Thematismos 2 (Dec. 2003)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Van der Laan Stichting Is dit misschien een plek Van der Laan Stichting voor uw advertentie? De Van der Laan Stichting is een voortzetting van de ‘Stichting Het Menselijk Verblijf’ en de ‘Mgr van Heukelomstichting’ die van 1946 tot 1973 de cursus Kerkelijke Architectuur in het Kruithuis in Den Bosch verzorgde. Doelstellingen van de stichting De stichting stelt zich ten doel het bevorderen en ontwikkelen van inzicht in de algemene grondslagen van de architectuur met als uitgangspunt het gedachtegoed van Dom Hans van der Laan door: Is dit misschien een plek Is dit misschien een plek • het organiseren van lessen, lezingen, cursussen, bijeenkomsten en leer- voor uw advertentie? voor uw advertentie? gangen; • het vestigen van een centrum ter archivering en bestudering van het gedachtegoed van Hans van der Laan; • het coördineren van activiteiten van derden; • samenwerking met instellingen, die een gelijk of gelijksoortig doel nastreven; • voorlichting met betrekking tot de activiteiten van de stichting. Is dit misschien een plek Is dit misschien een plek voor uw advertentie? voor uw advertentie? Heeft u belangstelling voor het gedachtegoed van Dom Hans van der Laan, maak dit dan kenbaar aan ons, samen met uw naam- en adresgegevens. Ons postadres is: Postbus 156, 6500 AD Nijmegen. Of stuur een e-mail naar: [email protected]. Vriendenkring Wilt u de stichting steunen, wordt dan Vriend van de Van der Laan Stichting. U wordt dan van alle activiteiten op de hoogte gehouden en krijgt het blad Is dit misschien een plek Is dit misschien een plek voor uw advertentie? voor uw advertentie? Thematismos tweemaal per jaar toegestuurd. In de colofon op de achterkant van dit blad staat hoe u vriend kunt worden. Thematismos december 2003 Excursie naar Zweden Inhoud Naar aanleiding van de 100ste geboortedag van Dom Hans van der Laan overwegen de Vrienden van de Het schrift, het grote monument 4 Van der Laan Stichting in 2004 een excursie te organiseren naar Zweden. Er zijn in Tomelilla in Zweden Over matenstelsels 6 Dick Pouderoyen twee kloosters door Dom van der Laan gebouwd. Reden genoeg om er eens een bezoek te brengen. Speciale uitgave: 9 1904 Drie brieven van Dom van der Laan over kunst Het idee is nog pril. Een datum, de manier van reizen en een logeeradres zijn nog niet uitgezocht. Vóór we deze In memoriam Wim van Hooff (1918 - 2002) 10 reis gaan organiseren willen we eerst van u weten of u Kleur en architectuur eventueel mee wilt. Heeft u belangstelling, laat het dan zo snel mogelijk weten door een e-mail te sturen naar: Herinneringen aan een reis naar Rome 12 [email protected] Geurt Brinkgreve Een fotoverslag van de excursie naar 15 Verder zoeken we twee ‘vrienden’ die graag willen mee- De Hoop en Waasmunster op 29 maart j.l. 2004helpen met het organiseren van de reis. Meld u aan! Elly Honig In het aprilnummer van volgend jaar hoort u meer. Theorie van het plastisch getal 16 André Dam Excursie naar Oosterhout en Marianum 17 Bij een beeldje van Niel Steenbergen 19 Juliet Oldenburger William en Stefan Graatsma Aankondiging: Excursie naar Zweden 22 Fotografie: 22 Thematismos december 2003 als het ware de woorden met elkaar spreken.”11 functionele en expressieve vormen, maar worden in het leven geroepen om van geest tot geest te In de maatschappij onderscheidt Van der Laan communiceren. “Het gaat niet meer om een ding drie soorten vormtypen: vormen waarbij het dat voor het lichaam nodig is en waarvan accent op het lichamelijk doel: functionele bovendien … de vorm geopend is naar het vormen; vormen waarbij het accent ligt op het intellect; het gaat nu veeleer om een ding dat uit geestelijk doel, zijnde de informatie van het de behoefte van het intellect wordt geboren en aan verstand over dat lichamelijk doel, expressieve de zichtbare wereld moet worden ontleend”15. vormen; en tenslotte vormen die louter dienen Hiervoor “zullen slechts die aspecten van de vorm voor het intermenselijk verkeer van geest tot van dienst zijn, waaraan deze zijn expressieve geest, de tekens of monumentale vormen.12 In Het kracht te danken heeft”, zegt Van der Laan. Vormenspel der Liturgie blijft enigszins onduidelijk Daarom zijn vooral de proporties belangrijk en welke plaats aan de beeldende kunsten is dan alleen voorzover zij door identiteit van het toebedeeld. Hoewel Van der Laan eerder als teken met de realiteit de verstaanbaarheid aanvulling op de eerste levensbehoeften de garanderen. “Is eenmaal door dergelijke ‘ikonen’ noemt, “ter ondersteuning van onze gezuiverde vormen het eerste contact tussen de zintuiglijke waarneming en het boek met het geesten gelegd, dan kan door afspraken en geschreven woord ter ondersteuning van ons instellingen … dit nieuwe type van vorm verder verstand”, vormen de ‘beelden’ in het kader dat worden ontwikkeld, waardoor het mogelijk wordt hij schetst geen afzonderlijke categorie. ons gedachteleven volledig voor elkaar open te Ook Dick