Keramičke Posude Iz Grobova Tipa Mala Kopašnica Sase
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
UNIVERZITET U BEOGRADU FILOZOFSKI FAKULTET Angelina T. Raiþkoviü KERAMIýKE POSUDE IZ GROBOVA TIPA MALA KOPAŠNICA SASE doktorska disertacija Beograd, 2011 UNIVERSITY OF BELGRADE FACULTY OF PHILOSOPHY Angelina T. Raiþkoviü CERAMIC VESSELS IN GRAVES OF THE MALA KOPAŠNICA – SASE TYPE PhD thesis Belgrade, 2011 Mentor: dr Miroslav Vujoviü, docent, Filozofski fakultet Beograd ýlanovi komisije: dr Jasna Vukoviü, docent, Filozofski fakultet Beograd dr Miomir Koraü, nauþni savetnik, Arheološki institut Beograd Datum odbrane: KERAMIýKE POSUDE U GROBOVIMA TIPA MALA KOPAŠNICA – SASE Grobovi ovog tipa dobili su naziv po eponimnim lokalitetima Mala Kopašnica i Sase. Postoje tri varijante ove vrste grobova spaljenih pokojnika od kojih se na nekropolama najþešüe javljaju dve: jednostavne rake i etažni grobovi. Zajedniþka karakteristika im je zapeþenost zidova. Kod etažnih se javlja nekoliko varijanti konstrukcije i pokrivanja donjeg etaža. Za sve tipove grobova karakteristiþno je da su neki prilozi goreli zajedno sa pokojnikom, dok su drugi prilagani naknadno. Najbrojnije priloge þine keramiþki proizvodi, u prvom redu posude i žižci. Odlagani su ili u donji etaž, ili po uglovima gornjeg etaža, a ponekad i po sredini strana. Broj priloga u grobu variva. Nekad su bez priloga, nekad imaju žižak, a vrlo brojno se uz njega nalaze i posude. Njihov broj se kreüe od 1 do 25, a najþešüe je u pitanju tri posude. Od oblika najbrojnije se javljaju kraþazi a brojem varijanti najzastupljenije su zdele. Posude su na svim nekropolama opredeljene kao proizvodi lokalnih radionica. Importnih primeraka je malo i u pitanju su najþešüe oblici zdela. Posude su najveüim delom raÿene od srednje preþišüene gline crvene boje peþenja i spoljne površine bojene tonovima crvene do mrke boje. Konstatovano je da se u ovoj vrsti grobova javlja 11 formi posuda koje su razvrstane u preko 220 tipova. Antropološkim analizama nije se mogla potvrditi teorija da je broj i oblik posuda u vezi sa polom pokojnika. Najbrojniji nalazi potiþu sa teritorije provincije Gornje Mezije, a brojno se javljaju u jugoistoþnom delu Panonije, kao i u delovima Dakije i Trakije i to u vremenskom trajanju od sredine prvog do kraja treüeg veka. Kljuþne reþi: nekropola, grob, grobni prilog, funkcija, keramiþka posuda, krþag, zdela, lonac, datovanje, Munssel. Nauþna oblast: arheologija Uža nauþna oblast: klasiþna arheologija UDK broj: CERAMIC VESSELS IN GRAVES OF THE MALA KOPAŠNICA – SASE TYPE The graves of this Type got their names after eponim localities Mala Kopasnica and Sase. There are three types of these graves with burned bodies among which two of them are most distinguished: simple and duble-levelled grave pits. There common characteristic is the burned sides of the walls. At duble-levelled pits there are several types of construction as well as covering of the lower part of the grave pit. All types of the graves are characterized by the fact that some inventories were burned with the body while the other ones were put later. The most numerous are ceramic products, among which vessels and oil-lamps are at the first place. They were put either