotniejsze są: Ochrona zabytków, Wspieranie działań muzealnych, Kultura ludowa i tradycyjna, Ochrona zabytków archeologicznych oraz Miejsca pamięci narodowej. Środki rozdysponowywane są w III kwartale każdego roku. Wysokość dotacji jest uzależniona od środków przeznaczonych w budżecie państwa na ten cel. W ramach programu mogą być sfinansowane m.in. prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, ale również wszelkie działania w zakresie zabytków niematerialnych: realizacja projektów badawczych i popularyzatorskich z zakresu etnografii, folklorystyki, dokumentacja, archiwizacja i udostępniania unikatowych zjawisk z zakresu dziedzictwa kultur tradycyjnych, w tym sztuki, rękodzieła i rzemiosła, gwary i języka regionalnego, muzyki, tańca, obrzędowości i lokalnych zwyczajów, wydania publikacji, animacji kulturowej i społecznej opierającej się na materialnym i niematerialnym dziedzictwie kulturowym oraz działań edukacyjnych, w tym warsztatów, kursów i szkoleń dotyczących kultury tradycyjnej. W ramach priorytetu Ochrona zabytków archeologicznych można ubiegać się o środki na ewidencję i inwentaryzację zabytków archeologicznych metodą badań powierzchniowych, w ramach programu Archeologiczne Zdjęcie Polski, nieinwazyjne badania archeologiczne, niezwiązane z planowanymi bądź realizowanymi inwestycjami, wykorzystujące nowoczesne metody i sprzęt, opracowanie, wraz z obowiązkową publikacją książkową, wyników przeprowadzonych badań archeologicznych, w tym analizę i konserwację pozyskanych w ramach tych badań zabytków. Z funduszy MKiDN ogromna część środków jest przeznaczana na wspieranie samorządów w zapewnianiu stabilnej opieki nad najważniejszymi miejscami pamięci, stanowiącymi materialne świadectwo wydarzeń istotnych dla narodowej tożsamości. Szczególnie dotyczy to miejsc mających ślady masowych zbrodni reżimów totalitarnych: utrzymanie cmentarzy i mogił wojennych, dokumentacja miejsc związanych z martyrologią Polaków itp. Od dnia 1 stycznia 2018 r. został utworzony Narodowy Fundusz Ochrony Zabytków .Jest to pierwsze pozabudżetowe źródło finansowania prac przy zabytkach. Fundusz jest zasilany z kar administracyjnych oraz nawiązek orzekanych przez sądy za przestępstwa popełniane przeciwko zabytkom. Środkami Funduszu będzie dysponował Generalny Konserwator Zabytków, działający w imieniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Dotacje Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków pochodzą z budżetu Wojewody Małopolskiego. Przyznawane są zawsze w I kwartale roku. Termin składania wniosków upływa z końcem lutego. Szczegółowy regulamin przyznawania dotacji zamieszczony jest na stronie internetowej www.wuoz.malopolska.pl. Rokrocznie ustala się rodzaj prac lub obiektów o charakterze priorytetowym, które mają szczególne szanse na pomoc finansową np. obiekty świeckie lub drewniane, dwory i pałace. Z budżetu MWKZ nie

89 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 91 – Poz. 147

mogą być finansowane prace przy zabytkach stanowiących własność komunalną. Największą szansę mają obiekty prywatne. Dotacje przyznawane są komisyjnie.

Dotacje Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego są przyznawane na podstawie uchwały nr LVI/917/14 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 27 października 2014r. w sprawie określenia zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, położonych na obszarze województwa małopolskiego. Wnioski o dotację można składać do dnia 15 grudnia każdego roku kalendarzowego dla prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytkach z całorocznym harmonogramem prac planowanych do wykonania w kolejnym roku. Samorząd województwa małopolskiego udziela finansowego wsparcia na realizację zadań o charakterze przedsięwzięć kulturalnych i artystycznych realizowanych przez podmioty nienależące do sektora finansów publicznych i niedziałające w celu osiągnięcia zysku w ramach poniżej wymienionych konkursów. 1. Konkurs pn. „Mecenat Małopolski” Głównym założeniem jest zwiększenie udziału sektora non-profit w realizacji zapisów strategii województwa małopolskiego dotyczących kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego. W tym roku organizacje pozarządowe, stowarzyszenia, spółdzielnie, socjalne, kluby sportowe i spółki, które nie osiągają zysku z prowadzenia swojej działalności mogą ubiegać się o finansowe wsparcie projektów o dużych walorach artystycznych, promujące różnorodność kulturową regionu. W ramach konkursu dofinansowane zostaną przede wszystkim zadania: wzmacniające tożsamość regionalną, prezentujące dzieła sztuki i niezależne inicjatywy artystyczne oraz promujące kulturę i tradycję mniejszości narodowych oraz grup etnicznych. Dofinansowanie otrzymają także inicjatywy digitalizujące dobra kultury, kreujące postawy obywatelskie i wzmacniające integrację międzypokoleniową. Maksymalna kwota dotacji na realizowane projekty nie może być wyższa niż 80% całkowitych kosztów zadania. 2. Konkurs „Ochrona zabytków Małopolski” Konkurs został przyjęty uchwałą nr LVI/917/14 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 27 października 2014r. w sprawie określenia zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, położonych na obszarze województwa małopolskiego. Z budżetu Województwa Małopolskiego mogą być udzielane dotacje celowe na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, znajdujących się na terenie województwa małopolskiego, posiadających istotne znaczenie historyczne, artystyczne lub naukowe oraz będących w złym stanie technicznym. Wnioski o dotację można składać do dnia 15 grudnia każdego roku kalendarzowego dla prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytkach z całorocznym harmonogramem prac planowanych do wykonania w kolejnym roku. Dotacje obejmują prace na zabytkach nieruchomych – będących układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi; dziełami architektury i budownictwa, także obronnego i dawnego przemysłu, zabytkowymi cmentarzami i miejscami upamiętniającymi wybitne osoby i wydarzenia historyczne oraz zabytków ruchomych będących wybitnymi

