Amsterdam en Basketbal

Eeuwen in beweging Amsterdam en Basketbal

190509_052019 Eeuwen in beweging Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging

Eeuwen in beweging 1 Inhoudsopgave

Inleiding De Amsterdamsche Maatschappij Basketbal in het De Het FAMOS Voor Jongemannen Concertgebouw Kersttoernooi

4 6 8 10 14

Basketbal in De bevrijder op het basketbalplein Dick Schmüll Rinus Michels The Harlem oorlogstijd Globetrotters

16 18 20 22 24

Basketbal op het Museumplein De eerste Piet Leegwater Het olympische basketbaltoernooi sporthal dat nooit doorging

26 30 32 34

Het WK rolstoelbasketbal Het Centrum voor Topsport en BC Apollo Jesper Jobse Onderwijs opgericht

36 40 44 46

Nederlandse vrouwen in Ton Boot De hybride stad Colofon de Amerikaanse competitie

48 50 54 56

2 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 3 Inleiding

l bijna een eeuw is Amsterdam met Dat omslagpunt ligt na de Tweede Abasketbal verbonden. Van de lokale Wereldoorlog, toen de Canadese basketbalpleintjes waar kinderen hun bevrijders de sport een nieuwe impuls eerste gooien tot de grote sport- gaven. Ondertussen ontwikkelde zich uit hallen waar basketbalspelers worden het leed van de Tweede Wereldoorlog opgeleid tot professionals: basketbal een nieuwe vorm van de sport: het is stevig verankerd in de stad. Op het rolstoelbasketbal. Met de oprichting van Museumplein, in het hart van Amster- de Nederlandse Bond door dam, komen het laagdrempelige spel Dick Schmüll in 1947 professionaliseerde en de professionele competitie bij elkaar. de sport. In Amsterdam begon het besef Daar biedt het basketbalplein sinds door te breken dat sportvoorzieningen 1954 een openbare leerschool voor een wezenlijke verrijking waren van meerdere generaties basketbalspelers, de stad. In toenemende mate maakten waaronder Ton Boot. Maar ook vormde publieke basketbalpleinen de sport het plein in 2017 het levendige toneel toegankelijk voor Amsterdammers, van de FIBA 3x3 Europe Cup en in 2019 terwijl moderne sporthallen de sport van de 3x3 World Cup. de overdekte ruimte gaven die het nodig had. De bakermat van het Amsterdamse basketbal ligt in het verenigingsgebouw De afgelopen jaren heeft basketbal in van de Amsterdamsche Maatschappij Amsterdam een nieuwe vlucht genomen. Voor Jongemannen, waar in 1930 de Aanstormende talenten, zoals Emese Hof allereerste demonstratiewedstrijd basket- en Laura Cornelius, worden sinds 2009 bal georganiseerd werd. De jaren daarop opgeleid door Topsport Amsterdam om werd de sport opgenomen in de school- deel te nemen aan de internationale toernooien van middelbare scholen en competitie. De oprichting van BC Apollo maakten Amsterdammers zo al op jonge Amsterdam in 2011 gaf Amsterdam weer leeftijd kennis met de sport. Toch bleef een waardige deelnemer van landelijke basketbal de eerste jaren vooral een wedstrijden. Met de internationale sport om naast meer serieuze sporten competities op het Museumplein, te beoefenen, bijvoorbeeld door de en met zo’n 200 basketbalpleintjes en Basketbal op het Museumplein. Onbekende fotograaf, 1955, Stadsarchief Amsterdam befaamde voetballer Rinus Michels. 29 basketbalclubs, is de sport inmiddels Terwijl Amsterdam in de loop van de niet meer weg te denken uit de stad. 20ste eeuw uitbreidde, groeide basket- Amsterdam en basketbal zullen in de bal ook op: van een hobby die op kleine toekomst zeker verbonden blijven! schaal werd beoefend tot een professio- nele sport met de daarbij behorende ruimte.

4 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 5 1930 De Amsterdamsche Maatschappij Voor Jongemannen

De opkomst van basketbal in Amsterdam is lang gefrustreerd door korfbal, dat als Hoofdingang van het een pure Nederlandse sport werd beschouwd. verenigingsgebouw van de Amsterdamsche Maatschappij voor Jongemannen aan de In 1903 bezocht een Amerikaanse corres- damsche Maatschappij Voor Jongeman- Stadhouderskade. pondent van Het Algemeen Handelsblad nen, die in 1928 een nieuw pand betrok Onbekende fotograaf, 1928, een basketbalwedstrijd in Kentucky. aan het Leidse Bosje. Daar was ook een Stadsarchief Amsterdam Het leverde één van de oudste beschrij- ruimte voor zaalsporten, zodat in januari vingen van deze sport op in de Neder- 1930 de eerste basketbalwedstrijd kon landse taal. ‘ledere partij telt 5 spelers worden georganiseerd. voor de korfballers, maar meer ook niet. het tijdschrift Sport in Beeld in 1932 een en het doel is den bal in een klein De nieuwe sport sloeg alleen maar aan beetje genoeg van kreeg: ‘Waarom staan mandje, eenige meters boven den grond De basketballers tegen de korfballers in Amsterdam, om pas na de Tweede de sportredacteuren toch zoo huiverig te werpen. De bal is zoo groot als die In deze begintijd werd basketbal be- Wereldoorlog ook daarbuiten wortel ten opzichte van al het nieuwe, van al wat welke bij het voetbalspel gebruikt wordt, schouwd als een leuke wintertraining te schieten – met dank aan Canadese zich baan breekt, van al wat ontluikt en maar mag niet getrapt, alleen van den soldaten. ontbolstert? Waarom is men zoo sèc ten een naar den ander geworpen worden. aanzien van honkbal en basketbal, van Elkaar aanpakken is verboden, de spelers ‘Waarom staan de sportredacteuren pingpong en badminton?’ mogen elkaar slechts tegenhouden.’ toch zoo huiverig ten opzichte van al het nieuwe, van al wat zich De basketballers speelden ondertussen Leuk voor de training baan breekt, van al wat ontluikt en gewoon door. In 1931 volgde de oprich- Dit verhaal zorgde niet voor de door- ontbolstert?’ ting van de eerste club, natuurlijk bij de braak van basketbal, want die sport was AMVJ. Op 8 januari 1934 was in dit pand begin vorige eeuw volkomen onbekend In oktober 1930 deed een team met ook de eerste competitiedag met vijftien in ons land. Zelfs korfbal moest nog Nederlandse korfballers in het AMVJ- ploegen, waarvan zeven (!) van de AMVJ beginnen aan zijn opmars. In 1920 zou pand mee aan enkele demonstratie- zelf. Zo werd basketbal eindelijk een een proefwedstrijd worden gespeeld wedstrijden tegen een Engels basketbal- serieuze sport in ons land, meer dan tussen Nederlandse korfballers en team, waarbij de korfballers veel moeite dertig jaar nadat de sport voor de eerste Amerikaanse basketballers op de hadden met de regels. ‘Een pas loopen keer in een Nederlandse krant stond. Olympische Spelen dat jaar in Ant- is geoorloofd’, merkte sporttijdschrift De werpen, maar dat ging niet door. Corinthian op. ‘Solospel eveneens, doch In 2019 bestaat AMVJ Basketball dan is men verplicht den bal na elken pas trouwens nog steeds, spelend in het In de jaren erna waren er wel verschillen- te laten stuiten. De Hollanders werden Sportcentrum Ookmeer. Het oude de demonstraties, zoals in 1924 bij de door dit dribbelen herhaaldelijk verrast.’ onderkomen aan het Leidse Bosje is Militaire Gymnastiek- en Sportschool in Demonstratiewedstrijd in het AMJV-gebouw. inmiddels eigendom van de NH Hotel Utrecht. De echte doorbraak is echter te Vereenigde Fotobureaux N.V., 1930, Ook de meerderheid van de sportjourna- Group. danken aan de AMVJ, voluit de Amster- Stadsarchief Amsterdam listen had niets met het basketbal, waar

6 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 7 1931 Basketbal in het Concertgebouw

In de jaren dertig werd er in het Concertgebouw aan basketbal gedaan om de sport meer bekendheid te geven. Voor de eerste keer deden ook vrouwen mee.

In de beginjaren werd basketbal niet heel met ruim 300 sporters uit verschillende serieus genomen door de rest van de disciplines, ‘naast verschillende systemen sportwereld. Nederland was een korfbal- lichaamsoefeningen voor jong en oud, land. Met alleen demonstratiewedstrijden allerlei sportieve oefeningen, waaronder in het AMVJ-pand lukte het niet om de allernieuwste’. Zelfs zwemmers en dit sportisolement te doorbreken. Op roeiers deden eraan mee, alhoewel 13 februari 1931 kondigde Het Algemeen zonder water. ‘Een bonte mengeling’, Handelsblad daarom iets nieuws aan: vond het Handelsblad, ‘maar een ‘ledere Baskettball-liefhebber ziet thans vroolijke en levendige aanblik! Geen met belangstelling den avond van wonder, dat de talrijke toeschouwers Zaterdag 18 April tegemoet, op welken de schare stoere knapen een spontaan avond een Baskettballwedstrijd [sic] applaus verwelkomden.’ zal gespeeld worden tusschen de sterkste A.M.V.J.-ploeg en een zeer sterk De afsluitende basketbalwedstrijd was Londensch vijftal, in het Concertgebouw.’ stevig, ‘waarin de Engelschen zich Turnwedstrijden in het Concertgebouw. Van de basketbalwedstrijden in het Concertgebouw behendiger en productiever toonden. zijn geen foto’s bekend. Vereenigde Fotobureaux N.V., 1930, Stadsarchief Amsterdam Deze internationale basketbalwedstrijd De A.M.V.J.-ers bleken echter flinke was heel bijzonder, een belangrijk vorderingen te hebben gemaakt. Het moment om de sport onder de aandacht einde kwam met een 26 – 10 overwinning AMVJ gelijk met 8 – 8, een uiterst merk- Al die propaganda heeft gewerkt, want te brengen. Dat hiervoor het Concert- voor de gasten.’ waardige uitslag voor deze sport. in 1934 startte de eerste basketbal- gebouw werd uitgekozen, maakte het competitie, overigens alleen met helemaal speciaal, alhoewel er op deze De eerste vrouwenbasketbalwedstrijd Het belangrijkste was echter dat er Amsterdamse clubs en één uit Bussum. locatie vaker sportevenementen zijn Twee jaar later was er opnieuw zo’n voor de eerste keer vrouwenbasketbal- Zelfs vanuit andere sporten was belang- geweest. In 1916 bijvoorbeeld waren er evenement van de AMVJ in het Concert- wedstrijden waren. De namen van de stelling, vanuit maar liefst zes korfbal- in Amsterdam de Nationale Olympische gebouw, waar onder meer Schwingball speelsters en de uitslag weten we helaas clubs: D.T.V., D.E.D., D.V.D., Oosterpark, Spelen, omdat de internationale variant en Medicinball werden gedemonstreerd niet, want dat stond niet in de krant. K.V.D. en Olympia (uit Bussum). En dan wegens de oorlog was afgelast. Het – toen populair, maar nu vergeten. Verder Op 21 april 1933 werd er in ieder geval was er nog een handbalclub, die zich had Concertgebouw was toen het onderko- was er een volleybalwedstrijd, ook een gespeeld in het Turngebouw, het huidige ingeschreven. men voor schermen, boksen, worstelen sport waar de AMVJ heel belangrijk voor Jeugdtheater De Krakeling. Een dag erna en gewichtheffen. is geweest. stonden de vrouwen in het Concertge- Na de eerste moeilijke jaren werd bouw, waarschijnlijk dezelfde speelsters basketbal dan eindelijk serieus genomen Een bonte mengeling Het basketbal was wederom de afsluiter, als in het Turngebouw. Deze culturele in de sportwereld, overigens vooral in De basketbalwedstrijd van 1931 was het ditmaal met een Belgische tegenstander. instellingen zijn daarmee de wieg van het Amsterdam. Met dank aan de demon- slotstuk van een demonstratie-avond Tegen de Brusselse Athletic Club speelde vrouwenbasketbal! stratiewedstrijden in het Concertgebouw.

