Istanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MEKANSAL EŞİTSİZLİK DOKTORA TEZİ Mehmet Emre ARSLAN Mimarlık Anabilim Dalı Mimari Tasarım Programı Anabilim Dalı : Herhangi Mühendislik, Bilim Programı : Herhangi Program ŞUBAT 2013 İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MEKANSAL EŞİTSİZLİK DOKTORA TEZİ Mehmet Emre ARSLAN (502062004) Mimarlık Anabilim Dalı Mimari Tasarım Programı Tez Danışmanı: Prof. Dr. Yurdanur Dülgeroğlu YÜKSEL Anabilim Dalı : Herhangi Mühendislik, Bilim Programı : Herhangi Program ŞUBAT 2013 İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü’nün 502062004 numaralı Doktora Öğrencisi Mehmet Emre ARSLAN, ilgili yönetmeliklerin belirlediği gerekli tüm şartları yerine getirdikten sonra hazırladığı “MEKANSAL EŞİTSİZLİK” başlıklı tezini aşağıda imzaları olan jüri önünde başarı ile sunmuştur. Tez Danışmanı : Prof. Dr. Yurdanur Dülgeroğlu YÜKSEL.............................. İstanbul Teknik Üniversitesi Jüri Üyeleri : Prof. Dr. Neslihan DOSTOĞLU ............................. İstanbul Kültür Üniversitesi Prof. Dr. Sinan Mert ŞENER .............................. İstanbul Teknik Üniversitesi Doç. Dr. Çiğdem POLATOĞLU .............................. Yıldız Teknik Üniversitesi Yard. Doç. Dr. Göksenin İNALHAN .............................. İstanbul Teknik Üniversitesi Teslim Tarihi : 27 Aralık 2012 Savunma Tarihi : 26 Şubat 2013 iii iv Aileme, v vi ÖNSÖZ Bu tez çalışması David Harvey’in ‘Sosyal Adalet ve Şehir’ kitabını okumakla başladı. Kentin oluşumundaki dinamikleri anlama yönündeki kavrayışımı, Harvey’’in diğer kitaplarını da okuduktan sonra elde ettim. Bu çalışma başlığından da anlaşılacağı gibi oldukça geniş bir alanı ilgilendiriyor. Konu çoğunlukla sosyal bilimler ve iktisat alanında incelenmişti. Özellikle sosyal coğrafyacıların çalışmaları ile mekansal ölçeğe oturmaya çalıştım. Sonrasında kentsel süreçlerin incelenmesi ile bu çalışmayı tamamlayabildim. Tüm bunlara rağmen, bu çalışmanın sosyal coğrafya, kentsel tasarım, iktisat ve mekan bilimi gibi alanlar arasında bağ kurmaya çalışan, ara yüzde bir çalışma olarak okunmasını tercih ederim. Uzun doktora araştırma sürecim boyunca sağladığı değerli katkıları için, tez danışmanım Prof. Dr. Yurdanur Dülgeroğlu Yüksel’e teşekkür ederim. Sevgili hocalarım Prof Dr. Mehmet Şener Küçükdoğu’ya, Prof. Dr. Neslihan Dostoğlu’na ve Prof. Dr. Sevinç Ertürk’e teşekkür ederim. Değerli katkıları için Prof. Dr. Sinan Mert Şener’e teşekkür ederim. İstanbul Kültür Üniversitesindeki oda arkadaşlarım, Erdem, İlke ve Asiye’ye değerli katkıları için teşekkür ederim. Araştırma sürecinde ne zaman sıkışsam soru sorabildiğim, araştırmamın doğrultusunu belirlemede ilham aldığım sevgili Hakkı Yırtıcı’ya teşekkür ederim. Alan çalışmama katkı sağlayan, sorularımı cevaplandıran herkese teşekkür ederim. Tüm eğitim hayatım boyunca bana desteklerini esirgemeyen anneme, babama ve kardeşime teşekkür ederim. Uzun doktora çalışma süreci boyunca hep yanımda olan sevgili eşim Münevver’e sabrı ve anlayışı için çok teşekkür ederim. Aralık 2012 Mehmet Emre Arslan Yüksek Mimar vii viii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖNSÖZ ...................................................................................................................... vii İÇİNDEKİLER ......................................................................................................... ix KISALTMALAR ...................................................................................................... xi ÇİZELGE LİSTESİ ................................................................................................ xiii ŞEKİL LİSTESİ ....................................................................................................... xv 1. GİRİŞ .................................................................................................................... 25 1.1 Tezin Amacı ve Yöntemi ................................................................................. 27 2. MEKAN, ADALET, EŞİTLİK VE İKTİDAR KAVRAMLARI BAĞLAMINDA TEMEL TARTIŞMALAR ......................................................... 29 2.1 Mekan Kavramı Üzerine Tartışmalar ............................................................... 29 2.2 Eşitlik, Eşitsizlik, Adalet ve İktidar Tartışmaları ............................................. 36 3. EŞİTSİZLİĞİN MEKANSAL YAPISI .............................................................. 41 3.1 Sosyo – Mekansal Diyalektik ........................................................................... 43 3.2 Mekanın Ekonomi Politiği ............................................................................... 50 3.2.1 Küreselleşme ............................................................................................. 