APOLLOSCHOLEN APOLLO SCHOOLS

12 Willem Witsenstraat 12-14, Amsterdam 1980-1983 Herman Hertzberger (°1932)

De Willemspark- en Montessorischool The Willemspark School and the liggen naast elkaar aan een pleintje. Beide Montessori School are situated in a gebouwen zijn vrijwel identiek en zien er tiny square. Both buildings are almost aan de buitenkant uit als villa’s, waardoor identical. From the outside, they look ze opgaan in de rest van de bebouwing like villas, blending in seamlessly with langs de Apollolaan. Een vierkante the other buildings along Apollolaan. plattegrond telt telkens vier klaslokalen The square floor plan consists of four rond een centrale hal. Verdiepingen liggen classrooms that are arranged around a split-level, dat wil zeggen geschakeerd central hall, with split-level floors above boven elkaar – die opzet past Herman them. The architect and urban planner Hertzberger vaker toe. Als architect en Herman Hertzberger often used this stedenbouwer was hij een uitgesproken design concept. He strongly believed in voorstander van het utopische principe the utopian principle that good design dat goede vormgeving een heilzame, can sometimes have a wholesome, soms beschavende werking kan uitoefenen civilising effect on the mindset and op de houding en vorming van een education of the individual user. Buildings individuele gebruiker. Een gebouw moet must connect people, must bring them helpen om mensen samen te brengen en together. He achieved this objective met elkaar te verbinen. Die ideeën kregen in his design for the Apollo schools, by in het ontwerp van de Apolloscholen adding a spacious stairwell. The large uitwerking in een ruime trappenhal. staircase is used as an auditorium for De grote trap fungeert als auditorium performances, but also as a place where en wordt niet alleen voor voorstellingen children can work individually or in gebruikt, maar ook als een plek waar groups. In a sense, this is Hertzberger’s kinderen individueel of in groepen kunnen contemporary version of the agora werken. Het is Hertzbergers eigentijdse of Greek antiquity as a place for the vertaling van de agora uit de Griekse common life. oudheid als de plaats waar zich het gemeenschappelijke leven afspeelt. 32 SANATORIUM ZONNESTRAAL

22 Loosdrechtse Bos 17, Hilversum 1926-1928 Jan Duiker (1890-1935)

De korte loopbaan van Jan Duiker bracht During his short career, Jan Duiker een aantal markante gebouwen voort, designed a number of eye-catching die we tegenwoordig tot de canon van buildings, which have since become het Nieuwe Bouwen rekenen. Sanatorium icons of New Objectivity architecture Zonnestraal, een van meesterwerken die (‘Nieuwe Bouwen’). The Zonnestraal Duiker samen met Bernard Bijvoet en Jan Sanatorium, one of the masterpieces that Gerko Wiebenga ontwierp, ontsnapte Duiker designed in collaboration with in de jaren negentig ternauwernood Bernard Bijvoet and Jan Gerko Wiebenga, aan de sloophamer. Na zorgvuldige narrowly escaped demolition in the restauratie staat het tegenwoordig op Nineties. After a thorough restoration, de Unesco-werelderfgoedlijst. Het it was added to the Unesco World sanatorium voor tuberculosepatiënten Heritage List. The sanatorium for was een schoolvoorbeeld van het streven tuberculosis patients was a perfect naar ‘licht, lucht en groen’, dat centraal example of the ‘light, air and green space’ stond bij een jonge generatie architecten, an entire generation of young architects, die zich in juni 1928 verenigden in het which joined forces in June 1928 in the internationale architectencongres CIAM. CIAM international architects’ congress, Voor Nederland ondertekenden Gerrit sought to achieve. Gerrit Rietveld, Rietveld, H.P. Berlage en Mart Stam de H.P. Berlage and Mart Stam signed the oprichtingsverklaring. Omdat Jan Duiker declaration of intent on behalf of the in diezelfde periode druk bezig was met Netherlands. During that same period, de oplevering van Zonnestraal, zou hij Jan Duiker was working on completing zich pas twee jaar later aansluiten. Zijn Zonnestraal, which is why he only signed faam was hem intussen vooruitgesneld: the act of association two years later, Zonnestraal werd al tijdens de bouw by which time he was already famous. bezocht door de Finse bouwmeester The Finnish architect Alvar Aalto visited Alvar Aalto die de V-vormige plattegrond the Zonnestraal construction site, overnam in zijn beroemde Paimio subsequently using the V-shaped floor Sanatorium. plan in his famous Paimio Sanatorium. 52 KUBUSWONINGEN CUBE HOUSES

