Strategia Rozwoju Gminy Powidz Na Lata 2017-2027

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

Spis treści 1 WSTĘP ...... 4 2 DIAGNOZA CZYNNIKÓW ROZWOJU GMINY POWIDZ ...... 7

2.1 POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE I DOSTĘPNOŚĆ TRANSPORTOWA ...... 8 2.2 ZASOBY I WALORY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ...... 10 2.3 DEMOGRAFIA ...... 12 2.4 EDUKACJA, KULTURA, SPORT I AKTYWNOŚĆ SPOŁECZNA ...... 15 2.5 GOSPODARKA I RYNEK PRACY ...... 20 2.6 TURYSTYKA I BAZA WOJSKOWA ...... 25 2.7 GOSPODARKA KOMUNALNA I INFRASTRUKTURA TECHNICZNA ...... 31 2.8 GOSPODARKA PRZESTRZENNA ...... 34 2.9 SYTUACJA FINANSOWA...... 37 2.10 OCENA SYTUACJI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ GMINY WYNIKAJĄCA Z AUTODIAGNOZY...... 40 3 ANALIZA SWOT ...... 45 4 WIZJA ROZWOJU ...... 47 5 CELE ROZWOJOWE ...... 48

CEL STRATEGICZNY 1 POPRAWA WARUNKÓW ŻYCIA MIESZKAŃCÓW ...... 48 CEL STRATEGICZNY 2 ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ TURYSTYKI ...... 50 CEL STRATEGICZNY 3 WZMACNIANIE LOKALNEGO POTENCJAŁU SPOŁECZNEGO I GOSPODARCZEGO ...... 51 6 WDRAŻANIE STRATEGII ...... 54 7 MONITORING STRATEGII ...... 55

7.1 PODMIOT MONITORUJĄCY ...... 55 7.2 PRZEDMIOT MONITOROWANIA ...... 55 7.3 SPOSÓB MONITOROWANIA ...... 56 7.4 MONITOROWANE WSKAŹNIKI ...... 56 8 BIBLIOGRAFIA ...... 60 9 AUTORZY OPRACOWANIA ...... 61

Strona 2

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

mgr Bogumił Nowak (opieka merytoryczna; rozdziały 1; 3; 6; AUTORZY OPRACOWANIA: 7) Prof. UAM dr hab. Paweł Churski (koordynacja zajęć, opieka Lidia Ostrowska (rozdziały 2.4, 2.6 i 4) merytoryczna; rozdziały 1; 3; 6; 7) Bartosz Pankros (rozdziały 2.1 i 5.2) Martyna Dąbrowska (rozdziały 2.3 i 5.1) Natalia Perlińska (rozdziały 2.10 i 5.3) Natalia Delążek (rozdziały 2.2 i 4) Weronika Rzanna (rozdziały 2.10 i 5.3) Paulina Ewiak (rozdziały 2.1 i 5.2) Natalia Sierczyńska (rozdział 2.6) Łukasz Gromala (rozdziały 2.10 i 5.3) mgr Anna Skalska (rozdziały 2.8 i 5.1) Kinga Jagielska (rozdziały 2.8 i 5.1) Weronika Stasikowska (rozdział 2.6) Aleksandra Kilichowska (rozdziały 2.6., 2.9 i 5.3) Karolina Stolarska (rozdziały 2.7 i 5.2) dr Bartłomiej Kołsut (opieka merytoryczna; rozdział 1; 3; 6; 7) Zofia Szewczyk (rozdziały 2.3 i 5.1) Agata Kordzi (rozdziały 2.9 i 5.3) Karolina Szulczewska (rozdział 2.9) Paulina Langner (rozdziały 2.5 i 5.3) Aleksandra Walkówka (rozdziały 2.9 i 5.2) Malwina Maciejewska (rozdziały 2.7 i 5.2) Joanna Wawrzyniak (rozdziały 2.2 i 4) Artur Malicki (rozdziały 2.6 i 4) mgr Anna Wąsalska (rozdziały 2.8 i 5.1) Magdalena Małachowska (rozdziały 2.4. 2.6 i 5.3) Tomasz Wielec (rozdziały 2.6 i 4) Karolina Matuszak (rozdziały 2.5 i 5.3) Michał Wojcieszak (rozdziały 2.10 i 5.3) dr Paweł Motek (opieka merytoryczna; rozdziały 1; 3; 6; 7)

Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu ul. Bogumiła Krygowskiego 10 61-680 Poznań

Projekt Strategii rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027 został opracowany podczas zajęć praktycznych ZP4 pn. Zintegrowane planowanie rozwoju, realizowanych w ramach Projektu Geocentrum Doskonałości – autorski program dostosowywania studentów Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM do współczesnych wymagań rynku pracy. Projekt został dofinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój.

Strona 3

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

1 Wstęp i zrównoważonego rozwoju kraju, spójności spo- łeczno-gospodarczej, regionalnej i przestrzennej, pod- Strategie rozwoju społeczno-gospodarczego jedno- noszenia konkurencyjności gospodarki oraz tworzenia stek terytorialnych są współcześnie bardzo popular- nowych miejsc pracy w skali krajowej, regionalnej lub nym i często wykorzystywanym narzędziem gospo- lokalnej”. Podstawowym zadaniem własnym gminy darowania lokalnymi zasobami w celu podnoszenia jest „zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty” – poziomu życia i stymulowania rozwoju lokalnego. Pa- strategia rozwoju społeczno-gospodarczego jest rysek (1997, s. 129) definiuje strategię jako „zarysowa- z pewnością właściwym narzędziem, które ma wspo- nie drogi przejścia od stanu istniejącego do stanu do- magać to zadanie. Skuteczna polityka rozwoju wpływa celowego z wyborem określonych priorytetów i wła- bowiem na wzrost poziomu życia oraz zaspokajanie snym, kreatywnym udziałem”. Zdaniem Stępnia i Po- potrzeb ogólnospołecznych. toczka (2008, s. 90) strategia to „ogólny program za- Strategie rozwoju tworzone na poszczególnych mierzeń, kierunków działań i decyzji podejmowanych szczeblach hierarchicznych: unijnym, krajowym, re- w otoczeniu społecznym, stanowiący jakościową kon- gionalnym i lokalnym różnią się stopniem szczegóło- cepcję przyszłości, zbiór celów, zadań oraz głównych wości i zawartością. Cechą charakterystyczną strate- przedsięwzięć organizacyjnych realizowanych przy gii poziomu lokalnego jest bazowanie na endoge- wykorzystaniu posiadanych zasobów materialnych i nicznych czynnikach rozwoju – unikatowych zaso- ludzkich”. Istotą strategii rozwoju jest szczegółowa bach ludzkich i materialnych, charakterystycznych wy- diagnoza wybranego obszaru ograniczonego grani- łącznie dla danej jednostki terytorialnej, stąd formuło- cami administracyjnymi w zakresie uwarunkowań i wane w niej cele i priorytety rozwoju są specyficzne i czynników rozwoju: przyrodniczych, społecznych i go- konkretne. Warto podkreślić, że w odróżnieniu od ob- spodarczych, a następnie wskazanie najbardziej pożą- owiązkowej strategii rozwoju województwa – strate- danych kierunków rozwoju jednostki (por. Parysek gia rozwoju gminy jest dokumentem fakultatywnym. 1997, s. 129-130). Dokumenty tego typu dotyczą celów Jej tworzenie jest wyrazem aktywności i determinacji długofalowych i stąd tworzone są zazwyczaj na okres władz lokalnych, poszukujących naj-racjonalniejszych od kilku do kilkunastu lat (por. Ackoff 1971; Chandler z punktu widzenia rozwoju jednostki i jakości życia 1962). Istotną cechą tego typu dokumentów jest hie- mieszkańców, celów na najbliższe lata. Dokument ten rarchizacja celów (por. Gorzelak, Jałowiecki 2000, s. stanowi źródło pomocy dla lokalnych władz przy po- 49) oraz wybór spośród nich osiągalnych priorytetów dejmowaniu niektórych decyzji, co jest istotne szcze- (por. Wojtasiewicz 2000, s. 73; Żuber 2000, s. 93). Wy- gólnie w sytuacji ograniczonych środków finansowych bór priorytetów jest konieczny, ponieważ „rozwój do- będących do dyspozycji gmin. Wskazuje on przede konuje się w sytuacji ograniczonych środków i dlatego wszystkim sposoby po-prawy warunków życia miesz- istotą strategii jest dokonywanie najważniejszych dla kańców oraz tworzenia nowych miejsc pracy. Ma jed- regionu czy miasta wyborów, nie zaś dążenie do za- nak na celu również m.in. wyzwalanie lokalnych inicja- spokojenia wszystkich zgłaszanych potrzeb. Wynikiem tyw oraz rozwój postaw przedsiębiorczości i zaradno- dokonania tych wyborów – i ograniczenia ich do za- ści wśród mieszkańców oraz działających w gminie or- gadnień najważniejszych – powinna być niewielka ganizacji i stowarzyszeń; promocję – eksponowanie liczba celów strategicznych” (Gorzelak, Jałowiecki atrakcyjności gminy dla potencjalnych inwestorów, tu- 2000, s. 51). rystów czy nowych mieszkańców, a także stworzenie System prawno-administracyjny w Polsce nadaje podstaw do ubiegania się o różnorodne środki ze- strategiom rozwoju terytorialnego szczególne znacze- wnętrzne – m.in. fundusze Unii Europejskiej (por. Pa- nie – są one „podstawą prowadzenia polityki roz- rysek 1997, Klasik 2001, Stępień, Potoczek 2008). woju”. Przez politykę rozwoju rozumie się natomiast Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027 „zespół wzajemnie powiązanych działań podejmowa- została opracowana według modelu ekspercko-party- nych i realizowanych w celu zapewnienia trwałego cypacyjnego, tzn. zawiera ona zarówno ustalenia dia-

Strona 4

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

gnostyczne i strategiczne osób zajmujących się zawo- 1. Szczegółowa diagnoza stanu istniejącego – dowo problematyką rozwoju lokalnego jak i lokalnych opracowana w oparciu o zastosowanie sze- liderów, mieszkańców gminy i pracowników urzędu. regu metod badawczych i wykorzystaniu róż- Proces opracowania dokumenty przebiegał dość nych wskaźników opisujących sytuację spo- dynamicznie. W pierwszej kolejności, w dniu 25 maja łeczną, gospodarczą i przyrodniczą gminy Po- 2017 r. Rada Gminy Powidz w drodze Uchwały nr widz; XXXV/214/17 w sprawie przystąpienia do opracowa- 2. Synteza diagnozy – sporządzona z wykorzy- nia Strategii rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027 staniem metody SWOT przy udziale reprezen- podjęła decyzję o rozpoczęciu prac nad niniejszym do- tantów społeczności lokalnej; kumentem. Kolejnym krokiem w kierunku opracowa- 3. Zdefiniowanie wizji rozwoju – w oparciu nia Strategii było rozpoczęcie współpracy pomiędzy o heurystyczną technikę burzy mózgów gminą Powidz a Uniwersytetem im. Adama Mickiewi- przy udziale reprezentantów społeczności lo- cza w Poznaniu w ramach realizacji zajęć praktycznych kalnej; Zintegrowane planowanie rozwoju, podczas których 4. Określenie celów rozwojowych w układzie opracowano projekt niniejszego dokumentu. Zajęcia hierarchicznym: cel główny (wizja rozwoju), te odbyły się w gminie Powidz w dniach 5-10 czerwca cele strategiczne i cele szczegółowe; 2017 r. w ramach Geocentrum Doskonałości - autorski Rycina 1.1. Proces tworzenia Strategii rozwoju gminy Powidz na program dostosowywania studentów Wydziału Nauk lata 2017-2027 Geograficznych i Geologicznych UAM do współczesnych wymagań rynku pracy (projekt współfinansowany 1. Diagnoza przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Fun- szczegółowa duszu Społecznego w ramach Programu Operacyj- nego Wiedza Edukacja Rozwój; nr POWR.03.01.00-00- K187/15). Uczestniczyło w nich 27 studentów reprezen- 2. Synteza tujących cztery kierunki studiów: gospodarkę prze- diagnozy strzenną (23 osoby), geologię (2 osoby), geografię (1 osoba) oraz geoinformację (1 osoba). Opiekę mery- toryczną podczas zajęć zapewniał zespół ekspertów: 3. Wizja Prof. UAM dr hab. Paweł Churski (Dyrektor Instytutu rozwoju Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Prze- strzennej UAM), dr Paweł Motek, dr Bartłomiej Kołsut oraz mgr Bogumił Nowak. Swój udział w pracach ze- 4. Cele społu miał także wójt gminy Powidz, Pan Jakub Gwit. rozwojowe Celem niniejszej Strategii jest kontynuacja i aktu- alizacja polityki rozwojowej określonej w Strategii źródło: opracowanie własne. rozwoju gminy Powidz na lata 2002-2015, przyjętej w 2002 r. Każdy dokument strategiczny musi być bo- Model opracowania Strategii rozwoju gminy Powidz wiem elementem trwałej, stabilnej i wieloletniej prak- na lata 2017-2027 uwzględnia zarówno tzw. wkład tyki działania na rzecz rozwoju lokalnego. ekspercki (naukowy), polegający na wykorzystaniu Proces budowania strategii rozwoju ma charakter metod naukowych i dotychczasowego dorobku ba- sekwencyjny (Parysek 1997). Oznacza to, że każdy ko- dawczego, jak i – możliwie jak największy – udział śro- lejny etap tego procesu może zostać rozpoczęty po za- dowiska lokalnego. W tym celu zaangażowano w pro- kończeniu poprzedniego. Opracowanie niniejszej Stra- ces tworzenia Strategii szerokie grono osób (samorzą- tegii przebiegało w kilku etapach (ryc. 1.1): dowcy, przedstawiciele administracji publicznej, lokalni liderzy społeczni, przedsiębiorcy i mieszkańcy; por. ryc. 1.2). Ich udział w finalnym dokumencie był

Strona 5

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

różny. Niektórzy wyrażali swoje zdanie w badaniach społecznych zrealizowanych podczas intensywnych badań terenowych. Część osób uczestniczyła również w spotkaniu warsztatowym, podczas którego decydo- wano o kształcie macierzy SWOT, wizji i zbiorze celów rozwojowych. Rycina 1.2. Grupy społeczne biorące udział w tworzeniu Strategii rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

liderzy samorządowi

liderzy administracja społeczni publiczna

środowisko lokalne

społeczność podmioty lokalna gospodarcze

środowisko akademickie

źródło: opracowanie własne.

Strona 6

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

2 Diagnoza czynników rozwoju gminy względu na trzy kryteria: (1) status administracyjny Powidz (gmina wiejska), (2) podobną wielkość (liczba miesz- kańców) oraz (3) bliskość geograficzną. W niektórych przypadkach kryteria te udało się połączyć. Wybraną Diagnozowanie czynników rozwoju polega na „opisie grupę porównawczą stanowią: stanu w intencji jego zmiany” (Dutkowski 2004: 15). 1. Gmina Konarzyny (woj. pomorskie, pow. choj- Celem diagnozy jest więc opisanie czynników rozwoju nicki) – ok. 2 300 mieszkańców, w celu takiej ich zmiany, która przyniesie wzrost po- 2. Gmina Wymiarki (woj. lubuskie, pow. żagań- ziomu życia i zaspokojenia potrzeb społecznych. Dia- ski) – ok. 2 300 mieszkańców, gnoza nie jest więc dokonywana z ciekawości po- 3. Gmina Osiek (woj. pomorskie, pow. starogar- znawczej, czy w celu weryfikacji teorii naukowych dzki) – ok. 2 500 mieszkańców, (Dutkowski 2004: 16) – ma ona charakter wyłącznie 4. Gmina Czajków (woj. wielkopolskie, pow. praktyczny i „poszukuje” odpowiedzi na pytanie: „jak ostrzeszowski) – ok. 2 500 mieszkańców, jest?” czasami również: „dlaczego tak jest?” oraz „co 5. Gmina Ostrowice (woj. zachodniopomorskie, lub kto korzysta lub traci w wyniku danego stanu rze- pow. drawski) – ok. 2 600 mieszkańców, czy?” (Pszczołowski 1978; za: Dutkowski 2004). Jak 6. Gmina Bytnica (woj. lubuskie, pow. krośnień- twierdzi Parysek (1997: 120), „w zasadzie każdy z czyn- ski) – ok. 2 600 mieszkańców, ników rozwoju znajduje się w sytuacji typowych zaso- 7. Gmina Dominowo (woj. wielkopolskie, pow. bów. Czynnik taki należy zatem zauważyć, poznać, średzki) – ok. 3 000 mieszkańców ocenić jego wartość użytkową, pozyskać oraz odpo- 8. Gmina Wapno (woj. wielkopolskie, pow. wą- wiednio wykorzystać.” Istotą diagnozy jest właśnie za- growiecki) – ok. 3 100 mieszkańców. uważenie, poznanie i ocena wartości użytkowych po- Podstawą naukową opracowania diagnozy gminy Po- szczególnych czynników rozwoju. widz był dorobek gospodarki lokalnej i zarządzania pu- Istotą diagnozy jest to, że opiera się ona na porów- blicznego. W ramach opracowywania dokumentu wy- naniu stanu obserwowanego (istniejącego) ze sta- korzystano koncepcję badawczą opartą na miesza- nem uznawanym za prawidłowy, pożądany, nym podejściu badawczym (mixed-method appro- słuszny. W przypadku jednostek terytorialnych jest to ach), które jest stosowane i rozwijane w literaturze dość trudne, ponieważ można co prawda określić pe- z zakresu badań społecznych (Creswell, Clark, 2011) wien przedział liczbowy stanu pożądanego (np. przy- i polega m. in. na wykorzystywaniu, w odpowiedniej rost naturalny ludności na poziomie zapewniającym sekwencji, zarówno metod ilościowych, jak i jakościo- zastępowalność pokoleń), jednak bardzo trudne jest wych. określenie dokładnych wartości, do których powinno Diagnozowanie obszaru gminy Powidz związane się dążyć. Dlatego właśnie, w celu lepszego zobrazo- było z pozyskiwaniem różnego rodzaju danych, po- wania obecnej sytuacji gminy Powidz, wartości opisu- zwalających dokonać możliwie najpełniejszej oceny jące poszczególne czynniki rozwoju zostaną porów- obecnej sytuacji gminy. Dane te pozyskiwano różnymi nane z wartościami dla tzw. grupy porównawczej. „drogami”, które w naukach społecznych nazywa się Wybór jednostek porównawczych jest szczególnie technikami badawczymi. W ramach prac nad strategią istotny w tych elementach diagnozy, które opierają się wykorzystano następujące techniki (por. m.in. Kotus na danych ilościowych, wskaźnikach (m. in. demogra- 2001): fia, sytuacja finansowa). Dane te byłyby bowiem zupeł- 1. Desk research – technika obejmująca zbiera- nie nieprzydatne, gdyby nie istniał dla nich żaden nie i rozpatrywanie informacji z wielu źródeł, punkt odniesienia. które już istnieją i są łatwo dostępne (Cam- Istotnym był zatem odpowiedni dobór jednostek bridge Dictionaries… 2012), w tym z baz danych do porównania. W przypadku niniejszego opracowania gromadzonych przez Główny Urząd Staty- postanowiono wybrać osiem gmin, umożliwiających styczny i inne instytucje publiczne, raportów uzyskanie odpowiedzi na pytanie: jak wygląda gmina Powidz na tle innych? Jednostki zostały wybrane ze