90 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 92 – Poz. 147

dziełami dawnej sztuki (malarstwa sztalugowego, rzeźby, polichromii), rzemiosłem artystycznym i sztuką użytkową; kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych oraz wytworami techniki charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentujących poziom nauki i rozwój cywilizacyjny. 3. Konkurs Kapliczki Małopolski Jest to konkurs dla jednostek samorządu terytorialnego z terenu województwa małopolskiego, podejmujących prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkowych kapliczkach położonych na obszarze województwa małopolskiego. Kapliczki, przy których będą wykonywane prace nie muszą być wpisane do rejestru zabytków województwa małopolskiego, ale powinny charakteryzować się wartościami artystycznymi i historycznymi. Dotacja z budżetu Województwa Małopolskiego na realizację jednego zadania może być udzielona w wysokości do 75 % ogółu nakładów koniecznych wykonania prac, jednak nie może przekroczyć kwoty 20 000 zł. 4. Konkurs „Mecenat Małopolski bis” Jest to otwarty konkurs ofert na realizację zadań publicznych Województwa Małopolskiego w dziedzinie kultury. W ramach konkursu zlecane będą w szczególności zadania polegające na: a) przybliżaniu i popularyzowaniu wybitnych dzieł muzyki, teatru, tańca, kinematografii oraz sztuk wizualnych, b) zachowaniu i ochronie materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego, c) stwarzaniu warunków do pracy twórcom w sferze kultury i sztuki, d) realizacji wartościowych projektów z zakresu świadomości kultury, sztuki oraz postaw otwartych i kreatywnych. W ramach konkursu przewiduje się wspieranie wieloletnich, cyklicznych (realizowanych co najmniej od 3 lat lub 3 edycji) przedsięwzięć z zakresu kultury i sztuki. Do konkursu mogą być składane oferty zadań realizowanych w okresie dwuletnim, których realizacja rozpoczynać się będzie nie wcześniej niż 01.01.2018 r., a kończyć nie później niż 31.12.2019 r. Minimalny koszt całkowity realizacji zadania stanowiącego przedmiot oferty nie może być mniejszy niż 150 000 zł. Oferent zobowiązany jest do wykazania się własnym wkładem w wysokości co najmniej 50 % wszystkich kosztów realizacji zadania. 5. Konkurs „Zabytek Zadbany” „Zabytek Zadbany” jest corocznym konkursem ogłaszanym przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Nadzór nad konkursem sprawuje Generalny Konserwator Zabytków. Od 2011r. podmiotem realizującym procedurę konkursową jest Narodowy Instytut Dziedzictwa. Konkurs skierowany jest do właścicieli, posiadaczy i zarządców zabytkowych obiektów wpisanych do rejestru zabytków. Jego celem jest promocja opieki nad zabytkami i upowszechnianie najlepszych wzorów właściwego utrzymania i zagospodarowania obiektów. Charakter edukacyjny konkursu polega na popularyzacji wiedzy dotyczącej właściwego postępowania z zabytkami architektury podczas ich użytkowania oraz w trakcie przeprowadzanych remontów. Obiekty można zgłaszać w 6 kategoriach: a) utrwalenie wartości zabytkowej obiektu,

91 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 93 – Poz. 147

b) rewaloryzacja przestrzeni kulturowej i krajobrazu (w tym założenia dworskie i pałacowe), c) adaptacja obiektów zabytkowych, d) architektura i budownictwo drewniane, e) architektura przemysłowa i budownictwo inżynieryjne, f) kategoria specjalna: właściwe użytkowanie i stała opieka nad zabytkiem. Pełny regulamin konkursu wraz z kartą zgłoszeniową dostępny jest na stronie: http://www.nid.pl/pl/Dla_wlascicieli_i_zarzadcow/Zabytek_zadbany/.

Program „Małopolska Pamięta - zachowanie zabytkowych miejsc pamięci narodowej i martyrologii”. Jest to nowy program wprowadzony po raz pierwszy w 2019r. Pomoc finansowa będzie udzielana samorządom lokalnym na działania mające na celu zachowanie miejsc pamięci narodowej i martyrologii, będących świadectwem wydarzeń o szczególnym znaczeniu dla kształtowania się tożsamości narodowej Polaków. Chodzi o odnowienie lokalnych miejsc pamięci narodowej i martyrologii, ale także o promowanie oraz zachęcenie władz samorządowych małopolskich gmin i powiatów do opieki nad obiektami małej architektury, posiadającymi wartość historyczną, ale i artystyczną.

