Polityka Zagraniczna Węgier W Latach 1867-1945
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
POLITYKA ZAGRANICZNA WĘGIER W LATACH 1867–1945 TADEUSZ KOPYŚ POLITYKA ZAGRANICZNA WĘGIER W LATACH 1867–1945 Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego TADEUSZ KOPYŚ POLITYKA ZAGRANICZNA WĘGIER W LATACH 1867–1945 Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Instytutu Europeistyki Recenzent prof. dr hab. Janusz Cisek Projekt okładki Sebastian Wojnowski Wszystkie fotografie zamieszczone w książce pochodzą z Narodowego Archiwum Cyfrowego © Copyright by Tadeusz Kopyś & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2018 All rights reserved Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy. ISBN 978-83-233-4471-1 ISBN 978-83-233-9838-7 (e-book) Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12-663-23-80, fax 12-663-23-83 Dystrybucja: tel. 12 631-01-97, tel./fax 12 631-01-98 tel. kom. 506-006-674, e-mail: [email protected] Konto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325 Synowi Konradowi Spis treści Wstęp ......................................................................................................................................... 9 1. Polityka zagraniczna Austro-Węgier 1867–1918 ........................................................... 11 1.1. Miejsce Węgier w dualistycznym państwie Habsburgów ...................................... 11 1.2. Kształtowanie się lokalnych sojuszy z udziałem Węgier ........................................ 21 1.3. Polityka Austro-Węgier na Bałkanach ..................................................................... 33 2. Polityka zagraniczna Węgier w okresie międzywojennym .......................................... 43 2.1. Ogólna charakterystyka ............................................................................................. 43 2.2. Dyplomacja węgierska w czasach rozpadu historycznego państwa ..................... 48 2.3. Izolacja państwa węgierskiego na arenie międzynarodowej ................................. 59 2.4. Konsekwencje traktatu trianońskiego. Rewizjonizm ............................................. 65 2.5. Układ włosko-węgierski z 1927 roku i jego konsekwencje.................................... 80 2.6. Mniejszość węgierska poza granicami Węgier po 1920 roku ................................ 91 2.7. Polityka zagraniczna premiera Gyuli Gömbösa ..................................................... 103 2.8. Dyplomacja węgierska wobec zagrożeń regionalnych i agresywnej polityki Niemiec w latach 30. ................................................................................... 109 2.9. Rewizja granic potrianońskich .................................................................................. 116 2.10. Zmiany terytorialne Węgier w 1941 roku .............................................................. 124 3. Polityka Węgier w okresie II wojny światowej ............................................................... 129 3.1. W kierunku wojny ...................................................................................................... 129 3.2. Polityka rządu Miklósa Kállaya. Hintapolitika ....................................................... 140 3.3. Okupacja niemiecka. Początki sowieckiego protektoratu .................................... 147 Zakończenie .............................................................................................................................. 153 Bibliografia ............................................................................................................................... 155 Aneks (Wykaz węgierskich ministrów spraw zagranicznych oraz dyplomatów w służbie państwa Habsburgów) ..................................................................................... 169 Wstęp Polityka zagraniczna oraz dzieje polityczne i społeczne Węgier w XX wieku od dziesię- cioleci stanowiły przedmiot zainteresowania polskich historyków i politologów. Warto tu wspomnieć prace Mariana Zdziechowskiego, Wacława Felczaka czy Antoniego Gizy. Opracowania M. Zdziechowskiego miały charakter na poły filozoficzny i były raczej rozważaniami nad polityką Węgier po traktacie w Trianon. W. Felczak poświęcił nato- miast swoje rozważania kwestii narodowościowej i tematyce stosunków polsko-węgier- skich. Niestety dzieje dyplomacji Węgier w XX wieku nie doczekały się poważniejszych opracowań w naszym kraju. Musimy przy tym pamiętać, że dopiero po I wojnie światowej polityka zagranicz- na Węgier stała się w pełni suwerenna. W okresie związków z państwem Habsburgów (od 1527 r.) zależała ona w dużej mierze od polityki Wiednia. Jedynym państwem re- prezentującym względnie