Strona 7

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

i ekspertyz wykonywanych na zlecenie pu- blisko granicy z województwem kujawsko – pomor- bliczne; skim (ryc. 2.1.1). Na północy gmina graniczy z gminą 2. Wywiad kwestionariuszowy z mieszkańcami Orchowo (ryc. 2.1.2), na wschodzie z gminami Kleczew gminy Powidz; i Ostrowite, na południu z gminami Słupca i Strzał- 3. Indywidualny wywiad pogłębiony (IDI) prze- kowo oraz na zachodzie z gminą Witkowo. Powierzch- prowadzony z liderami lokalnymi, związanymi nia gminy wynosi ok. 80 km2. z gminą Powidz oraz żołnierzami amerykań- Rycina 2.1.1. Położenie gminy Powidz na tle woj. wielkopol- skiej jednostki wojskowej. skiego Szczegółowy opis zastosowanych technik socjologicz- nych oraz syntetyczne wyniki badań terenowych za- prezentowano w rozdziale 2.1o. – stąd tak skrótowe potraktowanie tych kwestii w tym miejscu. Intencją autorów diagnozy była możliwie najbardziej kompleksowa analiza potencjałów i proble- mów gminy Powidz, z jednej strony oparta o „pracę sprzed biurka” wykorzystującą dane pozyskane głów- nie z publicznych i niepublicznych źródeł internetowych – ale z drugiej strony, również w oparciu o „bliż- sze poznanie gminy” w drodze intensywnych badań terenowych oraz pozyskiwania danych statystycznych z miejscowych jednostek publicznych. Ustalenia dia- gnostyczne zostały zebrane i zapisane w ramach dzie- więciu rozdziałów tematycznych oraz jednego roz- działu podsumowującego badania terenowe. Autorzy starali się również zaprezentować wyniki badań terenowych w poszczególnych rozdziałach tematycznych – takie podejście pozwoliło skonfrontować wnioski „statystyczne” i „terenowe” oraz dokonać ich weryfi- źródło: opracowanie własne na podstawie danych z CODGiK. kacji. Ponadto istotnym celem badań terenowych było Rycina 2.1.2. Położenie gminy Powidz na tle powiatu słupec- poznanie gminy od środka, „wejście” w lokalne relacje kiego społeczne. Zdaniem autorów Strategii, tylko w ten sposób można opracować dobry dokument rozwojowy, zakładający z jednej strony udział ekspertów ze- wnętrznych, a z drugiej miejscowych liderów, przed- siębiorców i mieszkańców. Trzeba jednak przyznać, że wymaga to dużego nakładu pracy. Powidz 2.1 Położenie geograficzne i dostępność transportowa Zgodnie z podziałem na regiony fizyczno-geograficzne Kondrackiego (2001), gmina Powidz znajduje się w makroregionie Pojezierza Wielkopolskiego i mezoregionie Pojezierze Gnieźnieńskiego. Powidz to niewielka gmina wiejska położona w Pol- sce Centralnej, w województwie wielkopolskim, w pół- nocnej części powiatu słupeckiego. Usytuowana jest źródło: opracowanie własne na podstawie danych z CODGiK.

Strona 8

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

Sołectwa wchodzące w skład Gminy Powidz to: Po- Na południu od gminy Powidz przebiegają ważne widz (ok. 2 000 ha), Wylatkowo (ok. 1 700 ha), Smolniki szlaki komunikacyjne. Stanowią je autostrada A2 Powidzkie (ok. 1 000 ha), Anastazewo (150 ha), oraz droga krajowa 92 (ryc. 2.1.3). Przez północ gminy Ostrowo (ok. 900 ha), Przybrodzin (ok. 300 ha), Pola- Powidz przebiega również droga wojewódzka 262. nowo (1 600 ha), Powidz-Osiedle (3 ha), Charbin (ok. Przez obszar gminy przebiega dość gęsta sieć dróg po- 300 ha) i Ługi (ok. 200 ha). Powidz pod względem hie- wiatowych, do których zalicza się m.in. drogę Smolniki rarchii funkcjonalnej wiejskiej sieci osadniczej woje- Powidzkie-Przybrodzin-Powidz-Niezgoda-Siera- wództwa wielkopolskiego jest ośrodkiem lokalnym, kowo-Strzałkowo i drogę Witkowo-Wiekowo-Ługi-Po- znajdującym się pod wpływem oddziaływania więk- widz. Sieć drogową uzupełniają drogi gminne (ryc. szych ośrodków regionalnych o wysokim wskaźniku 2.1.4). centralności – Gniezna i Konina, a także z bliżej po- Tabela 2.1.1. Przystanki komunikacyjne zlokalizowane w gminie łożonych ośrodków subregionalnych – Słupcy Powidz i Wrześni. Przystanek Miejscowość Droga Rycina 2.1.3. Główne szlaki transportowe gminy Powidz Anastazewo NŻ Anastazewo wojewódzka

Hutka Ostrowo powiatowa Ługi Ługi powiatowa Ostrowo Letnisko NŻ Ostrowo powiatowa Ostrowo NŻ Ostrowo powiatowa Powidz Powidz powiatowa Powidz jednostka NŻ Powidz powiatowa Powidz Las Skrz. Powidz powiatowa Powidz Leśnictwo NŻ Powidz powiatowa Powidz Osiedle Powidz powiatowa

źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDOO i Open- Powidz NŻ Powidz powiatowa StreetMap. Powidz 29 Grudnia Powidz powiatowa Rycina 2.1.4. Sieć transportowa gminy Powidz Przybrodzin Przybrodzin powiatowa Słoszewo NŻ Wylatkowo powiatowa Smolniki Smolniki Powidzkie powiatowa Smolniki NŻ Smolniki Powidzkie powiatowa Wylatkowo Wylatkowo powiatowa źródło: Uchwała nr X/50/15 Rady Gminy Powidz z dnia 28 maja 2015r. w sprawie określenia przystanków komunikacyjnych, których właścicielem lub zarządzającym jest Gmina Powidz oraz warunków i zasad korzystania z tych przystanków.

Sieć drogowa zapewnia połączenie Powidza z więk- szymi ośrodkami miejskimi. Przykładowe odległości i czas przejazdu od Powidza do wybranych miast

źródło: opracowanie własne na podstawie danych z CODGiK oraz średnich i dużych są następujące: OpenStreetMap.  Gniezno: 28 km (czas dojazdu samochodem ok. 30 min.),

Strona 9

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

 Września: 30 km (czas dojazdu samochodem 2.2 Zasoby i walory środowiska przyrodni- ok. 35 min.), czego  Konin: 50 km (czas dojazdu samochodem ok. Środowisko naturalne jest głównym czynnikiem 50 min.), wpływającym na atrakcyjność i rozwój gminy Po-  Poznań: 80 km (czas dojazdu samochodem ok. widz. Jak już wspomniano, zgodnie z podziałem na re- 1 h 20 min.), giony fizyczno-geograficzne według Kondrackiego  Toruń: 88 km (czas dojazdu samochodem ok. (2001) gmina Powidz znajduje się w makroregionie Po- 1 h 30 min.). jezierze Wielkopolskie i mezoregionie Pojezierze W większość sołectw gminy Powidz znajdują się Gnieźnieńskie. W morfologii obszaru gminy zaznacza przystanki autobusowe (tab. 2.1.1.). Łączna ich liczba się rzeźba młodoglacjalna, związana z fazą poznańską wynosi 17. Przewoźnikami na terenie gminy są spółki ostatniego zlodowacenia. Obszar gminy odznacza się PKS, a za utrzymanie przystanków autobusowych od- krajobrazem pagórkowato-pojeziernym, z licznymi je- powiadają władze lokalne. Połączenia publicznej ko- ziorami oraz wzniesieniami czołowomorenowymi. Na munikacji autobusowej obsługiwane są przez dwie obszarze gminy Powidz obecne są utwory czwartorzę- spółki: PKS Konin oraz PKS Gniezno. dowe wykształcone głównie w postaci piasków i żwi- Na południe od gminy Powidz przebiega także rów wodnolodowcowych, które są wykorzystywane ważny szlak komunikacji kolejowej E20 łączący Ber- jako kruszywo naturalne i mogą stać się jednym z po- lin (przez Warszawę) z Moskwą. Przez sam obszar tencjałów rozwojowych gminy. W wybranych partiach gminy biegnie także trasa kolejowa relacji Słupca-Ba- wzniesień czołowomorenowych występują piaski gli- bin-Lotnisko Powidz. Na terenie gminy zlokalizowane niaste i gliny piaszczyste. W rejonie rynien jeziornych są również tory kolejki wąskotorowej, której trasa i dolin rzecznych występują ponadto torfy, gytie i na- przebiega od Gniezna prze Witkowo i Powidz do Ana- muły. stazewa. Kolej wąskotorowa nie jest aktualnie eksplo- Rycina 2.2.1. Struktura użytkowania gruntów w gminie Powidz atowana. oraz gmin grupy porównawczej w 2014 roku Mieszkańcy uczestniczący w badaniu kwestiona- 100% riuszowym ocenili położenie gminy oraz dostępność transportowa przeciętnie lub raczej dobrze (średnia 90% ocen: 3,27). Najwyższą wartość wskaźnika zanoto- 80% wano we wsi Polanowo, w przypadku której uzyskano 70% oceny dobre (4). Relatywnie wysoka wartość wskaź- nika może być skutkiem małej ilości respondentów na 60% tym obszarze, co czyni uzyskany wynik nie w pełni 50% obiektywnym. Mieszkańcy Ostrowa, Przybrodzina 40% i Powidza ocenili położenie gminy oraz dostępność 30% transportową przeciętnie lub raczej dobrze (średnie ocen odpowiednio: 3,46; 3,45 i 3,38). Z kolei respon- 20% denci z Wylatkowa oraz pozostałych mniejszych miej- 10% scowości określili położenie i dostępność Powidza jako 0% przeciętne (średnie ocen odpowiednio: 3,05 i 3). Naj- gorsze wyniki uzyskano w przypadku sołectw położo- nych peryferyjnie, do których zalicza się Smolniki Po- widzkie (średnia ocen: 2), Charbin (średnia ocen: 2,88) użytki rolne grunty leśne i Anastazewo (średnia ocen: 2,83). grunty pod wodami grunty zabudowane nieużytki tereny różne

źródło: opracowane własne na podstawie danych GUS.

Strona 10

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

Najważniejszymi zasobami i walorami środowiska powietrza, które może przełożyć się na poprawę funk- przyrodniczego, które mają wpływ na rozwój gminy są: cjonowania układu oddechowego osób wypoczywają- jeziora, lasy oraz chronione formy przyrody. cych. Na terenach leśnych znajdują się liczne ścieżki W strukturze użytkowania gruntów w gminie Po- rowerowe oraz ścieżki edukacyjne dla pieszych. Pod- widz na tle grupy gmin porównawczych w 2014 roku czas leśnych wędrówek można napotkać liczne ptac- zaznacza się znaczna ilość gruntów pod wodami oraz two leśne takie jak dudki, wilgi czy sójki. Dodatkowo znaczny udział terenów różnych, w których skład warto wspomnieć o zasobach leśnych w postaci owo- wchodzi baza wojskowa wraz z infrastrukturą. Naj- ców runa leśnego (grzyby, jagody, poziomki). W lasach większy areał w obrębie gminy zajmują jednak lasy, istnieje dobry stan zwierzyny łownej m. in. dzik, jeleń, które stanowią około 50% powierzchni gminy (ryc. sarna, daniel co umożliwiło stworzenie dwóch obwo- 2.2.1). dów łowieckich – Powidz i Smolniki Powidzkie. Głównym elementem krajobrazu gminy Powidz i jej Zdecydowana większość powierzchni gminy Po- najbliższej okolicy są jeziora polodowcowe rynnowe, widz pokryta jest glebami słabymi, które powstały na do których zalicza się jeziora: Powidzkie, Powidzkie materiale polodowcowym, więc ich wykorzystanie w Małe, Niedzięgiel (Skorzęcińskie), Budzisławskie oraz potencjale rolniczym jest bardzo ograniczone. Są to Smolnickie. Warto nadmienić, iż prawie wszystkie głównie gleby rdzawe, bielicowe i płowe, które należą miejscowości omawianego obszaru mają dostęp do li- do VI klasy bonitacyjnej. nii brzegowej jezior. Jezioro Powidzkie to największy Na obszarze gminy Powidz istnieją różne formy naturalny akwen Wielkopolski o powierzchni 1036 ha, ochrony przyrody. Pierwszym z nich jest Powidzki z których około 600 ha znajduje się w granicach admi- Park Krajobrazowy o powierzchni ok 250 km2 (ryc. nistracyjnych gminy Powidz. Jego długość maksy- 2.2.2). Jego zadaniem jest ochrona i zachowanie polo- malna wynosi ponad 11 km, a w najgłębszym miejscu dowcowego krajobrazu fragmentu Pojezierza Gnieź- osiąga ono ponad 46 m. Akwen charakteryzuje się nieńskiego, a w szczególności – krajobrazu jezior ryn- dużą czystością wody i objęty jest w całości strefą ci- nowych oraz pagórków morenowych. Większość te- szy. Jezioro Powidzkie stanowi najważniejszy element renu gminy wchodzi również w skład Obszaru Natura w kreowaniu rozwoju lokalnego. Występują na nim do- 2000 „Pojezierze Gnieźnieńskie”. Na rozpatrywanym skonałe warunki do uprawiania różnego rodzaju spor- obszarze znajduje się również kilka pomników przy- tów wodnych, takich jak: żeglarstwo, windsurfing oraz rody m. in. grupa daglezji na Dolinie czy Gruby Dąb kitesurfing. Kolejnym ważnym zbiornikiem jest Jezioro przy granicy z gminą Orchowo, którego wiek jest sza- Niedzięgiel o powierzchni 550 ha, którego linia brze- cowany na około 220 lat. gowa stanowi granicę między gm. Powidz a gm. Wit- Rycina 2.2.2. Zasięg Powidzkiego Parku Krajobrazowego kowo. Znajduję się na nim wyspa Znicz na której można spotkać rzadkie gatunki ptaków. Kolejnym z większych jezior gminy jest Jezioro Budzisławskie o powierzchni ok. 140 ha i głębokości sięgającej do 35 m. Wysoka czystość opisanych zbiorników wodnych, a co za tym idzie duża przezroczystość stwarza korzystne warunki dla pasjonatów nurkowania. Ze względu na licznie występujące w jeziorach szlachetne gatunki ryb obszar ten stanowi miejsce rozwoju węd- karstwa. W obrębie Jeziora Powidzkiego od kilku lat odbywają się Ogólnopolskie Zawody Spinningowe. Obok jezior ważnym walorem gminy Powidz są lasy. Ponad 50% powierzchni całej gminy stanowią różnego rodzaju drzewostany (głównie sosny – 80%). Duża ilość lasów wpływa bardzo pozytywnie na jakość źródło: opracowanie własne na podstawie: www.geoportal.pl.

Strona 11

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

Poważnym zagrożeniem dla jezior oraz związa- krajobraz polodowcowy oraz lasy, stanowią naj- nej z nim flory i fauny jest eksploatacja węgla bru- większy potencjał gminy Powidz. Potwierdzają to ba- natnego w zagłębiu konińskim. W miejscowości Ości- dania przeprowadzone wśród mieszkańców. Zdecydo- słowo znajduje się perspektywiczne złoże węgla bru- wana większość respondentów przyznała, że zasoby i natnego. Dzieli go zaledwie 6 km od Jeziora Wilczyń- walory środowiska przyrodniczego są głównym aspek- skiego, które jest hydraulicznie połączone m.in. z Je- tem rozwoju gminy Powidz. ziorem Powidzkim. Odwadnianie kopalni spowoduje Według 53% respondentów (ryc. 2.2.3) zasoby i wa- pogłębienie się istniejącego leja depresji, co może do- lory środowiska przyrodniczego są oceniane bardzo prowadzić do obniżenia się poziomu wód w jeziorach. dobrze. Kreowanie rozwoju gminy (ryc. 2.2.4) poprzez Bezsprzecznie zarówno malownicze jeziora jak wykorzystanie Jeziora Powidzkiego oceniane jest z ko- i duża ilość lasów stanowią główne walory gminy Po- lei bardzo dobrze przez 39% mieszkańców. Za poten- widz, dzięki którym może się ona rozwijać. Niestety cjalne czynniki rozwoju uznaje się również lasy (46%) elementy te stanowią również barierę dla rozwoju oraz pomimo niskiej klasy bonitacyjnej grunty orne przedsiębiorczości. Jeziora tworzą barierę komunika- (32%). Należy podkreślić, że zdaniem większości an- cyjną jak i barierę do zabudowy. Z kolei drogi przebie- kietowanych (53%) piękno krajobrazu jest wykorzysty- gające przez las są wąskie i nie mogą być poszerzone. wane bardzo dobrze w kształtowaniu rozwoju gminy. Obszary Natura 2000 ograniczają również możliwości Rycina 2.2.4. Wykorzystanie wybranych zasobów gminy Powidz powstania zakładów, które mogą dać miejscowej lud- w kreowaniu rozwoju lokalnego – opinie mieszkańców ności zatrudnienie. Dodatkowo ze względu na mało 100% korzystne warunki klimatyczne, czyli niskie opady i susze wprowadza się zakaz wchodzenia do lasów w miesiącach od kwietnia do października. W ten spo- 80% sób chroni się lasy przed możliwością podpalenia. 60% Rycina 2.2.3. Zasoby i walory środowiska przyrodniczego jako aspekt rozwoju gminy - opinia mieszkańców 40%

20%

9% 0% piękno jezioro lasy grunty orne krajobrazu Powidzkie

bardzo dobrze raczej dobrze przeciętnie 38% 53% raczej źle bardzo źle nie mam zdania

źródło: opracowanie na podstawie wywiadów kwestionariuszowych.