Program Dom Kultury+ Organizatorem Programu Dom Kultury+ jest Narodowe Centrum Kultury. Jest on realizowany zgodnie z założeniami Paktu dla Kultury. Celem strategicznym Programu Kultura- Interwencje jest tworzenie warunków dla wzmacniania tożsamości i uczestnictwa w kulturze na poziomie regionalnym, lokalnym i krajowym poprzez finansowe wsparcie realizacji projektów upowszechniających dorobek kultury i zwiększających obecność kultury w życiu społecznym. Pilotażowa edycja programu odbyła się w 2013r. Koncepcja programu została oparta na założeniu, że uczestnictwo w kulturze sprzyja podnoszeniu kompetencji społeczeństwa, tworzeniu warunków do rozwijania aktywności twórczej i przygotowaniu obywateli do aktywnego udziału w różnych formach życia społecznego. O wsparcie w ramach programu Kultura - Interwencje mogą ubiegać się zarówno samorządowe instytucje kultury, jak i organizacje pozarządowe.

Finansowanie ochrony zabytków odbywa się również przy znaczącym udziale funduszy pochodzących z Unii Europejskiej oraz Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. środki przyznawane są w ramach następujących programów: 1. Kreatywna Europa Kreatywna Europa to program oferujący wsparcie finansowe dla sektorów audiowizualnych, kultury i kreatywnych. Program jest realizowany od 2014r. Zakończenie programu przewidziane jest na 2020r. Program skierowany jest do instytucji, organizacji i innych podmiotów działających w sektorze kultury i szeroko rozumianej twórczości artystycznej. Celem programu jest promocja europejskiej kultury i sztuki, zwiększanie mobilności artystów i dzieł europejskich, budowanie współpracy kulturalnej na poziomie ponadnarodowym, rozwijanie europejskiej publiczności oraz dostosowywanie sektorów kultury do technologii cyfrowych i wdrażania innowacji. 2. Program Europa dla Obywateli 2014-2020

92 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 94 – Poz. 147

Program jest skierowanym na realizację „miękkich” działań projektowych między innymi w tematyce dziedzictwa kulturowego, którego celem jest zwiększenie świadomości obywateli o historii i integracji europejskiej oraz pomoc w lepszym zrozumieniu polityki UE i jej wpływu na życie codzienne obywateli państw członkowskich. Celami ogólnymi programu są: - rozwijanie obywatelstwa europejskiego przez umożliwienie współpracy i uczestnictwa w budowaniu demokratycznej, różnorodnej kulturowo, otwartej na świat Europy, - rozwijanie poczucia tożsamości europejskiej opartej na wspólnych wartościach, historii i kulturze, umacnianie poczucia odpowiedzialności za UE wśród obywateli, - pogłębianie tolerancji i wzajemnego zrozumienia między obywatelami Europy. Cele ogólne realizowane są na poziomie ponadnarodowym za pomocą celów szczegółowych, do których należy: - gromadzenie członków społeczności lokalnych z całej Europy w celu wymiany doświadczeń, opinii i wartości, - wspieranie działań, debat i refleksji na temat obywatelstwa europejskiego i demokracji przy współpracy z europejskimi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, - przybliżanie Europy obywatelom przez propagowanie europejskich wartości i osiągnięć z zachowaniem pamięci o jej historii, - zachęcanie obywateli i organizacji obywatelskich we wszystkich krajach do wzajemnych kontaktów, umacniających dialog międzykulturowy (jedność w różnorodności), budowanie więzi między „starymi” a nowymi członkami UE. Program składa się z dwóch obszarów tematycznych: Pamięć i Obywatelstwo europejskie oraz Demokratyczne zaangażowanie i uczestnictwo obywatelskie, które są uzupełnione przez działanie horyzontalne nazwane „waloryzacją”, sprowadzające się do analizy, rozpowszechniania i wykorzystania wyników projektów dofinansowanych z Programu „Europa dla Obywateli”. Minimalna kwota dofinansowania projektu to 60 000 euro, maksymalna 600 000 euro. Wsparcie finansowe Unii nie może przekroczyć 70% całkowitego budżetu. Wnioski mogą składać organizacje badające europejską politykę publiczną (ośrodki analityczne) lub organizacje społeczeństwa obywatelskiego, które przez swoje stałe i regularnie prowadzone działania wnoszą konkretny wkład w realizację celów programu Europa dla Obywateli, a ponadto spełniają wszystkie następujące wymagania: posiadają osobowość prawną co najmniej od czterech lat, działają na poziomie europejskim, nie są nastawione na zysk, mają siedzibę w jednym z krajów członkowskich UE, krajach EFTA i innych, jeśli podpisały one w 2014r. protokół ustaleń z Komisją Europejską. 3. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Program realizowany w latach na lata 2014-2020. W ramach projektu przewidziano działanie 7.8. „Podstawowe usługi i odnowa miejscowości na obszarach wiejskich”, a w nim zadanie 7.8.2.1. „Ochrona zabytków i budownictwa tradycyjnego”. W ramach zadania mogą być wspierane następujące typy operacji: odnawianie lub poprawa stanu zabytkowych obiektów budowlanych, służących zachowaniu dziedzictwa kulturowego, zakup obiektów charakterystycznych dla tradycji budownictwa w danym regionie z przeznaczeniem na cele publiczne. Koszty kwalifikowalne obejmują: • koszty zakupu, przebudowy lub modernizacji obiektów budowlanych,