niezależną politykę zagraniczną narodu węgierskiego było Księstwo Siedmiogrodu. Po wyparciu Turków pod koniec XVII wieku Węgry stały się prowincją państwa Habsburgów z sejmem o znaczących prerogatywach dotyczących spraw krajowych oraz podatków. W XX wieku nastąpiły zasadnicze zmiany dla państwowości węgierskiej. Kraj od- zyskał niepodległość, ale mimo to jego znaczenie uległo degradacji. Z państwa aspiru- jącego do roli regionalnego mocarstwa (przed I wojną światową) Węgry po 1920 roku stały się małym państwem regionu i przez wiele dekad nie potrafiły uformować odpo- wiedniej polityki, w której wyniku byłyby w stanie włączyć się do europejskiego nurtu. Po 1920 roku relacje z Austrią przestały być głównym utrudnieniem. Stała się ona, po- dobnie jak Węgry, małym państwem środkowoeuropejskim, borykającym się z podob- nymi problemami. Austria dążyła do zbliżenia z Zachodem pomimo utraty dużej części swojego terytorium w 1918 roku. Węgry w tym samym czasie przechodziły różne fazy dyplomatycznego zaangażowania, ale głównym kierunkiem był kierunek wschodni – zbliżenie się do Turcji, a po 1989 roku do krajów azjatyckich i Rosji. Dla nauki polskiej ważne jest także przedstawienie meandrów węgierskiej polityki zagranicznej z uwagi na łączące Polskę i Węgry więzy tysiącletniego braterstwa. Niestety w polskiej literaturze historycznej nie ma prac (poza kilkoma wyjątkami) na ten temat. Z polskiej perspektywy istotne jest to, że Węgry udzieliły Polsce pomocy w 1920 roku, 10 a w 1939 roku przyjęły uchodźców wojskowych i cywilnych. Nie tylko dlatego jednak omawiane zagadnienie okazuje się bardzo interesujące. Węgry prowadzą obecnie poli- tykę źle ocenianą przez instytucje Unii Europejskiej. Bez scharakteryzowania założeń polityki zagranicznej tego państwa nie będziemy w stanie właściwie postrzegać moty- wów działania obecnych rządów węgierskich. Łatwo zarzucić państwu i jego rządowi nacjonalizm, ale należy zwrócić uwagę, czy na pewno używamy tego terminu w od- powiednim kontekście, czy nie jest to oskarżenie przesadne wobec rządu, który kreuje politykę, opierając się na „narodowym pragmatyzmie”. Niniejsze opracowanie przedstawia ewolucję polityki zagranicznej Węgier od dru- giej połowy XIX wieku do czasów współczesnych. Bardziej szczegółowo omówiono po- litykę Węgier od 1914 roku. Dokonano charakterystyki działań tego państwa w regionie środkowo europejskim oraz stosunków Budapesztu z odległymi krajami pozaeuropej- skimi. Próbowano zdefiniować politykę regionalną, strategię bezpieczeństwa narodo- wego oraz różne aspekty tej polityki, które dotąd nie były znane (np. stosunki między- państwowe z Chinami czy krajami arabskimi). Starano się również dokonać obiektywnej oceny polityki rządów w okresie między- wojennym i w czasie II wojny światowej. Wiadomo, że po 1918 roku polityka zagranicz- na Węgier „zamknęła się” i trwała w swoistym wyizolowaniu przez kilka lat. Dopiero układy z drugiej połowy lat 20. umożliwiły krajowi wyrwanie się z marazmu i stworzyły podwaliny pierwszych regionalnych porozumień. Pamiętać należy, że stosunkowo dłu- go Węgry nie nawiązały kontaktów dyplomatycznych z ZSRR. Praca wraz z załączonymi mapami i wykresami dotyczącymi relacji gospodarczych Węgier z innymi krajami stanowi interesujący materiał badawczy. Opracowanie oma- wia 100 ostatnich lat w węgierskiej polityce zagranicznej. Można je traktować jako pod- stawę do dalszych badań nad zagadnieniami związanymi z polityką zagraniczną państw Europy Środkowej. 1. Polityka zagraniczna Austro-Węgier 1867–1918 Średniowieczne Węgry były lokalnym mocarstwem odgrywającym ważną rolę w Eu- ropie Środkowej i na Półwyspie Bałkańskim. Znaczenie tego państwa zaczęło maleć po bitwie pod Mohácsem w 1526 roku, w wyniku której kraj popadł w półtorawiekową niewolę, został podzielony, a pod koniec XVIII wieku, po wyzwoleniu spod zależności tureckiej, prawie w całości włączony do państwa Habsburgów. Węgry na płaszczyźnie gospodarczej traktowano jak austriacką quasi-kolonię, ale szlachta zachowała przywile- je i nadal funkcjonowały tam zręby państwa oraz jego instytucji. Pod koniec XVIII wie- ku Węgry próbowały się związać politycznie z Prusami, lecz bezskutecznie. Brak samo- dzielnej dyplomacji powodował, że przy całej sympatii dla sprawy węgierskiej w Anglii (np. do poglądów hr. Istvána Széchenyiego oraz przebywającego po 1849 r. w Wielkiej Brytanii Lajosa Kossutha) traktowano je jak prowincję państwa austriackiego, Austria zaś – po 1815 roku należąca do koncertu mocarstw – była elementem równowagi sił w Europie, a w szczególności na Bałkanach. Podczas przemówienia wygłoszonego 21 lipca 1849 roku w Izbie Gmin lord Henry John Palmerston stwierdził, że nie można