2.3 Demografia Gminę Powidz zamieszkuje 2290 mieszkańców (stan bardzo dobrze raczej dobrze przeciętnie na 2015 rok). Przez ostatnie kilka lat odnotowano znaczny wzrost. Na podstawie wskaźnika dynamiki źródło: opracowanie własne na podstawie wywiadów kwestiona- liczby ludności, określającego zmiany populacji w cza- riuszowych. sie (ryc. 2.3.1.), można zauważyć, że na tle gmin po- równawczych Powidz jest gminą o największej dyna- Wymienione elementy środowiska przyrodniczego mice zmian. Wraz z gminą Konarzyny i Dominowo są – w szczególności malownicze jeziora, zróżnicowany

Strona 12

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

jedynymi, których wartość wskaźnika jest większa niż Powidz, w tym głównie "młodych" emerytów wojsko- 100. Jest to pozytywne zjawisko, oznaczające zwięk- wych. Ponadto, osoby posiadające domki letniskowe szenie liczby ludności w okresie 1995- 2015. Pozostałe na starość postanawiają zamieszkać w Powidzu na gminy z grupy porównawczej charakteryzują się war- stałe, co także wpływa na zwiększenie liczebności tościami od 90 do 97. Świadczy to o spadku liczby lud- grupy osób w wieku poprodukcyjnym. Są to zdarzenia ności w tych gminach. mogące negatywnie wpłynąć na rozwoju społeczno- Ryc.2.3.1. Dynamika liczby ludności w gminie Powidz w latach gospodarczy. Wzrastająca liczba osób starszych zwia- 1995-2015 na tle średniej dla grupy porównawczej stuje zwiększone koszty systemu zabezpieczenia spo- łecznego przez wypłacanie większej ilości świadczeń 120 108 emerytalnych i rentowych. 110 106 105 97 100 95 94 94 94 Ryc. 2.3.2. Współczynnik obciążenia demograficznego (liczba 90 osób w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyj- 90 nym) w gminie Powidz w latach 2006-2015 na tle średniej dla 80 grupy porównawczej 70 35 60 50 30 40 25 30 20 20 10 0 15

5 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 0 Kolejnym wskaźnikiem, który wybrano do analizy 2006 2008 2010 2012 2014 jest współczynnik obciążenia demograficznego. Po- gmina Powidz średnia dla grupy porównawczej kazuje on, ile osób w wieku poprodukcyjnym przypada na 100 osób w wieku produkcyjnym. Jak widać na ryc. źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 2.3.2 wskaźnik ten ma tendencję wzrostową zarówno dla Powidza jak i grupy porównawczej. Jest to spowo- Na podstawie współczynnika przyrostu natural- dowane migracją ludzi młodych z małych miejscowo- nego można zauważyć, że sytuacja demograficzna ści i obszarów wiejskich do dużych, bardziej rozwinię- w gminie Powidz w latach 2005-2014 wykazywała tych miast. Takie zjawisko obserwujemy obecnie w ca- znaczne zróżnicowanie (ryc. 2.3.3). Największy spa- łej Polsce. Gmina Powidz nie stanowi tutaj wyjątku, dek przyrostu naturalnego zanotowano w latach 2007- jednakże miara wskaźnika jest tu wyższa od średniej 2009. Po roku 2009 – kiedy wskaźnik ten osiągnął war- dla grupy porównawczej. Największą wartość przyj- tość najniższą (-6,7‰) – sytuacja nieco się poprawiła, muje on w 2015 roku i można prognozować, że będzie choć nadal cechowała się wartościami ujemnymi. Do- on wzrastał. Jedną z przyczyn wzrostowej tendencji datni przyrost naturalny udało się osiągnąć dopiero w współczynnika jest fakt, iż na terenie gminy zachodzi 2014 roku, w którym przyjął on 0,9‰. Wzrost ten był zjawisko odpływu młodych osób w wieku produkcyj- spowodowany wkraczaniem w wiek rozrodczy osób nym. Innym czynnikiem wpływającym na wzrost skali wywodzących się z wyżu demograficznego lat 80. Po- obciążenia demograficznego jest wysoki odsetek osób dobną tendencję można zauważyć w przypadku śred- w wieku poprodukcyjnym, osiedlających się w gminie niej dla grupy porównawczej. Mniej więcej w tych sa- mych latach następowały wzrosty i spadki wartości

Strona 13

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

współczynnika przyrostu naturalnego. Jednak w całym przeciwieństwie do średniej dla grupy porównawczej. okresie badawczym współczynnik dla tych jednostek Powodem tych wahnięć były prawdopodobnie migra- był wyższy niż w gminie Powidz. Największy zaobser- cje zarobkowe za granicę, które miały charakter ogól- wowany spadek na obu krzywych nastąpił we wcze- nokrajowy. Kolejną tak dużą różnicę w wartościach śniej już wspomnianym 2009 roku. Do wystąpienia ta- współczynnika dla analizowanego obszaru zanoto- kiego wyniku mogła przyczynić się fala emigracji za- wano w 2013 roku. W przeciwieństwie do 2008 roku nie robkowej młodych osób do krajów Europy Zachod- przyjął on wartości ujemnych. W tym przypadku niej (Niemcy, Wielka Brytania, Holandia). Była to sy- zmiana ta mogła być spowodowana wymeldowaniem tuacja, która dotknęła wówczas cały kraj. osób pracujących na terenie gminy Powidz, które wraz Rycina 2.3.3. Współczynnik przyrostu naturalnego [‰] w gminie z zakończeniem prac na lotnisku opuściły gminę. Powidz w latach 2005-2014 na tle średniej dla grupy porównaw- Rycina 2.3.4. Zmiany wskaźnika salda migracji [‰] w gminie Po- czej widz w latach 2005- 2014 na tle średniej dla grupy porównawczej

20 3 18 16 1 14 12 2005 2007 2009 2011 2013 10 -1 8 6 -3 4 2 -5 0 -2 2005 2007 2009 2011 2013 -4 -7 -6 gmina Powidz średnia dla grupy porównawczej gmina Powidz średnia dla grupy porównawczej

źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

W latach 2004-2015 w gminie Powidz występowały Ryc. 2.3.5. przedstawia wykres Webba pokazujący duże wahania współczynnika salda migracji (ryc. typologię demograficzną jednostek przestrzennych, 2.3.4). Największą wartość zaobserwowano w 2011 która wyróżnia 8 takich typów oznaczonych literami roku (18,6 ‰). Jest to duże odstępstwo od średniej dla od A do H. Pierwsze cztery typy A – D, charakteryzują grupy wyrównawczej w tym roku. Wskaźnik ten był jednostki aktywne demograficznie, czyli rozwojowe; wysoki także w 2014 roku. Prawdopodobnymi przy- natomiast typy E – H oznaczają jednostki nieaktywne, czynami przedstawionych anomalii były dwie duże in- w których ubywa ludności. Podstawą tej typologii są westycje wojskowe na terenie lotniska w tych latach na dwa współczynniki- przyrostu naturalnego i salda mi- terenie gminy. W 2011 polegały one na kapitalnym re- gracji. To grupowanie wskazuje, który z dwóch czynni- moncie płyty lotniska, natomiast w 2014 odbywała się ków jest dominujący. budowa podziemnych magazynów paliwa. Prace te Dla większości gmin wiejskich podobnych do gminy spowodowały dużą ilość zameldowań tymczasowych Powidz charakterystyczna jest przynależność do typu osób uczestniczących w tych przedsięwzięciach. G i H. Oznacza to, że są one jednostkami, w których Największy spadek współczynnika salda migracji ubywa ludności i mają mniejszą szansę na rozwój spo- dla obu krzywych zanotowano w 2008 roku, jednak dla gminy Powidz przyjął on znacznie mniejszą wartość w

Strona 14

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

łeczno-gospodarczy. Gmina Powidz ma bardzo niety- dzieci w przedszkolach nieznacznie się zmieniała, naj- powe umiejscowienie na tym wykresie, ponieważ niższą wartość osiągnęła w roku 2006 i 2008 (47 dzieci), jako jedyna znajduje się w typie D. Typ ten wskazuje na zaś najwyższą wartość odnotowano w roku 2012 (69 dodatnie saldo migracji z nadwyżką, które rekom- dzieci). W porównaniu do średniej liczby dzieci pensuje ujemny przyrost naturalny, tym samym jest w przedszkolach w gminach grupy porównawczej w jednostką rozwojową. gminie Powidz wzrost zachodzi znacznie wolniej, choć Rycina 2.3.5. Wykres Webba obrazujący średni przyrost rzeczy- obserwowany jest w obu przypadkach. wisty ludności w latach 2005-2014 w gminie Powidz oraz w gmi- Rycina 2.4.1. Liczba dzieci w przedszkolach w gminie Powidz nach porównawczych i gminach grupy porównawczej w latach 2006-2015 120

100

0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. gmina Powidz średnia dla grupy porównawczej

2.4 Edukacja, kultura, sport i aktywność spo- źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. łeczna Wsparcie wychowania przedszkolnego jest inwe- Rolą samorządu gminnego jest zapewnienie możliwie stycją gminy we własnych mieszkańców dającą możli- najlepszych warunków kształcenia uczniów oraz jak wości prawidłowego rozwoju najmłodszych. W przed- najwyższych standardów nauczania na poziomie szkolu organizowane są atrakcje takie jak m.in. bal kar- przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjalnych. Sa- nawałowy, teatrzyki oraz wizyta Gwiazdora. morząd finansuje oświatę z dwóch źródeł: subwencji Wspomniany wcześniej Zespół Szkolno-Przed- oświatowej, która najczęściej pokrywa zaledwie część szkolny w Powidzu obejmuje także jedyną w gminie wydatków związanych z edukacją oraz dochodów wła- szkołę podstawową oraz gimnazjum. Obecny Zespół snych. Wydatki na oświatę i wychowanie w 2015 roku składa się z części tzw. starej szkoły powstałej pod ko- wyniosły ponad 2,3 mln zł, co stanowiło około 18% wy- niec XIX wieku oraz tzw. nowej szkoły. W 1983 roku po- datków z budżetu gminy Powidz w danym roku. wołano Społeczny Komitet Rozbudowy Szkoły złożony Na terenie gminy znajduje się jedno przedszkole z mieszkańców gminy. Budowa rozpoczęła się rok póź- należące do Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Powi- niej dzięki wsparciu technicznemu i materiałowemu dzu, które w 2015 roku zapewniało opiekę 59 dzieciom Przedsiębiorstwa Budownictwa Węglowego „ FABUD” (ryc. 2.4.1). Wskaźnik dzieci w placówkach wychowa- Siemianowice Śląskie oraz pracy Jednostki Wojskowej nia przedszkolnego na 1 tys. dzieci w wieku 3-5 lat wy- Powidz i czynu społecznego mieszkańców. Inaugura- niósł w 2015 roku 671, co oznacza, że w danym roku cja roku szkolnego 1986/1987 miała miejsce już w no- 67,1% dzieci w wyżej określonym wieku uczęszczało wej szkole. W 1989 r. do użytku oddano blok socjalno- do przedszkola. Na przestrzeni lat 2006-2015 liczba

Strona 15

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

sportowy. W 1996 roku nadano Szkole Podstawowej w latach 2006-2015 są konsekwencją ogólnopolskiego imię Kompanii Powidzkiej 1918 r. Wyposażenie infor- niżu demograficznego. Na przestrzeni badanych lat matyczne szkół składa się z 21 komputerów stacjonar- zaobserwować można malejącą liczbę uczniów, która nych dostępnych dla uczniów, 2 komputerów stacjo- od 2013 roku zaczęła stopniowo wzrastać zarówno narnych do użytku nauczycieli oraz 1 komputera prze- w gminie Powidz, jak i w gminach grupy porównaw- nośnego również wyłącznie do dyspozycji nauczycieli. czej. Wyposażenie Zespołu w tzw. infrastrukturę towarzy- Średnie wyniki sprawdzianu szóstoklasisty uzyski- szącą obejmuje jeden ogólnodostępny plac zabaw sfi- wane w szkole podstawowej w Powidzu w 2016 roku nansowany z programu rządowego Radosna Szkoła z części pierwszej wyniosły 59,68%, co stanowi wynik oraz wchodzącą w skład tzw. nowej szkoły salę gimna- zbliżony do średniej powiatu słupeckiego. Z języka pol- styczną o powierzchni 360 m2. W roku szkolnym skiego wynik ten był znacząco wyższy od średniej 2016/2017 w Zespole Szkolno-Przedszkolnym zatrud- powiatu (68,73%) i wyniósł 72,11%, natomiast z mate- nione były 34 osoby (łącznie nauczyciele i inni pracow- matyki był niższy od średniej powiatu (50,44%) i wyno- nicy). Uczniowie uczęszczający do ZSP w około 50% sił 46,84%. Średni wynik uczniów z części drugiej – z ję- pochodzą spoza Powidza, co wiąże się z koniecznością zyka angielskiego wynosił 67,68%, natomiast średnia organizowania przez placówkę transportu. dla powiatu słupeckiego uplasowała się na poziomie Rycina 2.4.2. Liczba uczniów szkoły podstawowej w gminie Po- 67,65%. W latach 2006-2013 szkoła składała się z 6 od- widz i gminach grupy porównawczej w latach 2006-2015 działów, natomiast od 2014 roku oddziałów jest 7. Ryc. 2.4.3: Liczba uczniów gimnazjum w gminie Powidz i gmi- 300 nach grupy porównawczej w latach 2006-2015 180 250 160 200 140

150 120 100 100 80

50 60

40 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 20

gmina Powidz średnia dla grupy porównawczej 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. gmina Powidz średnia dla grupy porównawczej

W 2015 roku do Szkoły Podstawowej im. Kompanii źródło: opracowanie własne na podstawie danych Powidzkiej 1918 uczęszczało 124 uczniów. Na prze- GUS. strzeni lat 2006-2015 nie zaobserwowano radykalnych Gimnazjum działające w Zespole Szkolno-Przed- zmian w liczbie uczniów szkoły. W 2006 roku ich liczba szkolnym jest jedyną szkołą ponadpodstawową w gmi- wynosiła 139, co było najwyższą wartością podczas ba- nie. Do 2009 roku szkoła liczyła ponad 80 uczniów, danych lat. Najmniej uczniów uczęszczało do szkoły w roku 2015 było ich 63 (ryc. 2.4.3). Najniższa odnoto- podstawowej w 2009 roku (110 osób). Przedstawione wana wartość przypada na rok 2013 (47 osób). Gmina na rycinie 2.4.2 zmiany liczby uczniów szkoły podsta- Powidz podobnie jak gminy grupy porównawczej cha- wowej w Powidzu oraz gminach grupy porównawczej rakteryzują się dużym trendem spadkowym w kwestii

Strona 16

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

liczby uczniów gimnazjów, jednak w gminie Powidz gimnazjalnego, jak i edukacyjnej wartości dodanej, widoczne są znacznie większe fluktuacje na prze- która określa wkład szkoły w końcowe wyniki egzami- strzeni badanych lat. Średnia liczba uczniów gimna- nacyjne. EWD obliczana jest za pomocą zestawu tech- zjów w gminach grupy porównawczej stale spada, na- nik statystycznych. tomiast w gminie Powidz od 2013 roku obserwowany Zaletą szkoły jest rozmiar placówki. Dzięki temu, że jest wzrost. szkoła jest mała, a liczba uczniów niewielka, uczniowie Poziom wyników edukacyjnych uczniów gimna- mogą liczyć na indywidualne podejście ze strony nau- zjum oraz egzaminów gimnazjalnych plasuje szkołę czycieli. Wszelkie występujące problemy na terenie w ścisłej czołówce powiatu. Wyniki egzaminu gimna- placówki zostają szybko zauważone i są podejmowane zjalnego wśród uczniów ZSP, szczególnie z części hu- natychmiastowe działania. Od 1 września 2017 roku, w manistycznej, od lat wypadają bardzo dobrze w skali związku z reformą oświaty (likwidacja gimnazjów, kraju. Według kalkulatora edukacyjnej wartości doda- przekształcenie sześcioletniej szkoły podstawowej w nej placówka oceniana jest zarówno w kategorii huma- ośmioletnią), dotychczasowe Gimnazjum im. Kompa- nistycznej, jak i matematyczno-przyrodniczej jako nii Powidzkiej 1918 r. zostało włączone do Szkoły Pod- „szkoła sukcesu”, co świadczy o wysokiej efektywności stawowej im. Kompanii Powidzkiej 1918 r. w Zespole nauczania. Szkolno-Przedszkolnym w Powidzu. Rycina 2.4.4. Wskaźnik EWD i wynik części humanistycznej eg- W przeprowadzonym badaniu ankietowym 43,6% zaminu gimnazjalnego Gimnazjum im. Kompanii Powidzkiej mieszkańców gminy Powidz oceniło gminne szkoły 1918 w Powidzu w latach 2014-2016 i przedszkola raczej dobrze, 24,4% ludności oceniło je bardzo dobrze. Zaledwie 3,4% mieszkańców oceniło ich funkcjonowanie raczej źle i bardzo źle. Średnia ocen szkoły i przedszkola dla próby liczącej 172 miesz- kańców gminy Powidz wynosi 4,03 (w skali pięciostop- niowej). Edukacja jest jednym z najwyżej ocenionych aspektów, taką samą średnią ocen uzyskał Dom Kul- tury, natomiast jedynym aspektem, który uzyskał wyż- szy wynik były zasoby i walory środowiska przyrodniczego. Ryc. 2.4.5. Wskaźnik EWD i wynik części matematyczno-przyrodniczej egzaminu gimnazjalnego gimnazjum im. Kompanii Powidzkiej 1918 w Powidzu w latach 2014-2016

źródło: „EWD dla gimnazjów”, http://gimnazjum.ewd.pl.

Na rycinie 2.4.4 przedstawiony został wskaźnik EWD w latach 2014–2016 dla gimnazjum w Powidzu (część humanistyczna). Liczba zdających, których wyniki uwzględniono w analizie to 45 osób. Na rycinie 2.4.5 przedstawiony został wskaźnik EWD w latach 2014–2016 dla gimnazjum w Powidzu (część matematyczno-przyrodnicza). Liczba zdających egzamin, któ- rych wyniki uwzględniono w analizie to również 45 osób. Gimnazjum w Powidzu charakteryzuje się ponad- przeciętnymi wynikami zarówno w zakresie egzaminu źródło: „EWD dla gimnazjów”, http://gimnazjum.ewd.pl.