93 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 95 – Poz. 147

• koszty prac konserwatorskich lub restauratorskich, • koszty zakupu sprzętu, materiałów i usług, służących realizacji operacji, koszty ogólne, bezpośrednio związane z przygotowaniem i realizacją operacji. Dodatkowo w środkach UE kierowanych do Polski na inicjatywy związane z ochroną dziedzictwa i podtrzymaniem tradycji kulturowych można szukać w ramach działania 7.15 LEADER (PROW), definiowanego jako podejście oddolne, mające na celu rozwój lokalny kierowany przez lokalną społeczność. LEADER może być realizowany na obszarach wiejskich, przez które rozumieć należy tereny całego kraju, z wyłączeniem obszaru miast o liczbie mieszkańców większej niż 20 000. Dla danego obszaru na terenach wiejskich, zamieszkanego przez minimum 30 000 lub maksimum 150 000 mieszkańców, powstać powinna tzw. Lokalna Strategia Rozwoju (LSR) zawierająca wszelkie aspekty charakterystyczne dla danego terenu i zamieszkującej go ludności, które mogą przyczynić się do rozwoju gospodarczego, turystycznego, społecznego i kulturowego tego obszaru. LSR będzie realizowana na obszarze obejmującym przynajmniej dwie gminy, których tereny stanowią (bądź zawierają) obszary wiejskie, dla których utworzona zostanie tzw. Lokalna Grupa Działania (LGD). Podejście LEADER wskazuje konieczność osiągnięcia przez Lokalną Grupę Działania określonych celów szczegółowych, do których należą m.in.: • wzmocnienie kapitału społecznego, w tym z wykorzystaniem rozwiązań, • innowacyjnych i wspieranie partycypacji społeczności lokalnej w realizacji, • Lokalnej Strategii Rozwoju, • rozwój przedsiębiorczości, z wyłączeniem świadczenia usług rolniczych, • rozwój produktów lokalnych, • zachowanie dziedzictwa lokalnego, • rozwój ogólnodostępnej i niekomercyjnej infrastruktury: turystycznej, rekreacyjnej lub kulturalnej. 4. Regionalny Programu Operacyjny Województwa Małopolskiego. W ramach szóstej osi priorytetowej przewidziano ochronę dziedzictwa kulturowego regionu. Celem jest podniesienie atrakcyjności i konkurencyjności regionu w oparciu o zasoby dziedzictwa regionalnego. Wyzwaniem dla Małopolski jest efektywne wykorzystywanie zasobów dla osiągania celów społecznych i gospodarczych. Różnorodność, bogactwo, endogeniczne potencjały wynikające ze specyficznych uwarunkowań i zasobów przyrodniczych, przestrzennych czy kulturowych to główne źródła atrakcyjności regionu, tworzące jego przewagę konkurencyjną. Powinny być one traktowane jako znaczący zasób regionalnej szansy, warunkujący rozwój działalności opartej na przemysłach czasu wolnego. Nowe postrzeganie tych potencjałów powinno prowadzić do przypisania im roli ważnych czynników rozwoju społeczno-ekonomicznego, kreujących znaczącą część regionalnego PKB w sferze usług i produkcji oraz generujących zatrudnienie. Rozwój dziedzictwa kulturowego i uczestnictwo w kulturze (m.in. dzięki stymulowaniu kreatywnego myślenia, wyobraźni) jest skuteczną metodą rozwijania kompetencji społecznych i obywatelskich oraz inicjatywności i przedsiębiorczości, a więc kompetencji kluczowych dla gospodarki opartej na wiedzy innowacji. Podejmowane w ramach osi działania przyczynią się do realizacji celów szczegółowych UP poprzez zachowanie oraz zwiększenie efektywności wykorzystania zasobów naturalnych i kulturowych oraz poprawę warunków sprzyjających wzrostowi