into the lower grave pit or in to the corners of the upper grave pit, and sometimes in the middle sides. The number of grave inventories in changeable. Sometimes they are without any inventories, sometimes they have only an oil-lamp, and most often beside an oil-lamp there are vessels as well. The number of vessels is from 1 to 25, most often there are three vessels. Jags represent the most numerous number of forms, and the bowls are represented in the most numerous types. At all necropolis, the vessels are produced as a typical product of local workshops. There are few imported findings and they are usually in the forms of bowls. Most bowls were made from well-levigated clay and fired to red. The surfaces are untreated or painted in red to dark brown. It is estimated that in this type of graves 11 forms of vessels are classified and divided into more tham 220 types. It wasn’t able to confirm, by anthropological analyses, the theory that number of vessels alongside with their forms were connected with gender of body. The most numerous findings are originated from the province Moesia Superior, and there are lot of them in the southeastern part of Pannonia, as well as in parts of Dacia and Tracia, from the middle of I century till and of the III century. Keywords: necropolis, grave, inventories, function, ceramic vessel, jags, bowl, pot, dating, Munssel. Scientific field: Archeology Special scientific field: Ancient archeology UDC number: SADRŽAJ: UVOD ... str. 1 ISTORIJAT ISTRAŽIVANJA ... str. 5 GROBOVI TIPA MALA KOPAŠNICA SASE ... str. 6 METODOLOGIJA RADA ... str. 11 ANALIZIRANI UZORCI KERAMIýKIH POSUDA, GLINE I UZORAKA PEûI ... str. 14 PROVINCIJE SA NEKROPOLAMA NA KOJIMA SU ZASTUPLJENI GROBOVI TIPAMKS ... str. 25 Panonija ... str. 25 Dakija ... str. 41 Dalmacija ... str. 50 Gornja Mezija ... str. 55 Makedonija ... str. 63 KATALOG ... str. 66 Zdele ... str. 66 Lonci ... str. 85 Tanjiri ... str. 101 Amfore ... str. 109 Poklopci ... str. 111 Pehari ... str. 113 Kadionice ... str. 123 Krþazi ... str. 126 Minijaturne posude ... str. 140 Prosopomorfne posude ... str. 141 Balsamariji ... str. 143 OBLICI KERAMIýKIH POSUDA KOJI SE JAVLJAJU U GROBOVIMA TIPA MKS ... str. 147 TEHNIKE IZRADE I UKRAŠAVANJA POSUDA ... str. 159 ZAKLJUýNA RAZMATRANJA ... str. 160 LITERATURA ... str. 167 POPIS SKRAûENICA ... str. 176 BIOGRAFIJA ... str. 178 PRILOZI 1. Karta provincija Rimskog carstva 2. Slika br. 1, Najþešüe varijante grobova tipa Mala Kopašnica Sase 3. Slika br. 2, Raspored priloga u grobu i njihova koliþina 4. Slika br. 3, Aero snimak sa nekropolama, sprovedenim istraživanjima poslednjih pet godina 5. Tabela 2, Minerološki sastav keramiþkih uzoraka 6. Tabela 3, Minerološki sastav uzoraka gline 7. Tabela 4, Hemijski sastav sitnozrnih uzoraka 8. Tabela 5, Hemijski sastav krupnozrnih uzoraka 9. Tabela 6, Hemijski sastav petrografskih singlova 10. Tabela 7 i 8, Hemijski sastav uzoraka sa gastropodima i uzoraka gline iz peüi 11. Slika 4, Mikroskopski prikaz uzoraka 12. Slika 5, Mikroskopski prikaz uzoraka 13. Slika 6, Difraktogram 14. Slika 7, Dijagrami poreÿenja koliþine oksida 15. Slika 8, Dijagrami poreÿenja oksida i mikroelemenata 16. Slika 9, Geološka karta sa prostora uzetih uzoraka i legenda