‘Mijn jeugd was francine houben — tijdens wederopbouw. Wij dachten dat er een betere tijd zou aanbreken. Dat optimisme heb ik nog steeds’

‘Welkom in Birmingham,’ zegt de vrouw die zo-even nog onopvallend stond te bellen. Zacht en hartelijk rollen de woorden uit haar mond, alsof dit haar stad is en zij de gastvrouw. Ze heeft een lange, zwarte jas aan met ingeweven lussen, een Chanel-tas onder de arm en roodgestifte lippen. Francine Houben (58), baas van een groot architectenkantoor in Delft, is een stoere vrouw, met een warme, enigszins schuchtere blik. ‘Oh, hallo,’ zegt ze tegen de taxichauffeur, een fan die uitstapt om haar te begroeten. Hij heeft zojuist in de taxi omstandig uitgelegd dat de nieuwe bibliotheek van Houben – de grootste van Europa – als pronkstuk weer glans en trots gaat geven aan de voormalige industriestad. ‘Een ongelooflijk eervolle en mooie opdracht,’ reageert Houben. Ze po- pelt om de stad in te gaan en Birmingham door haar ogen te tonen. Zelf heeft ze er in het begin drie dagen rondgezworven, een optreden van Tina Turner bezocht en tientallen foto’s gemaakt; van de mensen, de pleinen en Ze is Neerlands enige vrouwelijke de gebouwen. Pas toen gaf Birmingham zijn schoonheid prijs. Zo verovert STARCHITECT, Francine Houben. ze vaker een onbekende stad, bij voorkeur samen met haar man. ‘Dan weet Bezig aan de beste en de grootste die ook waar ik de komende vijf tot zeven jaar uithang, want zo lang duurt het bouwen.’ gebouwen uit haar CARRIÈRE. Het slotstuk van de wandeling is Houbens nieuwe bibliotheek, die op Vogue sprak haar over intuïtie als 3 september officieel opengaat. De megabibliotheek is ontworpen als een onderschatte KRACHT, woede als ontdekkingsreis, met steeds andere betoverende ruimtes. ‘Kijk,’ zegt ze, motor en optimisme als leitmotiv. terwijl ze halverwege de red-line, het voetgangersdistrict, opeens naar links zwenkt: ‘De oude bibliotheek.’ Ze duwt haar neus tegen het raam van de ‘Ik wil ruimtes maken die inspireren.’ betonnen bunker, om zich te verbazen over zijn somberheid. ‘Prins Charles — interview marina de vries, zei ooit: “Hier wil je eerder boeken verbránden dan lezen.”’ Verwonderde fotografie marco van rijt lach. Haar eigen bibliotheek, even verderop, is in alles het tegenoverge- stelde: een juwelendoos van glas, ingepakt in gouden cirkels, met daglicht dat overal royaal binnenstroomt. Houben is de avond ervoor al naar Birmingham gevlogen en heeft haar intrek genomen in het chique Hyatt Hotel, pal tegenover de bibliotheek. Nog deze middag vliegt ze door naar Londen voor een lezing. Morgen reist ze terug naar Rotterdam, waar ze woont, en naar Delft, waar ze werkt, om de dag daarna haar spullen weer te pakken. Ze is eigenlijk altijd onder- weg om een van haar projecten-in-aanbouw te bezoeken. In Bakoe, Azer- beidzjan, verrijst een groot congresgebouw van haar hand, in Boston een Spijkerblouse en jeans levi’s stadskantoor en in Taiwan een superopera annex theater. En waar ze ook rick owensZwarte carmacoma leren schoenen is, ze hanteert hetzelfde ritme. ‘Ik ga om elf uur slapen, sta om zes uur op via Ringen met zwarte diamant en ga dan lekker zwemmen en ontbijten. Zonder koffie. Ik heb nog nooit rosa maria via carmacoma 152 — vogue nederland vogue nederland — 153 in mijn leven koffie gedronken.’ Soms schrijft ze in haar agenda Sanaa leidt) en Zaha is de Brits-Iraanse Zaha Hadid. Wat ook meespeelt is dat het bouwen en wanneer het bedtijd is. ‘Dat doe ik als ik in een jetlagzone in het ‘Twee van de drie zijn alleen. Zij hebben geen partner of verbouwen binnen het gezin een taak van Nederlandse ritme wil blijven. Ik heb zeven uur slaap nodig, anders kinderen. Ik prijs mezelf gelukkig dat ik dat wel heb.’ haar moeder was. Haar moeder praatte met draai ik door. Architectuur is mijn passie, maar ’t is ook topsport.’ Met haar eerste man, Erick van Egeraat, ook een be- de aannemers. Zij maakte van elk huis een En een vierentwintiguursbaan. Ze is, zegt ze, altijd aan het faamd architect, kreeg ze drie kinderen. Ze scheidden project en bereidde keer op keer een warm werk, met zwemmen en slapen als enige ontspanning. Aan kranten toen zowel privé als in het werk de standpunten be- welkom voor haar man en vijf kinderen. lezen, of een boek, komt ze niet toe. ‘Gelukkig leest mijn man tien gonnen te schuiven. Houben nam de zorg voor de drie De bibliotheek in Birmingham kost bijna kranten en heel veel boeken. Hij praat mij bij.’ Hans Andersson is kinderen op zich. ‘Ik gaf een keer een lezing in Bang- tweehonderd miljoen pond. Op de vraag haar man, medeoprichter van het bekende adviesbureau Andersson kok. Die Thaise architecten vielen van hun stoel toen waarom een gebouw ook in tijden van crisis Elffers Felix. Hij is voorzitter van de vara en was in het verleden ze hoorden dat ik werk en moederschap combineer. eigenlijk zo veel geld waard is, blijft ze even als bestuurder onder meer betrokken bij het Stedelijk Museum in Die dubbele taak is typisch Hollands. Zij hebben een stil. ‘Ik heb niks met architecten die alleen Amsterdam. huishoudster, een kok en een hulp voor de kinderen.’ voor zichzelf bouwen. Of die bezig zijn met Houben is onze enige internationaal aan de weg timmerende een wedstrijdje hoog, hoger, hoogst. Ge- vrouwelijke starchitect. Ook in andere landen staan er nauwelijks bouwen, zeker als de overheid ze betaalt, vrouwelijke architecten aan de wereldtop. Zelf zegt ze het zo: ‘Je Elk nieuw huis een feest zijn een cadeau voor de lokale bevolking. Ik hebt Sejima, Zaha en mij.’ Sejima is de Japanse Kazuyo Sejima Delft, een maand eerder. We zitten in haar kantoor in een heb een groot verlangen om de wereld een (die samen met Ryue Nishizama het beroemde architectenbureau oud grachtenpand. Dat kantoor is van Mecanoo Archi- beetje beter en mooier te maken.’ tecten. Houben is oprichter, architect/directeur, creatief Ze schetst haar droom van de bibliotheek. Arti impressions van het directeur en de baas. Ze heeft vijf partners en honderd Een sprookjesachtig gebouw aan de sunny Wei-Wu-Ying Center for the Arts, Ringen met zwarte diamant Kaohsiung, Taiwan medewerkers met 25 nationaliteiten. Zelf richt ze zich side van het plein, waar alle culturen van rosa maria carmacoma vooral op opdrachten uit het buitenland. Birmingham, arm, rijk, jong en oud elkaar via Voor het eerst sinds ze in de jaren negentig extreem tegenkomen. ‘Ik wil onvergetelijke, warme veel is gaan reizen, heeft ze een pauze ingelast. Vier we- ruimtes maken, die inspireren. Ik zie een vader met zijn Net als in Delft switcht ze vloeiend van dagelijks leven naar werk en van ken pas op de plaats. ‘Ik wil even rustig bijpraten met al zoon aan de hand, buiten op de tribunetrap. Het kind de werkster naar Mike Whitby, de voormalige burgemeester van Birming- mijn medewerkers.’ hoort uit de bibliotheek een flard muziek komen, en popelt ham, met wie ze regelmatig lunchte in restaurant Park. Zó staat ze op een Ze zit aan het hoofd van de vergadertafel en poetst haar om naar binnen te gaan, om kennis op te doen en schoon- steiger in een gebouw in aanbouw, zó geeft ze een lezing voor honderden bril – ‘vette glazen, dat had mijn vader vroeger ook altijd.’ heid te ervaren, zowel voor het oog als voor het oor.’ studenten, of leidt ze de premiers Cameron van Groot-Brittannië en Rutte Intussen praat ze aan een stuk door, moeiteloos hippend Eigenlijk heet ze in haar gebouwen de wereld welkom, van Nederland rond door haar bibliotheek. Altijd zorgt ze ervoor dat ze er van het ene naar het andere onderwerp. ‘Als het te ver zoals haar moeder ooit haar gezin. Ze knikt haast on- goed uitziet. ‘Ik houd van kleding met een klassieke schoonheid, van de gaat, moet je het zeggen, hoor.’ merkbaar. Ze is zich ervan bewust dat haar verlangen bij geplooide weefsels van de Japanse ontwerper Issey Miyake uit zijn begin- Ze heeft nooit het plan gehad om architect te worden anderen naïef kan overkomen. ‘Ik ben de vierde van vijf periode en van stoffen die lang meegaan.’ en dacht op de middelbare school niet over haar toekomst kinderen en mijn jeugd was in de wederopbouwperiode. Het grootste deel van haar garderobe is, zoals bij de meeste architecten, Arti impressions van de na. ‘Ik hockeyde, kon makkelijk leren, deed aan theater Wij hadden het idee dat er een nieuwe, betere tijd zou zwart. Die kleur combineert ze graag met felrood of blauw, in shawls, sie- bibliotheek in Birmingham en zat in de leerlingenraad. Ik was hyperactief en had het aanbreken. Ik ging vrij en vrolijk door het leven. Die in- raden, schoenen en jasjes. gevoel dat ik alle kanten op kon.’ nocence van toen en dat optimisme, heb ik inderdaad nog De gebeeldhouwde kleding van Miyake is ook favoriet bij de Britse vrou- Totdat twee oudere broers haar meenamen naar Delft, steeds.’ Ze kijkt er overrompelend blij bij. welijke toparchitect, Dame Zaha Hadid. Maar de voorzichtige constatering waar zij al studeerden. Daar bezocht ze onder meer de dat Houben de Hadid is van de Lage Landen werpt ze snel van zich af. ‘Ik imposante hal van de faculteit bouwkunde, waar maquet- kom Zaha regelmatig tegen, maar dat is toch anders, hoor. Als zij ergens tes werden gemaakt. ‘Ik weet het nog tot op de seconde. Even Cameron en Rutte rondleiden binnenkomt, komt er echt iemand binnen. Alles aan haar, van haar gebou- Ik dacht meteen: yes! Dit wil ik.’ Die passie is nooit meer Lunch, in Birmingham. We hebben met helm op en vei- wen tot aan haar verschijning, draait om imago. Ik vind dat bewonderens- weggegaan en hangt onlosmakelijk samen met een in- ligheidsschoenen aan de bibliotheek in aanbouw bezocht. waardig, maar ben toch anders. Al is het maar omdat ik niet, zoals zij, tot zicht dat later daagde. Het bouwen is haar met de pap- Houben heeft de prachtige, ronde ontvangsthal laten de rijkste vrouwen van het land hoor.’ lepel ingegoten. Het gezin Houben verhuisde om de drie zien, het spel van licht en schaduw en de royale secret gar- Hadid heeft recentelijk een spectaculair huis ontworpen voor model of vier jaar, achter het werk van haar vader aan. Die was dens hoog in de lucht, waar iedereen kan zitten lezen. Nu Naomi Campbell en voor haar rijke, Russische lover. Houben is niet jaloers, jurist bij de Staatsmijnen en zat later in het team dat van- zitten we in restaurant Park, met risotto en een glas water. ze heeft zelf genoeg leuke opdrachtgevers, maar zo’n huis zou ze best wil- uit Den Haag de Gasunie in Groningen oprichtte. Ze pakt haar telefoon vol berichten en beantwoordt er len ontwerpen. ‘Jaaa. Tuurlijk, leuk! We zijn laatst allebei uitgenodigd door Niet alle broers en zussen vonden het aangenaam om een. Een sms’je van de werkster, die in Rotterdam de tuin een Taiwanese dame, die graag met een vrouwelijke architect wil werken. keer op keer te verhuizen, maar Francine wel. ‘Ik vond op orde aan het brengen is. ‘Sorry hoor, deze moet even. Maar ik denk dat Zaha de opdracht binnensleept.’ Zowel de Taiwanese op- elk nieuw huis een feest. Ik was een nieuwsgierig kind, Ik moet ook nog een huishouden runnen, hè.’ drachtgeefster als Hadid houden ervan hun rijkdom en glamour uitbundig vond het leuk om mijn nieuwe omgeving te observeren en te tonen. ‘Ik hou ook van mooie dingen, maar kom toch uit een cultuur van maakte makkelijk contact. Nu heb ik daar profijt van.’ minder pracht en praal.’ De huizen waarin ze haar jeugd doorbracht, herin- ‘Het stadsbestuur van Houben, op haar beurt, heeft wel mooi de opdracht voor de bibliotheek nert ze zich stuk voor stuk. ‘Van elk huis heb ik wel iets in Birmingham weggekaapt voor de neus van topbureaus als oma van Rem meegenomen. In mijn zelfontworpen woning aan de Kra- Birmingham wilde graag een Koolhaas en Foster + Partners van Sir Norman Foster. Met hun iconische lingse Plas heb ik zo’n groots uitzicht gemaakt, dat het icoon. Ik heb verteld dat ik iets gebouwen krijgen zij wereldwijd vaak de belangrijkste opdrachten. Zo elke dag vakantie lijkt. Ik maak graag grote, warme ont- ontwierp oma het hoofdkantoor van de Chinese televisie in Beijing. ‘Het vangsthallen, zoals ons huis in Heerlen had. En omdat ik maak wat mooi, uitbundig en stadsbestuur van Birmingham wilde ook graag een icoon. Ik heb ze verteld in Limburg ben geboren, houd ik van tactiele materialen dat ik iets maak wat absoluut mooi, uitbundig en feestelijk is. Maar ik maak en zachte heuvels. Mijn gebouwen hebben nogal eens ni- feestelijk is, maar geen icoon. geen icoon. Ik maak een people’s palace, een paleis van en voor het volk.’ Met veauverschillen.’ Ik maak een people’s palace’ die belofte was deze prestigieuze opdracht voor Houben.

154 — vogue nederland vogue nederland — 155 Ze is zacht en geduldig, in Birmingham en in Delft. In de laat- dat te persoonlijk, niet rationeel. Maar iedereen die in die ste stad stoot ze aan de vergadertafel met haar laptop een kop kapel komt, vindt hem prachtig.’ thee om, loopt zonder blikken of blozen naar haar personal as- Op de vraag of ze naar haar gevoel genoeg waardering sistant Nelleke, die het onmerkbaar oplost. Om zich staande te krijgt in Nederland, antwoordt ze schuchter. ‘Ehm, best houden tussen zulke gigantische concurrenten, om zulke grote wel. Ik ben nuchter hoor.’ Onlangs sleepte ze bovendien opdrachten te krijgen en tot een goed einde te brengen, moet ze de Amsterdamse Architectuurprijs in de wacht. Maar echter ook over een eigenwijze, dominante kant beschikken. ‘Ja, enkele jaren geleden was ze gepikeerd dat ze niet was uit- dat denk ik ook, ja. Ik ben zeker niet alleen lief.’ Een voorbeeld genodigd om een plan in te dienen voor de verbouwing komt, ook na enig getouwtrek, niet. van het Rijksmuseum. ‘Ja, sorry hoor, ik ben nu eenmaal Ze kan ongeduldig zijn en kortaf, vertelt ze, en in zo’n hoog ambitieus. Ik had die verbouwing graag gedaan. Er waren tempo denken en handelen, dat mensen haar niet kunnen volgen. zeven architecten uitgenodigd, alle zeven mannen. Laat ‘Maar ik ben me daarvan bewust. Dat is al wat.’ Als baas let ze ik het zo zeggen: het was voor mij een stimulans om ook erop dat ze haar medewerkers veel ruimte geeft. ‘Anders groeien in het buitenland te gaan werken.’ ze niet en gaan ze weg, terwijl ik juist zo blij met ze ben, en hen Dat was, achteraf gezien, een zegen. Juist door het wer- ‘Intuïtie is niet graag wil houden.’ Maar du moment dat er twijfel opkomt en er ken in het buitenland is haar bureau ongeschonden in de knopen doorgehakt moeten worden, is Houben aan zet. ‘Ik ben nieuwe economie aangeland. mysterieus, het wel de kapitein op het schip. In geval van twijfel beslis ik.’ Zo groot is haar bureau inmiddels, dat ze de verjaardagen van heeft met kennis en al haar medewerkers niet uit haar hoofd kent. Ook de namen Kindje ervaring te maken’ van hun partners kent ze niet. Ze laat de uitvoering van het Tijdens de lunch in Birmingham komt Houben terug personeelsbeleid over aan anderen. Maar ze houdt wel elk jaar op een eerdere vraag. Hoe het was, om na een maand de kerstspeech. En neemt het hele bureau jaarlijks mee naar afwezigheid weer oog in oog te staan met de door haar de boerderij die ze samen met haar man bezit, op de rand van ontworpen bibliotheek. Haar Amerikaanse collega Frank Brabant en Gelderland. Tot in de late uurtjes eten, drinken, Gehry typeerde het weerzien met het door hem ontwor- dansen, slapen. pen Guggenheim Museum in Bilbao ooit als een tête- à-tête met een oude, vertrouwde vriend. ‘Voor mij is de bibliotheek meer een kind. Afscheid nemen zal pijn doen, Valse tactieken straks.’ Ze vertelt dat alle mooie opdrachten relatief van- In eerdere interviews zei Houben dat ze nogal eens werkt van- zelf op haar pad zijn gekomen. Een dromenlijst voor de uit woede. In het begin van haar carrière wond ze zich op over toekomst heeft ze niet. ‘Ik ben een geprivilegieerd mens. een fout geplaatst doucheputje, later over de lelijkheid van de Zoals ik nu werk, reis, de opdrachten die ik krijg, van snelweg, waar onappetijtelijke kantoordozen het uitzicht op de zo’n leven had ik nooit kunnen dromen.’ Wel probeert wolkenlucht verpesten. Hoewel het met de jaren minder is ge- ze een opdracht te krijgen in Londen, waar haar oudste worden, is ze af en toe nog steeds functioneel boos. ‘Woede is dochter woont en studeert. En ze gaat het Rosa Spierhuis energie. Als ik boos ben, wil ik dingen oplossen.’ in Laren herontwerpen, een woon- en werkcomplex voor Boos was ze toen het door haar geschetste Nationaal His- oudere kunstenaars en wetenschappers. torisch Museum door een ander bureau ontworpen dreigde te Haar eigen ouders zijn 91 en 88. Samen met haar drie worden. Het prestigeproject is inmiddels van de baan. Boos was broers en zus zorgt Houben voor ze. Voor zich uit starend ze ook toen oma de wedstrijd won om het stadskantoor van Rot- zegt ze: ‘Ik denk dat ik later als ik oud ben bij mijn kinde- terdam te ontwerpen. Samen met andere bureaus voerde ze een ren wil wonen. Ik vind de gezelligheid van samen zijn en juridisch gevecht, dat werd verloren. ‘Ik kan prima tegen mijn voor elkaar zorgen van grote waarde.’ verlies, maar ik kan er niet tegen als het niet eerlijk gaat. In mijn Alle drie de kinderen zijn in haar voetsporen getreden. branche worden soms rare spelletjes gespeeld.’ Zo zou het door Vanzelfsprekend, met zo’n bevlogen moeder, zou je den- oma ingediende plan het maximaal toegestane budget over- ken. Dan verandert de stoere architect in een waakzame schrijden en trok de jury zich niks aan van de publieksfavoriet. moeder. ‘Ik dacht: doe het niet. Het is zo kwetsbaar met Een andere emotie waarvoor Houben een lans breekt, is in- twee bekende architecten als ouders, in deze zwakke eco- tuïtie. ‘De beste wetenschappelijke en medische ontdekkingen nomie.’ Maar het bloed kruipt waar het niet gaan kan. komen voort uit intuïtie. Intuïtie is niet mysterieus, het heeft met En dan zegt ze vrolijk: ‘Ik ben supertrots op ze, hoor.’ — kennis en ervaring te maken. Ik doe veel vanuit een persoonlijke keuze of vanuit een persoonlijk moment.’ Dan loopt ze in Venetië en ziet ze de kapel voor zich, waarvoor levi’s Spijkerblouse jil sander ze zojuist een opdracht heeft gekregen. ‘Een rond gebouw, met ‘Voor de Rijksmuseum- Colbert van ravenstein een gouden dak, een expressieve, blauwe wand en lichtinval als via in het Pantheon. Precies zo is het geworden.’ opdracht waren zeven marco van rijt / Soms stuit haar benadering van het vak op weerstand. In de architecten uitgenodigd, Fotogra eeric elenbaas agency kapel Heilige Maria der Engelen voor de Rotterdamse begraaf- Styling jordy huinder / plaats St. Laurentius heeft ze nadrukkelijk haar visie op leven en allemaal mannen. Voor mij eric elenbaas agency eva copper / dood en op afscheid nemen verwerkt. ‘Ik wil dat mensen aan de een stimulans om ook in het houseHaar of en orange make-up la mer ene kant binnenkomen en door een andere deur weer naar buiten voorbobbi brownen gaan, zodat het leven symbolisch doorgaat. Sommigen vinden buitenland te gaan werken’ Met dank aan familie houben

156 — vogue nederland vogue nederland — 157