1.Pdf (1.779Mb)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
TÜRKĠYE CUMHURĠYETĠ ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TEMEL ĠSLAM BĠLĠMLERĠ ANABĠLĠM DALI ARAP DĠLĠ VE BELAGATĠ BĠLĠM DALI PROF. DR. MEHMET FUAT SEZGĠN’ĠN ARAP-ĠSLAM LĠTERATÜRÜNE KATKISI Yüksek Lisans Tezi ġeyma Nur Ünal ANKARA 2020 TÜRKĠYE CUMHURĠYETĠ ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TEMEL ĠSLAM BĠLĠMLERĠ ANABĠLĠM DALI ARAP DĠLĠ VE BELAGATĠ BĠLĠM DALI PROF. DR. MEHMET FUAT SEZGĠN’ĠN ARAP-ĠSLAM LĠTERATÜRÜNE KATKISI Yüksek Lisans Tezi ġeyma Nur Ünal Tez DanıĢmanı: Prof. Dr. Salih Zafer Kızıklı ANKARA 2020 BEYÂN SAYFASI TÜRKĠYE CUMHURĠYETĠ ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ’NE Prof. Dr. Salih Zafer Kızıklı danıĢmanlığında hazırladığım “Prof. Dr. Mehmet Fuat Sezgin‟in Arap-Ġslam Literatürüne Katkısı (Ankara 2020)” adlı yüksek lisans tezimdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranıĢ ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu, baĢka kaynaklardan aldığım bilgileri metinde ve kaynakçada eksiksiz olarak gösterdiğimi, çalıĢma sürecinde bilimsel araĢtırma ve etik kurallarına uygun olarak davrandığımı ve aksinin ortaya çıkması durumunda her türlü yasal sonucu kabul edeceğimi beyan ederim. Tarih: 30.06.2020 ġeyma Nur Ünal ONAY SAYFASI TÜRKĠYE CUMHURĠYETĠ ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TEMEL ĠSLAM BĠLĠMLERĠ ANABĠLĠM DALI ARAP DĠLĠ VE BELAGATĠ BĠLĠM DALI ġeyma Nur Ünal PROF. DR. MEHMET FUAT SEZGĠN’ĠN ARAP-ĠSLAM LĠTERATÜRÜNE KATKISI Yüksek Lisans Tezi Tez DanıĢmanı: Prof. Dr. Salih Zafer Kızıklı Tez Jürisi Üyeleri Adı ve Soyadı Ġmzası Prof. Dr. Salih Zafer KIZIKLI ……………………………... Doç. Dr. YaĢar DAġKIRAN ……………………………... Dr. Öğr. Üyesi Ġbrahim FĠDAN ……………………………... Tez Savunması Tarihi: 29.06.2020 ÖNSÖZ Prof. Dr. Mehmet Fuat Sezgin; hayatının önemli bir kısmını; dünya kütüphanelerini gezmekle geçiren, tıpkı bir arkeolog gibi tozlu raflar arasında kaybolmuĢ ve unutulmaya yüz tutulmuĢ kıymetli eserleri gün yüzüne çıkaran bir bilim tarihçisidir. Arap-Ġslam yazınına (Schrifttum) ait değerli yazmaları keĢfedip, bunların tarihini (Geschichte) ortaya koyan Sezgin, evrensel bilim tarihinde, yaklaĢık 800 yıla tekabül eden karanlık bir dönemi aydınlığa kavuĢturmuĢtur. Nitekim o, bu sürecin; Arap-Ġslam medeniyetinin muazzam baĢarılarını ifade ettiğini kanıtlamıĢ ve bilim tarihini adeta yeniden yazılmaya muhtaç bırakmıĢtır. Sezgin‟in özgün fikirlerini bir araya getirdiği eseri, hayatı boyunca üzerinde çalıĢtığı Geschichte des arabischen Schrifttums (GAS) adlı baĢyapıtıdır. Arap-Ġslam yazın tarihini ele aldığı bu çalıĢmada Sezgin, Arap-Ġslam bilimlerinin geliĢtirdiği ve dahi icat ettiği hemen her disiplini irdelemiĢtir. XVII ciltte mütalaa ettiği alanlar arasında, Arap-Ġslam literatürünün (Literatur) önemi, tartıĢılmazdır. Biz bu çalıĢmamızda Sezgin‟in, Arap-Ġslam yazını ve bilimlerinin bir parçası olan Arap-Ġslam literatürü alanına sağladığı katkıları ortaya koymayı hedefledik. Zira onun, Arap-Ġslam literatürünün mahiyeti ve tarihini anlamak için sunduğu orijinal fikirleri, görmezden gelinemezdi. Ayrıca hayatının eseri olan GAS‟ın kendisiyle baĢladığı (I. ile II. ciltler) ve sona erdiği (XVI. ile XVII. ciltler) bu konu; Sezgin‟in bilim tarihi serüveninin ilk ve