Grafikoni 1. Tipovi grobova i zastupoljenost posuda po oblicima 2. Orijentacija grobova 3. Tipovi grobova po lokacijama 4. Orijentacija grobova po lokacijama 5. Zdele 6. Lonci 7. Tanjiri 8. Amfore 9. Poklopci 10. Pehari 11. Kadionice 12. Krþazi Table I – IV: Zdele V – VIII: Lonci IX – X: Tanjiri XI Amfore XII: Poklopci XIII: Pehari XIV: Kadionice XV – XVII: Krþazi XVIII: Minijaturne posude XIX: Prosopomorfne posude XX: Balsamariji Planovi Plan Beške Plan Duklje Duklja sa oblicima grobova i tipovima posuda otkrivenim u njima PRILOG 1. IZJAVA O AUTORSTVU PRILOG 2. IZJAVA O ISTOVETNOSTI PRILOG 3. IZJAVA O KORIŠûENJU UVOD Ideja o ovakvom radu nastala je tokom višegodišnjeg prouþavanja i obrade keramiþkog materijala sa nekoliko gornjomezijskih lokaliteta (Viminacijuma, Singidunuma i Naisa). Analiziranje produkcije Zanatskog centra ukazalo je na specifiþnost keramiþkog asortimana proizvoÿenog za potrebe nekropola. Nedostatak radova koji je bave ovom tematikom na našem prostoru, usmerio je istraživanja u tom smeru. Moguünost korišüenja novih tehnoloških dostignuüa u vidu raznih hemijskih analiza dalo je posebnu vrednost i kvalitet radu. Dosadašnja prouþavanja keramiþkog materijala uglavnom su bila usmerena ka problemu hronologije i tipološkog odreÿivanja posuda. Najveüi broj nalažen je u grobovima, a u ovom radu su analizirane i interpretirane keramiþke posude naÿene u grobovima spaljenih pokojnika, tipa Mala Kopašnica Sase.1 Ovaj tip kremacije javlja se na tlu više rimskih provincija u periodu od I do IV veka. Pažnja je bila usmerena na teritoriju na kojem se grobovi ovog tipa javljaju u najveüem broju, odnosno na rimske provincije Gornju Meziju, Dalmaciju, Dakiju i Panoniju (karta br. 1). Brojnost raznolikih keramiþkih posuda kao grobnih priloga podstakla je istraživanja u tom smeru i nametnula razliþita pitanja. Jedno se odnosi na istovrsnost priloga, odnosno da li se isti tipovi javljaju na svim istraženim nekropolama, ili se radi samo o istom funkcionalnom obliku posude. Zatim se postavlja pitanje porekla keramiþkih posuda (da li je u pitanju uvoz ili lokalna proizvodnja), kao i to da li se oblici iste forme i dekoracije u razliþitim provincijama javljaju u istom ili razliþitom periodu. Razmatra se i pitanje lokalne produkcije ili importa u razliþitim delovima Carstva u grobovima tipa MKS. Polazna teza je da je keramiþke posude kao najþešüi prilog u grobovima ovog tipa predstavljaju lokalnu produkciju. U radu je prikazana zastupljenost svake varijante grobova tipa MKS-a i njihova orijentacija, jer neki autori smatraju da orijentacija grobova ima veze sa etniþkom pripadnošüu pokojnika.2 Takoÿe analizirani su i položaj i koliþina keramiþkih posuda u grobovima, njihov meÿusobni odnos, i veza sa drugim prilozima. 1 U daljem tekstu korišüena je skraüenica MKS. 2 Sagy 1954, 113. 1 Polazna hipoteza je da su posude koje su prilagane u grobove ove vrste stavljane su posle izvršene kremacije i preko njih se mogu pratiti neke ideje o zagrobnom životu. Simbolika grobnih priloga ponekad nije sasvim jasna, a opšte je prihvaüeno objašnjenje da grobni prilozi nisu služili da bi se oznaþio status preminulog, nego da mu se obezbedi ishrana, komfor i zaštita kako u samom grobu tako i u zagrobnom