Dr Józef Piotrowicz Historyk, Muzealnik (1930-2014)

Muz., 2015(56): 48-51 Rocznik, eISSN 2391-4815

data przyjęcia – 03.2015 data akceptacji – 03.2015 DOI: 10.5604/04641086.1150862

DR JÓZEF PIOTROWICZ HISTORYK, MUZEALNIK (1930-2014)

JÓZEF PIOTROWICZ, PhD HISTORIAN, MUSEUM CURATOR (1930-2014)

Małgorzata Międzobrodzka Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka

Abstract: Józef Piotrowicz, humanities scholar, historian ning historians and was a frequent visitor to mining museums. and museum curator, died on 2 May, 2014. Born in Bochnia Piotrowicz was the creator of the Museum’s first per- and educated in a milieu of outstanding Cracow historians, manent exhibitions, both the underground display and he graduated from the department of history and philology the Saltworks Castle collections, as well as a number of at the Jagiellonian University in 1954. After eight years of temporary exhibitions, including those presented abroad. work at the National Museum in Krakow as a researcher at He contributed greatly to the process of justifying why the Czartoryski Library, in 1962 he transferred to the Cra- the Wieliczka Salt Mine should be included on the UNE- cow Saltworks Museum, which was then extending its aca- SCO World Heritage list, oversaw the reconstruction and demic departments. Piotrowicz was Director of the History functioning of the Saltworks Castle complex, and authored Department. Thus, he combined his passion for research the academic commentary to the edition of the Cracow with exhibition-oriented activities. saltworks’ description from 1518, a text recently added to Piotrowicz’s research focused primarily on the origins of salt the first Polish National List of UNESCO’s Memory of the mining, its periodisation, normative acts, as well as the signifi- World Programme. cance of medieval salt conferrals to convents and other church An excellent and erudite scholar and populariser, Piotro- institutions in Poland. Moreover, the questions of European wicz was able to establish contact with virtually anybody, salt mining and Wieliczka’s and Bochnia’s local history fell also regardless of their professional or social background; con- within his scope of interests. He organised numerous academic versations with him were true intellectual adventures. His sessions, spoke at international conferences of European mi- passion was contagious.

Keywords: salt mining, underground exhibition, Cracow saltworks’ description, Wieliczka, Bochnia, Cracow Saltworks Museum.

