ARCHEOLOGIE TEKST • MARCO VAN PUTTEN

1995. Graafmachines rijden over het voormalige Tempelplein. Er wordt gegraven. ILLEGALE AFGRAVINGEN LEVEREN TOCH De ondergrondse ’stallen van Salomo’ worden omgebouwd tot moskee, zonder NOG SPECTACULAIRE INZICHTEN OP toezicht van een universiteit. Het puin, dat archeologische schatten bevat, is in het nabijgelegen Kidrondal gedumpt! Gelukkig zijn Israëliërs het Sifting Project gestart. Zo gaat Jeruzalems verleden toch niet verloren. TEMPELBERG

Illegale afgravingen in IN GEVAAR 1995 bij de ’stallen van Salomo’, langs de zuidoostelijke muur.

Aan de voet van de Scopusberg, buiten de naar buiten om uit te rusten. Even op- er gevonden materiaal bezichtigen voor- jaar op. archeologische schatten. stadsmuren van Jeruzalem, staat een kas. frissen, handen wassen, koffiedrinken en dat dat voor verder onderzoek naar een Het puin wordt uit de dumpplaats in het Interessante vondsten gaan de tweede Daarbinnen is het warm, ondanks dat van het uitzicht genieten. Vanaf hier kun Kidrondal naar het Emeq Tzurim Nationaal onderzoeksfase in. Het nog aanwezige vuil het februari is. Tientallen studenten en je de gouden koepel op het voormalige Park overgebracht, waar de kas staat. Een wordt met allerlei gereedschappen, waar- vrijwilligers zeven er puin, afkomstig van Tempelplein goed zien, met daarvoor de HET GERATEL VAN team Joodse archeologen, speciaal voor onder tandartsapparatuur, onder een ver- de Tempelberg. Zo af en toe gaat iemand lange oostelijke muur van de Oude Stad. DE ZEEFBAKKEN dit project samengesteld, bestudeert de grootglas verwijderd. Soms zijn materialen Het geratel van de zeefbakken en het ge- vondsten. Op deze manier kunnen Joden helemaal aan elkaar vast geklonterd of – kwebbel van de werkers zijn op de achter- IS DAG IN DAG tóch archeologisch onderzoek doen naar zoals bij munten vaak het geval is – bedekt grond hoorbaar. Voordat de hete zomer UIT HOORBAAR het verleden van het Tempelplein; iets wat met roest. De onderzoekers maken deze begint is het altijd druk in de kas. De in- hen normaal gesproken verboden is omdat verroeste, maar ook gebroken of verbogen teresse om naar archeologische schatten Israëlische universiteit wordt gebracht. ze niet op die plek mogen komen. Indirect voorwerpen voorzichtig schoon. Vervolgens van Jeruzalem te zoeken is groot. Vanaf Een videopresentatie toont de vorderin- helpen de moslims hen dus een handje. doen ze een eerste poging om te bepalen de start van het Temple Mount Sifting gen van het project. wat het gevonden voorwerp is. Interessante Project – in januari 2005 – hielpen al dui- AANPAK vondsten krijgen een volgnummer en wor- zenden mensen mee. Regelmatig rijdt een GEDUMPT PUIN Zoals goudzoekers vroeger hun zeef door den klaargelegd voor de laatste fase van bus vol toeristen vanaf de Jerichostraat Dankzij het Temple Mount Sifting Project het water haalden, zo gaat men bij het het vooronderzoek. in Jeruzalem naar de plek waar gewerkt wordt er sinds meer dan een eeuw weer Temple Mount Sifting Projectook te werk. Er is nogal wat voorstellingsvermogen wordt. De toeristen komen niet alleen om archeologisch onderzoek naar de Tem- Een handvol puin verdwijnt in een bak. nodig om te kunnen bepalen waar een foto’s te maken. Ze maken meteen van de pelberg gedaan. Het leverde intussen al Daarna wordt er water toegevoegd. Door potscherf of metalen object bij hoort. Is het gelegenheid gebruik om een steentje aan een grote verscheidenheid aan archeo- de bak zachtjes heen en weer te schudden een afgebroken stuk van een groter geheel? Al het puin gaat eerst door een zeef. De kas van het Temple Mount Sifting Project. het zeefwerk bij te dragen. Ook kunnen ze logische schatten uit de afgelopen 4.000 scheiden vuil, stof en zand zich van de Om daar antwoord op te kunnen geven,