55 3.2.2 Eşitsiz coğrafi gelişme .............................................................................. 57 3.3 Mekansal Eşitsizliğin Yerel Ölçekte Oluşumu ................................................ 65 3.4 Kent Hakkı ....................................................................................................... 75 3.5 Mekanın Örgütlenmesinde Eşitlik Arayışları ve Kentsel Muhalefet ............... 78 3.5.1 Liberal eşitlik kuramları ............................................................................ 79 3.5.2 Anti – kapitalist eşitlik kuramları ve kentsel muhalefet ........................... 83 4. MEKANIN ÖRGÜTLENMESİNDE EŞİTSİZLİK KAVRAMI : İSTİKLAL CADDESİ ÖRNEĞİ ................................................................................................ 97 4.1 Araştırmanın Yöntemi ...................................................................................... 97 4.2 Caddenin Cumhuriyet Öncesi Gelişimi .......................................................... 100 4.3 Caddenin Cumhuriyet Dönemindeki Mekansal Gelişimi .............................. 103 4.3.1 1925 – 1945 Yılları arasında ulus devletin kurumsallaşması süreci ....... 106 4.3.2 1945 – 1960 Yılları arasında sermayenin millileştirilmesi politikaları ... 109 4.3.2.1 Varlık vergisi .................................................................................... 109 4.3.2.2 6-7 Eylül 1955 olayları .................................................................... 114 4.3.3 1960 – 1980 Yılları arasındaki yaygın birikim dönemi ve Beyoğlu’nda kentsel sorunların ortaya çıkması ..................................................................... 114 4.3.4 1980 Sonrası neo-liberal gelişme dönemi ve sınıfa dayalı mekansal eşitsizlik yapısı ................................................................................................. 117 4.3.4.1 İstiklal Caddesi'nin farklı kullanımları ............................................. 123 4.3.4.2 Mekanın ekonomi politiği bağlamında İstiklal Caddesi'nin değerlendirilmesi .......................................................................................... 141 4.3.4.3 Kamusal mekanın kontrol ve denetimi ve sosyo mekansal yapı bağlamında İstiklal Caddesi'nin değerlendirilmesi ...................................... 146 4.4 Bölüm Sonucu ................................................................................................ 156 5. SONUÇLAR ....................................................................................................... 159 KAYNAKLAR ....................................................................................................... 167 ix EKLER .................................................................................................................... 173 EK A: AÇIK UÇLU GÖRÜŞME DÖKÜMLERİ ............................................... 173 EK B: İSTİKLAL CADDESİ ÜZERİNE ÇALIŞAN AKADEMİSYENLERLE YAPILAN AÇIK UÇLU GÖRÜŞMELERİN DÖKÜMÜ .................................. 173 ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................ 231 x KISALTMALAR IMF :Uluslararası Para Fonu xi xii ÇİZELGE LİSTESİ Sayfa Çizelge 4.1 : Cumhuriyet dönemi mekansal gelişim modeli. .................................. 104 Çizelge 4.2 : Varlık vergisi ile ilgili satışlar. ........................................................... 111 Çizelge 4.3 : Varlık vergisi ile ilgili satışlar. ........................................................... 112 Çizelge 4.4 : Varlık vergisi ile ilgili satışlar. ........................................................... 113 Çizelge 4.5 : Açık uçlu görüşme sonuçları matrisi. ................................................. 122 Çizelge 4.6 : İstiklal Caddesi'ndeki kullanımlar ve teorik bağlantıları. ................... 124 xiii xiv ŞEKİL LİSTESİ Sayfa Şekil 3.1 : Parkın gönüller tarafından inşa çalışmaları (Url-1). ................................. 85 Şekil 3.2 : People’s Park 'google earth' görünümü. ................................................... 86 Şekil 3.3 : People’s Park güncel görünüm (Url-2). ................................................... 86 Şekil 3.4 : Gezi Parkı'nın mevcut durumu (Url-3). .................................................... 89 Şekil 3.5 : Gezi Parkı yerine inşa edilmesi planlanan yapının 3 boyutlu görseli (Url- 4). ....................................................................................................................... 89 Şekil 3.6 : Occupy Wall Street eyleminde göstericiler (Url-6). ................................ 91 Şekil 3.7 : ‘Occupy’ eylemlerinin yayılmasını gösteren harita (Url-7). .................... 93 Şekil 3.8 : Rebar’ın ilk eylemi, otoparkın belirli bir süre hegemonik kullanımı dışında kullanılması (Url-8). .............................................................................. 95 Şekil 4.1