48 MUZEALNICTWO 56 in memoriam

Zatrudniony w Dziale Historycznym, pięć lat później objął jego kierownictwo. W latach 60. konsekwentnie kierując pracą tego działu doprowadził do zgromadzenia szerokiej bazy źródłowej w postaci zbioru mikrofilmów i kopii foto- graficznych archiwaliów związanych z funkcjonowaniem żup krakowskich oraz dziejami miast Wieliczki i Bochni. Pozyska- no je z archiwów, bibliotek i placówek naukowych w Polsce i poza jej granicami. Powstałe wówczas kartoteki i regesty przydatne są do dzisiaj w pracy także innych działów wieli- ckiego muzeum. Pierwszym efektem gruntownej penetracji źródeł – a marzeniem Józefa Piotrowicza było stworzenie kodeksu dyplomatycznego żup krakowskich – był znakomity artykuł napisany wraz z Jerzym Grzesiowskim, dotyczący zagadnień nadań solnych dla klasztorów w średniowieczu. Opubliko- wano go w 1965 r. w pierwszym tomie „Studiów i Mate- riałów do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, poświęconym krakowskim żupom solnym na tle 1000-lecia dziejów Polski. Rok 1966 był czasem otwarcia stałej podziemnej ekspozycji muzealnej, w specjalnie zaadaptowanych na ten cel wyro- biskach górniczych na III poziomie kopalni soli (ciąg komór 2 maja 2014 r. zmarł dr Józef Piotrowicz – badacz historii Russegger, Maria Teresa, Modena, Kraj, Saurau i inne). Sce- solnictwa oraz dziejów Wieliczki i Bochni, autor znaczących nariusz części poświęconej historii żup i historii miasta Wie- opracowań naukowych i wystaw. liczki przygotowali również ci dwaj Autorzy. Józef Piotrowicz urodził się 10 marca 1930 r. w Bochni. Krytyczne podejście do dotychczasowych ustaleń, zwłasz- Rodzice – Antoni i Helena z Młynarskich – byli nauczycie- cza tez XIX-wiecznej historiografii, oraz możliwa – dzięki lami, a stryjowie – Ludwik (starożytnik, autor pionierskiej filologicznemu przygotowaniu – drobiazgowa analiza naj- syntezy Dzieje rzymskie) i Karol (dyrektor Biblioteki Polskiej starszych tekstów łacińskich (z pojawiającą się w nich spe- Akademii Umiejętności) wybitnymi historykami. Józef Pio- cyficzną terminologią warzelniczo-górniczą) dały podstawę trowicz podążył ich śladami. do przygotowania przez Józefa Piotrowicza już w 1968 r., Edukację rozpoczął w 7-klasowej szkole podstawowej pierwszej publikacji poświęconej genezie i najstarszym w Sobolowie, w której zatrudnieni byli Jego rodzice. Tam dziejom górnictwa solnego w Polsce. Rzetelnym wywodem uczył się podczas okupacji hitlerowskiej, uczęszczając do- naukowym chciał, jak sam pisał, położyć kres trwającemu datkowo na zorganizowane przez własnego ojca tajne od XIX w. sporowi historyków o czas, miejsce i okoliczno- komplety realizujące program szkoły średniej. Po wojnie ści rozpoczęcia wydobycia soli kamiennej w Polsce. Do tej kontynuował naukę w słynnym krakowskim I Państwo- problematyki powracał wielokrotnie w popularyzatorskich wym Gimnazjum i Liceum im. B. Nowodworskiego. Zawsze prelekcjach, publikacjach i wystąpieniach sesyjnych. z dumą podkreślał, że należy do grona Nowodworczyków. Fascynowała Go postać Bolesława Wstydliwego, jak Studia na wydziałach filologicznym (filologia klasycz- twierdził – księcia niedocenianego przez badaczy średnio- na) i historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego ukończył wiecza i, gdyby starczyło czasu, podjąłby ten wątek badaw- w 1954 r. z tytułem magistra historii. Mimo celująco zdane- czy. Tymczasem skupił uwagę na najstarszym prawodaw- go egzaminu nie było Mu dane podjęcie studiów aspiran- stwie górniczym. W 1968 r., w ramach jubileuszu 600-lecia ckich. Zablokowanie dalszej możliwości rozwoju naukowe- wydania przez króla Kazimierza Wielkiego Statutu dla żup go w środowisku uniwersyteckim zdecydowało o podjęciu krakowskich, zorganizował poświęconą tej tematyce sesję w 1954 r. przez J. Piotrowicza pracy w Muzeum Narodowym naukową. Jako historyk, a zarazem muzealnik, przełożył swą w Krakowie, w charakterze pracownika naukowego Biblio- wiedzę na język wystawy „Żupy Krakowskie i miasto Wie- teki Czartoryskich. W 1956 r. ukończył kurs dla naukowych liczka w czasach Kazimierza Wielkiego”, prezentowanej do bibliotekarzy, zyskując specjalistyczne przygotowanie do 1976 r. w komorze Russegger VII. opracowywania zbiorów kartograficznych i czasopism. Lata 70. XX w. to dla Józefa Piotrowicza czas studiów na Umiejętność tę spożytkował włączając się w przygotowanie Podyplomowym Studium Muzeologicznym Wydziału Sztuk pilotowanego przez Bibliotekę Narodową Centralnego Kata- Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, które logu Czasopism oraz redagowanego przez M. Łodyńskiego ukończył w 1976 r., cztery wyjazdy zagraniczne: do muzeów wielotomowego katalogu Zbiory kartograficzne w Polsce górniczych w NRD i archiwum w Dreźnie (1970), do Czecho- – wspólnej inicjatywy Instytutu Geografii PAN i Biblioteki słowacji (1975 – rejon Presova i Solivaru i w 1978 – udział Narodowej. W trudnych warunkach lokalowych, mając nie- w Seminarium Muzeologicznym w Przybramiu) oraz kopalń mal u stóp sarkofag egipskiej księżniczki (co często wspomi- soli na rumuńskiej Bukowinie (1977). Z pierwszego wyjaz- nał) kontynuował swe pasje badawcze. du przywiózł wiele cennych spostrzeżeń ekspozycyjnych. 30 kwietnia 1962 r. Józef Piotrowicz złożył podanie W drezdeńskim Staatsarchiv rozpoznał wstępnie zespół o przyjęcie do pracy w rozbudowującym wówczas swoje Geheimes Kabinett, odkrył mapy i rysunki z XVII i XVIII w. działy merytoryczne Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce. dotyczące głównie kopalń w Wieliczce i Bochni.