Strona 17

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

Działalność kulturalna w gminie Powidz odgrywa Warto dodać, że Dom Kultury w Powidzu jest ukie- dużą rolę i jest zauważana przez mieszkańców. Spo- runkowany na promocję organizowanych imprez i uro- łeczność lokalna chętnie angażuje się w organizacje czystości. Wykorzystuje wiele możliwych kanałów wielu wydarzeń kulturalnych. Wpływa to na pozy- przesyłania informacji takich jak: strona internetowa, tywny wizerunek gminy oraz kształtowanie się ko- gazety lokalne i te o zasięgu powiatowym oraz woje- rzystnych postaw wśród młodzieży. Podstawowymi wódzkim, banery i plakaty, a także fanpage w serwisie animatorami życia kulturalnego w gminie Powidz jest Facebook. Co więcej mieszkańcy gminy sami telefo- Dom Kultury w Powidzu oraz Biblioteka Publiczna nują do instytucji z pytaniami o najbliższe organizo- w Powidzu. wane wydarzenia. Należy także podkreślić, że Dom Powidzki Dom Kultury powstał w celu pozyskiwa- Kultury w Powidzu został oceniony przez mieszkań- nia i przygotowania społeczeństwa do aktywnego ców jako placówka funkcjonująca raczej dobrze i osią- uczestnictwa w kulturze oraz podnoszenia świadomo- gnął średnią ocen 4,03 (w skali 1-5). Co ważne jedynie ści kulturalnej wśród mieszkańców. Co więcej, ma na walory środowiska przyrodniczego uzyskały wyższy celu zaspokajanie potrzeb i aspiracji społeczności lo- wynik. kalnej. Datuje się, że sformalizowaną działalność kul- Kolejną formą działalności kulturalnej jest Biblio- turalną w Powidzu prowadzi się od lat siedemdziesią- teka Publiczna gminy Powidz. Jako instytucja kultury tych XX wieku, jednak Dom Kultury powstał w 1976 jest przede wszystkim nastawiona na zaspokajanie po- roku. Siedziba Domu Kultury mieści się przy ul. Park trzeb oświatowych, kulturalnych i informacyjnych spo- Powstańców Wielkopolskich 25. W latach 2013/2014 łeczeństwa oraz uczestniczy w upowszechnianiu wie- przeszła ona gruntowny remont. dzy i kultury. Biblioteka powstała w 1946 roku, Instytucja posiada szeroką ofertę kulturalną skiero- a w 2006 roku uchwałą Rady Gminy w Powidzu nadano waną dla każdej grupy wiekowej. Przy Domu Kultury bibliotece nowy statut powołujący gminną instytucję działają Chór żeński „Sonata”, Orkiestra Dęta Powidz, kultury. Siedziba biblioteki mieści się w budynku przy zespół muzyczny „Powidzanie”, Klub Seniora „Złota ul. Park Powstańców Wielkopolskich 25, w jego skład jesień”. W ramach Domu Kultury w Powidzu działa wchodzi wypożyczalnia i czytelnia internetowa. Obec- także Koło Gospodyń Wiejskich, Towarzystwo Przyja- nie biblioteka posiada pięć stanowisk komputerowych ciół Powidza, Związek Emerytów, Rencistów i Inwali- z bezpłatnym dostępem do Internetu. Aktualny księ- dów, Klub HDK PCK „Krwinka” oraz Klub Aktywnych gozbiór biblioteki to ponad 20 tys. woluminów (dane Rodziców. Należy dodać, że jednostka jest współorga- z 31.12.2016), z których korzysta 26% mieszkańców nizatorem wielu imprez i wydarzeń kulturalnych. Do gminy. Według danych z 2016 roku bibliotekę w ciągu najpopularniejszych i najważniejszych należą: Dni Po- roku odwiedziło prawie 6,5 tys. osób, które wypoży- widza, Powidz Jam Festiwal, Dożynki Gminne, Festi- czyły ponad 10 tys. pozycji. wal Chóralny, Festiwal Życia, Szantogranie – festiwal Biblioteka współpracuje z Urzędem Gminy w Powi- piosenki żeglarskiej, Piknik z Powidzką Sielawą, co- dzu i organizacjami na zasadzie partnerstwa oraz miesięczny cykl spotkań „Gry bez prądu” oraz wiele in- udziela im wsparcia merytorycznego. Prowadzi także nych pikników i festiwali, które integrują Powidzan. działalność popularyzującą książkę i czytelnictwo po- Warto dodać, że w nowym, wyremontowanym bu- przez organizowanie różnych form pracy z czytelni- dynku są prowadzone zajęcia z aerobiku, zumby, gim- kiem. Instytucja organizuje liczne wydarzenia, spotka- nastyki korekcyjnej, karate, wokalu i gry na instrumen- nia autorskie, występy teatrów objazdowych. Funkcjo- tach dla dorosłych i dla najmłodszych oraz zajęcia dla nuje tutaj Dyskusyjny Klub Książki, który zrzesza lud- mażoretek. ność w wieku od 25 do 85 lat. W 2013 roku z okazji Budynek Domu Kultury wyposażony jest w salę wi- 770lecia Powidza Biblioteka Publiczna we współpracy dowiskową zdolną pomieścić 100 osób, kilka mniej- z Urzędem Gminy i Towarzystwem Przyjaciół Powidza szych sal, biuro oraz kuchnię. wydała dwie publikacje o miejscowości “Powidzkie le- gendy i opowieści dawne i nowe” oraz album “Powidz

Strona 18

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

na fotografii wczoraj i dziś”. Biblioteka jest współorga- zwiększania aktywności fizycznej oraz rozwijania spor- nizatorem Dni Powidza, imprez z okazji Połowinek towych uzdolnień dzieci, młodzieży i dorosłych. Ak- Lata lub Zakończenia Lata. Na zauważenie zasługują tywnych fizycznie skupia Uczniowski Klub Sportowy, także zbiory o regionie i samej miejscowości. Instytu- Uczniowski Parafialny Klub Sportowy „Nicolaus“, Klub cja od 9 lat prowadzi cyfrowe archiwum Ziemi Powidz- Sportowy „Green Spires” oraz Klub Sportowy LIBERO. kiej, które gromadzi liczne fotografie (około 600 Poza najważniejszym obiektem sportowym jakim jest sztuk). kompleks boisk Orlik, istnieje możliwość korzystania z Ważną rolę w zabezpieczeniu bezpieczeństwa na sali gimnastycznej i siłowni wewnętrznej w Zespole terenie Gminy Powidz odgrywa Ochotnicza Straż Po- Szkolno-Przedszkolnym oraz siłowni zewnętrznej zlo- żarna w Powidzu, należąca do Krajowego Systemu Ra- kalizowanej na Łazienkach. W większości sołectw poza towniczo-Gaśniczego. W ostatnich latach Ochotnicza placami zabaw, planowane jest też tworzenie siłowni Straż Pożarna w Powidzu odnotowuje dynamiczny zewnętrznych w ramach środków z funduszu sołec- rozwój. Dzięki jej działaniom pozyskano i zakupiono w kiego. Zauważyć można, że coraz więcej mieszkańców ostatnim czasie: nowy średni samochód gaśniczy typu stawia na sport i szeroko rozumianą aktywność fi- MAN z napędem 4x4 z wyposażeniem, kamerę termo- zyczną. wizyjną, wentylator oddymiający, pompę szlamową, Społeczność lokalna w wywiadzie kwestionariu- wysokociśnieniowy agregat gaśniczy. Ponadto OSP szowym oceniła organizacje społeczne raczej dobrze Powidz zaangażowana jest w ratownictwo wodne i po- lub nie oceniła ich wcale (co może oznaczać, że część wstałą w maju br. bazę ratownictwa wodnego w Przy- respondentów słabo zna lokalne stowarzyszenia brodzinie. Na potrzeby ratownictwa wodnego pozy- i grupy społeczne, a Ci, którzy je znają mają na ich te- skano sprzęt i wyposażenie m.in. łódź motorową, silnik mat dobre zdanie). Średnia ocena mieszkańców to 3,7 zaburtowy Mercury 115 KM, defibrylator, sonar, suche – był to jeden z lepiej ocenianych aspektów rozwoju. skafandry, przyczepkę podłodziową. OSP podejmuje W wywiadzie kwestionariuszowym poruszono także aktywne działania upamiętniające historię jed- także kwestię opinii mieszkańców co do stopnia włą- nostki, jak i historię Powidza. Bierze czynny udział w czania ich w procesy decyzyjne w lokalnym samorzą- imprezach organizowanych przez gminę Powidz i Dom dzie. Każdy respondent mógł w tym przypadku opo- Kultury. OSP zrzesza ok. 60 członków. Przy Straży wiedzieć się za jednym z trzech wariantów opinii (od działa też Młodzieżowa Drużyna Pożarnicza. Ponadto najmniej do najbardziej uspołecznionej): (1) Władza na terenie Gminy działają: OSP Wylatkowo i OSP sama decyduje o kierunkach rozwoju społeczno-go- Ostrowo. spodarczego (skrajnie scentralizowana postawa), (2) W gminie działa również wiele innych organizacji, Mieszkańcy współpracują z władzami lokalnymi nad które wzbogacają życie kulturalne i społeczne. Warto kierunkami rozwoju oraz (3) To, w jakim kierunku roz- wymienić główne organizacje pozarządowe oraz sto- wijać się będzie gmina, zależy od mieszkańców. Spo- warzyszenia działające na terenie gminy Powidz: Chór śród trzech ww. wariantów, 60% respondentów opo- żeński „Sonata”, Chór młodzieżowy, Wodne Ochotni- wiedziało się za drugim sformułowaniem, a 32% - za cze Pogotowie Ratunkowe, Towarzystwo Wędkarski pierwszym. Poziom włączenia społeczności lokalnej Powidz, Dyskusyjny Klub Książki, Liga Obrony Kraju, w procesy decyzyjne wymaga więc dalszych działań Stowarzyszenie wspierania żeglarstwa i turystyki wod- zachęcających do aktywnego uczestnictwa. nej, Caritas Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Związek Z kolei kapitał ludzki i miejscową społeczność (jako Gmin Powidzkiego Parku Krajobrazowego, Polski zasoby w kreowaniu rozwoju lokalnego) respondenci Związek Wędkarski Koło Powidz, Koło Pszczelarzy Po- w większości oceniali przeciętnie lub poniżej przecięt- widz, Towarzystwo Aktywne Wylatkowo, Stowarzy- nej (średnia ocen 3,49). Niepokojący jest fakt, że szenie Właścicieli Nieruchomości Wylatkowo. obok gruntów ornych i miejscowych przedsię- Gmina nie tylko umożliwia rozwój kulturalny i spo- biorstw, zasoby ludzkie i społeczne są postrzegane łeczny, ale stwarza też warunki do uprawiania sportu, jako najmniej ważne w rozwijaniu potencjału gminy.

Strona 19

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

2.5 Gospodarka i rynek pracy z udziałem około 18% oraz budownictwo – około 15% (Ryc.2.5.2). Znacznie mniejszy udział miały przetwór- W 2009 roku w gminie Powidz było zarejestrowanych stwo przemysłowe, rolnictwo oraz zakwaterowanie w systemie REGON około 2,1 tysięcy podmiotów go- i gastronomia około 10 % w ogólnej strukturze. spodarczych (Ryc. 2.5.1.). Ogólna liczba rok później W 2016 roku można zauważyć wzrost udziału liczby wzrosła o kolejnych 80 zarejestrowanych podmiotów. podmiotów związanych z zakwaterowaniem i ga- W 2011 roku można zauważyć niewielki spadek, zaś stronomią (o ponad 4%) oraz budownictwem (około w kolejnych latach notuje się stabilny, równomierny 3%). Z drugiej strony w okresie 2009-2016 widoczne ich wzrost co świadczy o wyraźnym wzroście aktywno- jest zmniejszenie udziału podmiotów handlowych ści gospodarczej obszarów położonych na terenie (o 4%) oraz związanych z przetwórstwem przemysło- gminy. W 2016 r. zanotowano 2304 zarejestrowanych wym i rolnictwem, odpowiednio wynoszą obecnie podmiotów gospodarczych. Liczba podmiotów gospo- 7,1% i 6,6%. darczych na terenie gminy Powidz została przedsta- wiona na tle wartości średnich dla grupy porównaw- Rycina 2.5.2. Struktura podmiotów gospodarki na tle wartości czej, która wykazuje podobne tendencje, jednak na jej średnich dla grupy porównawczej tle badany obszar wykazuje średnio o 13 podmiotów więcej w danym okresie badawczym. Od kilku lat gr. por. 11 14 13 19 8 3 8 25 gmina Powidz charakteryzuje się tendencją wzro- 2016 r. stową, na przestrzeni kolejnych lat można spodzie- wać się następnych nowo zarejestrowanych przed- gr. por. 12 14 12 23 7 3 6 23 siębiorstw na analizowanym obszarze. 2009 r. Rycina 2.5.1. Liczba podmiotów gospodarczych przypadających Powidz na 1000 mieszkańców w latach 2009-2016 na tle wartości śred- 7 7 17 14 4 13 9 30 2016 rok nich dla grupy porównawczej

100 Powidz 10 10 14 18 4 9 8 26 90 2009 rok 80 0% 20% 40% 60% 80% 100% 70 Rolnictwo Przetwórstwo przemysłowe Budownictwo Handel 60 Transport Zakwaterowanie i gastronomia 50 Usługi Pozostałe

40 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 30 Dane z grupy porównawczej z 2009 oraz 2016 roku 20 wykazują większy udział podmiotów handlowych, 10 choć warto zauważyć, że zmiana w gminach porów- 0 nawczych w badanym okresie była zbliżona pod wzglę- 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 dem kierunku (negatywna) i skali, co w gminie Powidz (spadek udziału o 4%). Zanotowano również nie- Powidz Grupa porównawcza znaczny spadek udziału przetwórstwa przemysłowego

źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. i rolnictwa w ogólnej strukturze. Należy zwrócić uwagę, że zakwaterowanie i gastronomia zdecydowa- W roku 2009 w strukturze podmiotów gospodarki nie odznacza się wyższymi wartościami aniżeli w gru- według rodzajów działalności określoną w oparciu pie porównawczej. Wraz z rozwojem bazy noclegowej o Polską Klasyfikacje Działalności PKD 2007 na terenie na cele turystyczne różnica w tym aspekcie będzie się gminy Powidz największy procent zajmował handel,

Strona 20

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

zwiększała co będzie oznaczało wzrost konkurencyj- Tabela 2.5.2. Liczba podmiotów gospodarczych według sekcji ności gminy Powidz na tle innych jednostek terytorial- PKD 2007 gm. Powidz gr. por. nych. Sekcja PKD 2007 W gminie Powidz funkcjonują przede wszystkim 2009 2016 2009 2016 A – rolnictwo, leśnictwo, ło- 16 13 19 20 mikroprzedsiębiorstwa, które zatrudniają do 9 pra- wiectwo i rybactwo cowników. W 2009 roku zarejestrowanych ich było 145 C – przetwórstwo przemy- 16 14 23 26 (tabela 2.5.1), zaś 7 lat później liczba ta wzrosła do 191 słowe przedsiębiorstw (w grupie porównawczej również za- F – budownictwo 23 34 20 24 notowano wzrost). Z kolei w grupie małych przedsię- G – handel 28 27 37 37 biorstw (10-49 pracowników) zaobserwowaną zmianę H – transport i gospodarka 7 8 11 14 negatywną. W 2009 roku na analizowanym obszarze magazynowa były zarejestrowane także 2 średnie przedsiębiorstwa. S i T – pozostała działalność 13 17 10 15 Gmina Powidz jest jedyną gminą w porównaniu do usługowa grupy porównawczej, która posiada na swoim terenie pozostałe 45 72 32 43 duży podmiot, w którym zatrudnionych jest powyżej źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 250 osób. Jest nim baza Wojska Polskiego (33 Baza Lotnictwa Transportowego oraz 3 Skrzydło Lotnictwa W gminie Powidz w latach 2009-2016 można zau- Transportowego). Zmiany liczby przedsiębiorstw wy- ważyć niewielkie wahania w zmianie liczby przedsię- nikają z ograniczenia działalności co wiąże się z reduk- biorstw sektora publicznego (ryc. 2.5.3). W 2009 roku cją liczby zatrudnionych. zanotowano 11 zarejestrowanych przedsiębiorstw, a w grupie porównawczej 10. Przez cały badany okres Tabela 2.5.1. Struktura wielkości przedsiębiorstw w gminie Po- gmina Powidz cechuje się niewiele większą liczbą widz w latach 2009 i 2016 na tle wartości średnich dla grupy po- przedsiębiorstw w stosunku do grupy porównaw- równawczej czej. mikro małe średnie duże Jednostka `09 `16 `09 `16 `09 `16 `09 `16 Rycina 2.5.3. Liczba przedsiębiorstw sektora publicznego gm. Powidz 145 191 11 6 2 0 1 1 14

gr. por. 153 178 9 9 1 1 0 0 12 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 10 W tabeli 2.5.2. przedstawiono strukturę podmio- 8 tów zarejestrowanych w rejestrze REGON według sekcji PKD 2007. Najwięcej podmiotów zarejestrowanych 6 jest w sekcji budownictwa (34) oraz handlu (27). W sekcji A (rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo) 4 w roku 2016 zarejestrowanych było 13 przedsię- 2 biorstw, gdzie dla grupy porównawczej średnia wynosi 20. Sekcja C – (przetwórstwo przemysłowe) reprezen- 0 towane jest przez 14 przedsiębiorstw. Najmniejszą 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 wartość zanotowano w sekcji transport i gospodarka gmina Powidz grupa porównawcza magazynowa. Struktura przedsiębiorstw według sekcji PKD w Powidzu i grupie porównawczej jest zbliżona to źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. znaczy dominują podmioty w sekcji G oraz F. Jedynie W gminie Powidz przeważają przedsiębiorstwa w sekcji C występuje zdecydowana różnica, w której ze sektora prywatnego. Największą liczbę zanotowano względu na specyfikę gminy Powidz (gmina tury- w 2016 roku i wynosiła ona 185 przedsiębiorstw (ryc. styczna) liczba przedsiębiorstw jest zdecydowanie 2.5.4). Od 2009 roku wzrosła ona o 37 przedsiębiorstw. mniejsza niż w grupie porównawczej.