54 Overblaak, Rotterdam 1982-1984 Piet Blom (1934-1999)

Piet Blom was, samen met onder andere Together with Aldo van Eyck (see p. 26) Aldo van Eyck (zie p. 26) en Herman and Herman Hertzberger (see p. 32 & 166), Hertzberger (zie p. 32 & 166), een voorman Piet Blom is one of the leading architects van het structu-ralisme in Nederland. In of structuralism in the Netherlands. A key hun projecten wilden deze architecten principle in their ideas and projects was ‘de menselijke maat’ centraal stellen: ze ‘the human dimension’: was they wanted streefden ernaar grootschalige nieuwbouw- to subdivide large-scale new-build projects projecten op te delen in kleinschalige into smaller units, which people could still units, die voor mensen herkenbaar zouden recognise. The famous Cube Houses are blijven. De fameuze Kubuswoningen zijn a perfect example of that principle. They een mooi voorbeeld van dat principe. were originally built in Helmond in 1974 Ze werden voor het eerst gebouwd als as an experiment. Blom was inspired for een experiment in Helmond, in 1974. De his ensemble of tilted houses on pylons by inspiratie voor het concept van gekantelde Le Corbusier. He positioned the houses kubussen op een paal vond Piet Blom on pylons to create space under them bij Le Corbusier. Door de woningen for shops and other amenities, which op kolommen te plaatsen, ontstond promoted social cohesion. The entrance eronder ruimte voor winkels en andere and stairwell are situated in the hexagonal gemeenschappelijke voorzieningen, die columns. Some of the 36 cube houses and voor meer sociale cohesie zorgden. In de 13 commercial spaces in Rotterdam were zeshoekige kolommen werden telkens de built directly over a busy motorway. Piet toegang en het trappenhuis ondergebracht. Blom’s vision was that this project would In De Blaak werden, deels over een auto- become ‘het Blaakse Bos’ (Blaak Forest), weg, 36 kubus-woningen gebouwd en 13 with each house resembling a tree in a bedrijfsruimten. Volgens de visie van Piet larger forest. Blom zou dit project bekend staan als het Blaakse Bos; iedere woning stond als een boom in het grotere geheel van het bos.

116 EVOLUON

67 Noord Brabantlaan 1A, Eindhoven 1962-1966 Louis C. Kalff (1897-1976) & Leo de Bever (1930-2015)

Als een UFO lijkt het Evoluon neergedaald Evoluon resembles a UFO that has op een keurig Eindhovens grasperk. Deze just landed on a well-tended lawn architectonische uitwerking van Philips’ in Eindhoven. This architectural slogan ‘Triomf der Techniek’ behuisde de manifestation of Philips’s slogan, ‘the tentoonstelling ‘Mens en Vooruitgang’, triumph of technology’, was home to die demonstreerde dat het leven door an exhibition on human progress, which mechanisering en automatisering alleen aimed to demonstrate that life would maar beter en interessanter zou worden. only become better and more interesting Voor Louis Kalff, opgeleid als bouwkundig thanks to mechanisation and automation. ingenieur, volgde dit droomproject op This project was the culmination of the een carrière van bijna veertig jaar als vaste career of the engineer Louis Kalff, who reclame-, product- en lichtontwerper voor trained as a civil engineer, and who Philips. Na zijn pensionering in 1960 werkte worked for Philips for almost forty years hij met architect Leo de Bever deze ultieme as an advertising, product and lighting opdracht uit. Als productontwerper schatte designer. After his retirement in 1960, he Kalff de kracht van een stevige beeldspraak conceived this building with the architect naar waarde. De tentoonstellingsruimte Leo de Bever. As a product designer, Kalff met een vloeroppervlak van 4700 vierkante understood the value of good symbolism. meter is ondergebracht in twee kolossale The 4700 sq.m. exhibition space is schalen met een diameter van 77 meter, die situated in two colossal semi-circular steunen op twaalf V-vormige kolommen. volumes, with a diameter of 77 metres, Die buitenvorm was weliswaar ongekend in which rest on twelve V-shaped columns. de Nederlandse architectuurgeschiedenis, Although this was a pioneering design in maar vertoont wel treffende gelijkenis met Dutch architecture history, the shape bore een serie tafellampen die Kalff in de jaren a striking resemblance to a series of table vijftig had ontworpen. lamps that Kalff designed in the Fifties.