94 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 96 – Poz. 147

zatrudnienia dzięki wykorzystaniu endogenicznych potencjałów. Maksymalna wartość projektów wspieranych w ramach tej osi priorytetowej nie może przekroczyć 20 000 000 PLN. W ramach priorytetu przewidziano fundusze na udostępnianie dziedzictwa kulturowego, w tym inwestycje związane z tworzeniem lokalnych tras turystycznych i regionalnej sieci tras rowerowych, co z uwagi na bardzo słabo oznakowane i rozpropagowane szlaki turystycznego na terenie Gminy Skawina powinno stwarzać szansę dla stworzenia bazy turystycznej. W ramach ww. poddziałania planuje się realizację przedsięwzięć z zakresu budowy, rozbudowy i promocji szlaków turystycznych i rekreacyjnych w subregionach (w tym tras rowerowych, biegowych, narciarskich tras biegowych itp.). Dodatkowo możliwe będzie wsparcie infrastruktury towarzyszącej, jako niedominujący element szerszego projektu z zakresu tras turystycznych (m.in. miejsca postojowe wyposażone w wiaty zapewniające ochronę przed słońcem i deszczem, stojaki dla rowerów, ławki, stoły, kosze na śmieci, tablice informacyjne z mapą, infokioski, urządzenia rekreacyjno-gimnastyczne, parkingi). Najbardziej interesującym z punktu widzenia potrzeb Gminy Skawina priorytetem przewidzianym w RPO WM jest rewitalizacja przestrzeni regionalnej (11 oś priorytetowa). W ramach priorytetu przewidywana jest nie tylko poprawa estetyki przestrzeni publicznej ale także ożywienie gospodarcze i społeczne regionu. Celem głównym jest ograniczenie problemów społecznych w miastach i na obszarach wiejskich. Istnienie zdegradowanych, zaniedbanych i odizolowanych obszarów, na których często występuje zjawisko wykluczenia społecznego, powoduje konieczność podjęcia działań służących poprawie spójności społecznej i terytorialnej. W tym celu przewiduje się przeprowadzenie kompleksowej rewitalizacji społecznej, fizycznej, gospodarczej i przestrzennej w oparciu o programy rewitalizacji, które będą wspierane z dwóch funduszy: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego. Wspierane będą działania inwestycyjne służące rozwiązywaniu zdiagnozowanych problemów społecznych, tj.: 1. Przebudowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja obiektów infrastrukturalnych z przeznaczeniem na cele społeczne, obejmujące: • placówki oferujące wsparcie dzienne dla dzieci i młodzieży (np. żłobki, przedszkola i inne formy wychowania przedszkolnego, szkoły, świetlice, w tym środowiskowe), • obiekty rekreacyjne (np. ścieżki zdrowia, place zabaw, boiska), • obiekty infrastruktury kulturalnej (maksymalna kwota kosztów kwalifikowanych projektu w zakresie kultury nie może przekroczyć 2 mln EUR), • obiekty, w których świadczone są usługi służące aktywizacji społecznej i zawodowej mieszkańców. 2. Zagospodarowanie (przebudowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja) przestrzeni na cele publiczne lub społeczne (np. place, skwery, parki). 3. Modernizacje, renowacje budynków użyteczności publicznej poprawiające ich estetykę zewnętrzną. 4. Modernizacje, renowacje części wspólnych wielorodzinnych budynków mieszkalnych, tj. odnowienie elementów strukturalnych budynku (dachy, fasady, okna i drzwi w fasadzie, klatki schodowe i korytarze, windy). 5. Działania prowadzące do ożywienia gospodarczego rewitalizowanych obszarów.

95 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 97 – Poz. 147

13. WYKAZ OBIEKTÓW W GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW

L.p. Miejscowość Adres/lokalizacja Nazwa Działka Uwagi 1 Borek Szlachecki W pasie drogowym Kapliczka domkowa św. Izydora 379/2 B-9/M 2 Facimiech Obok domu nr 35 Kapliczka domkowa 573 3 Facimiech Obok domu nr 75 Kapliczka domkowa 232 4 Facimiech Facimiech Dwór 245/8 A-491 z dn. 0.8.10.1984 r. 5 Facimiech Facimiech Spichlerz dworski 245/8 A-491 z dn. 0.8.10.1984 r. 6 Facimiech Facimiech Stodoły dworskie 245/7 7 Facimiech Facimiech 49 Dom 76 8 Facimiech Facimiech 58 Dom 222 9 Facimiech Facimiech 78 Dom 79 10 Facimiech Facimiech 113 Dawny zajazd 760 11 Gołuchowice W pasie drogowym Kapliczka „Koronacja Marii” 419 12 Gołuchowice Przy domu nr 19 Kapliczka „Matka Boska z małym Jezusem” 405 13 Gołuchowice Przy domu nr 44 Kapliczka słupowa 366 14 Gołuchowice Przy domu nr 125 Krzyż rodziny Opyrchałów 126/2 15 Gołuchowice Gołuchowice 19 Dom 405 16 Gołuchowice Gołuchowice 28 Dom 383/2, 386 17 Gołuchowice Gołuchowice 29 Dom 402 18 Grabie Obok domu nr 67 Kapliczka słupowa rodziny Opyrchałów 167 19 Grabie Obok domu nr 73 Kapliczka „Ukrzyżowanie” 208/2 20 Jaskowice Obok domu nr 240 Kapliczka domkowa 759/1 21 Jaśkowice Jaśkowice 1 Dwór 877/9 22 Jaśkowice Jaśkowice 130 Dom 672 23 Jaśkowice Jaśkowice 134 Dom 855/4 24 Jurczyce Obok dawnej szkoły Kapliczka Matki Boskiej Gidelskiej 152 25 Jurczyce W pasie drogowym Kapliczka Najświętszej Marii Panny 160/3 26 Jurczyce Przysiółek „Za Mogiłką” Kapliczka „Jezus Chrystus” 47/14 27 Jurczyce Jurczyce Dwór 251/4 A-458 z dn. 29.12.1980 r. 28 Jurczyce Jurczyce Park dworski 251/4 A-458 z dn. 29.12.1980 r. 29 Jurczyce Jurczyce 19 Zagroda 148 30 Jurczyce Jurczyce 25 Szkoła 78/1 31 Jurczyce Jurczyce 42 Dom 128 32 Jurczyce Jurczyce 48 Stodoła 149/1 33 Kopanka Przy wale wiślanym Kapliczka „Koronacja Marii” 101 34 Kopanka Ul. Topolowa Kapliczka Sekułów 101, 100 obr. Borek Slzchecki 35 Krzęcin Krzęcin Kościół p.w. Najświętszej Marii Panny 413/1 A-473 z dn. 29.04.1983 r. 36 Krzęcin Krzęcin Spichlerz plebański 413/8