8 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 9 1934 De Apollohal: een fantasie van ijzer

In 1934 werd de Apollohal geopend, later het onderkomen van de Amsterdamse basketbalcompetitie. De architect maakte veel indruk door zijn gebruik van daglicht.

Door de propagandawedstrijden in het nieuwe verlangens, die nieuwe opgaven Concertgebouw groeide de belangstel- stellen, en van nieuw-weten en kunnen, ling voor basketbal snel. Het AMVJ-pand dat nieuwe middelen schept. En ten werd te klein om de competitie te slotte een wereld van den nieuwen herbergen, maar gelukkig werkte de geest.’ Amsterdamse architect Albert Boeken (1891 – 1951) twee kilometer zuidwaarts In 1933 begon hij aan de bouw van de aan een nieuwe hal. Apollohal in het gebied tussen het Zuider Amstelkanaal, de Apollolaan en de Boeken was bijzonder geïnteresseerd in Stadionweg. Toen een verslaggever van sport en de mogelijkheden die dit bood Het Algemeen Handelsblad een jaar later voor de architectuur. Hij was erg positief voor de eerste keer het pand betrad, over de groeiende belangstelling voor stond hij aan de grond genageld. ‘Er is lichaamsbeleving, ‘een terugkeeren tot één ding dat direct opvalt: het licht, het De Apollohal, gezien vanaf de Apollolaan. de schoonheid der natuur en een krachtige sterke diffuse licht’, schreef hij Paul Guermonprez, 1934, Stadsarchief Amsterdam gezonde verruiming der levensvisie’. op 27 september 1934. ‘Meer dan één In 1935 schreef hij dat sport een grote tennishal hebben wij in verschillende invloed had op ‘den aanleg der steden’, landen van Europa gezien. Van geen van iets waar de vermogende bewoners waarvoor maar liefst 36 verenigingen zichtbaar in de nieuwe buitenwijken. deze is ons de impressie van zooveel licht uit de nabije omgeving helemaal niet zich hadden ingeschreven, inmiddels De Apollohal was zijn bijdrage hieraan. bijgebleven.’ op zaten te wachten. Anton Mussert ook met voetballers en ijshockeyers. organiseerde er graag politieke bij- Op de eerste dag waren er zeventien Er was licht Ook opvallend was dat er op een eenkomsten voor de NSB, net zoals wedstrijden, verdeeld over vijf velden. De Amsterdamse architect was gefasci- oppervlakte van 3.400 vierkante meter de communisten. De ene keer marcheer- ‘Over het algemeen was het spelpeil van neerd door de werking van licht, voor geen enkele pilaar was. Het gebouw, dat den de bruinhemden door de dure wijk; den eersten avond niet hoog te noemen’, hem een symbool van vrijheid. ‘Hoe aanvankelijk werd gebouwd voor tennis de andere keer werd de buurt over- vond Het Algemeen Handelsblad. dikwijls vergeet men, ofschoon de en exposities, werd een ‘fantasie van spoeld door communisten met hun beteekenis van licht en lucht in woning ijzer’ genoemd. rode vlaggen. Het was gedaan met de De hoop was dat dit snel zou verbeteren en andere bouwwerken voor de gezond- rust in de Apollobuurt. in de nieuwe hal, maar na twee jaar heid van den mensch vaststaat, te letten Marcheren door dure straten moesten de basketballers alweer verhui- op dezen factor. De nieuwe wereld van Al snel na de officiële opening bleek de Op 9 november 1938 waren in de zen vanwege de aanleg van een ijsbaan. den architect is niet een wereld van ande- Apollohal vanwege zijn omvang uiter- Apollohal de eerste wedstrijden voor Terug naar de AMVJ, terug naar af. re vormen, maar zij is een wereld van mate geschikt voor massabijeenkomsten, de stedelijke basketbalcompetitie,

10 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 11 Wedstrijd van Nederland tegen Luxemburg in de Apollohal, die beslist zou worden met 43-58. J.D. Noske/Anefo, 1956, Nationaal Archief

12 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 13 1937 Het FAMOS Kersttoernooi

Dankzij de FAMOS-toernooien werd basketbal een populaire sport bij Amsterdamse Barlaeus Gymnasium genomen om vooraf de spelregels te scholieren. Alleen het Barlaeus Gymnasium was er niet zo goed in. In 1937 was de eerste FAMOS Driehoeks- bekijken, zodat ze die ‘al spelende ontmoeting voor Amsterdamse middel- moesten leren’. In 1941 was er weinig bare scholen, ‘welke niet alleen diverse verbeterd. ‘Het is bijna een traditie In 1929 kwam er een eigen onderkomen FAMOS, wat voor veel scholieren de takken van sport inhouden, doch ook geworden, dat het Barlaeus Gymnasium met verschillende velden voor de eerste kennismaking is geweest. Het was wedstrijden in welsprekendheid, muziek, niet kan basketballen’, mopperde de Federatie van Amsterdamse Scholen nog wel de kleinste sport, want aan de teekenen, opstel-maken, enz’. Het schoolkrant. ‘Waarom wordt bij ons op voor Ontspanning en Sport – kortweg FAMOS Sportweek van 1937 deden maar Barlaeus Gymnasium presteerde vanaf school nooit dit spel beoefend? Ik geloof FAMOS. Deze organisatie was drie jaar 25 basketballers mee. Het enthousiasme het begin erg goed met zelfs eindzeges niet, dat er onoverkomelijke bezwaren eerder opgericht als onderdeel van de was aanzienlijk groter dan de kennis van in 1939, 1940 én 1941 – in het laatste zijn. Het mag zo niet langer!’ AMVJ en werd al snel de drijvende kracht de spelregels. ‘Met gevolg’, zo schreef jaar overigens vooral door de kennis- achter schoolsport in de hoofdstad. Het Algemeen Handelsblad, ‘dat het spel onderdelen. Rock-and-roll-hysterici meermalen zeer veel overeenkomst had Na de oorlog werd de Driehoeksontmoe- Basketbal was één van de sporten bij met rugby’. Deze scholieren waren vooral goed in ting bekend als het FAMOS Kersttoernooi volleybal, want het team van het Barlaeus met jaarlijks honderden deelnemers en won in 1940 ongeslagen het toernooi. duizenden bezoekers. In de jaren vijftig Misschien kwam dat wel door de directe ontstonden echter vechtpartijen tussen nabijheid van het AMVJ-gebouw aan de scholieren en de politie. ‘Een kleine andere kant van het Leidseplein, want groep rock-and-roll-hysterici brengt het daar is ook het Nederlandse volleybal toernooi thans in gevaar’, aldus Het begonnen. Het zou zomaar kunnen dat Parool van 9 januari 1957, ‘en dreigt zo sommige gymnasiasten van het Barlaeus duizenden goedwillende, gezonde, daar veel vrije tijd hebben doorgebracht sportieve jongens en meisjes te beroven met volleyballen. In de schoolkrant Suum van een evenement, waarvan de pedago- Cuique werd er in ieder geval veel over gische betekenis en waarde niet hoog geschreven, net als over turnen, hockey genoeg kunnen worden aangeslagen.’ en voetbal. Na aanhoudende vechtpartijen werd ‘Het is bijna een traditie geworden, het Kersttoernooi afgeschaft, maar dat het Barlaeus Gymnasium niet kan mede dankzij Jaap Pelk, voormalig basketballen.’ hoofd Dienst voor de Sport in Amster- dam Noord, kwam er in 1978 een nieuw In basketbal was het team van het schoolbasketbaltoernooi. Inmiddels is Barlaeus dan weer helemaal niet goed, Pelk gepensioneerd, maar nog steeds ondanks het AMVJ-gebouw om de hoek. bezig om de jeugd te enthousiasmeren Toen de spelers van dit team zich voor basketbal. In 2012 werd hij lid Het FAMOS-toernooi eindigt in tumult onder middelbare scholieren. meldden voor de Driehoeksontmoeting van de Orde van Oranje Nassau als Kuijsten/Anefo, 1954, Nationaal Archief van 1940 hadden ze niet eens de moeite eerbetoon voor zijn inzet.

14 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 15 1940 Basketbal in oorlogstijd

De Amsterdamse basketballers hadden een nieuw onderkomen nodig tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat moesten ze delen met de Duitse oorlogsmachine.

Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog Nood breekt wetten. Alhoewel er was Amsterdam de enige stad van ons eigenlijk te weinig ruimte was in de zaal land met een basketbalcompetitie. van de AMVJ werd die toch de nieuwe ‘Opmerkelijk is het’, schreef Revue der speelplek. De wedstrijdduur werd Sporten op 20 oktober 1941, ‘dat er nog speciaal hiervoor ingekort naar twee keer geen Ned. Basketball Bond bestaat.’ één kwartier om zo meer wedstrijden Maar goed: ‘Zoolang er alleen in de mogelijk te maken. En in plaats van één hoofdstad gespeeld wordt, is voor de speelavond per week kwamen er twee: leiding de Amsterdamsche commissie de woensdag en de donderdag. Onder voldoende, doch uit algemeen organisa- deze omstandigheden kwam er een torisch oogpunt zal er van bevoegde competitie in dezelfde zaal waarin de Affiche van het zijde binnenkort toch wel op de stichting sport in 1930 was begonnen. Nederlandsche van een landelijken bond worden Arbeidsfront, aangedrongen.’ Het Algemeen Handelsblad maakte afdeling Lichamelijke wekelijks melding van de uitslagen en op Opvoeding, waarop Geen speelruimte 18 oktober 1940 bleek dat er inderdaad basketbal wordt Omdat basketbal in die tijd nog een een kortere speeltijd was ingevoerd. aangeprezen. wintersport was, werd er geen lopende Daarmee liep het Amsterdamse basket- Onbekende maker, competitie verstoord door de Duitse bal noodgedwongen vooruit op een 1944, Beeldbank inval. Toch doemde er al in september ontwikkeling in de Franse sport, want WO2 – NIOD 1940 een probleem op, want de Apollo- ruim een jaar later werden ook daar de hal was niet meer beschikbaar voor de speeltijden ingekort, ‘zoolang de oorlog basketballers. Er werd daar een ijsbaan duurt’. En dan niet alleen bij het basket- Luftwaffe; een jaar later gevolgd door de te buiten om de lichamelijke ontwikkeling geopend en zodoende was er verder bal, maar ook bij voetbal, rugby, tennis, Feldluftzeuggruppe. De basketballers op zoo breed mogelijke basis te bevor- geen ruimte meer. Dat was een enorm boksen en worstelen. Voor de wegwed- van de AMVJ moesten hun onderkomen deren. Wij wekken onze leden op een probleem, want in die hal werden op strijden van wielrenners werden kortere dus delen met de bezetters. ruim gebruik hiervan te maken.’ zaterdagavond tien tot vijftien wedstrij- trajecten vastgesteld – allemaal door de den gespeeld. ‘De Turnhal aan de oorlogsomstandigheden. In de zomer van 1943 werd de AMVJ Het tegendeel lijkt het geval, want vanaf Marnixstraat, de A.M.V.J.-zaal aan het zelfs geïnfiltreerd door de nationaalsocia- dat moment zijn er geen meldingen meer Leidscheboschje en andere gymnastiek- Delen met de Duitsers listen, zo schreef De Zwarte Soldaat, het van competitiewedstijden in Amsterdam. zalen zijn te klein voor meer dan één Het AMVJ-pand was meteen na de inval lijfblad van de Weerafdeling van de NSB. Pas na de Bevrijding leefde deze sport basketballveld’, aldus Revue der Sporten. gevorderd door de Duitse oorlogsmachi- Zo hadden ze meteen de beschikking weer op, mede dankzij Canadese Het leek er even op dat er die winter niet ne. In juni 1940 kwam daar het Luftgau- over een mooie sportlocatie. ‘Met dit soldaten. zou worden gebasketbald. kommando, de facilitaire dienst van de doel trachten wij alle mogelijkheden uit

16 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 17 1945 De bevrijder op het basketbalplein

‘Sport zal snel herrijzen’, schreef Het Parool twee weken na de Bevrijding. Dankzij Canadese soldaten was dat inderdaad het geval.

In de laatste oorlogsjaren was er geen tie vrij beschikbaar was. ‘Niemand trok basketbalcompetitie meer in Amsterdam. zich iets van de spelregels aan’, schreef Misschien deden er wat Amsterdammers Het Vrije Volk daarom, ‘omdat niemand stiekem mee in Rotterdam, want daar ze kende.’ Pas na een bezoek van enkele was toen een ondergrondse competitie. ervaren Amsterdamse spelers met kennis van zaken ging het spelpeil omhoog. Huib van Mastrigt Welke Amsterdammers dat zijn geweest, De Rotterdamse sportschool Kralingen weten we helaas niet, maar de kans is lag bij de ijsbaan en werd in oktober groot dat dit enkele basketballers waren, 1941 geopend door Huib van Mastrigt die niet meer terecht konden in het (1932 – 2013). ‘Sedert drie jaar heeft AMVJ-pand. deze school ondergronds haar sport beoefend’, aldus Het Parool over de Canadese soldaten basketballers die daar speelden. En dat Na de eerste bevrijdingsfeesten waren Bevrijdingsfeesten met het Canadees Muziekkorps bij het gemeentehuis. was niet zonder gevaar geweest, meldde het vooral de Canadese soldaten, die Onbekende fotograaf, 1945, Stadsarchief Amsterdam Het Vrije Volk in november 1945: ‘Er werd het basketbal nieuw leven inbliezen. Er vorige winter een competitie gespeeld, zaten enkele professionele spelers bij, waaraan 17 heren- en 7 damesafdelingen van wie we helaas hun namen niet meer ten een enorme bijdrage geleverd aan inmiddels was overgenomen door de deelnamen. Enkele malen moest deze weten. Het was weer mogelijk om in het het Rotterdamse spel: ‘Buitengewoon Engelse bevrijders. Deze sport was zo competitie onderbroken worden in AMVJ-pand te spelen, dat overigens in veel hebben de spelers geleerd van de weer teruggekeerd naar haar bakermat. verband met razzia’s of andere Duitse desolate toestand was achtergelaten. Canadezen, toen deze na de Bevrijding In januari 1946 vertrokken de Engelsen maatregelen. Zelfs werd tweemaal een Op 24 mei was er een basketbaltoernooi in Rotterdam kwamen. Van hen leerde en kon de AMVJ eindelijk weer in haar inval gedaan tijdens de oefenavonden.’ in de sportzaal van het Hoofdbureau van men de moderne Amerikaanse regels.’ eigen onderkomen terecht. Bij binnen- Politie, inclusief een team van Canadezen. komst werden de leden aangenaam ‘Niemand trok zich iets van de Canadese sportweek verrast, omdat de vorige gebruikers zo spelregels aan, omdat niemand ze In diezelfde tijd speelden de Rotterdamse In november 1945 waren er door heel het vriendelijk waren geweest om het kende.’ basketballers eindelijk eens bovengronds. land activiteiten vanwege de Sportweek meubilair achter te laten. Een mazzeltje, Op 10 juni was er een toernooi met een Nederland – Canada. In Amsterdam want het materiaal was nog in goede Deze ondergrondse basketballers in Amsterdamse ploeg en een Canadese bijvoorbeeld was er ijshockey in de staat. Met dank aan de geallieerde Kralingen hadden geen idee wat de ploeg, waarbij het wederom onbekend Apollohal en American football in het soldaten kregen de Nederlandse basket- regels waren en deden maar wat. Het is met welke spelers. Dat is jammer, want Olympisch Stadion. Voor het basketbal ballers zo de steun, die nodig was voor was ook niet de tijd waarin deze informa- volgens Het Vrije Volk hebben die solda- werd het AMVJ-pand uitgekozen, dat het eerste naoorlogse herstel.

18 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 19 1947 Dick Schmüll en de Nederlandse Basketball Bond

Dick Schmüll heeft enorm veel voor het basketbal betekend. In 1947 richtte hij de basketbalbond op, in hetzelfde jaar dat hij ook al met de volleybalbond begon. Dick Schmüll, oprichter van de Nederlandse Basketball Bond, demonstreert Op 22 februari 1947 kwamen er vanuit en hij was erbij toen deze organisatie in sportoefeningen. heel Nederland basketballers naar het 1928 een nieuw gebouw kreeg’, schreef Onbekende fotograaf, ca. AMVJ-gebouw om te praten over de Kees van Tilborg in de Canon van de 1935, particuliere collectie oprichting van een basketbalbond. De Lichamelijke Opvoeding. aanwezigheid van Dick Schmüll (1908 – 1990) was vanzelfsprekend, want hij was In 1937 werd Schmüll algemeen sport- Er was echter nóg een dwingende nood- de deur staat en dat de mens — helaas al decennia betrokken bij deze sport. leider van de AMVJ, maar de oorlog zaak voor een basketbalbond en dat was — slechts zo weinig tijd heeft om te Op 15 juli 1947 was de daadwerkelijke veranderde alles. ‘Ik kreeg de keuze voor- de deelname van Nederlandse teams aan spelen. Maar het aantal spelende mensen oprichtingsvergadering van de Neder- gezet’, zei hij in 1987 tegen Mart Smeets. internationale evenementen, zo had de op de wereld is groter dan welk leger, landse Basketball Bond. ‘Of blijven en voor de Jugendsturm gaan internationale basketbalfederatie FIBA dat door welke natie dan ook op de been werken of vertrekken. Geen moeilijke tegen Schmüll gezegd. Deze koepel- gebracht zou kunnen worden. Misschien ‘De spelende mens heeft getoond keuze. Ik vertrok naar Haarlem waar ik organisatie had in 1946 en 1947 nog is de sport wel een medium waardoor een wereldburger te kunnen zijn.’ aan het Kennemer les ging geven.’ oogluikend toegestaan dat Nederland beter begrip der volkeren tot stand meedeed aan de Europese kampioen- gebracht zou kunnen worden. En Sportleider Twee sportbonden schappen, maar zonder bond kon dat daarmee ben ik dan toch nog een Schmüll werd in 1908 geboren in In 1947 was Schmüll betrokken bij het niet langer. idealist’. Nederlands-Indië, maar kwam al op begin van de basketbalbond. Enkele vijfjarige leeftijd naar Amsterdam voor maanden later richtte hij ook de volley- In die tijd was Schmüll ook bondscoach. Schmüll verwees daarbij ook uitgebreid een gedegen opleiding. Hij woonde op balbond op. ‘Waarom ik dat deed? Alhoewel zijn team niet meedeed aan naar de geschiedenis van de sport. En zo de Leidsekade, om de hoek van het Gewoon omdat ik me bezighield met de Olympische Spelen van 1952, was hij hield hij al in 1953 een pleidooi voor AMVJ-gebouw. ‘Gedurende heel zijn allerlei organisatorische werkzaamheden, er zelf wél bij als de organisator van het diepgaand wetenschappelijk en historisch jeugd sportte Schmüll fanatiek bij AMVJ dat deed ik voor de oorlog al.’ basketbaltoernooi. Hij kreeg er het Kruis onderzoek naar de rol van sport. ‘Wellicht van Verdienste voor, een officiële Finse zou men het verschijnsel van de sport onderscheiding. dan niet meer verfoeien of vereren, doch naar de juiste waarde kunnen schatten.’ De spelende mens Gedurende heel zijn leven heeft Schmüll de sociale waarde van sport benadrukt. ‘De spelende mens heeft getoond een wereldburger te kunnen zijn’, schreef hij in 1952 in Het Parool. ‘Ik weet dat na elk spel de harde werkelijkheid weer voor

20 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 21 1947 Het basketbalrecord van Rinus Michels

Rinus Michels is één van de beste voetbaltrainers die Nederland ooit heeft gehad. Hij was ook een goede basketballer.

