Amsterdam en Basketbal Amsterdam Eeuwen in beweging Amsterdam en Basketbal 190509_052019 Eeuwen in beweging Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging Eeuwen in beweging 1 Inhoudsopgave Inleiding De Amsterdamsche Maatschappij Basketbal in het De Apollohal Het FAMOS Voor Jongemannen Concertgebouw Kersttoernooi 4 6 8 10 14 Basketbal in De bevrijder op het basketbalplein Dick Schmüll Rinus Michels The Harlem oorlogstijd Globetrotters 16 18 20 22 24 Basketbal op het Museumplein De eerste Piet Leegwater Het olympische basketbaltoernooi sporthal dat nooit doorging 26 30 32 34 Het WK rolstoelbasketbal Het Centrum voor Topsport en BC Apollo Jesper Jobse Onderwijs opgericht 36 40 44 46 Nederlandse vrouwen in Ton Boot De hybride stad Colofon de Amerikaanse competitie 48 50 54 56 2 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 3 Inleiding l bijna een eeuw is Amsterdam met Dat omslagpunt ligt na de Tweede Abasketbal verbonden. Van de lokale Wereldoorlog, toen de Canadese basketbalpleintjes waar kinderen hun bevrijders de sport een nieuwe impuls eerste bal gooien tot de grote sport- gaven. Ondertussen ontwikkelde zich uit hallen waar basketbalspelers worden het leed van de Tweede Wereldoorlog opgeleid tot professionals: basketbal een nieuwe vorm van de sport: het is stevig verankerd in de stad. Op het rolstoelbasketbal. Met de oprichting van Museumplein, in het hart van Amster- de Nederlandse Basketball Bond door dam, komen het laagdrempelige spel Dick Schmüll in 1947 professionaliseerde en de professionele competitie bij elkaar. de sport. In Amsterdam begon het besef Daar biedt het basketbalplein sinds door te breken dat sportvoorzieningen 1954 een openbare leerschool voor een wezenlijke verrijking waren van meerdere generaties basketbalspelers, de stad. In toenemende mate maakten waaronder Ton Boot. Maar ook vormde publieke basketbalpleinen de sport het plein in 2017 het levendige toneel toegankelijk voor Amsterdammers, van de FIBA 3x3 Europe Cup en in 2019 terwijl moderne sporthallen de sport van de 3x3 World Cup. de overdekte ruimte gaven die het nodig had. De bakermat van het Amsterdamse basketbal ligt in het verenigingsgebouw De afgelopen jaren heeft basketbal in van de Amsterdamsche Maatschappij Amsterdam een nieuwe vlucht genomen. Voor Jongemannen, waar in 1930 de Aanstormende talenten, zoals Emese Hof allereerste demonstratiewedstrijd basket- en Laura Cornelius, worden sinds 2009 bal georganiseerd werd. De jaren daarop opgeleid door Topsport Amsterdam om werd de sport opgenomen in de school- deel te nemen aan de internationale toernooien van middelbare scholen en competitie. De oprichting van BC Apollo maakten Amsterdammers zo al op jonge Amsterdam in 2011 gaf Amsterdam weer leeftijd kennis met de sport. Toch bleef een waardige deelnemer van landelijke basketbal de eerste jaren vooral een wedstrijden. Met de internationale sport om naast meer serieuze sporten competities op het Museumplein, te beoefenen, bijvoorbeeld door de en met zo’n 200 basketbalpleintjes en Basketbal op het Museumplein. Onbekende fotograaf, 1955, Stadsarchief Amsterdam befaamde voetballer Rinus Michels. 29 basketbalclubs, is de sport inmiddels Terwijl Amsterdam in de loop van de niet meer weg te denken uit de stad. 20ste eeuw uitbreidde, groeide basket- Amsterdam en basketbal zullen in de bal ook op: van een hobby die op kleine toekomst zeker verbonden blijven! schaal werd beoefend tot een professio- nele sport met de daarbij behorende ruimte. 4 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 5 1930 De Amsterdamsche Maatschappij Voor Jongemannen De opkomst van basketbal in Amsterdam is lang gefrustreerd door korfbal, dat als Hoofdingang van het een pure Nederlandse sport werd beschouwd. verenigingsgebouw van de Amsterdamsche Maatschappij voor Jongemannen aan de In 1903 bezocht een Amerikaanse corres- damsche Maatschappij Voor Jongeman- Stadhouderskade. pondent van Het Algemeen Handelsblad nen, die in 1928 een nieuw pand betrok Onbekende fotograaf, 1928, een basketbalwedstrijd in Kentucky. aan het Leidse Bosje. Daar was ook een Stadsarchief Amsterdam Het leverde één van de oudste beschrij- ruimte voor zaalsporten, zodat in januari vingen van deze sport op in de Neder- 1930 de eerste basketbalwedstrijd kon landse taal. ‘ledere partij telt 5 spelers worden georganiseerd. voor de korfballers, maar meer ook niet. het tijdschrift Sport in Beeld in 1932 een en het doel is den bal in een klein De nieuwe sport sloeg alleen maar aan beetje genoeg van kreeg: ‘Waarom staan mandje, eenige meters boven den grond De basketballers tegen de korfballers in Amsterdam, om pas na de Tweede de sportredacteuren toch zoo huiverig te werpen. De bal is zoo groot als die In deze begintijd werd basketbal be- Wereldoorlog ook daarbuiten wortel ten opzichte van al het nieuwe, van al wat welke bij het voetbalspel gebruikt wordt, schouwd als een leuke wintertraining te schieten – met dank aan Canadese zich baan breekt, van al wat ontluikt en maar mag niet getrapt, alleen van den soldaten. ontbolstert? Waarom is men zoo sèc ten een naar den ander geworpen worden. aanzien van honkbal en basketbal, van Elkaar aanpakken is verboden, de spelers ‘Waarom staan de sportredacteuren pingpong en badminton?’ mogen elkaar slechts tegenhouden.’ toch zoo huiverig ten opzichte van al het nieuwe, van al wat zich De basketballers speelden ondertussen Leuk voor de training baan breekt, van al wat ontluikt en gewoon door. In 1931 volgde de oprich- Dit verhaal zorgde niet voor de door- ontbolstert?’ ting van de eerste club, natuurlijk bij de braak van basketbal, want die sport was AMVJ. Op 8 januari 1934 was in dit pand begin vorige eeuw volkomen onbekend In oktober 1930 deed een team met ook de eerste competitiedag met vijftien in ons land. Zelfs korfbal moest nog Nederlandse korfballers in het AMVJ- ploegen, waarvan zeven (!) van de AMVJ beginnen aan zijn opmars. In 1920 zou pand mee aan enkele demonstratie- zelf. Zo werd basketbal eindelijk een een proefwedstrijd worden gespeeld wedstrijden tegen een Engels basketbal- serieuze sport in ons land, meer dan tussen Nederlandse korfballers en team, waarbij de korfballers veel moeite dertig jaar nadat de sport voor de eerste Amerikaanse basketballers op de hadden met de regels. ‘Een pas loopen keer in een Nederlandse krant stond. Olympische Spelen dat jaar in Ant- is geoorloofd’, merkte sporttijdschrift De werpen, maar dat ging niet door. Corinthian op. ‘Solospel eveneens, doch In 2019 bestaat AMVJ Basketball dan is men verplicht den bal na elken pas trouwens nog steeds, spelend in het In de jaren erna waren er wel verschillen- te laten stuiten. De Hollanders werden Sportcentrum Ookmeer. Het oude de demonstraties, zoals in 1924 bij de door dit dribbelen herhaaldelijk verrast.’ onderkomen aan het Leidse Bosje is Militaire Gymnastiek- en Sportschool in Demonstratiewedstrijd in het AMJV-gebouw. inmiddels eigendom van de NH Hotel Utrecht. De echte doorbraak is echter te Vereenigde Fotobureaux N.V., 1930, Ook de meerderheid van de sportjourna- Group. danken aan de AMVJ, voluit de Amster- Stadsarchief Amsterdam listen had niets met het basketbal, waar 6 Amsterdam en Basketbal Eeuwen in beweging 7 1931 Basketbal in het Concertgebouw In de jaren dertig werd er in het Concertgebouw aan basketbal gedaan om de sport meer bekendheid te geven. Voor de eerste keer deden ook vrouwen mee. In de beginjaren werd basketbal niet heel met ruim 300 sporters uit verschillende serieus genomen door de rest van de disciplines, ‘naast verschillende systemen sportwereld. Nederland was een korfbal- lichaamsoefeningen voor jong en oud, land. Met alleen demonstratiewedstrijden allerlei sportieve oefeningen, waaronder in het AMVJ-pand lukte het niet om de allernieuwste’. Zelfs zwemmers en dit sportisolement te doorbreken. Op roeiers deden eraan mee, alhoewel 13 februari 1931 kondigde Het Algemeen zonder water. ‘Een bonte mengeling’, Handelsblad daarom iets nieuws aan: vond het Handelsblad, ‘maar een ‘ledere Baskettball-liefhebber ziet thans vroolijke en levendige aanblik! Geen met belangstelling den avond van wonder, dat de talrijke toeschouwers Zaterdag 18 April tegemoet, op welken de schare stoere knapen een spontaan avond een Baskettballwedstrijd [sic] applaus verwelkomden.’ zal gespeeld worden tusschen de sterkste A.M.V.J.-ploeg en een zeer sterk De afsluitende basketbalwedstrijd was Londensch vijftal, in het Concertgebouw.’ stevig, ‘waarin de Engelschen zich Turnwedstrijden in het Concertgebouw. Van de basketbalwedstrijden in het Concertgebouw behendiger en productiever toonden. zijn geen foto’s bekend. Vereenigde Fotobureaux N.V., 1930, Stadsarchief Amsterdam Deze internationale basketbalwedstrijd De A.M.V.J.-ers bleken echter flinke was heel bijzonder, een belangrijk vorderingen te hebben gemaakt. Het moment om de sport onder de aandacht einde kwam met een 26 – 10 overwinning AMVJ gelijk met 8 – 8, een uiterst merk- Al die propaganda heeft gewerkt, want te brengen. Dat hiervoor het Concert- voor de gasten.’ waardige uitslag voor deze sport. in 1934 startte de eerste basketbal- gebouw werd uitgekozen, maakte het competitie, overigens alleen met helemaal speciaal, alhoewel er op deze De eerste vrouwenbasketbalwedstrijd Het belangrijkste was echter dat er Amsterdamse clubs en één uit Bussum. locatie vaker sportevenementen zijn Twee jaar later was er opnieuw zo’n voor de eerste keer vrouwenbasketbal- Zelfs vanuit andere sporten was belang- geweest. In 1916 bijvoorbeeld waren er evenement van de AMVJ in het Concert- wedstrijden waren. De namen van de stelling, vanuit maar liefst zes korfbal- in