96 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 98 – Poz. 147

37 Krzęcin Krzęcin Spichlerz plebański II 413/8 38 Krzęcin Krzęcin Kaplica cmentarna 949 39 Krzęcin Krzęcin Nagrobki na cmentarzu parafialnym 949 40 Krzęcin Obok domu nr 153 Kapliczka Skorusów 968/1 41 Krzęcin Przystanek PKS Krzęcin I Kapliczka „Boża Męka” 1089/2 42 Krzęcin Obok domu nr 189 Kapliczka Wójtowska 1692 43 Krzęcin Krzęcin 104 Dom 449 44 Krzęcin Wikarówka 436 45 Krzęcin Krzęcin 123 Dom 446 46 Krzęcin Krzęcin 127 Dom 1511 47 Krzęcin Krzęcin 140 Dom 1448 48 Ochodza Przy domu nr 118 Kapliczka „Chrystus Król” 635 49 Ochodza Ochodza Dwór 437/3 A-302 z dn. 22.11.1971 r. 50 Ochodza Ochodza Spichlerz dworski 437/3 51 Ochodza Ochodza Stajnia dworska 437/3 52 Ochodza Ochodza 27 Dom 594 53 Ochodza Kapliczka NMP 54 Polanka Hallera Polanka Hallera Krzyż przydrożny 296 55 Polanka Hallera Obok domu nr 29 Kapliczka gminna 289 56 Polanka Hallera Polanka Hallera 1 Zespół dworsko-parkowy 307/1 A-476 z dn. 14.03.1983 r. 57 Polanka Hallera Polanka Hallera 1 Spichlerz 307/1 A-476 z dn. 14.03.1983 r. 58 Polanka Hallera Polanka Hallera 1 Stodoły i stajnie dworskie 307/1 A-476 z dn. 14.03.1983 r. 69 Polanka Hallera Polanka Hallera 1 Kuźnia dworska 307/1 A-476 z dn. 14.03.1983 r. 60 Polanka Hallera Polanka Hallera 14 Dom 92 61 Polanka Hallera Polanka Hallera 21 Dom 90 62 Polanka Hallera Polanka Hallera 29 Dom 289 63 Polanka Hallera Polanka Hallera 54 Dom 233/1 64 Pozowice W zagrodzie nr 9 Dzwonnica 402/3 A-1481/M z 05.07.2017r. 65 Pozowice Przy kościele parafialnym Kapliczka 432/8 66 Pozowice W zagrodzie nr 13 Spichlerz 667 67 Pozowice Pozowice 42 Dom 595 68 Pozowice Pozowice 54 Dom 632/1 69 Pozowice Pozowice 94 Dom 651 70 Radziszów Rynek Kościół p.w. św. Wawrzyńca i Katarzyny 544 A-383 z dn. 17.11.1972 r. 71 Radziszów Rynek Kostnica 544 A-383 z dn. 17.11.1972 r. 72 Radziszów ul. Brzegi Nagrobki na cmentarzu parafialnym 230 73 Radziszów ul. Jana Pawła II Kapliczka MB Królowej Niebieskiej 531 Decyzja z

97 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 99 – Poz. 147

dnia 17.11.1972 r. 74 Radziszów ul. Modrzewiowa Kapliczka „Boga w Trójcy Jedynego” 1231 B-71/m z dn. 06.02.2008 r. 75 Radziszów ul. Siedlisko/Podlasie Kapliczka „Maki Boskiej Różańcowej” 1583/1 76 Radziszów ul. Skawińska Kapliczka św. Floriana – Rodziny Zapałowiczów 273/3 77 Radziszów ul. Zawodzie 40 Kapliczka Pająków 723/2 78 Radziszów ul. Zadworze 13 Kapliczka św. Floriana – Rodziny Ściborów 863 79 Radziszów ul. Spacerowa Dwór 547 A-676 z dn. 14.04.1994 r. 80 Radziszów ul. Szkolna 9 Dawna oficyna dworska 517 81 Radziszów ul. Zawodzie Krzyż przydrożny 540 82 Radziszów ul. Kolejowa 2a Dworzec PKP 24/2 83 Radziszów ul. Brzegi 15 Dom 350