Strona 21

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

Badany obszar cechuje się powolnym ale systema- pracy. Statystycznie na rynku pracy występuje nad- tycznym wzrostem liczby prywatnych przedsię- wyżka podaży nad popytem. Czego konsekwencją jest biorstw. zjawisko bezrobocia. Respondenci uczestniczący w badaniu kwestiona- Jest wiele przyczyn dysproporcji między podażą riuszowym, oceniali w pięciostopniowej skali jak pod- a popytem. Najważniejszą jest stan gospodarki. Jeśli mioty gospodarcze wpływają na rozwój gminy Powidz. sytuacja gospodarcza się pogarsza, ma to wpływ na Ok. 37% z nich uznało, że „raczej dobrze”, 33% - „prze- malejące zapotrzebowanie na produkty. Czego konse- ciętnie”, a 16% - „raczej źle”. Jedynie 5% uważa, że kwencją jest zmniejszenie produkcji, a co za tym idzie podmioty gospodarcze zlokalizowanie na terenie ba- – zwolnienie pracowników. Drugą z kolei przyczyną danego obszaru wpływają „bardzo dobrze” na rozwój dysproporcji są różnice strukturalne występujące gminy Powidz. Średnia ocen z uzyskanych odpowie- w momencie gdy bezrobotni są reprezentantami danej dzi wynosi 3,28, na tle pozostałych aspektów wpływ grupy zawodowej, a na rynku pracy jest zapotrzebo- podmiotów gospodarczych został oceniony prze- wanie na przedstawicieli innego zawodu. ciętnie. Miernikiem, który najlepiej obrazuje wielkość bez- Rycina 2.5.4. Liczba przedsiębiorstw sektora prywatnego na tle robocia jest stopa bezrobocia, czyli „udział bezrobot- wartości średnich grupy porównawczej w latach 2009-2016 nych danej kategorii w liczbie aktywnych zawodowo danej kategorii”. Wielkość ta jest zróżnicowana w po- 200 szczególnych częściach Polski. Województwo wielko- 180 polskie, w którym znajduje się gmina Powidz, charak- 160 teryzuje się najniższą stopą bezrobocia – 5% (w woje- 140 wództwie warmińsko-mazurskim wskaźnik ten wynosi 120 14,2%). W 2015r. w powiecie słupeckim wskaźnik 100 bezrobocia wynosił 11,3%, a w gminie Powidz – 80 14,7%. 60 Rycina 2.5.5. Ludność w wieku produkcyjnym mieszkająca na te- 40 renie gminy Powidz w latach 2009-2016 20 1 800 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 1 600

gmina Powidz grupa porównawcza 1 400

źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 1 200 1 000 Kolejne pytanie, które było zadawane mieszkań- com gminy Powidz dotyczyło oceny wykorzystania 800 przedsiębiorstw gminy Powidz w kreowaniu rozwoju 600 lokalnego. 36% opowiedziało się za stwierdzeniem „ra- 400 czej dobrze”, a 30% „przeciętnie”, 7% ankietowanych uważa, że „bardzo źle”, a jedynie 5% „bardzo dobrze”. 200 Średnia ocen z uzyskanych odpowiedzi wyniosła 3,21. 0 Wpływ podmiotów gospodarczych został najniżej 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 oceniony spośród wszystkich aspektów do wyboru, które wpływają na rozwój lokalny. źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Rynek pracy w gospodarce rynkowej regulowany W Polsce występują trzy podstawowe grupy wie- jest poprzez prawo popytu i podaży. Wielkość popytu kowe analizowane z punktu widzenia rynku pracy: lud- uwarunkowana jest liczbą osób poszukujących pracy, ność w wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat), ludność a wielkość podaży poprzez liczbę wolnych miejsc

Strona 22

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

w wieku produkcyjnym (18-59 lat w przypadku kobiet, Rycina 2.5.7. Zmiany liczby bezrobotnych mieszkających na te- 18-64 w przypadku mężczyzn) oraz ludność w wieku renie gminy Powidz w latach 2009-2016 na tle wartości dla grupy poprodukcyjnym (60/64 i więcej). Ludność w wieku porównawczej produkcyjnym w gminie Powidz w okresie 2009-2016 250 wzrosła (ryc. 2.5.5) z ok. 1,4 tys. w 2009r. do 1,5 tys. w 2016r. 200 W gminie Powidz największy udział stanowią pra- cujący w sektorze rolniczym, następnie w przemysło- wym i handlowym. Według danych publikowanych 150 przez GUS w 2015r. było 245 miejsc pracy, w których pracowało 115 kobiet i 130 mężczyzn. Od 2009r. liczba 100 miejsc pracy w gminie Powidz się wahała (ryc. 2.5.6). Do 2011 r. wzrastała, a od 2011 r., aż do teraz widać 50 tendencję spadkową. Związane to było z dużą liczbą przyjętych osób do pracy w jednostce wojskowej. Na 0 tle grupy porównawczej w ostatnich dwóch latach 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 gmina Powidz wypada niewiele gorzej. gmina Powidz grupa porównawcza Rycina 2.5.6. Liczba miejsc pracy na 1000 osób w wieku produkcyjnym w gminie Powidz w latach 2009-2015 na tle wartości dla źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. grupy porównawczej 800 Udział bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w gminie Powidz jest większy niż 700 w gminach z grupy porównawczej (2.5.8). Poziom bez- 600 robocia od 2013r. stopniowo spada. W 2016 r. w gminie Powidz wynosił 8,3% i był wyższy w porównaniu do po- 500 zostałych gmin o 2,8%. 400 Pomimo zauważalnego spadku liczby bezrobot- 300 nych problem bezrobocia jest jedną z dysfunkcji w przypadku rozwoju lokalnego. Powoduje on odpływ 200 młodych ludzi do dużych miast oraz do pracy za gra- 100 nicą kraju. Ponadto uwarunkowania przyrodnicze gminy Powidz wpływają się na osiedlanie osób w wieku 0 poprodukcyjnym oraz występowanie dużej liczby 2009 2010 2011 2013 2014 2015 2016 osób, którzy względnie szybko odchodzą na emery- gmina Powidz grupa porównawcza turę, a są jeszcze zdolni do wykonywania pracy (tzw. emeryci mundurowi). źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Mieszkańcy uważają, że bezrobocie jest jednym z głównych problemów rozwoju gminy (w przepro- Od 2009r. zaobserwowano fluktuacje liczby bezro- wadzonym wywiadzie kwestionariuszowym). Ich zda- botnych, gdzie w Powidzu jak i miejscowościach niem znalezienie pracy w gminie jest trudne ze z grupy porównawczej do 2013 r. liczba ta wzrastała względu na niewielką liczbę podmiotów gospodar- (ryc.2.5.7). Jednak po 2013 r. znacznie się ona zmniej- czych. W jednym z pytań, respondenci zostali popro- szyła. W gminie Powidz w 2013 r. liczba bezrobotnych szeni o ocenę zwalczania bezrobocia w gminie na pię- wynosiła 204 osoby (w tym 106 mężczyzn i 98 kobiet), ciostopniowej skali. Tylko 7% respondentów zazna- średnio w grupie porównawczej 193 osoby. Do 2016r. czyło odpowiedź bardzo dobrze, jednak znaczna część w obu przypadkach liczba ta zmniejszyła się o ok. 44%.

Strona 23

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

respondentów stwierdziła, że jest przeciętnie lub bar- Korzystanie ze środków pomocy społecznej, wyni- dzo źle. Średnia ocen z uzyskanych odpowiedzi wy- kające najczęściej z bezrobocia, jest kolejnym istot- nosi 2,9, na tle pozostałych aspektów zwalczanie nym zagadnieniem związanym z konsekwencjami nie- bezrobocia zostało ocenione niekorzystnie. równowagi na rynku pracy. Liczba korzystających Rycina 2.5.8. Udział bezrobotnych w liczbie ludności w wieku z tej możliwości wsparcia w gminie Powidz od 2009 produkcyjnym w gminie Powidz w latach 2009-2016 na tle war- r. spada (ryc. 2.5.9). Zjawisko to również zauważalne tości średnich dla grupy porównawczej jest w grupie porównawczej, jednak Powidz znajduje się poniżej tej średniej, co odbierane jest bardzo pozy- 16 tywnie. Liczba bezrobotnych spada co powoduje rów- 14 nież spadek liczby osób pobierających świadczenia po- 12 mocy społecznej. Z pewnością oznacza to, że stosunkowo jakość życia mieszkańców gminy się polepsza. 10 Dojazdy i wyjazdy do pracy są spowodowane nie- 8 równowagą występującą na rynku pracy. W gminie Powidz zjawisko migracji pracowników jest dość po- 6 wszechne. Liczba osób wyjeżdżających do innych 4 miejscowości do pracy w przeciągu 5 lat niewiele się zmieniła (tab. 2.5.3). Mieszkańcy gminy wyjeżdżają do 2 najbliżej położonych miejscowości takich jak Gniezno, 0 Witkowo, Słupca i Poznań. Ich liczba jest niewielka, bo 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 to zaledwie 80 osób, w 2006r. Do 2011r. liczba ta nie- gmina Powidz grupa porównawcza wiele wzrosła, a dokładnie do 102 osób. Tabela 2.5.3. Liczba osób wyjeżdżających do pracy poza gminę źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Powidz w 2006 r. i 2011 r. liczba osób Rycina 2.5.9. Udział osób korzystających z pomocy społecznej w gm. zamieszkania gm. pracy ludności ogółem (%) w gminie Powidz w latach 2009-2015 na tle 2006 r. 2011 r. wartości dla grupy porównawczej Gniezno 20 27 Witkowo (miasto) 16 24 20 Powidz Słupca 21 23 18 Poznań 23 28 16 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 14 Tab.2.5.4. Liczba osób przyjeżdżających do pracy do gminy Po- 12 widz w 2006 r. 10 gm. pracy gm. zamieszkania liczba osób 8 Gniezno 105 6 Niechanowo 11 4 Witkowo (miasto) 506 Witkowo (obszar wiejski) 58 2 Powidz Słupca 26 0 Orchowo 14 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ostrowite 10 Strzałkowo 38 gmina Powidz grupa porównawcza Września (miasto) 12

źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Bardziej dyskusyjnym zjawiskiem są migracje zwią- zane z przyjazdem osób pracujących do gminy Powidz.

Strona 24

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

Są to znacznie większe liczby niż w przypadku osób lorom środowiska przyrodniczego, a zwłaszcza wystę- wyjeżdżających. Analizując dane dla dwóch roczni- powaniu znacznych obszarów leśnych oraz jezior. ków, liczba drastycznie wzrosła, mimo że już w 2006r. Z rozwojem tego sektora związane są praktycznie liczba przyjeżdżających do gminy Powidz była większa wszystkie decyzje władz lokalnych. Jest to gmina, od liczby osób wyjeżdżających z gminy do pracy w in- którą cechuje cisza oraz spokój, a przyjeżdżający tury- nej miejscowości, a wynosiła ona 780 mieszkańców ści mogą tu odpocząć na łonie przyrody i w otoczeniu spoza gminy (tab. 2.5.4). Jednak byli to tylko miesz- pięknego krajobrazu z dala od zgiełku i pędu miasta. kańcy trzech powiatów wielkopolskich takich jak: Na terenie gminy znajduje się dużo zbiorników gnieźnieński, słupecki i wrzesiński. W 2011 r. liczba ta wodnych takich jak Jezioro Powidzkie, Jezioro Po- drastycznie wzrosła (do 1231 osób – zob. tab. 2.5.5.), widzkie Małe oraz Jezioro Smolnickie, które umożli- czemu towarzyszyła również zmiana zasięgu dojaz- wiają aktywny wypoczynek w środowisku naturalnym. dów. Jeziora te charakteryzują się wyjątkowo czystą wodą, Tabela 2.5.5. Liczba osób przyjeżdżających do pracy do gminy która zachęca do kąpieli oraz do wielu form aktywnego Powidz w 2011 roku spędzania czasu, między innym do nurkowania czy uprawiania windsurfingu. Na Jeziorze Powidzkim obo- gm. pracy gm. zamieszkania liczba osób wiązuje zakaz używania łodzi z silnikami spalinowymi Białe Błota 23 z wyjątkiem służb ratowniczych. Zbiorniki wodne znaj- Dobrcz 10 dujące się na terenie gminy przyciągają osoby, które Osielsko 33 Sicienko 15 interesują się żeglarstwem. Z największego jeziora Nakło nad Notecią (miasto) 10 gminy korzysta, jak podają różne dane, od 350 do 400 Bydgoszcz 302 jachtów różnego rodzaju. Niestety infrastruktura zwią- Gniezno (miasto) 87 zana z obsługą tego rodzaju łodzi nie jest dostatecznie Gniezno (gmina wiejska) 12 rozwinięta. Widocznym mankamentem jest brak no- Witkowo (miasto) 477 woczesnej mariny żeglarskiej, która obsługiwałaby Witkowo (obszar wiejski) 59 Powidz Kleczew (obszar wiejski) 12 jachty znajdujące się na jeziorze. Słupca (miasto) 39 Jeziora znajdujące się w gminie Powidz mogą przy- Orchowo 24 ciągnąć wielu turystów, oferując im szeroki wachlarz Ostrowite 16 możliwości spędzenia czasu wolnego. Do jednej z form Słupca (gmina wiejska) 14 wypoczynku nad wodą można zaliczyć wędkarstwo, Strzałkowo 41 Śrem (miasto) 18 cieszące się w gminie dużą popularnością. Zbiorniki Września (miasto) 11 wodne są zasobne w wiele ciekawych gatunków ryb, Konin 17 których połów możliwy jest poprzez wykupienie ze- Poznań 11 zwoleń u dzierżawcy jeziora. W Powidzu znaleźć źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. można również kilka bardzo ciekawych i urokliwych plaż. Jedną z nich jest Dzika Plaża położona na końcu Spora liczba dojeżdżających do pracy pochodzi zachodniej odnogi jeziora, która wyposażona jest z województwa kujawsko-pomorskiego oraz z położo- w przystań dla jachtów. Pomiędzy omawianą plażą nych dalej powiatów województwa wielkopolskiego. a restauracją Jabłona znajduje się powidzka prome- Zmiany te są wynikiem rozwoju tutejszej bazy wojsko- nada, która przebiega przy samym brzegu jeziora. wej oraz reorganizacji jednostek w innych lokaliza- W celu ułatwienia turystom dotarcia do najciekaw- cjach. szych miejsc wyznaczono łącznie około 240 km róż- 2.6 Turystyka i baza wojskowa nych szlaków turystycznych (tab. 2.6.1.). Na obszarze gminy znajdują się trzy szlaki rowerowe, które wyko- Turystyka stanowi główny czynnik rozwoju gospodar- rzystywane są nie tylko przez rowerzystów, ale rów- czego badanej jednostki. Gmina Powidz kojarzona jest nież przez biegaczy oraz fanów nordicwalking. przede wszystkim z turystyką, dzięki doskonałym wa-

Strona 25

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

Pierwszy z nich to niebieski szlak rowerowy, który w Powidzu (,,Łazienki" i ,,Dzika Plaża") i Przybrodzinie nosi nazwę ,,Dookoła Jeziora Powidzkiego" i ma on nad Jeziorem Powidzkim (pola namiotowe, campin- długość 35 km. Przebiega przez wszystkie najatrakcyj- gowe, usługi noclegowe, 3 strzeżone miejsca wykorzy- niejsze miejscowości wypoczynkowe położone nad je- stywane do kąpieli), dbający również o estetykę tych ziorem. Drugi - szlak czarny o długości 25 km, nazwany terenów. ,,Dookoła Jeziora Niedzięgiel", łączy Skorzęcin oraz Na atrakcyjność gminy Powidz wpływają także Powidz. Trzeci - szlak zielony - zwany "Leśnym Rin- liczne zabytki oraz miejsca warte odwiedzenia. Jest to giem" lub "leśną Pętlą Wschodnią" przebiega przez między innymi gród historyczny (Góra Zamkowa), za- Wylatkowo, Zielątkowo, Gruby Dąb, Smolniki Powidz- bytkowy zespół kościelny, rynek powidzki z figurami kie, Hutkę, Wylatkowo i liczy 16 km. przedstawiającymi: Matkę Bożą na Lwie, św. Fran- Tabela 2.6.1. Szlaki turystyczne znajdujące się w gminie Powidz ciszka, św. Floriana i św. Wawrzyńca, figury Ducha Szlak i jego Świętego oraz Michała Archanioła na cmentarzu po- Rodzaj Trasa długość widzkim. Warte uwagi są również miejsca pamięci Powidz-Przybrodzin- (skwer 770-lecia Powidza czy obelisk upamiętniający Dookoła Je- Ostrowo-Anastazewo-Kania- mieszkańców Wylatkowa, którzy zostali rozstrzelani ziora Powidz- rowerowy Skrzynka-Naprusewo- Ko- przez hitlerowców w 1939 roku). W centrum Powidza kiego (35km) sewo-Giewartów-Kochowo- Polanowo-Powidz znajduje się rynek i odchodzące od niego ulice, które Dookoła Je- zabudowane są w większości XIX-wiecznymi domami OW Skorzęcin- Wylatkowo- ziora Nie- rowerowy Powidz-Charbin-Wiekowo- kalenicowymi. Oddają one średniowieczny układ urba- dzięgiel (25 Skorzęcin nistyczno-architektoniczny. Kolejną atrakcją tej urokli- km) Wylatkowo-Zielątkowo- wej gminy jest neogotycki kościół, który znajduje się w Leśny Ring rowerowy Gruby Dąb-Smolniki Powidz- niewielkiej odległości od rynku. Kościół pw. św. Miko- (16 km) kie-Hutka-Wylatkowo łaja w Powidzu wraz z domem pogrzebowym tworzą Rynek-Kościelna-Piaski- zabytkowy zespół kościelny powstały w drugiej poło- Wokół Osich pieszy/rowe- Strzałkowska-Skośna-Nowa- wie XIX w. Ślady pierwszego kościoła w tym miejscu Gór (6 km) rowy Witkowska-Kolejowa-Wido- kowa-29 grudnia-Rynek datowane są na XI wiek. Innym zabytkiem Powidza są Rynek-Warszawska-Strzał- pozostałości wiatraka-koźlaka, który funkcjonował do Wśród pola- pieszy/rowe- kowska-droga na Polanowo- 1950 r. Wiatrak ten stanowił element sporej grupy wia- nowskich pól rowy Rudunek-Dzika Plaża Powidz- (8 km) trakowej znajdującej się po zachodniej stronie miej- promenada-Rynek scowości. W pobliżu Powidza warto obejrzeć pałac w Rynek- Warszawska-Witkow- Charbinie, dworek w Rzymachowie, odbudowany wia- ska Ługi-Widokowa-Kazimie- Dwa jeziora - rowerowy trak koźlak w Ostrowie oraz urokliwie położony pośród (11 km) rza Jagiellończyka-Jeziorna- Jabłona-Góra Zamkowa-Ry- lasów współczesny zamek zlokalizowany w pobliżu nek Wylatkowa, wzorowany na średniowiecznych warow- źródło: opracowanie własne na podstawie przewodnika po gminie nych konstrukcjach. Powidz. Znaczy obszar gminy znajduje się w granicach Po- widzkiego Parku Krajobrazowego. Jest to teren o du- Kolejnym typem ciągów turystycznych są szlaki żym potencjale turystycznym. Został utworzony 16 piesze. Na terenie gminy Powidz znajdziemy takie grudnia 1998 r. Park ma powierzchnię 25 000 ha i poło- ścieżki jak: zielona „Wokół Osich Gór" (6 km), czer- żony jest na terenie siedmiu gmin (Kleczew, Orchowo, wona ,,Wśród polanowskich gór" (8 km), niebieska Ostrowite, Powidz, Słupca, Wilczyn i Witkowo). Cechą ,,Dwa jeziora" (11 km), pomarańczowa oraz czarna dla opisywanego parku są jeziora polodowcowe (17 jezior), wypoczywających w Ostrowie, Wylatkowie i Anasta- które charakteryzują się tym, iż są długie, wąskie i głę- zewie. bokie. W skład parku wchodzą również dwa największe Istotną rolę w funkcjonowaniu powidzkiej turystyki i stosunkowo najczystsze jeziora Wielkopolski: Jezioro odgrywa Powidzki Ośrodek Sportu i Rekreacji sp. z o.o. Powidzkie oraz Jezioro Niedzięgiel (nazywane również zarządzający terenami rekreacyjnymi i turystycznymi