son durağını görmemiz açısından da değerlidir. Prof. Dr. Mehmet Fuat Sezgin‟in Arap-Ġslam Literatürüne Katkısı adını verdiğimiz bu çalıĢma, Ģüphesiz pek çok kimsenin desteği ile tamamlanabilmiĢtir. Burada özellikle beni bu konuya yönelten, akabinde çalıĢmamın bütün safhalarında yakın ilgileriyle bana yol gösteren kıymetli danıĢman hocam Sayın Prof. Dr. Salih Zafer I Kızıklı‟ya Ģükranlarımı sunuyorum. Öte yandan Prof. Dr. Mehmet Fuat Sezgin ile çalıĢmıĢ değerli bilim insanları; Sayın Dr. Peter Starr, Sayın Dr. Eckhard Neubauer ile Sayın Dr. Hatice Dilek Güldütuna‟ya desteklerinden ötürü müteĢekkirim. Ayrıca Ankara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi‟ndeki burada tek tek isimlerini sayamayacağım birçok hocama, bilimsel desteklerini esirgemediklerinden dolayı teĢekkür ediyorum. Nihayetinde her zaman olduğu gibi bu çalıĢmamda da beni destekleyen değerli aileme ve dostlarıma Ģükran borçluyum. ÇalıĢmanın yararlı olmasını diliyorum. ġeyma Nur Ünal Ankara - 2020 II ĠÇĠNDEKĠLER BEYÂN SAYFASI .......................................................................................................... 4 ONAY SAYFASI ............................................................................................................ 5 ÖNSÖZ ............................................................................................................................. I KISALTMALAR .......................................................................................................... VI GĠRĠġ ............................................................................................................................... 8 1. PROBLEM DURUMU .......................................................................................... 8 2. ARAġTIRMANIN KONUSU VE ÖNEMĠ ........................................................... 8 3. ARAġTIRMANIN AMACI .................................................................................. 9 4. ARAġTIRMANIN SINIRLILIKLARI ............................................................... 10 5. ARAġTIRMANIN YÖNTEMĠ ........................................................................... 11 6. ARAġTIRMANIN PLANI .................................................................................. 12 7. KAVRAMLAR ................................................................................................... 12 BĠRĠNCĠ BÖLÜM: EDEBĠYAT ĠLE BAġLAYAN BĠR BĠLĠM TARĠHĠ YOLCULUĞU - MEHMET FUAT SEZGĠN’ĠN HAYATI ..................................... 14 1. MEHMET FUAT SEZGĠN‟ĠN TÜRKĠYE YILLARI ......................................... 14 1.1. DOĞUMU VE AĠLESĠ ................................................................................ 14 1.2. TAHSĠL HAYATI ....................................................................................... 15 1.2.1. ĠLKOKULDAN ĠSTANBUL ÜNĠVERSĠTESĠ EDEBĠYAT FAKÜLTESĠN‟DEN MEZUNĠYETĠNE KADAR ............................................. 15 1.2.2. ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ ĠLAHĠYAT FAKÜLTESĠ‟NDE ASĠSTANLIK DÖNEMĠ ..................................................................................... 16 1.2.3. ĠSTANBUL EDEBĠYAT FAKÜLTESĠNE DÖNÜġÜ ............................ 18 2. MEHMET FUAT SEZGĠN‟ĠN ALMANYA YILLARI ...................................... 