www.muzealnictworocznik.com MUZEALNICTWO 56 49 Konsekwencją prowadzonych, gruntownych prac badaw- i autorem rozdziału poświęconego pierwszym wiekom ich czych było podjęcie dyskusji o periodyzacji dziejów solni- rozwoju (do początku XVI w.). ctwa na ziemiach polskich oraz analizowanie najstarszych Nie mniej pracowite i owocne były lata 90. XX wieku. aktów prawnych normujących funkcjonowanie małopol- W 1990 r. ukazała się, opracowana z inicjatywy Obywa- skiego górnictwa solnego. Artykuły związane z tą proble- telskiego Komitetu Obchodów 700-lecia miasta Wieliczki matyką publikował w kolejnych tomach „Studiów i Mate- i Muzeum Żup Krakowskich, jubileuszowa publikacja Wie- riałów...”. liczka. Dzieje miasta (do roku 1980) pod redakcją Stanisła- Wiedza Józefa Piotrowicza była niezwykle przydatna wa Gawędy, Antoniego Jodłowskiego i Józefa Piotrowicza. w przygotowaniu historycznego uzasadnienia wniosku Ten ostatni, będąc równocześnie jednym z ośmiu autorów o wpisanie zabytkowej kopalni soli w Wieliczce na pierwszą monografii, w dwóch rozdziałach przedstawił historię mia- listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego sta od średniowiecza aż do potopu szwedzkiego. UNESCO. Równocześnie wchodził On w skład Konserwator- Na przełomie września i października 1990 r. pojawił sie skiej Rady Górniczej przy Konserwatorze Zabytków w Kra- ponownie w gronie historyków europejskich, biorąc udział kowie (organu opiniodawczego w sprawach dotyczących w zorganizowanej przez Międzynarodową Komisję Historii zabytkowej kopalni wielickiej) mając znaczący udział w jej Soli (CIHS) w Hall w Austrii konferencji o soli w historii pra- powołaniu. wa i handlu. Efektem powtórnej wizyty w Rumunii w 1991 r. Lata 80. to z kolei realizacja wystawy objazdowej, przygo- była publikacja poświęcona Kaczyce – jej salinie i dziejom towanej wspólnie z Jerzym Grzesiowskim i Antonim Jodłow- tamtejszej polonii od XVIII do XX wieku. W następnych la- skim, noszącej tytuł „Przemysł solny na ziemiach polskich tach J. Piotrowicz podejmował kolejne tematy badawcze, do początku XX w.”. Prezentowana w 1981 r. w Muzeum organizował sesje i wystawy rocznicowe. Spotkaniu po- Górnictwa Węglowego w Zabrzu, a w roku następnym świeconemu 700-lecie zgonu bł. Kingi, patronki polskiego w Muzeum Techniki w Warszawie, pod zmienionym tytułem górnictwa solnego, towarzyszyła przygotowana według jako „Wieliczka – Magnum Sal, die Königin der Salzbergwer- Jego scenariusza wystawa „Patronki Polskiego Górnictwa” ke” powędrowała w 1984 r. do Deutsches Bergbau-Muse- (grudzień 1992 – luty 1993), prezentowana później w Mu- um w Bochum, a w 1987 r. do Naturhistorisches Museum zeum Okręgowym w Nowym Sączu i Muzeum Górnictwa w Wiedniu i Deutsches Bergbau-Museum w Klagenfurcie. Węglowego w Zabrzu. Była największym osiągnięciem wystawienniczym Muzeum Ciągły rozwój i niezaprzeczalne osiągnięcia naukowe zo- Żup Krakowskich za granicą. stały docenione przez środowisko uniwersyteckie. Po przed- Otwarcie na europejską tematykę solną i muzealniczą stawieniu rozprawy Dzieje miasta Wieliczki do połowy XVII widoczne było w przygotowywanych w tym czasie przez wieku, otrzymał na Uniwersytecie Jagiellońskim 11 marca Józefa Piotrowicza wystąpieniach, artykułach i recenzjach. 