Strona 26

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

Skorzęcińskim). Powidzki Park Krajobrazowy stanowi Prusami a Rosją. Obecnie znajduje się tu zrekonstruo- obszar chroniony, ponieważ posiada walory krajobra- wane przejście graniczne. zowe oraz wartości przyrodnicze, historyczne i kultu- Znaczącym atutem wpływającym na atrakcyjność rowe. gminy jest duża liczba organizowanych imprez kultu- Jednym z ciekawszych walorów gminy Powidz jest ralnych jak i festiwali muzycznych, koncertów plenero- unikatowa w skali kraju linia kolejki wąskotorowej, wych czy zjazdów fanów motoryzacji. Popularnym wy- która ciągnie się od Gniezna do wsi Ostrowo. Jej całko- darzeniem, ściągającym wielu gości, miłośników mu- wita długość wynosi 34 km, a pokonanie trasy zajmie zyki oraz dobrej zabawy są Dni Powidza. Impreza ta około 3h w jedną stronę. Aktualnie linia kolejowa nie stała się symbolem i wizytówką gminy oraz wydarze- jest wykorzystywana, co wynika głównie ze złego niem, na które mieszkańcy i turyści czekają cały rok. stanu technicznego torowiska. Tworzą ją nie tylko koncerty muzyczne, ale także bo- W gminie Powidz znajduje się wiele mniejszych gaty wachlarz dodatkowych atrakcji. Dni Powidza od- miejscowości o dużym potencjale turystycznym. Do bywają się tradycyjnie w drugi weekend lipca. tej grupy można zaliczyć między innymi wsie takie jak: Kolejną imprezą ważną dla regionu jest Powidz Przybrodzin, Charbin, Polanowo oraz Anastazewo. Jam Festiwal. Wydarzenie to jest największym tego Przybrodzin cieszy się dużą popularnością wśród miło- typu festiwalem muzycznym w zachodniej części Pol- śników żeglarstwa. W przytoczonej miejscowości zna- ski. Podczas tego przedsięwzięcia działa nie tylko leźć można pole namiotowe oraz kompleks boisk spor- 5 scen, na których można usłyszeć muzykę różnego ro- towych (głównie do siatkówki plażowej), które są miej- dzaju, ale można także uczestniczyć w atrakcjach spor- scem odbywania się wielu imprez sportowych zarówno towych takich jak np. zumba na plaży. W czasie festi- o randze lokalnej jak i krajowej. Charbin to kolejna uro- walu Powidz zostaje podzielony na obszary tema- kliwa miejscowość położona nad Jeziorem Niedzięgiel, tyczne takie jak: strefa chillout, blok kabaretów, pokaz w której znajduje się zabytkowy zespół pałacowy wpi- motocykli czy aktywne poranki. sany do rejestru zabytków. Pałac i otaczający go park z Na terenie gminy odbywa się również trzydniowy końca XIX wieku są niewątpliwie ciekawą atrakcją tu- zlot miłośników Volkswagenów Garbusów i Trans- rystyczną, która przyciąga różne grupy wiekowe tury- porterów. Impreza ma charakter otwarty i przyciąga stów z całego regionu. Kolejną atrakcyjną miejscowo- fanów motoryzacji z całej Polski, którzy mogą obejrzeć ścią jest wieś Polanowo, nieopodal której znajduje się ponad 150 zabytkowych samochodów. stanowisko archeologiczne z czasów kultury łużyckiej. Rycina 2.6.1. Liczba miejsc noclegowych w gminie Powidz w la- Znalezione tam eksponaty można obejrzeć w Izbie tach 2012-2015 Muzealnej w powidzkim Domu Kultury. W miejscowo- 1 450 ści znajduje się również budynek pałacu. Warto wyróż- nić walory turystyczne wsi Ostrowo, która dzięki ma- 1 400 lowniczemu położeniu w obrębie półwyspu, rozdziela- 1 350 jącego Jezioro Powidzkie i Powidzkie Małe, przyciąga dużą grupę turystów. W miejscowości tej znajduje się 1 300 hotel oraz dawny wiatrak, który obecnie został przebu- 1 250 dowany na obiekt letniskowy. Wieś jest również koń- 1 200 cowym przystankiem Gnieźnieńskiej Kolejki Wąskoto- rowej. Wylatkowo to kolejna z urokliwych wsi jakie 1 150 możemy znaleźć na terenie gminy. Cechuje ją rozpro- 1 100 szona zabudowa oraz atrakcyjne położenie między je- ziorami Budzisławskim, Anastazewo i Powidzkim. Ko- 1 050 lejna miejscowość – Anastazewo – to miejsce, w któ- 1 000 rym przebiegała w okresie zaborów granica między 2012 2013 2014 2015

źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Strona 27

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

Znaczny wpływ na rozwój gminy Powidz ma lokali- Porównując gminę Powidz z gminami Osiek, Kona- zacja 33 Bazy Lotnictwa Transportowego. Jednostka rzyny, Bytnica oraz Ostrowice pod względem zmiany ta organizuje Dzień Otwartych Koszar, na którym mo- liczby obiektów noclegowych w latach 2012-2015 żemy obejrzeć pokazy lotnicze oraz zapoznać się ze można zauważyć, że zmiany te w opisywanej gminie są sprzętem wojskowym. Wojska Amerykańskie stacjo- dynamiczniejsze niż w gminach porównawczych (ryc. nujące w Powidzu w trakcie trwania tej imprezy orga- 2.6.3.). W gminie Powidz od 2012 do 2013 roku wystę- nizują przejazd kolumny pojazdów militarnych. Jest to powała tendencja spadkowa. Od 2013 do 2014 roku okazja do zapoznania się z funkcjonowaniem jednostki wzrostowa. Z kolei w latach 2014-2015 liczba ta była i sprzętem przez nią użytkowanym. Powidz jest rów- stała i wynosiła 11 obiektów noclegowych. W gminach nież siedzibą 3 Skrzydła Lotnictwa Transportowego. porównawczych w latach 2012-2013 pojawia się nato- Liczba miejsc noclegowych, dostępnych m.in. miast sytuacja odwrotna, czyli wystąpiła tendencja w hotelach, pensjonatach, ośrodkach wypoczynko- wzrostowa, a w latach 2013-2014 spadkowa. W latach wych, gospodarstwach agroturystycznych w gminie 2014-2015 w grupie gmin porównawczych liczba Powidz wykazuje tendencję wzrostową (ryc. 2.6.1.). obiektów noclegowych ustabilizowała się na bardzo Od 2012 do 2013 roku nastąpił spadek miejsc noclego- niskim poziomie. wych w gminie z 1200 do 1150 miejsc. Jednakże od Rycina 2.6.3. Zmiany liczby obiektów noclegowych w porówny- 2013 do 2015 roku liczba ta stale wzrastała i w 2015 wanych gminach w latach 2012-2015 roku osiągnęła wartość około 1400 miejsc. Porównując liczbę udzielonych noclegów na po- 12 lach biwakowych w gminie Powidz od 2005 do 2013 roku można zauważyć ich wyraźne wahania (ryc. 10 2.6.2.). Okresami szczególnie intensywnego wykorzystania tego rodzaju infrastruktury były lata 2005-2006 8 i 2009-2010 (1300-1700 noclegów). Z kolei w latach 2007-2008 oraz 2011-2013 liczba udzielonych nocle- 6 gów biwakowych spadała do ok. 300-400. 4 Rycina 2.6.2. Liczba udzielonych noclegów na polach biwakowych w gminie Powidz 2 1 800 0 1 600 2012 2013 2014 2015 1 400 gmina Powidz gminy porównawcze

1 200 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 1 000 Kolejną przeanalizowaną kwestią były zmiany 800 liczby miejsc noclegowych na przełomie lat 2012-2015 600 (ryc. 2.6.4.). W gminach porównawczych utrzymuje się na stałym poziomie. W 2015 roku w tych gminach ist- 400 niało około 100 miejsc noclegowych. Z kolei w gminie 200 Powidz około 1500. 0 Baza noclegowa w gminie Powidz ma charakter okresowy tzn. dostępna jest głównie w okresie letnim. Taki charakter ma aż 68 % wszystkich dostęp-

źródło: opracowanie własne na postawie danych GUS. nych miejsc noclegowych. Gmina Powidz jest miejscem, do którego większość turystów przybywa wła-

Strona 28

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

śnie w okresie letnim i są to głównie turyści jedno- co wiązałoby się z przeniesieniem żołnierzy polskich dniowi oraz kilkudniowi. Bazę całoroczną stanowi i ich rodzin. Dodatkowo przedsiębiorcy uważają, że około 325 miejsc noclegowych. Podobna sytuacja wy- mogłoby to skutkować zmniejszeniem się przychodów stępuje w odniesieniu do obiektów gastronomicz- lokalnych przedsiębiorstw i być zagrożeniem dla lokalnych. Obiekty sezonowe stanowią 80% wszystkich nego biznesu. Radni i sołtysi wraz z przedsiębiorcami obiektów gastronomicznych, a całoroczne zaledwie w pierwszej kolejności stwierdzili, iż w przypadku kon- 20 %. fliktu zbrojnego gmina stanie się głównym celem Zdaniem wszystkich badanych grup społecz- ataku. Podkreślali oni ponadto, że baza wojskowa ge- nych, turystyka powinna być głównym kierunkiem neruje wysokie wpływy do budżetu gminy oraz może rozwoju gminy i powinna być ona nastawiona głów- stanowić atrakcję turystyczną. Zdaniem przedstawi- nie na turystów kilkudniowych oraz letników. Przy- cieli organizacji publicznych i niepublicznych oraz noszą oni więcej korzyści finansowych oraz dbają urzędników i jednostek organizacyjnych gminy lokali- o przestrzeń i porządek. Mniejszą wagę według nich zacja oraz rozwój bazy wojskowej, stanowi okazję dla powinno się przykładać do przyciągania turystów jed- promocji gminy i zachęca do przyjazdu wielu okolicz- nodniowych, gdyż powodują oni więcej szkód m.in. nych mieszkańców. Poza tym twierdzą oni, że gmina degradują środowisko naturalne. Dodatkowo w opinii powinna ściślej współpracować z wojskiem. W ich opi- urzędników i jednostek organizacyjnych oraz przedsię- nii stacjonowanie wojsk amerykańskich może prowa- biorców powinno dążyć się do stworzenia atrakcyjnej dzić do ożywienia gminy, wymiany kulturowej oraz w całorocznej oferty turystycznej. większym stopniu mobilizować do nauki języka ob- Rycina 2.6.4. Zmiany liczby miejsc noclegowych w porównywa- cego. nych gminach w latach 2012-2015 Na pytanie dotyczące niepełnego wykorzystania zasobów dla rozwoju gminy wszystkie grupy respon- 1 600 dentów wskazały na niedostatecznie wykorzystany 1 400 potencjał turystyczny jeziora, w szczególności na brak odpowiedniej infrastruktury dla rozwoju sportów 1 200 wodnych. Zwracali również uwagę na konieczność 1 000 rozbudowy infrastruktury rowerowej. Często wspo- minali także o niedostatecznym zagospodarowaniu 800 brzegów jezior. Dla przedsiębiorców istotnym elemen- 600 tem jest promocja lasów zlokalizowanych na obszarze 400 gminy Powidz. Przedstawiciele organizacji publicznych i niepublicznych wraz z urzędnikami zwrócili 200 uwagę również na niedostatecznie wyeksponowany 0 walor historyczny, w tym m.in. dawną kolejkę wąsko- 2012 2013 2014 2015 torową, hutę szkła czy zatopiony gród. Zdaniem sa- mych urzędników i przedstawicieli jednostek organiza- gmina Powidz gminy porównawcze cyjnych w gminie brakuje cyklicznych festiwali i sze- źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. roko pojętej rozrywki. Wskazali na duży potencjał turystyczny bazy wojskowej w zakresie organizowania Również w kwestii rozwoju baz wojskowych dni otwartych i pokazów lotniczych. wszystkie grupy były zgodne w zakresie ich potencjału Analizując odpowiedzi mieszkańców gminy Powidz gospodarczego (w tym szczególnie turystycznego). na pytania dotyczące wykorzystania polskiej bazy Rozwój baz może przyczynić się głównie do powsta- wojskowej w kreowaniu rozwoju lokalnego, można wania nowych punktów gastronomicznych, usługo- zauważyć, że 50% z nich ocenia ją raczej dobrze. Dla wych i innych, nastawionych na obsługę jednostki 19% ankietowanych baza wojskowa przeciętnie kreuje wojskowej. Z drugiej strony większość badanych grup rozwój analizowanego obszaru. Zdarzały się również obawia się przejęcia bazy przez wojska amerykańskie,

Strona 29

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

nieliczne osoby, które oceniły ją w sposób bardziej kry- również obojętna w stosunku do turystów kilkudnio- tyczny (6%). wych oraz letników. Największa liczba badanych re- Inaczej prezentują się wyniki wykorzystania ame- spondentów wyraża swój stosunek, raczej jako pozy- rykańskiej bazy wojskowej w kształtowaniu rozwoju tywny, zwłaszcza w odniesieniu do turystów kilkudnio- gminy. Tak jak w przypadku polskiej bazy wojskowej wych (około 6 %), w dalszej kolejności letników (5%), a największa liczba respondentów oceniła raczej dobrze następnie żołnierzy polskiej oraz amerykańskiej bazy jej możliwości wykorzystania (38%). W dalszej kolejno- wojskowej i turystów jednodniowych (4%). Odpowie- ści 22% badanych mieszkańców uważa, że baza w spo- dzi bardzo pozytywnej udzieliło około 2% ankietowa- sób przeciętny przyczynia się do rozwoju gminy. Nie- nych. Zwłaszcza bardzo przychylnie ocenia się letni- które osoby wcale nie mają zdania na ten temat (17%). ków. Dla 11% respondentów amerykańska baza wojskowa Podczas badań terenowych podjęto także próbę raczej nie stanowi potencjału rozwojowego gminy. zbadania opinii na temat gminy Powidz, artykułowa- Rycina 2.6.5 Stosunek mieszkańców do wybranych grup spo- nej przez amerykańskich żołnierzy stacjonujących na łecznych przebywających na terenie gminy Powidz terenie gminy. W tym celu przeprowadzono kilkana- ście wywiadów pogłębionych z przedstawicielami armii amerykańskiej. żołnierze amerykańscy Uczestnicy wywiadów pochodzą z różnych stanów USA, a ich przedział wiekowy wacha się od 21 do 30 lat. żołnierze polscy Większość z nich przed przyjazdem do Polski nie wi- działa o naszym kraju nic, były osoby, które nie kryły

letnicy się też brakiem wiedzy na temat położenia geopoli- tycznego naszego państwa. Wszyscy żołnierze spo- dziewali się zimniejszego klimatu, ponieważ często ko- turyści kilkudniowi jarzyli nasz region z Rosją. Po przyjeździe do Powidza, każdy z badanych był pozytywnie zaskoczony zasta- turyści jednodniowi nym miejscem, zwłaszcza pięknem krajobrazu oraz spokojem panującym w gminie. W rozmowach pod- 0 0,2 0,4 0,6 0,8 kreślali oni, że cenią sobie w Powidzu przede wszystkim otwartą społeczność, która (jak wynika z przepro- nie mam zdania bardzo pozytywny raczej pozytywny wadzonych wywiadów) jest bardzo przyjazna i pozy- obojętny raczej negatywny bardzo negatywny tywnie do nich nastawiona. Ciekawym stwierdzeniem,

źródło: opracowanie własne na podstawie wywiadu kwestionariu- które pojawiło się podczas dwóch wywiadów było to, szowego. iż Polacy są bardziej towarzyskim narodem niż Amery- kanie. Zdecydowana większość stwierdziła, że nie Ważnym zagadnieniem dla rozwoju turystyki zmieniłaby w Powidzu nic, jednak brakuje im tutaj w gminie Powidz jest także stosunek do grup społecz- bardziej zróżnicowanej oferty gastronomicznej i do- nych przebywających na terenie gminy (ryc. 2.6.5). Za- stępu do produktów „zza oceanu”. Średni czas sta- uważalny jest negatywny stosunek do turystów jed- cjonowania żołnierzy na misji w Polsce wynosi ok. 8 nodniowych przyjeżdżających nad jezioro. Dzieje się miesięcy, co powoduje, że każdy z badanych tęsknił za tak, dlatego, że turyści jednodniowi nie generują wy- rodziną i domem. starczających dochodów dla gminy. Ponadto zosta- Podczas przeprowadzania rozmów z Amerykanami wiają wiele odpadów i zanieczyszczają jezioro. W spo- zauważono, że grupa ta w dużym stopniu utożsamia sób obojętny o turystach jednodniowych i żołnierzach się z polską kulturą, a większość z nich uwielbia nasze polskiej jednostki wojskowej opowiedziało się około tradycyjne potrawy. W czasie wolnym znaczna część 3% ankietowanych. Niewiele więcej badanych osób stacjonujących na terenie gminy żołnierzy zwiedza twierdzi to samo o żołnierzach przebywających w nasz kraj, zwłaszcza duże miasta takie jak: Warszawa, amerykańskiej jednostce wojskowej. Około 2 % jest

Strona 30

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

Poznań, Gdańsk i Gniezno. Cała badana grupa wyraziła Za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odpro- chęć ponownego odwiedzenia naszego kraju po po- wadzenia ścieków w gminie Powidz odpowiada Urząd wrocie do swojej ojczyzny. Pojawiły się nawet głosy, Gminy Powidz. Władze samorządowe realizując zada- które mówiły o chęci zamieszkania w Polsce ze swoją nia z przedmiotowego zakresu zmierzają do poprawy rodziną po przejściu na emeryturę. stanu środowiska naturalnego i utrzymania go na wysokim poziomie. 2.7 Gospodarka komunalna i infrastruktura Sieć wodociągowa w gminie Powidz rozwinięta techniczna jest w wystarczającym stopniu. W 2006 roku długość Gospodarka komunalna polega na wykonywaniu za- czynnej sieci rozdzielczej wynosiła ok. 50 km, a w 2015 dań własnych gminy, szczególnie o charakterze uży- roku ok. 70 km (ryc.2.7.1). W przeciągu 10 lat gęstość teczności publicznej, których celem jest zaspokajanie sieci wodociągowej zwiększyła się o około 50%. potrzeb mieszkańców oraz tworzenie możliwie najlep- Liczba korzystających z instalacji wodociągowej szych warunków życia (Ustawa z 20 grudnia 1996 r. stanowi ok. 94% ogółu ludności i od roku 2006 roku o gospodarce komunalnej). W związku ze zmianami wzrosła o ok. 350 osób (tab. 2.7.1). Jest to wynik zado- polskiej gospodarki zmienił się sposób gospodarowa- walający, odpowiadający wartościom obserwowanym nia mieniem komunalnym. Zgodnie z art. 7 Ustawy na poziomie powiatu (ok. 96%). W zestawieniu z grupą z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym do za- gmin porównawczych udział ludności korzystającej dań gminy należą sprawy z zakresu wodociągów i zao- z sieci wodociągowej w ogólnej liczbie mieszkańców patrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania charakteryzuje się podobnymi wartościami. ścieków komunalnych, utrzymania czystości i po- Tabela 2.7.1 Sieć wodociągowa w gminie Powidz oraz jednost- rządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i uniesz- kach porównawczych w 2015 r. kodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia gmina % mieszk. korzystających długość czynnej sieci w energię elektryczną i cieplną oraz gaz. z sieci wodociągowej rozdzielczej w km Rycina 2.7.1 Zmiana długości sieci wodociągowej [km] w gminie Ostrowice 100 49 Powidz w latach 2006-2015 Wapno 97 55 Bytnica 96 33 80 Wymiarki 95 21 70 Konarzyny 95 58

60 Dominowo 94 79 Powidz 94 72 50 Czajków 91 74 40 Osiek 31 17 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 30

20 W 2015 roku pobór wody ze stacji wodociągowych wynosił około 600 m3/dobę, a jej sprzedaż gospodar- 10 stwom domowym kształtowała się na poziomie 300m3/dobę. Na podstawie uchwały Nr XXII/134/16 0 Rady Gminy Powidz z dnia 19 maja 2016 roku, w sprawie 2006 2008 2010 2012 2014 zatwierdzenia taryf dla zbiorowego zaopatrzenia źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków oraz uchwały Nr XXII/135/16 Rady Gminy Powidz z dnia 19 Jednym z ważniejszych elementów tworzących lo- maja 2016 roku w sprawie dopłat do taryf dla zbioro- kalne warunki życia jest gospodarka wodno-ściekowa. wego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzenia

Strona 31

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

ścieków ustalono stawki opłat za wodę i ścieki. Cena za sieci kanalizacyjnej, co skutkowało zwiększeniem 1m3 zimnej wody dla gospodarstw domowych wynosi liczby mieszkańców korzystających z sieci o blisko 750 2,53 zł brutto, a za odprowadzanie 1m3 ścieków 4,37 zł osoby. brutto. Z kolei dla odbiorców w domkach letniskowych Obecnie długość czynnej sieci kanalizacyjnej stawka za odprowadzenie 1 m3 ścieków wynosi 7,20 zł w gminie Powidz osiąga 49,1 km i charakteryzuje się brutto, a opłata za 1m3 zimnej wody 5,38 zł brutto. Naj- zdecydowanie wyższą wartością w porównaniu z gmi- ważniejsze i najbardziej kosztowne inwestycje w infra- nami referencyjnymi (tab.2.7.2). Skutkuje to również strukturę wodociągową zostały już w gminie zrealizo- znacząco wyższym udziałem osób korzystających wane, a ich zdolność eksploatacyjna pokrywa w znacz- z sieci kanalizacyjnej, wynoszącym prawie 88%. Po- nym stopniu potrzeby mieszkańców. W ostatnich la- równując stawki opłat za wodę i ścieki w gminie Po- tach dokonano optymalizacji układów technologicz- widz z grupą gmin porównawczych można zauważyć, nych stacji uzdatniania wody w Powidzu i Anastaze- że są one stosunkowo niskie (tab.2.7.3). wie. Ponadto powstały sieci wodociągowe wraz z przy- Tabela 2.7.2 Sieć kanalizacyjna w gminie Powidz i jednostkach łączami w miejscowościach Powidz Osiedle, Ługi, porównawczych w 2015 r. Charbin, Polanowo, Smolniki Powidzkie, Wylatkowo % mieszk. korzystają- długość czynnej sieci i Ostrowo. gmina cych z sieci kanalizacyjnej w km Rycina 2.7.2 Zmiana długości sieci kanalizacyjnej w gminie Po- widz w latach 2006-2015 Powidz 88 49 Konarzyny 80 48 60 Ostrowice 76 30 Wapno 66 29 50 Dominowo 64 9 Bytnica 46 28 40 Osiek 26 12 Wymiarki 6 2 30 Czajków b.d. b.d. źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 20 Tabela 2.7.3 Stawki opłat za wodę z ścieki w gminach porównaw- 10 czych w 2016 r. stawki opłat [zł] 0 gmina woda [m3] ścieki [m3] razem 2006 2008 2010 2012 2014 Konarzyny 2,48 5,40 7,88

źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wymiarki 3,97 6,57 10,54

Gmina Powidz dysponuje systemem kanalizacji Osiek 2,84 5,45 8,29 zbiorczej zbierającej ścieki z obszarów gminy do Czajków 2,48 3,78 6,26 oczyszczalni, która znajduje się w miejscowości Ostrowice 4,49 9,41 13,9 Ługi. Jest to oczyszczalnia typu ,,Lemna”. W ciągu Bytnica 4,48 7,75 12,23 ostatnich lat zrealizowane zostały inwestycje zwią- zane z rozbudową sieci kanalizacyjnej. Dalsza rozbu- Dominowo 3,44 6,75 10,19 dowa sieci kanalizacyjnej powinna objąć wsie w sołec- Powidz 2,53 4,37 6,90 twach: Wylatkowo, Powidz Osiedle oraz Anastazewo. Wapno b.d. b.d. b.d. W latach 2006-2015 (ryc. 2.7.2) powstało ok. 27 km źródło: opracowanie własne na podstawie uchwał rad gminy.

Strona 32

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

Na terenie gminy Powidz sprawami związanymi stan techniczny drogi relacji Powidz-Powidz Wybudo- z gospodarką odpadami zajmuje się Zakład Gospo- wanie jest stosunkowo dobry, choć jej parametry tech- darki Komunalnej i Mieszkaniowej w Kleczewie. Do niczne (głównie szerokość jezdni) utrudniają nieco jego zadań należy odbiór, transport oraz zagospodaro- płynny i w pełni bezpieczny ruch samochodowy. Pozo- wanie odpadów komunalnych, zarówno z nierucho- stałe drogi gminne charakteryzują się średnim stanem mości zamieszkałych, jak i niezamieszkałych. W miej- technicznym nawierzchni i wymagają niezbędnego re- scowości Ługi zlokalizowany jest Punkt Selektywnej montu, np. w okolicy rynku w Powidzu (ryc. 2.7.3). Zbiórki Odpadów Komunalnych (PSZOK), który w ra- Rycina 2.7.3 Stan infrastruktury drogowej gminy Powidz w 2017 mach opłaty za wywóz nieczystości nieodpłatnie przyj- roku muje różnego rodzaju frakcje odpadów komunalnych z terenu gminy Powidz. Odbiór odpadów dla terenów zamieszkałych realizowany jest raz w miesiącu. Wyjątkiem są osoby pro- wadzące działalność gospodarczą, dla których wywóz odpadów odbywa się z częstotliwością dwóch razy w miesiącu. Wiąże się to z koniecznością poniesienia dodatkowych kosztów. Na terenie nieruchomości za- mieszkałych dla odpadów segregowanych opłata wynosi 9 zł na 1 osobę w rodzinie, a dla niesegregowanych 17 zł na 1 osobę w rodzinie. W odniesieniu do terenów niezamieszkałych, na których znajdują się domki letniskowe lub innych nieruchomości wykorzystywanych na cele rekreacyjno-wypoczynkowe, stosuje się opłaty ryczałtowe, które w przypadku odpadów zbieranych źródło: opracowanie własne. w sposób selektywny wynoszą 240 zł, a w przypadku odpadów zbieranych w sposób nieselektywny 360 zł. W sierpniu 2015 roku swoją działalność zakończyła Niezależnie od liczby osób przebywających w tych nie- Gnieźnieńska Kolej Wąskotorowa. Jej trasa przebie- ruchomościach zachowywana jest ta sama stawka gała z miejscowości Gniezno do wsi Ostrowo, czę- opłaty ryczałtowej. ściowo wzdłuż Jeziora Powidzkiego, co czyniło ją Gmina Powidz posiada dobrze rozwiniętą sieć in- atrakcyjną turystycznie. Ze względu na długi czas prze- frastruktury drogowej. Najmniejszą długością 4km jazdu, niewielką prędkość i wyeksploatowaną infra- charakteryzują się drogi wojewódzkie, ograniczające strukturę kolejową przestała ona funkcjonować. Wy- się do krótkiego odcinka drogi nr 262 (Kwieciszewo- niki badań kwestionariuszowych przeprowadzonych Gębice-Orchowo-Smolniki Powidzkie-Anastazewo), wśród mieszkańców gminy wskazują, że kolejka wą- która przebiega w północno-wschodniej części gminy. skotorowa stanowiła potencjał dla rozwoju tury- Bardzo duży udział ciągów komunikacyjnych stanowią styki, a mieszkańcy uważają ją za element charaktery- na terenie gminy Powidz drogi powiatowe, których styczny dla tego obszaru. Przywrócenie ruchu na linii długość wynosi 28 km. Sieć drogową uzupełniają drogi kolejki wąskotorowej stanowi poważne wyzwanie, gminne o długości około 50 km, a także drogi pry- którego koszt szacuje się na kilka lub kilkanaście milio- watne i gruntowe. nów złotych. Dodatkową przeszkodą w przywróceniu Droga wojewódzka jest w dobrym stanie technicz- ruchu na linii wąskotorowej są nieuregulowane kwe- nym. Najpilniejszej modernizacji wymagają drogi stie własnościowe. powiatowe relacji: Strzałkowo-Smolniki Powidzkie, Witkowo-Powidz oraz Wylatkowo-Przybrodzin. Ich stan jest zły lub bardzo zły. Spośród dróg gminnych,

Strona 33

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

Rycina 2.7.4. Ocena składowych gospodarki komunalnej przez 2.8 Gospodarka przestrzenna mieszkańców Dla gmin o bogatych walorach środowiska przyrodni- 4 czego i krajobrazu szczególnie ważne jest prowadze- średnia nie odpowiedzialnej polityki przestrzennej. Jej celem ocen jest racjonalne zagospodarowanie obszaru poprzez 3 właściwie użytkowanie przestrzeni, zapewniające utrzymanie ładu przestrzennego, które nie prowadzi 2 do degradacji środowiska przyrodniczego. W gminie Powidz zasady prowadzenia gospodarki przestrzennej 1 zostały określone przede wszystkim w: Planie zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopol- 0 skiego z dnia 26 kwietnia 2010 r. (uchwała nr XLVI/690/10 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego), Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Powidz z dnia 8 kwietnia 1998 r. (uchwała nr XXVI/234/98, zmieniony uchwałami: XLI/268/06 z dnia 21 września 2006 r., XXVIII/170/13 z dnia 31 stycznia 2013 r. oraz XXXV/211/13 z dnia 4 paź-

źródło: opracowanie własne na podstawie badań kwestionariuszo- dziernika 2013 r.), miejscowych planach zagospodaro- wych. wania przestrzennego oraz decyzjach administracyj- nych. Mieszkańcy gminy Powidz w przeprowadzonym Plan zagospodarowania przestrzennego woje- badaniu kwestionariuszowym oceniali funkcjonowa- wództwa wielkopolskiego podkreśla bogaty walor nie: gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpa- przyrodniczy, jak i rekreacyjny Jeziora Powidzkiego, dami, czystość przestrzeni publicznych, ścieżek rowe- które jest największym akwenem w województwie rowych oraz dróg i ulic (ryc.2.7.4). Średnia ocena go- wielkopolskim. Dokument ten określa następujące spodarki komunalnej i infrastruktury technicznej przez kierunki rozwoju dla gminy Powidz: respondentów wynosi ok. 3,2. Jest to wynik powyżej  gazyfikację gminy, poprzez budowę stacji wy- wartości przeciętnej (3,0). Zdecydowanie najgorzej sokiego ciśnienia w rejonie Trzemeszna; oceniana jest infrastruktura drogowa (średnia ocen:  modernizację lotniska Powidz jako infrastruk- 2,39). Negatywne opinie wiążą się ze złym stanem na- turę dla wzmacniania sił NATO. wierzchni dróg (zwłaszcza odcinek relacji Przybrodzin- Kierunki rozwoju przestrzennego gminy zapisane są w Wylatkowo), wąskimi ulicami, brakiem chodników. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodaro- Z kolei z dość pozytywnymi opiniami spotkała się wania przestrzennego gminy Powidz, które zostało ocena czystości przestrzeni publicznych, gospodarki przyjęte w kwietniu 1998 r. Uchwalona we wrześniu wodno-ściekowej oraz gospodarki odpadami. Jednym 2006 r. zmiana studium dotyczyła ustalenia kierunków z najczęściej wskazywanych deficytów w zakresie in- zagospodarowania dla siedmiu obszarów, w skład któ- frastruktury technicznej jest także niewystarczająca rych wchodziły m.in.: długość ścieżek rowerowych (2,52). Respondenci  obszar 1 (obręb Powidz): tereny rozwoju rekre- podkreślali konieczność realizacji takich inwestycji. Ich acji, zadaniem budowa ścieżek rowerowych wpłynęłaby  obszar 2 (obręb Przybrodzin): tereny rozwoju korzystnie na rozwój zarówno sieci infrastruktury ko- rekreacji, munikacyjnej, jak również na popularyzację aktyw-  obszar 3 (obręb Ostrowo): tereny rozwoju re- nego sposobu spędzania czasu wolnego oraz rozwój kreacji, turystyki.  obszar 4 (obręb Smolniki): tereny rozwoju rekreacji,

Strona 34

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

 obszar 5 (obręb Powidz): tereny rozwoju akty-  należy zachować odpowiednią odległość wy- wizacji gospodarczej, robiska od pasa drogowego w celu utrzymania  obszar 6 (obręb Powidz): tereny rozwoju akty- stabilności korpusu drogowego; wizacji gospodarczej,  maksymalne nachylenie skarp wykopów po-  obszar 7 (obręb Powidz): tereny rozwoju akty- winno zapewniać stateczność i ograniczenie wizacji gospodarczej oraz tereny obiektów ob- procesów erozyjnych; sługi komunikacji samochodowej.  po zakończeniu eksploatacji teren należy zre- Kolejną zmianę studium przyjęto w styczniu 2013r., kultywować. która rozszerzyła zakres kierunków zagospodarowania Pod koniec maja 2017 r. ogłoszono przystąpienie do przestrzennego gminy. W październiku tego samego sporządzenia zmiany studium uwarunkowań i kierun- roku uchwalono następną zmianę tego dokumentu, a ków zagospodarowania przestrzennego gminy Powidz jego zapisy objęły zmiany w zakresie wcześniej ustalo- (uchwała nr XXVII/170/16 z dnia 24 listopada 2016 r.). nych kierunków zagospodarowania przestrzennego. Jednym z instrumentów polityki przestrzennej Polityka przestrzenna wynikająca ze studium określa gminy jest plan miejscowy. Jego celem jest ustalenie następujące kierunki rozwoju: przeznaczenia obszaru, a także określenie sposobów  istniejące obiekty i urządzenia sportowe na- jego zagospodarowania i zabudowy. leży utrzymać, sukcesywnie modernizować Tabela 2.8.1 Miejscowe plany zagospodarowania przestrzen- i rozbudować oraz likwidować towarzyszące nego (mpzp) w gminie Powidz1 im bariery architektoniczne; Średnia dla gmina grupy po-  należy dążyć do uporządkowania i zakompo- Powidz nowania terenu zielenią wraz z elementami równawczej małej architektury, powierzchniami utwardzo- obowiązujące mpzp [szt.] 37 5 powierzchnia objęta mpzp [ha] 116 176 nymi oraz oświetleniem, w oparciu o cało- powierzchnia gruntów rolnych, ściowy projekt; dla których zmieniono w mpzp 116 76  teren usług sportu i rekreacji służyć będzie przeznaczenie na cele nierolni- przede wszystkim okolicznym mieszkańcom, cze [ha] powierzchnia gruntów leśnych, a sposób zagospodarowania należy dostoso- dla których zmieniono w mpzp 0 3 wać do indywidualnych, lokalnych potrzeb; przeznaczenie na cele nieleśne  dopuszcza się łączenie funkcji sportowo-rekre- [ha] udział powierzchni mpzp w po- acyjnej z innymi usługami, z wyłączeniem 1,4 1,7 funkcji negatywnie oddziaływujących na śro- wierzchni gminy ogółem [%] średnia powierzchnia przypada- 3,1 35,2 dowisko; jąca na jeden mpzp [ha]  eksploatacja kruszywa naturalnego w zakresie źródło: opracowanie własne na podstawie danych BIP gminy Po- określonym w koncesjach na wydobycie; widz oraz GUS.  tereny eksploatacji należy zagospodarować zielenią, tak aby zminimalizować uciążliwości W gminie Powidz obowiązuje w sumie 37 planów pochodzące z tego terenu, poprawić walory miejscowych (tab. 2.8.1). Obejmują one 116 ha, co sta- krajobrazowe oraz podkreślić strukturę prze- nowi niemal 1,5% powierzchni gminy. Dla porównania strzenną i podziały funkcjonalne; średnia liczba obowiązujących planów dla gmin grupy  należy zachować odpowiednie szerokości pa- referencyjnej, porządkujących zagospodarowanie sów ochrony od terenów znajdujących się poza przestrzenne wynosi pięć planów i obejmują średnio obszarem zmiany studium; 1,66% powierzchni gminy (około 176 ha). Można zau- ważyć, że te akty prawa miejscowego w gminie Powidz

1 Do grupy porównawczej zaliczono gminy: Czajków, Dominowo, Kona- rzyny, Osiek oraz Wymiarki; gmina Ostrowice została wyłączona z grupy ze względu na wysokie wartości, zaburzające wyniki;

Strona 35

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

są uchwalane dla obszarów o stosunkowo niewielkiej Rozkład przestrzenny uchwalonych i opracowywa- powierzchni (średnio na jeden plan miejscowy przy- nych planów miejscowych wykazuje pewne prawidło- pada 3 ha, podczas gdy w gminach porównawczych wości (ryc. 2.8.1). Największa koncentracja planów ponad 35 ha). Wiążę się to z tym, że zakres prze- miejscowych występuje na terenach wzdłuż linii brze- strzenny uchwalonych planów w gminie Powidz często gowej jezior, co może być związane z dużą presją ze obejmował pojedyncze działki. strony właścicieli zmierzającą do ich zagospodarowa- W drugiej połowie maja 2017 r. ogłoszono, że przy- nia i ochrony przed kolejnymi inwestycjami. Tereny stąpiono do sporządzenia miejscowego planu zago- objęte planami najczęściej przeznaczone są pod zabu- spodarowania przestrzennego terenu miejscowości dowę letniskową. Ostrowo. Plan ten znajduje się w opracowaniu i swoją Liczba wydawanych decyzji o ustaleniu inwestycji powierzchnią obejmuje jedną działkę o stosunkowo celu publicznego w gminie Powidz jest znacznie wyż- niewielkiej powierzchni. sza od średniej liczby decyzji wydawanych w gminach Rycina 2.8.1. Przestrzenny rozkład miejscowych planów zago- referencyjnych (tab. 2.8.2). spodarowania przestrzennego gminy Powidz (stan na czerwiec Tabela 2.8.2. Liczba decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu 2017) publicznego wydanych w gminie Powidz oraz w grupie porów- nawczej w latach 2009-2015 Gm. 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Powidz 5 10 4 8 8 9 6

Średnia 2 3 5 3 2 3 3 źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Powidz i GUS.