19 2.1. FRANKFURT ÜNĠVERSĠTESĠ DÖNEMĠ ................................................. 20 2.2. MARBURG ÜNĠVERSĠTESĠ DÖNEMĠ..................................................... 20 2.3. ĠSTANBUL ÜNĠVERSĠTESĠ‟NE DÖNÜġ................................................. 21 2.4. FRANKFURT ÜNĠVERSĠTESĠ‟NE DÖNÜġ............................................. 21 2.5. URSULA STEĠN ĠLE EVLĠLĠK.................................................................. 22 2.6. GAS‟IN ĠLK CĠLDĠNĠN YAYIMLANMASI ............................................. 23 2.7. KRAL FAYSAL ÖDÜLÜ ........................................................................... 23 2.8. INSTITUT FÜR GESCHICHTE DER ARABISCH-ISLAMISCHEN WISSENSCHAFTEN‟IN (ARAP-ĠSLAM BĠLĠMLER TARĠHĠ ENSTĠTÜSÜ) KURULUġU ........................................................................................................... 24 2.9. MUSEUM DES INSTITUTES FÜR GESCHICHTE DER ARABISCH- ISLAMISCHEN WISSENSCHAFTEN‟IN (ARAP-ĠSLAM BĠLĠMLER TARĠHĠ ENSTĠTÜSÜ MÜZESĠ) KURULUġU ................................................................... 24 2.10. BIBLIOTHEK DES INSTITUTES FÜR GESCHICHTE DER ARABISCH- ISLAMISCHEN WISSENSCHAFTEN‟IN (ARAP-ĠSLAM BĠLĠMLER TARĠHĠ ENSTĠTÜSÜ KÜTÜPHANESĠ) KURULUġU ...................................................... 25 III 2.11. ĠSTANBUL ĠSLAM BĠLĠM VE TEKNOLOJĠ TARĠHĠ MÜZESĠ‟NĠN KURULUġU ........................................................................................................... 25 2.12. PROF. DR. FUAT SEZGĠN – ĠSLAM BĠLĠM TARĠHĠ ARAġTIRMALARI VAKFI‟NIN KURULUġU ..................................................................................... 27 2.13. PROF. DR. FUAT SEZGĠN - ĠSLAM BĠLĠM TARĠHĠ ENSTĠTÜSÜ‟NÜN KURULUġU ........................................................................................................... 27 2.14. PROF. DR. FUAT SEZGĠN - ĠSLAM BĠLĠM TARĠHĠ ARAġTIRMALARI VAKFI YAYINEVĠ‟NĠN KURULUġU ................................................................. 27 2.15. PROF. DR. FUAT SEZGĠN VE DR. URSULA SEZGĠN BĠLĠMLER TARĠHĠ KÜTÜPHANESĠ‟NĠN KURULUġU ....................................................... 28 2.16. GAS‟IN SON CĠLTLERĠ (XVIII. ĠLE XIX. CĠLT) VE SEZGĠN‟ĠN VEFATI ................................................................................................................... 29 2.17. 2019 PROF. DR. FUAT SEZGĠN – ĠSLAM BĠLĠM TARĠHĠ YILI ........... 31 3. HOCALARI VE ETKĠLENDĠĞĠ ġAHSĠYETLER ............................................. 33 3.1. ANNE CEMĠLE HANIM VE BABA MEHMET MĠRZA EFENDĠ .......... 33 3.2. HELLMUT RĠTTER (1892-1971) ............................................................... 34 3.3. CARL BROCKELMANN (1868-1956) ...................................................... 35 3.4. MUHAMMED HAMĠDULLAH (1908-2002) ............................................ 37 3.5. BAZI XX. YÜZYIL BĠLGĠNLERĠ ............................................................. 39 3.6. ĠBNU‟N-NEDÎM (ö. 385/995) ..................................................................... 40 3.7. ORYANTALĠST „SELEFLER‟ ................................................................... 41 3.8. ġARKĠYATÇI DOSTLAR .........................................................................