Als coach van Ajax en het Nederlands basketbalstatisticus en in die hoedanig- elftal heeft Rinus Michels (1928 – 2005) heid dook hij een opmerkelijk bericht een onuitwisbare indruk gemaakt op het op uit het communistische dagblad internationale voetbal. Aan het begin van De Waarheid van 11 maart 1947. Het zijn sportieve loopbaan viel hij ook op in was een verslag van de hoofdstedelijke andere sporten, zoals basketbal. basketbalwedstrijd tussen Ajax en FAMOS, waar de ploeg van Michels al Bert Hiddema schreef erover in zijn snel met een achterstand van 12-0 werd biografie van Michels. Zo had de auteur geconfronteerd. een gesprek met Piet Ouderland (1933 – 2017), die niet alleen bij Ajax en Oranje Michels zuchtte eens diep, veroverde heeft gespeeld, maar ook in het nationa- de bal en scoorde tien minuten aaneen le basketbalteam. ‘Die kon heel aardig aan de lopende band. Hij hield pas op Rinus Michels op het voetbalveld in het Olympisch Stadion. basketballen’, zei Ouderland over toen Ajax met 22-12 leidde. ‘Het record Joop van Bilsen/Anefo, 1954, Nationaal Archief Michels. ‘Ik kwam niet bij de bal als hij doelpunten maken is waarschijnlijk hem liet stuiteren. En hoog springen maandagavond gebroken door den naar de baskets bij de rebound, een Ajacied Michels’, aldus De Waarheid, ‘ Aan het einde van dat jaar verhuisde in de krant stond, want daarna ging superatleet.’ die in tien minuten twee en twintig Michels naar Groningen vanwege de het alleen nog maar over zijn loopbaan doelpunten scoorde.’ Zo werd Ajax militaire dienst, om daar te worden als voetballer. Alleen op een ijskoude Eind jaren veertig speelde Michels bij kampioen van de derde klasse. opgenomen door basketbalclub SMLO, voetbalzondag in 1955 trok Michels nog Ajax niet alleen in het voetbalteam, maar voluit School Militaire Lichamelijke een keer basketbalschoenen aan, samen deed daar ook aan basketbal. In die tijd ‘Die kon heel aardig basketballen. Opvoeding. Hij was toen al een bekende met de andere voetballers van Ajax, die was het nog heel gebruikelijk dat er bij Ik kwam niet bij de bal als hij hem liet voetballer van Ajax, zo merkte Het toen een thuiswedstrijd speelden tegen sportclubs aan verschillende sporten stuiteren.’ Nieuwsblad van het Noorden op. Enschede. Zo hadden de Amsterdam- werd gedaan. Johan Cruijff bijvoorbeeld Als spelverdeler had hij bij SMLO een mers meer grip op het bevroren voetbal- speelde in het Ajax-honkbalteam, net als Groningen grote rol en won met zijn team zelfs het veld dan hun tegenstanders. Grijnzend zijn broer Henny. Vijf jaar later speelde Michels nog steeds regionale kampioenschap. De landstitel won Michels die wedstrijd met 3-0 met in Amsterdam, maar inmiddels voor ging aan de neus van de militairen één doelpunt via zijn hoofd. Record basketbalclub Herly. En met succes, want voorbij vanwege een gebrek aan tech- Jacob Bergsma is manager Topsport- in maart 1952 werd hij opgenomen in niek, althans zo oordeelde De Volkskrant. Dat was dan wel geen record, zoals in evenementen bij Topsport Amsterdam. het Amsterdamse jeugdteam. Het was meteen ook zo’n beetje de 1947, maar voldoende voor de winst. In zijn vrije tijd staat hij bekend als laatste keer dat Michels als basketballer

22 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 23 1951 The Harlem Globetrotters in Amsterdam Grappenmakers Wie kan er tevreden zijn met surrogaat Gelukkig kwam Het Vrije Volk eind als hij de smaak van echte koffie nog in The Harlem Globetrotters speelden in 1951 voor de eerste keer in Amsterdam. dat jaar met goed nieuws: The Harlem de mond heeft?’ Kortom: de Amerikaan- Dat was in het Olympisch Stadion, nog in de openlucht. Globetrotters kwamen toch naar se basketballers waren té goed! Nederland, zowel naar Amsterdam als Rotterdam! ‘We zouden er het Neder- Apollohal landse basketball een machtig stuk mee Nog twee keer werd er in het Olympisch omhoog wippen.’ Een half jaar later Stadion een show gegeven, in 1957 en bleek de krant het bij het juiste eind te 1961, maar tijdens het laatste optreden hebben, want op 4 juni speelden The regende het wel erg hard. Het volgende Harlem Globetrotters in het Olympisch bezoek van de Globetrotters in Amster- Stadion. dam in 1962 vond daarom dan ook binnen plaats, in de Apollohal. Dat die ‘Waar de bal precies bleef, was ruimte wat kleiner was dan het enorme niet alleen voor hun tegenstanders, stadion was juist een voordeel, schreef maar ook voor scheidsrechter en De Tijd De Maasbode. ‘Met een verba- de twaalfhonderd toeschouwers vaak zingwekkend gemak’, oordeelde deze een grote vraag.’ krant in het verslag over de show van The Harlem Globetrotters, ‘toverden Ruim 7.000 toeschouwers kwamen er zij gisteravond de meest kolderachtige om te kijken naar de show van de bal- patronen in hun razendsnelle aanvalsspel. goochelaars. De meeste aandacht was Waar de bal precies bleef, was niet alleen voor Reece Goose Tatum als grootste voor hun tegenstanders, maar ook voor grappenmaker van allemaal. ‘Hij heeft scheidsrechter John Fox en de twaalfhon- enorm grote handen’, zag Het Nieuws- derd toeschouwers in de Amsterdamse The Harlem Globetrotters in het Olympisch Stadion. blad van het Noorden, ‘waarin de bal Apollohal vaak een grote vraag.’ Dave Brinkman/Anefo, 1961, Nationaal Archief bijna verdwijnt.’ De Telegraaf was er niet van onder de indruk en vond het hele- Sinds hun oprichting in 1926 hebben de maal niets: ‘Het mocht wat! Het zijn Harlem Globetrotters meer dan 26.000 In 1950 werd basketbal vooral in Amster- dan enige beroepsvoetballer ter wereld’. artiesten, clowns, jongleurs, die daarbij showwedstrijden gespeeld in ruim 120 dam gespeeld, ondanks de oprichting Waarom waren die wonderspelers niet ook nog basket-ball speelden.’ landen. De laatste keer tot nu toe dat van de nationale bond drie jaar eerder. naar Nederland gehaald om een show de balgoochelaars een demonstratie- De Leeuwarder Courant vond het dan te geven, mopperde de krant op 14 juli De vraag was alleen, zo dacht Het wedstrijd in Amsterdam speelden was ook jammer dat Nederland niet werd 1950. ‘Onze Nederlandse korfballers Algemeen Handelsblad dat wél lyrisch op 30 maart 2016 in Sporthallen Zuid. bezocht door The Harlem Globetrotters zouden ervan genoten hebben en was over de demonstratie, of er nu In 2019 brengen ze overigens wel weer – een team van professionals ‘waarvan de trouwens ook de andere sportmensen uit inderdaad meer mensen aan basketbal een bezoek aan Nederland, maar alleen spelers salarissen verdienen van 16.000 ons land.’ zouden doen. ‘Wij geloven echter, dat in Rotterdam en Almere. Binnen, om niet tot 38.000 gulden per seizoen, dus meer het effect omgekeerd evenredig zal zijn. opnieuw nat te regenen.

24 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 25 1954 Basketbal op het Museumplein

Complete generaties basketballers hebben op het Museumplein gespeeld, de plek tot concreet resultaat heeft geleid. Na al vervolmaakt zijn spel al spelend.’ Of van het WK 3x3 basketball in 2019. die toespraken mochten de jongeren met Gunter van den Berg, met 1 meter 65 de bal het plein op. één van de kleinste Nederlandse basket- balinternationals ooit. ‘Ik leerde het vak Het Museumplein is zo’n beetje de jaren vijftig hoogstens wat basketbalpa- Pleintjesbasketbal op het Museumplein’, zei hij in 1960, beginplek van alle sporten in ons land. len in de grond op braakliggende terrein, Op dit basketbalplein groeiden hele het jaar van zijn debuut in Oranje. De eerste officiële atletiekwedstrijd werd zoals in 1951 bij de Jozef Israëlskade. generaties op, zoals Ton Boot, die op daar gehouden, net als de eerste Omdat er verder nergens iets leuks te 11 maart 1959 in Het Parool in een In 2019 is er nog steeds basketbal op hockeywedstrijd. En in 1893 lag achter doen was, trok de jeugd uit pure bal- uitgebreid artikel werd geïntroduceerd het Museumplein. Precies 65 jaar na het Rijksmuseum een ijsbaan voor het dadigheid door de stad. Het Algemeen als zeer talentrijk, maar met een moeilijk de opening van dit veld is juist daar het eerste officiële WK allroundschaatsen. Handelsblad deed daarom een oproep karakter. ‘Hij speelt in zijn vrije tijd WK 3x3 basketball, op de plek waar voor een speciaal speelterrein: ‘Een regelmatig op het Museumplein, of het basketbal voor de eerste keer de Op dit plein zocht het basketbal de terrein dat voor dit doel al zo voor de elders; hij traint eigenlijk niet maar buitenlucht opzocht. buitenlucht op. In 1954 werd het be- hand ligt is het voormalige ijsclubveld roemde pleintje in gebruik genomen, op het Museumplein. Ten slotte is dat alhoewel deze sport er zeven jaar eerder nu een drassig, nutteloos stuk grond, al werd beoefend tijdens een demonstra- waar iedereen zich maar aan ergert.’ tieve sportweek om erop te wijzen dat er ‘van Rijkswege’ meer belangstelling ‘Ik leerde het vak op het moest komen voor recreatie. ‘Ook de Museumplein.’ leden van een basketballclub demon- streerden hun sport’, schreef De Waar- Op 16 oktober 1954 werd dit verzoek heid op 7 juli 1947. ingewilligd met de ingebruikname van basketbal- en volleybalvelden. ‘De Oprukkende betonwoestijn drumband Oranje Nassau sloeg er zijn Deze sportweek bracht echter niet de mooiste roffels voor’, aldus De Waarheid, gewenste belangstelling van het Rijk – ‘en er was zelfs een opmars der athleten, integendeel. In de jaren van de Weder- een veertigtal jongens en meisjes, dat opbouw wilde dat alleen maar huizen, met ongeduld het einde der toespraken wegen en industrie bouwen. Een natio- verbeidde.’ De Basketballbond waar- naal bouwverbod uit 1942 (!) voor nieuwe schuwde ondanks de festiviteiten gymnastieklokalen bleef gewoon nogmaals voor het schreeuwende tekort gehandhaafd, onder protest van de aan ruimte voor spel en sport. Wethou- sportwereld. Veel bestaande sportfacili- der Goos van ’t Hull sprak daarop de teiten werden genadeloos verzwolgen hoop uit dat er bij het Olympisch Stadion door de oprukkende betonwoestijn. een grote sporthal zou komen – verwij- zend naar een discussie die toen al een Het basketbal- en volleybalveld op het Museumplein met links het Rijksmuseum. De gemeente Amsterdam ramde begin kwart eeuw woedde en uiteindelijk nooit G.L.W. Oppenheim, 1957, Stadsarchief Amsterdam