1993 r. stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie Podczas wewnętrznych spotkań seminaryjnych prezento- historii. wał kolegom zarówno współczesne kierunki muzealnictwa Kolejne wystawy zrealizowane przez dra Józefa Piotrowi- technicznego w Czechosłowacji, jak i poznane podczas pry- cza to: „Żupy krakowskie u schyłku Rzeczypospolitej – pa- watnych podróży, ciekawe sposoby realizacji wystaw w mu- miątki z czasów saskich i stanisławowskich” (1994), „Sztuka zeach Europy Środkowej i Azji Wschodniej. sakralna w Wieliczce” (1995), „Cechy i bractwa polskich Promując osiągnięcia badawcze Muzeum Żup Krakow- miast górniczych” (1995–1996). skich, w 1984 r. opublikował w piśmie naukowym „Der Ciągle zapracowany nie zauważył, że przekroczył wiek Anschnitt. Zeitschrift für Kunst und Kultur im Bergbau” -ar emerytalny. Nadal współpracował z młodszymi kolegami, tykuł przedstawiający rozwój salin w Wieliczce i Bochni od przygotowując z nimi kolejne wystawy: „Dawne górni- połowy XIII do początków XX w., będący komentarzem do ctwo europejskie w grafice i fotografii”, „Dawne ośrodki goszczącej wówczas w Bochum wielickiej wystawy. Uczest- przemysłu solnego w Europie” oraz ostatnią „Z Wieliczki niczył w Międzynarodowych Konferencjach Historyków w świat – ze świata do Wieliczki” (2000). W nawale prac Górnictwa Europejskiego w Ettlingen (1989 i 1993). Wygła- i przy nasilających się problemach ze wzrokiem do końca szane tam referaty zostały opublikowane w „Vierteljahrs- listopada 1997 r. kierował Działem Historycznym. Pozostał chrift für Social – und Wirtschaftsgeschichte”. badaczem. To do dra Józefa Piotrowicza zwrócono się o za- Pozostając stale w bliskim kontakcie ze środowiskiem opatrzenie naukowym wstępem, przygotowywanej na rok bocheńskim zaangażował się w przygotowanie, wydanego 2000, faksymilowej edycji najstarszej zachowanej kopii opi- w 1980 r., monograficznego opracowania Bochnia – dzie- su żup krakowskich Brevis et accurata regiminis ac status je miasta i regionu, przedstawiając w nim w zarysie dzieje zupparum Vieliciensium et Bochnensium sub annum Christi tamtejszej żupy solnej do połowy XVII wieku. Równolegle 1518 descriptio, przechowywanej w zbiorach Biblioteki Na- z indywidualną pracą badawczą i kierowaniem Działem Hi- ukowej PAU i PAN w Krakowie. W pełni świadom wartości storycznym, Józef Piotrowicz został włączony w dwa zna- komentowanego tekstu wspierał starania o umieszczenie czące przedsięwzięcia podjęte wówczas przez Muzeum Żup go na pierwszej Polskiej Liście Krajowej Programu UNESCO Krakowskich: odbudowę Zamku Żupnego i przygotowanie „Pamięć Świata”, obejmującej bezcenne zabytki piśmien- pionierskiej, całościowej monografii żup. Dla udostępnio- nictwa, szczególnie istotne dla naszej kultury, narodowej nego publiczności w maju 1985 r. środkowego budynku tożsamości i pamięci historycznej. Zmarł pół roku przed jej zamkowego – Domu pośród żupy – opracował scenariusz ogłoszeniem. wystawy stałej „Dzieje miasta Wieliczki”. Był współredakto- Z projektami wydawniczymi muzeum pozostał związany rem wydanej w 1988 r. monografii Dzieje żup krakowskich do końca, jako członek Kolegium Redakcyjnego „Studiów