84 Radziszów ul. Jana Pawła II 14 Dom 364 85 Radziszów ul. Zadworze 31 Dom 869 86 Radziszów ul. Brzegi 17 Dom 349 87 Radziszów ul. Brzegi 29 Dom 342 88 Radziszów ul. Jana Pawła II 8 Dom 370 89 Radziszów ul. Kościelna 12 Stodoła 359 90 Radziszów ul. Kościelna 20 Dom 538 91 Radziszów ul. Podlesie 128 Dom 1808/1 92 Radziszów ul. Zadworze 41 Dom 883 93 Radziszów ul. Zadworze 48 Dom 829 94 Radziszów ul. Zadworze 50 Stodoła 911 95 Radziszów ul. Zawodzie 2 Dom 651 96 Radziszów ul. Zawodzie 20 Dom 689/3 97 Radziszów ul. Zawodzie 69 Dom 1316 98 Radziszów ul. Zawodzie 71 Stodoła 1315 99 Radziszów ul. Zawodzie 93 Dom 1751 100 Rzozów Obok domu nr 167 Kapliczka „Chrystus Frasobliwy” 1014/3 101 Rzozów Obok domu nr 119 Kapliczka Janików 1139 102 Rzozów Obok domu nr 167 Kapliczka gminna 531 103 Rzozów Obok domu nr 240 Kapliczka domkowa 788 104 Rzozów Obok domu nr 262 Kapliczka Kubasów 1000/2 105 Rzozów Obok domu nr 264 Kapliczka domkowa 979/2 106 Rzozów Przy drodze nr 953 Kapliczka śś. Piotra i Pawła 437 107 Skawina Rynek Układ urbanistyczny 108 Skawina ul. Kazimierza Wielkiego Kościół p.w. Nawiedzenia NMP 2652 A-673 z dn. 01.04.1994 r. 109 Skawina ul. Kościelna 3 Kościół p.w. św. Szymona i Judy Tadeusza 2383 A-650 z dn. 22.10.1992 r. 110 Skawina ul. Bukowska 53 Kapliczka rodziny Mikułów 4069 111 Skawina ul. Bukowska 70 Kapliczka Rodziny Podobów 5286/3 112 Skawina Kopernika/ul. Korabnicka 34 Latarnia Umarłych 2697/1

98 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 100 – Poz. 147

113 Skawina ul. Korabnicka Kapliczka 4552/2 , 4864/2 114 Skawina ul. Korabnicka/ obok domu nr 107 Kapliczka domkowa 4665/5 115 Skawina ul. Korabnicka Kapliczka Mikułów 4721/1 116 Skawina ul. Kościelna Kapliczka „Chrystus Frasobliwy” 2372 117 Skawina ul. Krakowska/Lipowa Kapliczka Machoikiewiczów 1268/1 118 Skawina ul. Tyniecka Krzyż przydrożny 763/10 119 Skawina Korabnicka/Krakowsak/Popiełuszki Nagrobki na katolickim cmentarzu 2624, 2625 parafialnym 120 Skawina ul. Kazimierza Wielkiego 8/ Babetty Synagoga 2918/1 A-712 z dn. 02.07.1996 r. 121 Skawina ul. Babetty 3 Dom 2929 122 Skawina ul. Hallerów/ Piłsudskiego 3 Budynek dyrekcji fabryki kawy zbożowej 2274/7 i cykorii H. Francka 123 Skawina ul. Hallerów/ Piłsudskiego 2 Zespół budynków fabryki kawy zbożowej 2274/8 i cykorii H. Francka 124 Skawina ul. Hallerów/ Piłsudskiego 2 Budynek produkcyjny fabryki kawy zbożowej 2274/4 i cykorii H. Francka 125 Skawina ul. Hallerów 5 Dom 3190/2, 3190/3 126 Skawina ul. Hallerów 7 Dom 3190/11 127 Skawina ul. Hallerów 9 Dom 3190/6, 3190/7, 3190/9, 3190/8 128 Skawina ul. Hallerów 11 Dom 3196/1 129 Skawina ul. Kazimierza Wielkiego 5 Dom 2671/4 130 Skawina ul. Kazimierza Wielkiego 6 Dom 2935 131 Skawina ul. Konopnickiej 2/ Rynek Kamienica 2962 A-639 z dn. 05.11.1991 r. 132 Skawina ul. Konopnickiej 2 Oficyna 2963 A-639 z dn. 05.11.1991 r. 133 Skawina ul. Konopnickiej 5 Dom 2931 134 Skawina ul. Krakowska 2 Dom 2643 136 Skawina ul. 29 listopada 8 Dom 2987 137 Skawina ul. Mickiewicza Remiza 3130 138 Skawina ul. Mickiewicza 1/ Batorego 1 Kamienica 2360/1 139 Skawina ul. Mickiewicza 7 Budynek „Sokoła” 3103/1 A-467 z dn. 08.03.1982 r. 140 Skawina ul. Mickiewicza 7a Dom 3140/1 141 Skawina ul. Mickiewicza 21 Pałac Heilperna 3160 142 Skawina ul. Mickiewicza 26 Dworek Ludwikowskich 2302/2 143 Skawina ul. Mickiewicza 25 Browar 3159 144 Skawina Podgórki Kapliczka NMP 541 145 Kopanka ul. Robotnicza 42 Kapliczka Matki Boskiej 1929/2 146 Skawina Rynek 1 Ratusz 3128 A-690 z dn. 12.12.1994 r. 147 Skawina Rynek 2 Kamienica 3127 148 Skawina Rynek 3 Kamienica 3126 149 Skawina Rynek 5 Kamienica 3122 150 Skawina Rynek 8 Kamienica 2955 151 Skawina Rynek 9 Kamienica 2956