26 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 27 Basketbal op het Museumplein met op de achtergrond het Rijksmuseum. Onbekende fotograaf, 1959, Stadsarchief Amsterdam

28 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 29 1965 De eerste sporthal

Twintig jaar na de Bevrijding kwam in Amsterdam de eerste sporthal. Eindelijk kreeg in Amsterdam, maar in heel Nederland. nemen, zo lichten b. en w. hun voorstel de sport weer aandacht van de autoriteiten. De enige twee positieve uitzonderingen toe, deze hal overdag zo nodig te doen waren Eindhoven en Enschede, omdat gebruiken door leerlingen van openbare daar het plaatselijke bedrijfsleven de en bijzondere onderwijsinrichtingen. financiering voor nieuwe sportfaciliteiten ‘s Avonds en gedurende de weekeinden regelde. zal de hal ter beschikking worden gesteld van de diverse sportverenigingen, In 1962, zo meldde de Sportraad waarvan de leden in Amsterdam een Amsterdam, waren er 3.358 basketballers zaalsport beoefenen.’ in Amsterdam, verdeeld over 2.158 mannen en 1.200 vrouwen. Deze sport ‘Een paal, die eigenlijk een was in tien jaar met maar liefst vijftig halve eeuw geleden in de grond procent gegroeid en was daarmee bijna had moeten verdwijnen.’ even groot als korfbal. Een korfbal- legende als Annie Böhne was daar niet Een half jaar later volgde de definitieve blij mee. ‘Ze wordt zelfs kwaad als ze goedkeuring van het Rijk; op 5 november zich herinnert meegeholpen te hebben sloeg sportwethouder P.J. Koets de die sport in Nederland bekend te eerste paal. ‘Een paal, die eigenlijk een maken’, schreef Het Parool in 1975 halve eeuw geleden in de grond had over haar bijdrage aan het basketbal. moeten verdwijnen’, merkte Het Alge- meen Handelsblad nog maar eens op. De naoorlogse basketballers werden ‘Want uit 1913 dateert het eerste plan maar met moeite gehuisvest, omdat er voor een Amsterdamse sporthal.’ nergens een sporthal was. Sinds 1913 werd die wens dan wel keer op keer Op 24 april 1965 was de officiële De sporthal aan de Van Hogendorpstraat. J.M. Arsath Ro’is, 1969, Stadsarchief Amsterdam uitgesproken, maar helaas nooit tot opening van de hal, die twee primeurs uitvoering gebracht. Tot diep in de jaren kende. Het was namelijk de eerste zestig moesten zaalsporters uit Noord sporthal met geheel kunstmatig licht, In 1913 werd er een commissie in Spectaculaire groei en de Westelijke Tuinsteden minstens zodat er steeds met dezelfde belichting Amsterdam benoemd om de mogelijkhe- De sport had het moeilijk in de Weder- twintig kilometer reizen om hun sport kon worden gesport. Verder had het den te onderzoeken voor de aanleg van opbouw na de Tweede Wereldoorlog, te beoefenen – heen en weer naar de gebouw een verende vloer, omdat uit een sporthal. Pas vijftig jaar later leverde want alle aandacht van de autoriteiten RAI of de Apollohal! onderzoek was gebleken dat hierdoor dit concreet resultaat op, want op ging uit naar woningen, wegen en blessures worden voorkomen bij basket- 18 oktober 1963 stuurde de Dienst der industrie. Tegelijkertijd kwamen er meer Zaalsporten ballers en volleyballers. Publieke Werken een brief aan de N.V. sporters, die steeds moeilijker waren te Begin 1962 werd deze impasse door- Harke de Vries met de opdracht om voor huisvesten. Een schreeuwend tekort aan broken met een krediet voor de eerste Twintig jaar na de Bevrijding was dan ruim een half miljoen gulden een sporthal faciliteiten werd door de autoriteiten sporthal van Amsterdam, in de Van eindelijk de wederopbouw voor de sport te bouwen aan de Van Hogendorpstraat. stelselmatig genegeerd – niet alleen Hogendorpstraat. ‘Het ligt in het voor- begonnen.

30 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 31 1976 Piet Leegwater leidt olympische finale

Piet Leegwater was manager-directeur van de Albert Heijn op Plein 40-45. In zijn ‘Ik vond het zo’n vrije tijd was hij de beste basketbalscheidsrechter ter wereld. grote eer, dat ik dat toch effe wilde meepakken.’ Op 1 augustus 1976 werd Piet Leegwater team een scheidsrechter moest leveren’, uit Amsterdam aangewezen als scheids- zei hij tegen Wijnker over het begin van rechter voor de basketbalfinale op de zijn loopbaan. Als hij niet op reis was, Olympische Spelen tussen de Verenigde werkte hij als manager-directeur van de Staten en Joegoslavië. Enkele uren later Albert Heijn op Plein 40-45. hoorde hij dat zijn vader was overleden, drie weken na de dood van zijn moeder. Na Dick Schmüll was Leegwater de twee- Wat de bekroning moest zijn van de de Nederlandse basketbalscheidsrechter internationale loopbaan, werd opeens op de Olympische Spelen. In de Naismith een persoonlijk drama. Memorial Basketball Hall of Fame hangt zijn shirt van de finale van 1976. ‘Ik heb drie, vier uur in een metro Piet Leegwater vooraf- gezeten’, zei Leegwater in 2008 tegen In 1972 speelde Leegwater als mede- gaand aan een wedstrijd journalist Igor Wijnker. ‘Kriskras door werker ook al een rol in de finale tussen tussen Mercasol Leiden de stad, het kon me niet schelen waar ik de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie, en Buitoni Haarlem. uitkwam’. Hij twijfelde of hij de finale nog één van de beruchtste wedstrijden ooit Peter Smeets, 1976, wel kon fluiten na de dood van zijn vader. op de Olympische Spelen. De eindstand Topsport Amsterdam ‘Dat was heel moeilijk, maar je moet het stond op het bord, maar Renato William afwegen. Ik kon hem niet meer levend Jones van de internationale basketbal- maken en een vliegmachine was ook niet bond zette eigenhandig de klok een paar ter toen hij ooggetuige was van het te leiden. In 2008 was hij er nog steeds voorhanden. Daar heb ik allemaal wel seconden terug, waarna de Russen alsnog bloedige einde van de Palestijnse verbaasd over: ‘Dat zo’n eenvoudige naar geïnformeerd. En aan de andere wonnen. gijzelingsactie op het militaire vliegveld Nederlandse boerenlul al die wedstrijden kant vond ik het zo’n grote eer, dat ik Fürstenfeldbruck. ‘We stonden achter mag fluiten.’ En dat dan ook nog eens op dat toch effe wilde meepakken.’ Na een Leegwater had in die chaos een gesprek een hek en toen hebben we de klap het hoogtepunt van de Koude Oorlog. moeilijk begin slaagde hij erin om de met Jones, waarin hij beweerde dat die gezien.’ Drie dagen later floot hij ‘Sport en politiek waren gescheiden’, wedstrijd tot een goed einde te brengen. Russische bal inderdaad telde. Tegenover ondanks de schrik toch de wedstrijd zei Leegwater hierover, maar ondertussen Wijnker nuanceerde Leegwater zijn rol: ‘Ik om de bronzen medaille; weer een dag weigeren de Amerikanen nog steeds München was een klankbord voor Jones, meer niet.’ later was hij bij de finale. om die zilveren medaille van 1972 in Leegwater was in 1976 al een levende ontvangst te nemen. legende als basketbalscheidsrechter met Koude Oorlog Uit respect vroegen de Amerikanen en drie decennia aan internationale ervaring. Sowieso was München 1972 al een bijzon- de Russen hem daarna om een speciale Leegwater overleed in 2011 op 78-jarige ‘Het was noodgedwongen, omdat ieder der bewogen plek geweest voor Leegwa- serie van negen onderlinge wedstrijden leeftijd.

32 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 33 1992 Het olympische basketbaltoernooi dat nooit doorging

Amsterdam wilde de Olympische Spelen van 1992 organiseren. Het basketbal zou worden gespeeld in de RAI.