18 WEET MAGAZINE - april 2016 april 2016 - WEET MAGAZINE 19 De leeggegraven ’stallen van Salomo’. SPECTACULAIRE VONDSTEN VOOR EEN De Tempelberg-vondsten lopen nogal uiteen en hebben verschillende Ook zijn er verschillende MOSKEE MOET ‘waarde’ voor de wetenschap. Wat zijn de belangrijkste stukken? pijlpunten gevonden, ALLES WIJKEN… waaronder die van het Ba- bylonische leger (eind 7de Tussen 1995 en 1999 werd op de Tem- De oudste vondsten zijn afkom- eeuw v.Chr.) en van het pelberg hevig gegraven en gehakt. Dat De spectaculairste vondst tot nu toe is stig uit het tweede millennium tiende Romeinse legi- gebeurde niet onder toezicht van een een zegel uit de eerste tempelperiode: voor Christus. Het zijn Egyptische oen, dat betrokken was erkende archeologische dienst of uni- 10de-6de eeuw v.Chr. Het bevat een scarabeeën. Dat zijn amuletten in bij de Joodse Oorlog en versiteit. De weinige foto’s die ervan inscriptie waarin een joodse tempel- de vorm van een mestkever, die de vernietiging van de gemaakt zijn laten zien dat de priori- priester wordt genoemd. Dat wijst op Egyptenaren maakten. Ze wijzen zogenoemde tweede teit bij de bouw van een moskee lag en het bestaan van een Israëlitische op intensieve contacten met tempel in 70 n.Chr. Dit niet bij archeologisch onderzoek. Dat tempeldienst in Jeruzalem in die Egypte, het wereldrijk dat toen legioen was lange tijd is opmerkelijk want op plaatsen met periode. Hiermee is het bestaan aan Kanaän grensde. daarna op de Tempelberg een bekende historische waarde is van de zogenoemde eerste gestationeerd. secuur archeologisch onderzoek altijd tempel aangetoond, die Byzantijnse potscherf heel gebruikelijk. door Salomo, de koning van Israël, is gebouwd en rond Onder het voormalige Tempelplein, stad. Tot overmaat van ramp is Pijlpunt uit de 950 v.Chr. in gebruik is tiende eeuw voor Christus in de zuidoostelijke hoek, liggen de de zuidelijke muur, de hoog- genomen. ‘stallen van Salomo’. Ze horen bij een ste van het Tempelplein, omvangrijke ruimte; een ondergronds op sommige plekken trappencomplex dat toegang gaf tot onstabiel geworden. Zegel uit eerste Veel munten uit de het tempelterrein. Gezien de naam zou tempelperiode Perzische, Griekse STOFWOLKEN (Hasmoneeën), Ro- De Islamic Waqf is een autori- wolken stegen op van het Tempelplein. Allerlei materialen, zoals meinse (Herodiaanse teit die sinds 1187 n.Chr. eigendommen Het puin van zo’n 400 vrachtwagens is potscherven, waarvan sommige He- en Byzantijnse tijd), de WAT GEBEURT ER in Jeruzalem beheert en verantwoor- helaas verloren geraakt. Gelukkig kon Verrassend waren ook de verschillende breeuwse letters en teksten dragen, kruisridder- en de islami- ALLEMAAL OP HET delijk is voor het Tempelplein. Hoewel het overgrote deel van de lading van vondsten uit de Byzantijnse tijd (3de-7de sieraden, terracottafiguurtjes en or- tische periode. Ook zijn TEMPELPLEIN? de waqf over de verbouwingen contact zo’n 350 vrachtwagen nog wel worden eeuw n.Chr.), een periode waarvan tot voor namenten met joodse, christelijke en er munten gevonden uit had opgenomen met de Israëlische getraceerd en veiliggesteld. kort gedacht werd dat het Tempelplein zo islamitische symbolen en motieven, de Joodse Oorlog uit 66 NIEMAND WEET autoriteiten, wist het brede publiek goed