142 CENTRAAL BEHEER KANTOOR- GEBOUW / OFFICE BUILDING

79 Prins Willem-Alexanderlaan 651, Apeldoorn 1968-1971 Herman Hertzberger (°1932)

Het kantoor van verzekeraar Centraal The office building of the Centraal Beheer Beheer in Apeldoorn was een architecto- insurance company in Apeldoorn was the nische uiting van de democratiseringsgolf architectural manifestation of the wave van de late jaren zestig. Herman Hertz- of democratisation of the late Sixties. berger wilde een einde maken aan de The architect Herman Hertzberger had eenvormigheid van eindeloze rijen had enough of the endless and uniform werk- en vergaderruimten langs grijze sequences of meeting rooms and offices anonieme gangen. Werken zou veel along grey anonymous hallways. He felt fijner kunnen zijn, zo vond hij, als er bij de going into work would be much more inrichting van gebouwen rekening werd pleasant if certain social aspects were gehouden met sociale aspecten. Langs factored in during the design and layout of de buitenkant lijkt Centraal Beheer één buildings. On the outside, Centraal Beheer groot gebouw, opgetrokken in betonsteen looks like one large building in concrete maar Hertzberger verdeelde het volume stone, but Hertzberger subdivided the over zestig kleine torenachtige units. volume into sixty small tower units. The Medewerkers kunnen elkaar zien vanaf employees can see each other from the verschillende balkons en ontmoeten various balconies and meet at one of the elkaar op een van de vele koffiepunten. many coffee points. The design ties in with Het ontwerp past in de internationale the international ‘structuralist’ movement, stroming van het structuralisme die in which was represented in the Netherlands Nederland werd vertegenwoordigd door by the Forum group. It was named after de Forumgroep, genoemd naar het the eponymous journal, and had some well- gelijknamige tijdschrift. Naast Hertzberger known members like Hertzberger, Aldo van maakten ook Aldo van Eyck (zie p. 26) en Eyck (see p. 26) and Jaap Bakema (see Jaap Bakema (zie p. 96 & 134) deel uit van p. 96 & 134). These architects opposed the deze groep architecten; zij verzetten zich decay of modernity and the disregards of tegen de verloedering van het Nieuwe human values. Bouwen en de veronachtzaming van menselijke waarden. 166 VAKANTIEHUISJES / HOLIDAY HOMES

84 Zuid- & Noordwester Vlieland — Ankerplaats 36/37, Oost-Vlieland 1999-2000 Abe Bonnema (1926-2001)

In 2015 won Dick Van Wageningen met In 2015, Dick Van Wageningen won the zijn ontwerp voor het Nationaal Militair ‘Abe Bonnemaprijs voor Architectuur’ Museum (zie p. 60) de ‘Abe Bonnemaprijs with his design for the National Military voor Architectuur’. De instelling van deze Museum (see p. 60). The creation of tweejaarlijkse prijs toont hoeveel passie this biennial prize shows how passionate architect Abe Bonnema had voor zijn the architect Abe Bonnema was about vak. Een ander voorbeeld is de 18 miljoen his profession. Another example is the euro die hij na zijn overlijden naliet voor 18 million euros he bequeathed upon de bouw van een architectuurmuseum in his death for the construction of an Leeuwarden, waarvoor hij zelf de locatie architecture museum in Leeuwarden. én de keuze van architect had bepaald. He had already chosen the location and Met dit legaat zou Hubert-Jan Henket the architect himself – it was Hubert-Jan het Fries Museum ontwerpen. Bonnema Henket who designed the Fries Museum bouwde zelf veel in Friesland, maar tot zijn with this bequest. Bonnema ensures that oeuvre behoren ook de hoge toren van he would not be forgotten by designing Nationale Nederlanden in Rotterdam en several buildings in Friesland, as well as het kantoor van de Belastingdienst langs the tall tower of Nationale Nederlanden de A10 West in Amsterdam. Deze huisjes in Rotterdam and the offices of the in de duinen van Vlieland zijn een van International Revenue Service along the zijn laatste projecten. De twee identieke A12 West in Amsterdam. These houses bouwsels kijken uit over de Noordzee en in the Vlieland dunes are among his lijken op te gaan in het landschap – dat is last projects. The two identical cottages dankzij de asymmetrische daken, bekleed have a view of the North Sea and seem in groen gepatineerd koper. Tegelijkertijd to blend in with the landscape, thanks to zijn het eigenwijze, bijna sculpturale the asymmetric roofs, which are clad with vormen. green patinated copper. At the same time, he has created unique, almost sculptural shapes.