Tijdens de Olympische Spelen van de jaren dertig waarvoor de Apollohal en 1928 in Amsterdam stond basketbal de oude RAI moesten wijken. niet op het programma. Toch was het bijna een demonstratiesport geweest, Het IOC wees de Spelen van 1952 echter omdat het op de groslijst stond, samen toe aan Helsinki, waarmee de Amster- met lacrosse, handbal en pelota, een damse ambitie na een uiterst kort leven Baskische variant van het kaatsen. in de prullenbak belandde. Tot in de jaren ‘Na veel beraadslagingen en afwegin- zestig werd er nog heel veel vergaderd gen’, meldde het officiële rapport van over het Sportpaleis, maar uiteindelijk Amsterdam 1928 echter, ‘viel de keuze werd het nooit gebouwd. op lacrosse, dat was voorgesteld door het Canadese Olympische Comité.’ Amsterdam 1992 De uitbreiding van de RAI ging door ondanks de bekendmaking dat de Olympische Spelen Begin jaren tachtig probeerde Amster- van 1992 niet in Nederland zouden plaatsvinden. ‘Als je een dergelijk toernooi dam het met de Olympische Spelen van Frans Busselman, 1987, Stadsarchief Amsterdam binnen je grenzen kunt krijgen, 1992. In de eerste plannen van 5 maart moet je het doen.’ 1984 werd de RAI aangewezen voor de indoorsporten, en daarmee ook basket- dat het basketbaltoernooi in de RAI zal gulden, maar dat was wel inclusief de Sportpaleis op het Scheldeplein bal, met ruimte voor 12.000 toeschou- plaatsvinden. Daar moeten eenmalige andere binnensporten in de RAI: turnen, In 1947 stelde Amsterdam zich kandidaat wers. Rotterdam was in die tijd trouwens voorzieningen voor worden getroffen en volleybal, schermen en worstelen. voor de Spelen van 1952, volgens ook beschikbaar, waarbij het basketbal dat drukt niet op accommodaties die wij burgemeester D’Ailly om dankbaarheid in de Groenoordhal in Leiden had moeten gebruiken.’ Net als in 1952 werden de Spelen van te tonen voor de steun van bevriende moeten zijn. 1992 niet aan Amsterdam vergeven, naties tijdens de Bevrijding en Wederop- In de definitieve plannen waren er 76 maar kreeg Barcelona deze eer. Extra bouw. Een plan was er alleen niet, want Voorzitter Cor Onrust van het district basketbalwedstrijden bedacht om in de jammer voor de Nederlandse basketbal- tussen de officiële kandidatuur en het Amsterdam van de Nederlandse Basket- RAI te spelen, waarvan veertig voor de liefhebbers, want net in dat jaar deed het besluit van het Internationaal Olympisch ball Bond was positief over de plannen mannen. De Hollandhal werd aangewe- ‘Dream Team’ van de Verenigde Staten Comité (IOC) lag maar één maand. van zijn stad, overigens als één van de zen voor de finales met een capaciteit voor de eerste keer mee aan de Olympi- Behalve gebruik te maken van al bestaan- weinigen in de hoofdstedelijke amateur- voor 12.000 toeschouwers. In de Europa- sche Spelen met supersterren als Magic de locaties als het Olympisch Stadion en sport. ‘Als je een dergelijk toernooi hal zouden de andere wedstrijden Johnson, Michael Jordon en Larry Bird. het Wagener Stadion zou er een Sport- binnen je grenzen kunt krijgen, moet je worden gespeeld voor maximaal 7.000 Die hadden in de RAI kunnen spelen, paleis op het Scheldeplein komen – óók het doen. Nadelige consequenties mogelijke bezoekers. De kosten hiervoor maar dat olympische basketbaltoernooi voor basketbal. Het was een oud idee uit verwacht ik er niet van. Ik heb begrepen werden geschat op twintig miljoen werd dus nooit gehouden.

34 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 35 2006 Het WK rolstoelbasketbal

Het WK rolstoelbasketbal van 2006 vond plaats in de Sporthallen Zuid, precies Nederlandse Basketball Bond (NBB) Zuid uniek als locatie met twee zalen en vijftig jaar nadat het Amsterdamse publiek voor de eerste keer met deze sport had Heel bijzonder is dat rolstoelbasketbal een goede logistiek.’ De Apollohal was kennisgemaakt. in 1978 werd opgenomen binnen de de trainingslocatie. structuur van de basketbalbond. Rob Verheuvel uit Diemen had zich hiervoor Het evenement van 2006 was ook ‘Eerst wilden de ingezet als bondscoach van het rolstoel- bedoeld als afscheid van een generatie leerlingen niet in team, samen met bondsvoorzitter Jan toppers in het rolstoelbasketbal aan het de rolstoel. Berteling, bondsdirecteur Wim Mateboer, eind van hun loopbaan. Nog één mooi Daarna wilden ze Ton Kloek, Chris Tak en het echtpaar toernooi voor eigen publiek, dat dan er niet meer uit.’ Gerda en Ernie Penseel. ‘Uniek in de ook met duizenden op de tribunes zat wereld’, oordeelde de bond in een – ondanks de concurrentie van het WK jubileumboek uit 1991. ‘Dit initiatief is voetbal en de Tour de France. Zelfs internationaal een ongekend fenomeen.’ burgemeester Cohen kwam een paar keer langs. Het bleek mogelijk om de gehandicap- tensport in de basketbalbond op te De halve finale van het Nederlandse nemen omdat de spelregels erg veel mannenteam tegen de Verenigde Staten lijken op die van de basketballers zónder was in een volgepakte zaal. Het thuis- rolstoel. Ook de logistiek sloot op elkaar team verloor dan wel, maar de sfeer De Rollende Leeuwen aan. ‘En dan konden de mensen die dit maakte enorme indruk op de Amerika- maken een doelpunt toen moesten organiseren ook goed met nen, die niet gewend waren aan zulke tijdens een rolstoelbasket- elkaar opschieten’, blikt Frank Berteling toeschouwersaantallen. ‘Jaren later balwedstrijd tegen nu terug, zoon van de toenmalige hadden de deelnemers het er nog steeds Aardenburg in het voorzitter. over’, aldus Berteling. Olympisch Stadion. Onbekende fotograaf, Wereldkampioenschap Tijdens het evenement was er nog een 1956, Nationaal Archief Na de Olympische Spelen van 2000 in campagne op scholen. Berteling vertelde Sydney ontstond er in Nederland belang- daarover: ‘Eerst wilden de leerlingen niet stelling om het WK rolstoelbasketbal te in de rolstoel. Daarna wilden ze er niet Rolstoelbasketbal gaat terug tot de De Rollende Leeuwen speelden op organiseren. De editie van 2002 was in meer uit. Het was heel bijzonder dat die Tweede Wereldoorlog. Na de Bevrijding Bevrijdingsdag 1956 in het Olympisch Japan en daarom had Europa een grote jongeren er zo achter kwamen dat het werd de Bond van Militaire Oorlogs- Stadion een demonstratiewedstrijd in kans. Het bleek een juiste gedachte. een hele gave sport is, fel én fysiek.’ slachtoffers opgericht, die sport en aanloop naar een belangrijke voetbal- lichaamsbeweging gebruikte in het wedstrijd: ‘Om de oorlogsgewonden Frank Berteling werd toernooidirecteur. Opnieuw was er een hele generatie in herstel van soldaten die gehandicapt uit op deze dag de levensvreugde te laten ‘Vanaf het begin was het idee om aanraking gekomen met rolstoelbasket- de oorlog waren gekomen – toentertijd genieten, die zij zo dikwijls moeten Amsterdam kandidaat te stellen. Die stad bal, precies een halve eeuw nadat dit in nogal bot ‘geamputeerden’ genoemd. missen’, zo schreef Trouw. heeft een hele lange samenwerking met het Olympisch Stadion voor de eerste Leden van rolstoelbasketbalverenging de bond en daarnaast zijn de Sporthallen keer was gebeurd.

36 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 37 Het Nederlandse team in overleg tijdens het WK rolstoelbasketbal in Sporthallen Zuid. Onbekende fotograaf, 2006, Nederlandse Basketball Bond

38 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 39 2009 Het Centrum voor Topsport en Onderwijs

Topsport Amsterdam begeleidt basketbaltalent op het Centrum voor Topsport en Onderwijs. Dat gebeurt sinds 2009.

Er was een tijd dat een topsporter zelf Het basketbal is in Amsterdam onder- maar uitzocht hoe hij sport combineer- gebracht, op Sportpark Ookmeer in de met het dagelijkse leven. Dat gaat Nieuw-West en de Sporthallen Zuid. tegenwoordig heel anders: nu zijn er zelfs Alleen het rolstoelbasketbal zit op speciale programma’s voor professionele Papendal. De vrouwen beten in 2009 begeleiding. het spits af in Amsterdam met een complete leerlijn, van jonge talenten De hele wereld wil tegenwoordig tot en met het nationale damesteam. medailles winnen en daarom moet er vreselijk hard worden gewerkt. In 2009 ‘Een mooi project’, aldus Jan-Wim Stals, begon NOC*NSF daarom met de Centra directeur van de Nederlandse Basketball voor Topsport en Onderwijs (CTO), Bond, in een terugblik, ‘waarbij 17 jonge daarbij gesteund door sportbonden meiden hun studie combineren met het Training van de Orange Angels in de Ookmeerhal in Nieuw-West. en overheden. Inmiddels maken zo’n opbouwen van een serieuze basketball- Merijn Soeters, 2017, Topsport Amsterdam duizend sporters van 25 verschillende carrière.’ Ook onderwijsinstellingen als bonden hiervan gebruik. De talenten en de twee Amsterdamse universiteiten, topsporters krijgen daar niet alleen hun de Hogeschool van Amsterdam en het In hetzelfde jaar was er uitbreiding met Nederlandse deelnemers bereiden zich trainingen, maar wonen en studeren Caland Lyceum deden mee. Na tien jaar het 3x3 basketball, een nieuwe variant erop voor in het Frans Otten Stadion. er ook. Verder is er veel aandacht voor werd de naam veranderd in Orange die zich via Amerikaanse pleintjes Daarom huisvest Topsport Amsterdam nu sportwetenschappelijke begeleiding. Angels Academy. wereldwijd heeft verspreid. In 2020 is het ook deze basketballers, ook de senioren, voor de eerste keer zelfs een olympische in tegenstelling tot de andere twee Basketbalvrouwen Uitbreiding in 2018 sport, waarbij de mogelijkheid ontstaat basketbalprogramma’s in Amsterdam. Amsterdam is één van de steden met In 2018 kwam er in Amsterdam ook een dat er eindelijk Nederlandse basketbal- een CTO. Er zijn daar niet alleen moge- CTO voor de mannelijke basketballers: lers in actie komen op de Olympische Hoe dan ook: Amsterdam huisvest de lijkheden voor sport en opleiding, maar de Orange Lions Academy met talenten Spelen. Met een bronzen medaille op meest talentvolle basketballers met als Topsport Amsterdam helpt ook met het van vijftien tot en met twintig jaar oud. het EK van 2016 en zilver op het WK doel de internationale top te bereiken. zoeken naar huisvesting, een passende Net als bij de vrouwen is Topsport van 2017 is er een grote kans dat dit De tijd dat topsporters het allemaal zelf opleiding en trainingsaccommodaties – Amsterdam verantwoordelijk voor de inderdaad gebeurt. maar moesten uitzoeken is definitief samen met alle partners. De sporters begeleiding, waarbij meteen wordt voorbij. Om te winnen is tegenwoordig krijgen iedere avond een gezonde gelet op de combinatie van topsport En dan zijn de wereldkampioenschappen alle hulp nodig en die wordt nu geboden maaltijd, afgestemd op hun trainings- en onderwijs, de duale carrière. 3x3 basketball ook nog eens op het in dit brede maatschappelijke samen- programma. Museumplein voor eigen publiek. De werkingsverband.