Pouderoyen ziet zich in zijn artikel leggen”.16 “Architectuur en Muziek”13 voor dit probleem In feite bestaan er m.i. verschillende soorten gesteld. Over de foto Meisje te paard14 merkt hij op ‘beelden’, waarvan sommige meer voor het dat de gelijkenis van de afbeelding berust op de persoonlijk gebruik dienen – dat zijn de juiste proportionaliteit met de werkelijke afbeeldingen als portretten, die onze herinnering waarneming, terwijl de expressie berust op ondersteunen en “de functionele grond van onze onderlinge proporties van de delen. De foto geeft beeldende kunst vormen” – en andere, die een een beeld van een paardrijdend meisje in het betekenis uitbeelden. Als het gaat om het algemeen, zonder dat nog van belang is wie zij is uitbeelden van een gedachte, iets wat waardevol of waar en wanneer de foto is genomen. Door de is voor de mens in het algemeen, wordt een beeld afgewogen compositie worden de zintuigen een teken. aangesproken en wordt de specifieke situatie van het toevallige en concrete ontdaan. Maar is de De herinnering aan de twee monniken die elkaar afbeelding daarmee ook een teken geworden? Of vrede wensen is voor Niel Steenbergen het moet het daarvoor nog verder zijn geabstraheerd, uitgangspunt geweest om zich van de begroeting zoals bijv. het beeldschrift dat wij kennen van de tussen de twee broers een voorstelling te maken. Egyptische hiërogliefen? Om tussen de andere Hij wist de houding, het gebaar en de oogopslag monumentale vormen die Van der Laan noemt te uit uit zijn geheugen op te diepen en opnieuw passen, zoals de ‘toast’, de ‘enkele opgerichte vorm te geven. Bij het uiteindelijke beeld kreeg steen’ en de ‘insigne’, moet een teken misschien het "U zij vrede" dat de martelaren in de voor- toch een meer vereenvoudigde vorm zijn dan een stelling van de kunstenaar elkaar ten afscheid afbeelding. wensen echter een andere lading dan bij de De tekens zijn weliswaar afgeleid van bestaande Ontmoeting. 10 Ons woord ‘monument’ is afgeleid van het Latijnse woord ‘monumentum’: herinneringsteken, aandenken of gedenkteken. 11 Vormenspel, p. 33. 12 Ibid. p. 33. 13 Dick Pouderoyen, “Architectuur en muziek, tweede deel”, in Tijdschrift voor Gregoriaans, 1997, pp. 42 - 47. 14 H. van der Laan, “Over het meisje te paard”, in de inleiding van de Tweede serie lessen over de architectonische dispositie. Archief Abdij St. Benedictusberg te Vaals. 15 ibid, p. 80. 16 ibid, p. 80. 21 Thematismos december 2003 Van der Laan op het spoor kwam van de gedachte het enen menselijke wezen niet van elkaar te dat de dingen die wij maken, in tegenstelling tot scheiden zijn.”7 de geschapen natuur, door mensenhanden zijn Anders dan wat wij tegenwoordig vaak onder het vervaardigd, dat het, zoals Van der Laan zegt, begrip expressie verstaan, ‘uitdrukking van Het schrift, het grote monument ‘vermaaksels’ zijn van materialen die aan de individuele emoties’, duidt hij op de objectieve natuur zijn onttrokken. Van der Laan schrijft dat uitdrukking van de functie van een object, “Het geschreven woord is de belangrijkste monumentale vorm van een samenleving. Het hij eens “ ’s avonds aan de deur van zijn cel, net “… expressief voor de geest, maar niet van de krijgt gestalte in inscripties en in het boek.” Uit Het vormenspel der Liturgie. als met Sint Nicolaas”, precies die tekst vond die geest. Dit is een delicaat onderscheid waar ik op het antwoord vormde op een vraag die hem op insisteer omdat veel mensen denken dat wij door Het omslag van dit tweede exemplaar van Thematismos wordt gesierd door de Latijnse dat moment bezighield.5 Deze Latijnse tekst van de verhouding onszelf willen uitdrukken maar woorden IMA SUMMIS gevormd door de in steen gehouwen letters van Dom van der Thomas van Aquino vertaalde hij als: “De natuur- daar gaat het niet om. Als dat gebeurt dan zijn wij Laan. ‘Het laagste verbonden met het hoogste’ uit de Romeinse Liturgie, waarmee Dom lijke dingen, waaruit ons intellect zijn kennis put, in een volgend stadium, dan gebruiken wij de van der Laan wil zeggen dat alles in deze wereld, de mens en zijn scheppingen, geven maat aan ons intellect, maar zijn gemeten architectuur voor ons onderling verstandelijk verbonden is met God. door het goddelijk intellect, waarin alle geschapen contact …, dan drukken wij ons uit voor anderen, dingen zijn, zoals alle kunstmatig gemaakte maar eerst moet de materie zich uitdrukken voor dingen in het intellect zijn van de kunstenaar.”6 mij.8 Dom van der Laan beschouwde letters als een vorm van architectuur. Naast de ontwerpen van gehouwen letters, ontwikkelde hij tevens een typografische theorie, De kunst namelijk bestaat in het juiste begrip waarin hij precies de lettermaten en afstanden tussen letters en woorden aangaf. Bij zijn van de te maken dingen om ze te laten voldoen zoektocht naar de ontstaansgeschiedenis van het alfabet ging van de Laan te rade bij de vroeg-christelijke beschaving, zoals blijkt uit het Romeinse alfabet dat model heeft aan de eisen die eraan gesteld worden.