176 OP NAAM VAN ARCHITECT / ARCHITECTENBUREAU INDEX NAME OF THE ARCHITECT / ARCHITECTURAL FIRM

Alberts, Ton ______p. 30 Dudok, W.M. ______p. 54 Neutelings, Willem Jan ______p. 58 Van der Vlugt, Leendert ______p. 102, 104 Arets, Wiel ______p. 64, 152 Duiker, Jan ______p. 20, 24, 52, 80 Nouvel, Jean ______p. 94 Van Dongen, Frits ______p. 162 Bakema, Jaap ______p. 96, 134, 166 Eek en Dekkers Architecten ______p. 144 Office for Metropolitan Architecture — Van Embden, S.J. ______p. 114 Beltman, Gerrit ______p. 146 Eek, Piet Hein ______p. 144 OMA ______p. 122, 126 Van Eyck, Aldo ______p. 26, 116, 166 Benthem Crouwel Architects ______p. 128 Groosman, Ernest ______p. 110 ONL ______p. 66 Van Huut, Max ______p. 30 Berlage, H.P. ______p. 10, 20, 22, 52, 84 Hamdorff, Wouter ______p. 70 Oosterhuis, Kas ______p. 66 Van Iterson, Frederik ______p. 148 Bijvoet, Bernard ______p. 52, 138 Hertzberger, Herman ______p. 26, 32, 166 Ortiz, Antonio ______p. 42 Van Klingeren, Frank ______p. 170 Blokland, Piet ______p. 70 Himmelb(l)au, Coop ______p. 172 OTH architecten ______p. 40 Van Ravesteyn, Sybold______p. 106, 128, 158 Blom, Piet ______p. 116 Holt, Gerard ______p. 138 Oud, J.J.P. ______p. 68, 100 Van Schooten, Jeroen ______p. 38, 92, 128 Bodon, Alexander ______p. 28 Holtrop, Anne ______p. 72 Peutz, Frits ______p. 150 Van Tijen, Willem ______p. 108 Bonnema, Abe ______p. 176 Hooykaas, Trude ______p. 40 Prouvé, Jean ______p. 114 Van Wageningen, Dick ______p. 60, 176 Bos, Caroline ______p. 160 Houben, Francine ______p. 98 Quist, Wim ______p. 132 Vermeulen, Do Janne ______p. 92 Brinkman, Johannes ______p. 102, 104 Kaan, Kees ______p. 90 Rapp, Christian ______p. 36 Weeber, Carel ______p. 88 Buijs, Jan ______p. 28, 82 Kalff, Louis C. ______p. 142 Riedijk, Michel ______p. 58 West 8 ______p. 128 Choisy, Jacques ______p. 28, 82 Kollhoff, Hans ______p. 36 Rietveld, Gerrit ______p. 52, 62, 132, 146 Wiebenga, Jan Gerko ______p. 80 Claus en Kaan ______p. 44, 90 Koolhaas, Rem ______p. 122, 126 Roosenburg, Dirk ______p. 140, 174 Wils, Jan ______p. 76 Claus, Felix ______p. 60, 90 Körmeling, John ______p. 136 Schilperoord, Jopp ______p. 118 Zwart, Piet ______p. 84 Coenen, Jo ______p. 36, 120 Koschuch, Patrick ______p. 162 Soeters, Sjoerd ______p. 48 Cruz y Ortiz ______p. 42 Kraaijvanger Architects ______p. 74 Staal, J.F. ______p. 22 Cruz, Antonio ______p. 42 Kramer, Piet ______p. 12, 16, 78 Starck, Philippe ______p. 172 Cuypers, Pierre ______p. 42 Lürsen, Joan ______p. 28, 82 Strasser, E.E. ______p. 84 Dam, Diederik & Partners ______p. 94 Luthmann, J.M. ______p. 164 Struijs, Maarten ______p. 118 De Bazel, Karel ______p. 18 Maaskant, Hugh ______p. 50, 108, 112 UNStudio ______p. 124, 160 De Bever, Leo ______p. 142 Mecanoo ______p. 98 Uytenhaak, Rudy ______p. 34 De Klerk, Michel ______p. 12, 14, 16 Meier, Richard ______p. 86 Van ‘t Hoff, Robert ______p. 68 De Lucchi, Michele ______p. 172 Mendini, Alessandro ______p. 172 Van Berkel, Ben ______p. 124, 160 Dekkers, Iggie ______p. 144 Merkx+Girod ______p. 156 Van den Broek, Jo ______p. 96, 134 Delugan-Meissl, Elke ______p. 44 Meyer, Roberto ______p. 38, 128 Van der Laan, Dom Hans ______p. 154 Delugan, Roman ______p. 44 MVRDV ______p. 46, 56, 130 Van der Mey, Jo ______p. 12 Dok architecten ______p. 168 MVSA ______p. 38, 92, 128 Van der Pol, Liesbeth ______p. 168