40 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 41 Orange Angels Natalie van den Adel, Kourtney Treffers, Naomi Halman en Maaike Klein in actie tijdens de EK-kwalifi- catiewedstrijd tussen Nederland en Kroatië in Sporthallen Zuid. Onbekende fotograaf, 2017, Topsport Amsterdam

42 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 43 2011 BC Apollo opgericht

Amsterdamse basketbalclubs speelden heel lang een grote rol in de landelijke competitie bij de mannen, maar inmiddels is die vanzelfsprekendheid verdwenen.

Na de Tweede Wereldoorlog groeide het jaar was verdwenen. Inmiddels heeft basketbal zo snel dat er door heel het de ploeg uit Den Bosch het record van land regionale competities werden de meeste landstitels en zijn teams uit ingevoerd. In 1953 kwam er een natio- Groningen, Den Helder en Leiden ook nale competitie voor mannen; in 1960 de vaak toonaangevend geweest. Het zal eredivisie, met als tegelwijsheid: ‘Aan het vast slikken zijn geweest voor de Amster- eind van het seizoen is een Amsterdamse dammers, maar basketbal ontwikkelde ploeg kampioen’. zich daarmee wel tot een nationale sport.

Een nieuwe tijd De laatste Amsterdamse ploeg die Op 6 mei 1967 kwam er een einde aan langdurig heerste was Ricoh Astronauts dit tijdperk met voor de eerste keer een met vier opeenvolgende landstitels vanaf landskampioen van buiten Amsterdam. 1999. Dat gebeurde allemaal onder Landlustspelers In een zinderende beslissingswedstrijd leiding van Ton Boot, zijn tiende tot en Rob Sterker en in de Kennemersporthal in Haarlem won met dertiende nationale kampioenschap Peter Wanders in SVE uit Utrecht van het Amsterdamse als coach. Onder de naam Demon actie tijdens de Landlust. ‘Lawaai werd er genoeg Astronauts, ABC MyGuide Amsterdam en basketbalfinale geproduceerd’, schreef De Tijd. ‘Beide ABC EclipseJet Amsterdam – afhankelijk tegen SVE Utrecht. ploegen hadden een imponerend legioen van de hoofdsponsor van het moment – Ron Kroon/Anefo, op de been gebracht.’ De Utrechtse werden er tussen 2004 en 2009 nog eens 1968, Nationaal ploeg was in 1963 als eerste club drie landskampioenschappen gewonnen, Archief begonnen met het betalen van spelers. zónder Boot.

Een week eerder had SVE dat kampioen- Kort daarna ging de sponsor echter BC BC Apollo speelt – de naam verraadt het schap overigens nog bijna verspeeld failliet, waarna de club in de zomer van In diezelfde tijd ontstond basketbalclub eigenlijk al – in de Apollohal, dezelfde omdat de spelers niet wisten waar de 2011 met slecht nieuws kwam. ‘Na zeven BC APOLLO Amsterdam na een fusie van plek waar in 1938 voor de eerste keer de sporthal van de Vrije Universiteit in landskampioenschappen en zes nationale BV Lely Amsterdam en ABV Mosquito’s Amsterdamse basketbalcompetitie werd Amstelveen was, toen de thuisbasis van bekertitels komt er een triest einde aan met als ambitie om het Amsterdamse gespeeld. Een landstitel is er sindsdien AMVJ. Net voordat de scheidsrechter de ambities van het Amsterdamse gat in de Eredivisie binnen drie jaar te nog niet gewonnen, maar wel zijn al besloot om de punten aan de thuisploeg topbasketbal. Het bestuur bedankt vullen. Dat lukte al in 2012, overigens drie keer de play-offs bereikt. De van- te geven kwam SVE het veld op. iedereen die ons in de afgelopen jaren met oud-spelers van ABC Amsterdam, zelfsprekendheid van een Amsterdamse Dit seizoen bleek een waterscheiding, heeft bijgestaan voor zijn hulp.’ Er zoals Jirian Roodheuvel, Ramon Siljade, kampioen in onze tijd is echter verdwe- want de vanzelfsprekendheid van een speelde zodoende geen Amsterdamse Julian Jaring en Maurits Pieper. nen, want daarvoor zijn de tijden te veel Amsterdamse kampioen aan het eind van club meer op het hoogste niveau. veranderd.

44 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 45 2014 De YouTube-sport van Jesper Jobse

In 2014 las Jesper Jobse een oproep van de Nederlandse Basketball Bond voor deel- name aan het WK 3x3 basketball. Vijf jaar later is dat evenement in zijn eigen stad.

Alles bij het 3x3 basketball is snel en zo alleen zijn motivatie. ‘Coaches stellen ook de ontwikkeling van Jesper Jobse liever Amerikanen op dan Nederlanders. (1984) in dit nieuwe onderdeel, de urban Ik zag geen potentie meer.’ variant van het traditionele 5x5. In korte Een oproep van de NBB in 2014 was het tijd deze sport wereldwijd gegroeid naar begin van zijn nieuwe leven. ‘Er werden zo’n 250 miljoen beoefenaars, zo zeggen spelers gezocht voor een nationaal 3x3 tenminste de cijfers van de wereldbond team voor het WK een jaar later in FIBA. Moskou. Ik ben op de fiets gestapt voor een proefwedstrijd en werd geselec- ‘Alles wat je nodig hebt is 1 basket, teerd.’ Nederland werd laatste op dat 2 teams en 3 spelers per team op toernooi, maar Jobse wist wel dat dit zijn een half basketball court.’ toekomst was. ‘We hadden nog helemaal niets, dus we moesten alles zelf regelen. Het concept van 3x3 leest als een recept. Om een team te maken heb ik eerst heel ‘Alles wat je nodig hebt’, somt de NBB veel gebeld, waarna we over de hele op, ‘is 1 basket, 2 teams en 3 spelers per wereld keken hoe anderen speelden. team op een half basketball court.’ Een Het was puur overlevingsgevoel. Nog wedstrijd is klaar na tien minuten of als belangrijker: het was eigenaarschap, Jesper Jobse vlak voor zijn doelpunt tegen wereldkampioen Servië tijdens FIBA 3x3 Europe een team eerder al 21 punten heeft. Het want we bouwden het allemaal zelf op.’ Cup van 2017. Onbekende fotograaf, 2017, Topsport Amsterdam spel ligt nooit stil, ook niet na een score. ‘Het is een YouTube-sport’, vat Jobse Olympisch treffend samen. In korte tijd bereikten de Nederlandse biedt olympische mogelijkheden, want park. In februari 2019 presenteerde hij mannen de wereldtop met brons op het 3x3 debuteert op de Zomerspelen van het boek 3X3 For Development. ‘Ik vroeg Baas over eigen bal EK van 2016 en een jaar later zilver op 2020. Voor Nederland is dat dé kans me eens af of er al een boek over mijn Wat begon als pleintjesbasketbal groeide het WK. Brian Benjamin is sinds 2016 om voor de eerste keer basketballers sport bestond en dat was niet zo.’ Zijn in de Verenigde Staten uit tot het huidige bondscoach nadat hij eerder al gemeen- af te vaardigen. nadruk ligt dan op het eigenaarschap 3x3, inmiddels officieel onderdeel van teraadslid was geweest en programma- van 3x3, dat jongeren de mogelijkheid de FIBA en de NBB. Die nieuwe variant manager Basketbal van de gemeente Jobse, die inmiddels in Amsterdam geeft om hun dromen te verwezenlijken. kwam precies op tijd in het basketbal- Amsterdam. woont, bouwt sinds 2016 met Stichting Net als bij Jobse zelf dus, die door zijn leven van Jobse. Hij groeide op in Vlissin- 3X3 Unites aan een community met YouTube-sport begon aan een compleet gen en is al zijn hele leven basketballer, Het nationale vrouwenteam werd derde courts in verschillende steden. Het eerste nieuw basketballeven. tot 2014 nog bij het 5x5. Hij verloor op het EK van 2017 in Amsterdam. Dat Amsterdamse veld was in het Bijlmer-

46 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 47 2015 Nederlandse vrouwen

in de Amerikaanse competitie Emese Hof (links) en Laura Cornelius (rechts). Emese Hof Via het CTO Amsterdam zijn Emese Hof en Laura Cornelius in de Amerikaanse heeft in april 2019 competitie beland. Daarvoor moeten ze niet alleen presteren op het veld, maar ook een overeenkomst in de collegebanken. getekend bij Phoenix Mercury, waarmee ze op de drempel staat denken aan een hongeroproer dan aan van de Amerikaanse basketbal. Waarschijnlijk zat de tekenaar profcompetitie voor in Rotterdam en liet hij zich slechts leiden vrouwen. door deze alinea in het verhaal: ‘Na Merijn Soeters, 2016, afloop van het spel hangt de haardos van Topsport Amsterdam menig meisje in een verwarde massa langs haar rug; meer dan een heeft een gescheurde mouw, verscheidene dasjes Het evenement was in de Sporthallen strijden spelen. Daarvoor spelen ze dan zijn zoek en de aardige, witte kragen zijn Zuid, dat hiervoor flink onder handen wel wedstrijden voor soms tienduizend bevuild en verkreukeld.’ werd genomen met nieuwe vloeren en toeschouwers, ondenkbaar in eigen land. scoreborden. Het Nederlandse team In de toenmalige conservatieve Neder- verloor in de kwartfinale maar net van Mede dankzij hun opleiding in Amster- landse context klonk dat inderdaad als Canada en eindigde uiteindelijk als dam kunnen Hof en Cornelius hun weg een oproer. Vrouwen deden zoiets niet, achtste. ‘Een toernooi om nooit meer vinden. Eetgewoonten zijn daarbij Spotprent op het vrouwenbasketbal in de in ieder geval niet in een beschaafd en te vergeten’, aldus de bond. belangrijk, aldus het tweetal in 2016 in Verenigde Staten. Onbekende maker, 1896, christelijk land als het onze. een gesprek met Topsport Amsterdam. KB | Nationale Bibliotheek Drie jaar later stapten Emese Hof (1996) Cornelius: ‘In Nederland is alles wat In Nederland begonnen de vrouwen drie en Laura Cornelius (1996) via het CTO gezond is sportvoeding, in de VS alles jaar na de eerste officiële mannenwed- Amsterdam over naar de Amerikaanse wat lekker is.’ Hof: ‘Het is daarom heel Het Rotterdamsch Nieuwsblad schreef in strijd met deze sport. Op 21 april 1933 competitie. Ze kregen een aanbod van nuttig dat wij in onze periode bij CTO 1896 over Amerikaanse vrouwenbasket- was hun primeur in het Turngebouw, de University of Miami, in hetzelfde jaar Amsterdam daar veel kennis over hebben ballers op meisjesscholen. ‘In geheel de een dag later gevolgd met een vrouwen- dat dit tweetal met het nationale opgedaan.’ Noord-Amerikaansche republiek hebben wedstrijd in het Concertgebouw. De vrouwenteam brons won op het EK: de jonge dames met geestdrift zich vrouwencompetitie begon in 1938 na de een sportieve doorbraak voor dit team. De opleiding in Amsterdam levert daar- toegelegd op een nieuwen en opwek- verhuizing van het AMVJ-pand naar de mee een bijdrage aan de ontwikkeling kenden tak van sport, “basket-ball” Apollohal, waar veel meer ruimte was. Het Amerikaanse basketballeven is bij- van het vrouwenbasketbal. ‘Zo jong veel genaamd.’ zonder intensief met opeenvolgende trai- weg zijn van thuis, is niet altijd makkelijk, Naar Amerika ningen en colleges van kwart voor acht maar ik heb mezelf en de mensen om me Hongeroproer In 2012 was Amsterdam gastheer voor ’s ochtends tot zeven uur ’s avonds. De heen erg goed leren kennen, en vrienden De tekening bij dit verhaal is wonderlijk, het eerste WK vrouwenbasketbal in ons vrouwen zijn verplicht om goede cijfers te voor het leven gemaakt.’ want de getoonde activiteit doet meer land, in dit geval het WK onder 17 jaar. halen, want anders mogen ze geen wed-