50 MUZEALNICTWO 56 in memoriam

i Materiałów do Dziejów Żup Solnych w Polsce” (od 1974) radnego Rady Miasta Krakowa (od 1984). Jako bezpartyj- i wszechstronny recenzent monografii, inwentarzy, słowni- ny kandydował w wyborach do Sejmu (1989). Nie zabiegał ków czy przewodników. Był członkiem Rady Muzealnej. o sukcesy finansowe. Wielokrotnie odznaczany za działal- Z poczuciem misji popularyzował swą wiedzą – jak nikt ność społeczną, jako muzealnik w 1985 r. wyróżniony został inny potrafił pozyskać słuchaczy kursów przewodnickich, Złotym Krzyżem Zasługi. spotkań Towarzystwa Przyjaciół Muzeum Żup Krakow- Cenił możliwość poznawania świata. Posiadał dar nawią- skich, gości Wieczorów Czwartkowych w Muzeum im. St. zywania kontaktu z każdym, niezależnie od pozycji zawodo- Fischera w Bochni. Rozsmakowany w przeszłości chciał wej czy społecznej, a rozmowa z „Pepim” – bo tak zwracali zmieniać teraźniejszość angażując się w struktury dające, się do Niego przyjaciele – była zawsze intelektualną przygo- w Jego ocenie, taką możliwość. Były to: Towarzystwo Wie- dą. Na taką okazję stale czekaliśmy. dzy Powszechnej, NSZZ „Solidarność”, czy Patriotyczny Ruch Dnia 9 maja 2014 r. Józef Piotrowicz spoczął na Cmentarzu Odrodzenia Narodowego. Przez 2 kadencje pełnił funkcję Rakowickim w Krakowie. Nigdy nie przestał być jednym z nas.

Streszczenie: 2 maja 2014 r. zmarł Józef Piotrowicz rem sesji naukowych oraz prelegentem międzynarodowych – humanista, historyk, muzealnik. Urodzony w Bochni, konferencji historyków górnictwa europejskiego, bywalcem wychowany w środowisku wybitnych krakowskich histo- muzeów górniczych. ryków, w 1954 r. ukończył studia historyczne i filologiczne Przygotował pierwsze wystawy stałe Muzeum realizowa- na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po 8 latach pracy w Mu- ne w ekspozycji podziemnej i w Zamku Żupnym oraz wiele zeum Narodowym w Krakowie w charakterze pracownika wystaw czasowych, w tym prezentowane za granicą. Wniósł naukowego Biblioteki Czartoryskich, w 1962 r. przeszedł do znaczący wkład w uzasadnienie wniosku o wpisanie kopal- rozbudowującego wówczas swe działy merytoryczne Mu- ni wielickiej na listę zabytków UNESCO, sprawował nadzór zeum Żup Krakowskich Wieliczka. Był kierownikiem Działu merytoryczny nad odbudową i funkcją kompleksu Zamku Historycznego. Łączył pasję badawczą z działalnością wy- Żupnego, był autorem naukowego komentarza do edycji stawienniczą. opisu żup krakowskich z 1518 r. – tekstu wpisanego ostat- W badaniach naukowych skupił się na początkach gór- nio na pierwszą Polską Listę Krajową Programu UNESCO nictwa solnego, jego periodyzacji, aktach prawnych oraz „Pamięć Świata”. znaczeniu średniowiecznych nadań solnych dla klasztorów Znakomity popularyzator i erudyta posiadał dar nawiązy- i instytucji kościelnych w Polsce. W kręgu Jego zaintereso- wania kontaktu i współpracy z każdym, niezależnie od pozy- wań znalazły się także zagadnienia solnictwa europejskiego, cji zawodowej czy społecznej, a rozmowa z Nim była zawsze dzieje Wieliczki i Bochni. Dużo publikował. Był organizato- intelektualną przygodą. Zarażał swoją pasją.

Małgorzata Międzobrodzka Historyk, muzealnik, starszy kustosz Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka, od 1997 r. kieruje pracą Działu Historycznego; autorka opracowań i artykułów poświęconych zagadnieniom handlu solą, żupnikom krakowskim oraz XIX-wiecznej historii miasta Wieliczki, a także scenariuszy wystaw związanych z tą tematyką; organizuje imprezy muzealno-plenerowe; e-mail: [email protected]