178 179 Radiozendstation / Transmission Station Kootwijk, Apeldoorn: BJARNE MASTENBROEK — SeARCH – search.nl Julius Maria Luthmann Must-see project: Skewed Stolp boerderij / farmhouse, Jisp, Friesland Hoge Raad der Nederlanden, Den Haag: KAAN Architecten Woningwetwoningen / Housing Act houses Van Beuningenstraat, Amsterdam: J.E. van der Pek ERIK MATTIE — Architectuurhistoricus Bureau M&DM – mdm-advies.nl Woningen / Housing Pieter Lodewijktakstraat (De Dageraad), Amsterdam: Michel de Klerk & Piet Kramer Koopmansbeurs / Stock exchange, Amsterdam: Hendrik Petrus Sanatorium Zonnestraal, Hilversum: Jan Duiker, Bernard Bijvoet & Berlage Jan Gerko Wiebenga Woningcoöperatie / Socialist housing Eigen Haard (‘Het Schip’ / Openluchtschool / Open air school, Amsterdam: Jan Duiker ‘The Ship’), Amsterdam: Michel de Klerk Van Nellefabriek / factory, Rotterdam: Johannes Brinkman & Huis / House Sonneveld, Rotterdam: Leendert van der Vlugt & Leendert van der Vlugt Johannes Brinkman Luchthaven Schiphol / Airport, Amsterdam: NACO, Marius Rietveld Schröderhuis, Utrecht: Gerrit Rietveld Duintjer, Frans de Weger Nirwana flatgebouw / apartment building, Den Haag: Jan Duiker & Kantoren- en wooncomplex / Offices and housing complex Jan Gerko Wiebenga De Rotterdam, Rotterdam: OMA (Office for Metropolitan Radiozendstation / Transmission Station Kootwijk, Apeldoorn: Architecture) Julius Maria Luthmann Bioscoop / Cinema Cineac: Jan Duiker Raadhuis / Town Hall, Hilversum: Willem Marinus Dudok INA MEIJER & MATTHIJS VAN CRUIJSEN — Studio InaMatt – www.ina-matt.com Van Nellefabriek / factory, Rotterdam: Johannes Brinkman & Must-see project: Boederij / Farmhouse Pingjum, Friesland Leendert van der Vlugt Landmark ‘It Goddeloas Fiersicht’, Dokkum-Drachten: Groothandelsgebouw, Rotterdam: Hugh Maaskant & Next Architects Willem van Tijen Station Rotterdam-Centraal, Rotterdam: Benthem Crouwel Architects e.a. Schooltuin / School garden De Buitenkans, Roosendaal: RO&AD Architecten Creative and social workspace De Ceuvel, Amsterdam: Space&Matter Tankstation / Petrol Station, Den Bosch: A. Meijlink Silodam, Amsterdam: MVRDV Renovatie / Renovation Rijksmuseum, Amsterdam: Cruz y Ortiz

190 191