48 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 49 2015 Amsterdam eert Ton Boot

Het hele leven van Ton Boot staat in het teken van basketbal. Ook als hij een paar 2015 de Frans Banninck Cocq-penning Museumplein jaar iets anders gaat doen, want daarna keert hij nóg gedrevener terug. op, een hoge Amsterdamse onderschei- De grootste valkuil voor een talent is ding voor mensen uit de stad, die zich dat hij te weinig traint, omdat hij toch langdurig zeer verdienstelijk hebben al de beste van het veld is. Op jongere gemaakt. Onder meer Mart Smeets en leeftijd is dat inderdaad vaak zo, maar Frank Kales hadden deze onderscheiding zonder langdurige en serieuze training aangevraagd als oeuvreprijs voor Boot. is alleen talent onvoldoende. Er moet hard gewerkt worden en dat begreep ‘Basketbal als lopendbandwerk: Boot als geen ander, zowel voor zichzelf drie keer stuiten en schiet. Snel de als voor zijn omgeving. Als jongen bal ophalen en opnieuw.’ trainde hij eindeloos op het nieuwe veldje bij het Museumplein, schreef Igor Al meer dan zestig jaar geleden dook Wijnker in de biografie Bezeten over de naam van Boot voor de eerste keer Boot. ‘Basketbal als lopendbandwerk: op in de dagbladen als groot talent van drie keer stuiten en schiet. Snel de bal basketbalclub DED – ruim een week na ophalen en opnieuw.’ zijn zeventiende verjaardag. ‘Boot, die dispensatie verkreeg om bij de senioren Hij was een topsporter toen topsport mee te spelen, toonde zich een welkome in ons land eigenlijk nog niet bestond. versterking’, aldus Het Algemeen Als speler werd Boot zo vijf keer lands- Handelsblad op 28 oktober 1957. De kampioen en als coach veertien keer. krant drukte zich nog voorzichtig uit, Ook bereikte hij eenmaal de finale van want Boot was in dat weekend verant- de Europe Cup, twee keer de halve woordelijk voor 34 van de 72 punten van finales en verschillende keren de kwart- zijn team. finales. Met vaste regelmaat neemt hij een sabbatical, zowel als herstel na zijn Anderhalf jaar later plaatste Het Parool enorme inzet als om activiteiten buiten een achtergrondverhaal over het talent. het basketbal te ontplooien, om het ‘Heeft radar in zijn vingers’, schreeuwde hoofd fris te houden. Portret van Ton Boot. Jac. de Nijs/Anefo, 1969, Nationaal Archief de hoofdkop. ‘Zeer talentrijk maar moeilijk karakter’, vulde de onderkop Boot heeft zichzelf uitgevonden om te aan. ‘Men hoeft geen perfect basket- winnen en voor die maximale prestatie Topsport is uitgevonden om te winnen. maar niet worden overtreden. Het is niet ballkenner te zijn om de uitspraak te moet alles wijken. Het heeft hem veel Niet dat het erg is als mensen sporten makkelijk om topsporter te zijn. aanvaarden dat er in ons land nimmer gebracht, zoals landstitels en eerbewij- puur voor het plezier, maar dat kan ook een dergelijk talent binnen de lijnen van zen, maar ook heel veel gekost. Het is in het Vondelpark als de zon schijnt. Frans Banninck Cocq-penning de basketballvelden rondliep.’ Boot zat namelijk niet makkelijk om topsporter te Voor topsport moet alles wijken voor de Deze topsportmentaliteit leverde Ton toen nog op school, in de vijfde klas van zijn. En het is al helemaal niet makkelijk maximale prestatie, zolang de spelregels Boot (1945) op zijn 75de verjaardag in het Spinoza Lyceum. om Ton Boot te zijn.

50 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 51 Basketbalveld op de Herenmarkt bij de Haarlemmerstraat. Onbekende fotograaf, 2009, Stadsarchief Amsterdam

52 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 53 2019 De hybride stad

Er zit nog geen negentig jaar tussen het begin van basketbal in Nederland en de werd sport overwoekerd door de op- De hybride sport wereldkampioenschappen 3x3 basketball in Amsterdam. Er zit nog geen kilometer rukkende betonwoestijn van de Weder- Basketbal heeft zich tot een hybride tussen het AMVJ-pand en het basketbalplein achter het Rijksmuseum. opbouw. Er was geen ruimte meer voor sport ontwikkeld. Het wordt zowel recreatie – létterlijk. Ook de basketballers binnen als buiten gespeeld. In competi- hadden daar veel last van. ties zijn klassieke spelregels leidend, waar vloeibare spelregels heersen op pleintjes Jongeren in de jaren vijftig zochten en courts. Traditionele opvattingen en daarom steeds meer afleiding op straat revolutionaire inzichten bestaan naast en onttrokken zich aan vooroorlogse elkaar. Behoeftes en wensen versterken gezagsstructuren. Ton Boot was in die elkaar, maar roepen ook conflicten op. tijd niet voor niets zowel een soort Toch is er altijd één bindende factor: nozem als een pleintjesbasketballer. de liefde voor de basketbal. Pas in 1965 werd de eerste sporthal in Amsterdam geopend, het begin van de De behoeftes en wensen in de stad wederopbouw van de sport. Basketbal- botsen ook. Amsterdam bereidt zich voor lers kregen in de laatste decennia van op één miljoen inwoners, voor wie veel de vorige eeuw de beschikking over nieuwe huizen en infrastructuur nodig moderne sporthallen. zijn. Dat kost veel ruimte, die ook nodig is voor recreatie en sport. Net als tijdens Er is altijd één bindende factor: de Wederopbouw dreigt een botsing van de liefde voor de basketbal. wereldbeelden, een nieuwe betonwoes- tijn die sport en recreatie overwoekert. In onze tijd is juist weer een trek naar buiten, omdat we voor werk en opleiding De hybride sport basketbal is de weer- Bas Rozendaal scoort tijdens de FIBA 3x3 Europe Cup 2017 op het Museumplein. al de hele dag binnen zitten. De stad is spiegeling van deze maatschappelijke Onbekende fotograaf, 2017, Topsport Amsterdam het stadion; sport is een urban lifestyle. ontwikkeling met behoeftes en wensen, Onder basketballers is die trend zichtbaar die elkaar versterken en conflicten bij de opkomst van de 3x3-variant met de oproepen. Sport en stad moeten zich De ontwikkeling van sport in Amsterdam het Amsterdamse Bos werd aangelegd, WK van 2019 als voorlopig hoogtepunt. gelijktijdig ontwikkelen, klassiek en sinds de Olympische Spelen van 1928 vooral als werkverschaffing. Sport op revolutionair, naast elkaar en met elkaar. is geen ononderbroken stijgende lijn. middelbare scholen groeide enorm, Met andere woorden: in die kleine De ontwikkeling van Amsterdam zelf is mede dankzij de AMVJ. negentig jaar was basketbal een binnen- Zonder dat iemand het in de gaten heeft, dat ook niet. sport (vanaf 1930 in het AMVJ-pand), sluit de historische cirkel van het basket- De wederopbouw van de sport een buitensport (vanaf 1954 op het bal zich, van AMVJ-pand tot Museum- Het AMVJ-pand werd in dezelfde week De Tweede Wereldoorlog onderbrak Museumplein), een zaalsport (vanaf plein. De geschiedenis heeft zichzelf geopend als het Olympisch Stadion, deze ontwikkeling in 1942 met het 1965 in de sporthallen) en een urban gestuurd. twee jaar later de bakermat van het bouwverbod voor nieuwe gymnastiek- sport met eigen community (vanaf 2016). basketbal. Er kwamen nieuwe stadions en lokalen als handrem. Na de Bevrijding We zien zo eeuwen in beweging.

54 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 55 Colofon

Basketbalpaal tegen de achtergrond van de afgebroken Oude RAI en het Okurahotel. Frans Busselman, 1982, Stadsarchief Amsterdam

Uitgave van de gemeente Amsterdam, verzorgd door het Stadsarchief in samenwerking met Sport en Bos en Topsport Amsterdam ter gelegenheid van de FIBA 3x3 World Cup 2019.

Auteur: Jurryt van de Vooren Coördinatie en beeldredactie: Tessel Dekker Vormgeving: Tineke Kooistra / studio 10 Met dank aan: Jacob Bergsma (Topsport Amsterdam) en de Nederlandse Basketball Bond

Foto voorzijde: Basketbal op het Museumplein. Onbekende fotograaf, 1955, Stadsarchief Amsterdam Foto achterzijde: FIBA 3x3 Europe Cup 2017 op het Museumplein. Onbekende fotograaf, 2017, Nederlandse Basketball Bond

Het Stadsarchief Amsterdam heeft zich ingespannen om alle rechthebbenden van het gebruikte beeld te achterhalen. Mogelijk zijn er nog rechthebbenden die wij niet kennen; wij verzoeken diegenen contact met ons op te nemen.

56 Amsterdam en Basketbal Amsterdam en Basketbal

Eeuwen in beweging Amsterdam en Basketbal

190509_052019 Eeuwen in beweging