99 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 101 – Poz. 147

152 Skawina Rynek 10 Kamienica 2960/1 153 Skawina Rynek 11 Kamienica 2961/1 154 Skawina Rynek 12 Kamienica 2947/1 155 Skawina Rynek 14 Kamienica 2376 156 Skawina Rynek 15 Kamienica 2375/2 157 Skawina Rynek 17 Kamienica 2370 A-640 z dn. 07.11.1991 r. 158 Skawina Rynek 18 Kamienica 2369 A-705 z dn. 18.12.1995 r. 159 Skawina Rynek 19 Kamienica 2368 160 Skawina Rynek 20 Kamienica 2367 A-704 z dn. 27.11.1995 r. 161 Skawina ul. Sikorskiego 18 Dworzec PKP 2289/24 A-703 z dn. 14.11.1995 r. 162 Skawina ul. Sikorskiego 18 Budynek mieszkalny pracowników PKP 2289/24 A-703 z dn. 14.11.1995 r. 163 Skawina ul. Słowackiego 1/ Rynek Kamienica 2377/2 164 Skawina ul. Słowackiego 3 Kamienica 2377/1 165 Skawina ul. Słowackiego 5 Kamienica 2379/1 166 Skawina ul. Słowackiego 7 Kamienica „Pod Matką Boską” 2380 167 Skawina ul. Ks. Troski 17a Dom parafialny 2384 168 Skawina ul. Tyniecka 2/4 Domek dróżnika 2288/1 A-703 z dn. 14.11.1995 r. 169 Skawina ul. Tyniecka 94 Kapliczka św. Floriana 309 170 Skawina ul. Wyspiańskiego 1 Dwór 2887/3 A-466 z dn. 18.01.1982 r. 171 Skawina ul. Wyspiańskiego 1 Stajnie dworskie 4887/3 172 Skawina ul. Wyspiańskiego 1 Młyn dworski 4887/3 A-466 z dn. 18.01.1982 r. 173 Skawina ul. Zamkowa 16 Dom 3106 174 Skawina ul. Zamkowa 18 Kamienica 3107/1 175 Skawina ul. Żwirki i Wigury 1/Rynek Kamienica 2952 176 Skawina ul. Żwirki i Wigury 4 Kamienica 3118 177 Skawina ul. Żwirki i Wigury 9 Dawny zajazd ob. szkoła 2982 178 Skawina ul. Żwirki i Wigury 18 Willa 3096 179 Skawina ul. Żwirki i Wigury 22 Dom 3092 180 Wielkie Drogi Wielkie Drogi Kapliczka NMP 666/2 181 Wielkie Drogi W pasie drogowym Kapliczka 604 182 Wielkie Drogi Obok domu nr 145 Kapliczka NMP 561 183 Wielkie Drogi Wielkie Drogi 192 Park dworski 654, 656/6, 650, A-508 z dn. 656/3, 656/5 30.05.1985 r. 184 Wielkie Drogi Wielkie Drogi Dworzec PKP 741/1 185 Wielkie Drogi Wielkie Drogi 134 Dom 139/1 186 Wola Radziszowska Wola Radziszowska Kościół p.w. Wniebowzięcia NMP 1756 A-680 187 Wola Radziszowska Wola Radziszowska 1 Plebania 1776

100 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 102 – Poz. 147

188 Wola Radziszowska Wola Radziszowska 1 Spichlerz plebański 1776 189 Wola Radziszowska Obok domu nr18 Kapliczka 1763 190 Wola Radziszowska Wola Radziszowska Kapliczka św. Jana Nepomucena 1698 191 Wola Radziszowska Obok kościoła Kapliczka Stefaniaków 1699, 1756 192 Wola Radziszowska Obok domu nr 426 Kapliczka Gruzłów 1684 193 Wola Radziszowska Obok domu nr 23 Kapliczka MB Królowej Polski 917 194 Wola Radziszowska Przy pętli MPK Kapliczka Mazurów 1482 195 Wola Radziszowska Wola Radziszowska Nagrobki na cmentarzu parafialnym 865 196 Wola Radziszowska Wola Radziszowska Spichlerz 1583 197 Wola Radziszowska Wola Radziszowska Szkoła 1768 198 Wola Radziszowska Wola Radziszowska 8 Stodoła 1775 199 Wola Radziszowska Wola Radziszowska 12 Dom 1774/2 200 Wola Radziszowska Wola Radziszowska 109 Dom 1069 201 Wola Radziszowska Wola Radziszowska 168 Dom 1742/2 202 Wola Radziszowska Wola Radziszowska 168 Stodoła 1742/1 203 Wola Radziszowska Wola Radziszowska 290 Dom 1472/2 204 Wola Radziszowska Wola Radziszowska 409 Dom 2148 205 Wola Radziszowska Góra Kosor Krzyż i cmentarz choleryczny 1832/4 206 Zelczyna Obok domu nr 3 Kapliczka Matka Boska z Dzieciątkiem 316/1 207 Zelczyna Zelczyna Zespół dworsko-parkowy (dwór i aleja) 185/2 208 Zelczyna Zelczyna 8 Dom 234 209 Zelczyna Zelczyna 37 Dom 288 210 Zelczyna Zelczyna 41 Dom 276

***

Opracował: Jarosław Wójtowicz

101