als verlaten was. gewichten, olielampjes van gebakken tot 73 n.Chr. HET PRECIES... dat niet. Inwoners van Jeruzalem en GESTEGGEL OVER PUIN klei en skeletresten van dieren. toeristen waren erg verrast door de Bezorgde Joodse groeperingen namen herrie van hakkende machines en af en contact op met de verantwoordelijke je verwachten dat Salomo ze gebouwd aan rijdende vrachtwagens. Het was tot Israëlische instellingen en overheden, heeft, maar dat is niet zo. Ze zijn eeu- in de wijde omtrek te horen. Grote stof- zoals de Dienst voor Oudheden. Helaas heb je kennis nodig over de plek waar het jaar duren voordat al het puin is onderzocht. teiten zijn er al op bevraagd, maar het levert wen later aangelegd door koning gingen vijf jaren verloren aan materiaal de afgelopen eeuwen lag. Dat Het kan ook gebeuren dat er nog meer puin tot nu toe geen duidelijke informatie op. Herodes de Grote. De benaming gesteggel over de manier waarop is een probleem, want de voorwerpen zijn wordt vrijgegeven. Vorig jaar april zagen ver- De Israëliërs proberen te ontdekken waar ‘stallen’ komt door het gebruik van het puin moest worden geborgen gevonden tussen weggegooid puin. Toch het puin van deze recente verbouwingen is die ruimte als paardenstallen door en onderzocht. Het bleek politiek kun je daar wel achter komen. De onderzoe- gestort. Misschien kan ook dat worden vei- de kruisridders (de Tempeliers) die gezien allemaal erg gevoelig te kers vergelijken de stukken namelijk met liggesteld en onderzocht? ‘t Zou mooi zijn, zich daar enige tijd ophielden. zijn. materiaal waarvan de afkomst wél bekend INMIDDELS IS MEER maar het blijft natuurlijk een noodoplossing. Eind jaren negentig verbouwden is. Zo kunnen ze toch goede veronderstellin- DAN DE HELFT Veel beter is als de autoriteiten bepalen dat moslims deze ‘stallen’ tot een In november 2004 kreeg de gen doen. VAN HET PUIN er geen verbouwingswerkzaamheden meer ondergrondse moskee. Ook recent Israëlische Bar-Ilan Universiteit Na deze voorstudie in het veld worden de ONDERZOCHT op het Tempelplein mogen plaatsvinden zijn er weer verbouwingen gedaan. toestemming om een reddings- objecten voor verder onderzoek naar de zonder eerst archeologen te raadplegen. Tijdens de werkzaamheden zijn project te starten. Ze werden Israëlische Bar-Ilan Universiteit gebracht. archeologische schatten – al dan daarbij gesteund door een aantal En uiteindelijk worden ze eigendom van de ontruste Israëliërs namelijk dat er opnieuw niet bewust – beschadigd of ver- Joodse organisaties, waaronder Israëlische Dienst voor Oudheden. verbouwingswerkzaamheden rond het voor- • WEET MEER : woest. Ook gebeurde dat tijdens de Ir-David Foundation en The malige Tempelplein startten. Ook blijken de www.weet-magazine.nl/tempelberg1 het dumpen van het puin, op twee Exploration Society. Huidige inrichting van ’Salomo’s stallen’. NOODOPLOSSING prachtige vloeren in de Rotskoepel zonder www.weet-magazine.nl/tempelberg2 plekken aan de rand van de oude Na tien jaar is meer dan de helft van het ma- overleg te zijn ‘gerepareerd’. Wat gebeurt www.weet-magazine.nl/tempelberg3 teriaal bestudeerd. Het zal nog wel een paar daar allemaal precies? Verschillende autori- www.weet-magazine.nl/tempelberg4

20 WEET MAGAZINE - april 2016 april 2016 - WEET MAGAZINE 21