Tabela 2.8.3. Liczba decyzji o warunkach zabudowy wydanych w gminie Powidz oraz w grupie porównawczej w latach 2009- 2015 Gmina 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Powidz 97 85 56 93 63 88 113

średnia 22 28 29 24 25 26 24 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Podobnie w przypadku decyzji o warunkach zabudowy dla gminy Powidz, ich liczba jest znacząco wyż- sza w stosunku do gmin referencyjnych (tab. 2.8.3). W porównaniu do wartości uśrednionych dla ośmiu

źródło: opracowanie własne na podstawie mapy topograficznej z gmin zauważyć można, że wartości te znacznie od sie- geoportal.gov.pl oraz danych udostępnionych przez Urząd Gminy bie odbiegają (nawet ponad czterokrotnie, w przy- Powidz. padku roku 2015). Sytuacja ta spowodowana może być faktem niskiego pokrycia obszaru gminy miejscowymi Niewielki udział powierzchni pokrytej miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. W latach planami zagospodarowania przestrzennego prowadzi 2009-2015 w gminie Powidz wydano łącznie 595 decydo stosunkowo dużej liczby wydawanych decyzji ad- zji o warunkach zabudowy. W analizowanym okresie ministracyjnych, dotyczących warunków zabudowy liczba wydawanych decyzji utrzymuje się na podob- oraz lokalizacji inwestycji celu publicznego. nym poziomie. Znaczny spadek liczby wydawanych

Strona 36

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

dokumentów odnotowano w 2011 r., kiedy to wyda- uwagę, że ze względu na niską liczbę osób, wśród któ- nych zostało jedynie 56 decyzji, co prawdopodobnie rych przeprowadzono badanie ankietowe na terenie jest spowodowane spadkiem zainteresowania inwe- obu sołectw, wyniki te mogą być obarczone błędem. stowaniem w nieruchomości prywatne (może to być 2.9 Sytuacja finansowa następstwo kryzysu gospodarczego z 2008 r., w wyniku którego rynek nieruchomości odnotował spadek Fundamentem dla stałego i zrównoważonego rozwoju cen oraz liczby transakcji). społeczno-gospodarczego gminy jest system finansów publicznych, który pełni rolę kluczowego instrumentu Tabela 2.8.4. Średnia ocena ładu przestrzennego gminy Powidz oraz poszczególnych sołectw zaspokajającego podstawowe potrzeby mieszkańców. Efektywność funkcjonowania samorządu determino- Sołectwo Średnia wartość wana jest przez stabilność sytuacji finansowej, czyli Polanowo 4,5* przede wszystkim utrzymywanie równowagi między Smolniki Powidzkie 4,0* dochodami gminy a jej wydatkami. Anastazewo 3,7 W celu diagnozy sytuacji finansowej gminy Powidz przeprowadzone zostały analizy diagnozujące stan: Wylatkowo 3,6  dochodów ogółem, Przybrodzin 3,6  dochodów własnych, Charbin 3,5  dochodów z tytułu podatku od nieruchomości,  Powidz 3,5 dochodów z tytułu podatku PIT,  wydatków majątkowych inwestycyjnych, Inne 3,4  salda dochodów i wydatków budżetowych, Ostrowo 1,7  udziału zobowiązań (zadłużenie gminy). Gmina Powidz 3,5 Rycina 2.9.1 Dynamika dochodów budżetowych na 1 miesz- *dane mogą być obarczone błędem ze względu na fakt, że w bada- kańca w gminie Powidz w latach 2006-2015 na tle średniej dla niu kwestionariuszowym wzięły udział po 2 osoby; źródło: opraco- grupy porównawczej wanie własne na podstawie badań kwestionariuszowych. 7000 Ważnym aspektem związanym z gospodarką prze- strzenną analizowanym w niniejszym rozdziale jest ład 6000 przestrzenny, o którego ocenę poproszone zostały osoby ankietowane. Blisko połowa ankietowanych 5000 (48%) ocenia ten aspekt jako raczej dobry lub bardzo 4000 dobry. 31% respondentów uznało, że poziom ładu przestrzennego gminy Powidz utrzymuje się na pozio- 3000 mie przeciętnym, a jedynie 9% ankietowanych oceniło ten aspekt negatywnie. 12% ankietowanych nie udzie- 2000 liło odpowiedzi na powyższe zagadnienie. Średnia 1000 ocen ładu przestrzennego dla obszaru gminy Powidz wynosi 3,45 (tab. 2.8.4.). Przyglądając się poszczegól- 0 nym średnim ocenom ładu przestrzennego dla każ- 2006 2007 20082009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 dego z sołectw, zauważyć można, że został on oceniony najniżej przez mieszkańców sołectwa Ostrowo Gmina Powidz Średnia grupy porównawczej

(1,71). Najwyższe wartości osiągnęły natomiast sołec- źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. twa Polanowo i Smolniki Powidzkie, otrzymując odpowiednio średnią ocenę 4 i 4,5. Należy jednak zwrócić Dochody całkowite gminy Powidz w 2015 r. łącznie wyniosły nieco ponad 13,5 mln zł, co w przeliczeniu na

Strona 37

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

1 mieszkańca daje kwotę ok. 4,5 tys. zł. Jest to ponad (ryc. 2.9.3) w latach 2006-2015 wzrosły o blisko 550 zł 80% wzrost w porównaniu z rokiem 2006. W przy- (wzrost o 49%). W przypadku grupy porównawczej, padku dynamiki wysokości dochodów budżetowych średni wzrost w tym samym okresie wyniósł jedynie w odniesieniu do liczby mieszkańców (ryc. 2.9.1) na 184 zł. Na przestrzeni lat szczególnie widoczna jest przestrzeni ostatniej dekady (2006-2015) odnotowuje różnica w wysokości dochodów z tytułu podatku od się tendencję wzrostową. Gwałtowny skok nastąpił nieruchomości między gminą Powidz, a gminami po- w roku 2010 i w latach 2014-2015. W zestawieniu z wy- równawczymi, której wysokość w 2015 roku wyniosła nikami średniej dla grupy porównawczej, dochody blisko 1280 zł. w gminie Powidz są wyraźnie wyższe i w odróżnieniu Rycina 2.9.3 Dynamika dochodów z tytułu podatku od nierucho- od nich, w ostatnich latach wzrastają. mości na 1 mieszkańca w gminie Powidz w latach 2006-2015 na W przypadku dochodów własnych gminy w relacji tle średniej dla grupy porównawczej do liczby mieszkańców, podobnie jak przy dochodach budżetowych, dynamika również zorientowana jest na 1800 wzrost. Różnice między badaną jednostką, a grupą re- 1600 ferencyjną są wyższe niż w przypadku zidentyfikowa- 1400 nych różnic po stronie dochodowej budżetów. Obie analizy wykazują podobne tendencje rozwojowe – 1200 gmina Powidz rozwija się dużo szybciej, dynamiczniej 1000 i w przeciągu ostatnich 10 lat uzyskała 86% wzrost. 800 Największy skok dochodów własnych miał miejsce w 600 roku 2010 (97,4% wzrost) i związany było ze znacznymi 400 wpływami z jednorazowej wycinki drzew na terenie 200 gminy Powidz (ryc. 2.9.2). 0 Rycina 2.9.2 Dynamika dochodów własnych na 1 mieszkańca gminy Powidz w latach 2006-2015 na tle średniej dla grupy po- równawczej Gmina Powidz Średnia grupy porównawczej

5000 źródło: 0pracowanie własna na podstawie danych GUS. 4500 4000 Kolejnym istotnym źródłem dochodów dla gminy są wpływy z tytułu udziału w podatku dochodowym od 3500 osób fizycznych (ryc. 2.9.4). Dynamika tych dochodów 3000 w latach 2006-2015 na tle średniej dla grupy porów- 2500 nawczej jest rosnąca, jednak nie jest to wzrost jedno- 2000 stajny. Na uwagę zasługują odnotowane w niektórych 1500 latach (2009, 2010, 2012) znaczące spadki dochodów. 1000 Najwyższe wartości zidentyfikowano w roku 2013 – 500 była to kwota 432 zł na 1 mieszkańca, zaś najniższą w 0 2010 – 286 zł w przeliczeniu na 1 mieszkańca. 20062007200820092010 2011 2012 2013 2014 2015 Wydatki majątkowe inwestycyjne ponoszone przez gminę są znacznie wyższe niż średnia kwota wydat- Gmina Powidz Średnia grupy porównawczej ków gmin z grupy porównawczej (ryc. 2.9.5). Zauwa-

źródło: opracowanie własna na podstawie danych GUS. żyć można zdecydowany wzrost realizowanych inwestycji po roku 2008. W okresie 2006-2015 w gminie Po- Najważniejszym źródłem dochodów budżetowych widz wydatki te wzrosły pięciokrotnie, z 304 zł gminy Powidz jest podatek od nieruchomości. Do- chody z tego tytułu w relacji do liczby mieszkańców

Strona 38

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

w 2006 r. do 1523 zł w roku 2015 (w przeliczeniu na jed- gminy. W 2015 r. odnotowano dodatni bilans docho- nego mieszkańca). Największe inwestycje realizowane dów i wydatków, który wyniósł ok. 71 tys. zł. Najniższe były w latach 2009, 2011, 2013 i 2015. – ujemne salda budżetowe zostały odnotowane w la- Rycina 2.9.4 Dynamika dochodów z tytułu podatku PIT na 1 tach 2009, 2011 oraz 2013, co związane było z wydat- mieszkańca w gminie Powidz w latach 2006-2015 na tle średniej kami inwestycyjnym na terenie gminy (ryc. 2.9.6). dla grupy porównawczej Rycina 2.9.6 Saldo budżetowe gminy Powidz w latach 2006-2015 na tle średniej dla grupy porównawczej 500 450 3 000 000 400 2 000 000 350 300 1 000 000 250 0 200 150 -1 000 000 100 50 -2 000 000

0 -3 000 000

Gmina Powidz Średnia grupy porównawczej -4 000 000 Gmina Powidz Średnia grupy porównawczej źródło: opracowanie własna na podstawie danych GUS. źródło: opracowanie własna na podstawie danych GUS. Rycina 2.9.5 Dynamika wydatków majątkowych inwestycyjnych na 1 mieszkańca w gminie Powidz w latach 2006-2015 na tle Rycina 2.9.7 Dynamika poziomu zadłużenia na 1 mieszkańca w średniej dla grupy porównawczej gminie Powidz w latach 2012-2016 na tle średniej dla grupy po- równawczej 2000 1800 3500 1600 3000 1400 1200 2500 1000 2000 800 600 1500 400 1000 200 0 500 20062007200820092010 2011 2012 2013 2014 2015 0 Gmina Powidz Średnia grupy porównawczej 2012 2013 2014 2015 2016 Gmina Powidz Średnia grupy porównawczej źródło: opracowanie własna na podstawie danych GUS. źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Fi- W przeciągu okresu objętego analizą (2006-2015) nansów (www.mf.gov.pl) [dostęp: 7 czerwca 2017r.]. wzrastały zarówno dochody, jak i wydatki budżetowe

Strona 39

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

Poziom zadłużenia gminy Powidz jest dużo niższy niż które umknęły podczas badania narzędziem stan- w przypadku gmin z grupy referencyjnej. Największą daryzowanym, np. kwestionariuszem wywiadu wartość osiągnął on w 2013 r., gdy wynosił 1833 zł w re- (Kotus 2001). W tego typu pogłębionej rozmowie lacji na 1 mieszkańca, co było jednak relatywnie niską z badanym można poświęcić więcej czasu na kwe- wartością w porównaniu do średniego zadłużenia dla stie bardziej drażliwe i ciekawsze z poznawczego grupy porównawczej, które w tym samym roku wynio- i praktycznego punktu widzenia. Sam respondent sło 2784 zł na 1 mieszkańca (ryc. 2.9.7). Po 2013 r. za- może także naprowadzić badacza na tematy, któ- obserwować można stały spadek zadłużenia gminy rych ten nie był w stanie przewidzieć. Grono re- Powidz, przy jednoczesnym wzroście zadłużenia dla spondentów IDI powinno składać się z liderów lo- gmin z grupy porównawczej. Na przełomie lat 2013- kalnych i najważniejszych wewnętrznych i ze- 2015 poziom zadłużenia obniżył się o 36,6%. Spadek wnętrznych interesariuszy. zadłużenia wraz ze stale rosnącymi dochodami gminy, Jedną z metod gromadzenia danych niezbędnych do przy bardzo wysokim poziomie dochodów własnych opracowania części analitycznej strategii było badanie (głównie z podatku od nieruchomości), uznać należy za kwestionariuszowe pt. „Potencjał rozwojowy i jakość pozytywną prognozę rozwojową na najbliższe lata. życia w gminie Powidz” skierowane do mieszkańców gminy Powidz. Kwestionariusz wywiadu składał się 2.10 Ocena sytuacji społeczno-gospodarczej z 10 pytań, w tym 9 pytań zasadniczych i jednego py- gminy wynikająca z autodiagnozy tania dotyczącego cech respondentów. Uzyskane od- Najistotniejszym etapem w diagnozie sytuacji spo- powiedzi pozwoliły zidentyfikować główne problemy łeczno-gospodarczej gminy jest wskazanie głównych i potencjały gminy Powidz, a także ocenić najważniej- problemów oraz potencjałów badanej jednostki. Po- sze aspekty rozwojowe. winny one stanowić punkt wyjścia przy formułowaniu Rycina 2.10.1 Struktura płci respondentów wywiadu kwestiona- wizji rozwoju, celów oraz konkretnych zadań i projek- riuszowego tów. Do diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej gminy Powidz wykorzystano wyniki badań terenowych przeprowadzonych w czerwcu 2017 r. Badania te przeprowadzono z wykorzystaniem dwóch metod: (1) wywiadu kwestionariuszowego oraz (2) indywidual- 42,4% nego wywiadu pogłębionego (IDI). 1. Wywiad kwestionariuszowy (czasami nazywany 57,6% potocznie badaniem ankietowym) to wywiad, w którym zadawane pytania, zebrane w formie kwestionariusza, są ustalone i identyczne dla wszystkich respondentów (Frankfort-Nachmias, Nach- mias 2001). Jest to narzędzie badawcze zaliczane do metod bezpośrednich i komunikacyjnych (Ko- Kobiety Mężczyźni tus 2001). Komunikacyjność tej metody polega na bezpośrednim kontakcie w czasie badania ankie- źródło: opracowanie własne na podstawie wywiadu kwestionariuszowego. tera oraz respondenta – w odróżnieniu od ankiety środowiskowej, w której respondent po otrzyma- Wywiady zrealizowano we wszystkich sołec- niu kwestionariusza sam go wypełnia i dostarcza twach gminy Powidz. W badaniu wzięły udział 172 ankieterowi. osoby. Strukturę próby określono w oparciu o trzy ce- 2. Indywidualny wywiad pogłębiony (individual chy: (1) płeć, (2) wiek i (3) miejsce zamieszkania (sołec- depth interview) to metoda uzupełniająca bada- two). W badaniu wzięło udział 57,6% kobiet i 42,4% nia ilościowe. Pozwala ona na ustalenie zjawisk, mężczyzn (ryc.2.10.1). 25% badanych stanowiły osoby

Strona 40

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

powyżej 60 roku życia, najmniej liczną grupę stanowili Ponad połowa ankietowanych mieszka w sołectwie respondenci poniżej 30 roku życia (14,5%). Dokładną Powidz. Dokładną strukturę zamieszkania responden- strukturę wieku respondentów przedstawia rycina tów przedstawia rycina 2.10.3. 2.10.2. Wyniki badania na takiej próbie należy traktować Rycina 2.10.2 Struktura wieku respondentów wywiadu kwestio- z pewną ostrożnością, ponieważ nie mają one charak- nariuszowego teru wysoce reprezentatywnego z punktu widzenia statystyki. Mogą one służyć jako materiał pomocniczy przy formułowaniu ogólnych wniosków i być uzupeł- nieniem innych zastosowanych metod badawczych. Respondenci pytani o ogólną ocenę jakości życia 14% najczęściej wybierali odpowiedź „raczej dobrze”. Na- 25% leży też zwrócić uwagę na fakt, że żaden z ankietowanych nie wybrał odpowiedzi „bardzo źle”, a odpowiedź 19% „raczej źle” wybrało zaledwie 2,3%. Odpowiedzi pozytywne („raczej dobrze” i „bardzo dobrze”) wybrało pra- 24% 18% wie 71% respondentów. Ocena poziomu rozwoju lokalnego dokonana zo- stała za pomocą skali dyferencjału semantycznego Osgooda, przy niewielkim jej zmodyfikowaniu dla potrzeb prowadzonych badań. Respondenci mieli okre- 18-30 31-40 41-50 51-60 60< ślić swoją pozycję na każdej z pięciu skal cząstkowych, źródło: opracowanie własne na podstawie wywiadu kwestionariu- wyznaczonych przez pary opozycyjnych pojęć: dobry - szowego. zły, społeczny - niespołeczny, harmonijny - nieharmo- nijny, wysoki - niski, szybki - wolny. Na podstawie tego Rycina 2.10.3 Struktura zamieszkania respondentów badania wykreślono profil rozwoju lokalnego gminy Powidz, ankietowanego który jest zbliżony do wartości pozytywnych (ryc. 2.10.4). 5% 6% Rycina 2.10.4 Profil ocen poziomu rozwoju lokalnego gminy Po- widz 8%

5% 55% 7%

12%

Powidz Wylatkowo Ostrowo Charbin źródło: opracowanie własne. Anastazewo Przybrodzin Smolniki Powidzkie Polanowo Zdecydowana większość ankietowanych miesz- Inne kańców jako problemy, które wymagają najpilniej- szego rozwiązania wskazuje na zły stan infrastruktury źródło: opracowanie własne na podstawie wywiadu kwestionariuszowego. drogowej, m.in. podkreślano potrzebę modernizacji dróg łączących Powidz z Przybrodzinem lub drogi po- wiatowej pomiędzy Słupcą, Powidzem i Smolnikami.

Strona 41

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

Niewiele mniej respondentów wskazuje z kolei na po- 14. Katarzyna Kaźmierczak dyrektor Domu Kultury trzebę zainwestowania w polepszenie infrastruktury 15. Beata Kwitowska sekretarz gminy Powidz turystycznej i technicznej, w tym reaktywowanie kolei 16. Dawid Lauer skarbnik gminy Powidz dyrektor Zespołu Szkolno- 17. Grażyna Niedzielska wąskotorowej, kontynuację promenady z Powidza w Przedszkolnego w Powidzu kierunku Przybrodzina, budowę nowych ścieżek rowe- 18. Piotr Plewa pracownik Urzędu Gminy rowych i chodników. Częstym problem wymienianym dyrektor Biblioteki Publicz- 19. Anna Wiatr przez mieszkańców jest niewystarczający stopień ska- nej Gminy Powidz nalizowania obszaru gminy. Kilkanaście osób zwróciło Przedsiębiorcy także uwagę na brak miejsc parkingowych. Zdaniem 20. Daria Białkowska KAMENA Polanowo Zdroje kilku osób w gminie brakuje miejsc pracy i źle funkcjo- 21. Janusz Bocheński agroturystyka 'Bocheńscy' nuje transport publiczny. 22. Aleksander Foremski przedsiębiorca przedsiębiorca - przetwór- 23. Michał Imbiorowicz Respondenci oceniali również główne kierunki roz- stwo miodu woju gminy. Stwierdzili zgodnie, że Powidz powinien 24. Bogumił Pietruszewski restauracja Jabłona kontynuować rozwój działalności turystycznej - 92% 25. Łukasz Putz przedsiębiorca respondentów zaznaczyło odpowiedzi pozytywne - 26. Jacek Rybacki hotel Moran dzierżawca Jeziora Powidz- “zdecydowanie tak” lub “raczej tak”. Kolejnym kierun- 27. Jerzy Warszawski kami o najwyższym stopniu akceptacji przez miesz- kiego Przedstawiciele organizacji publicznych i niepublicznych kańców było rolnictwo (83% odpowiedzi “zdecydowa- funkcjonujących na terenie gminy nie tak” i “raczej tak”), rozwój nowych terenów miesz- wikariusz parafii pw. św. 28. ks. Rafał Bachora kaniowych (74% odpowiedzi pozytywnych) oraz go- Mikołaja spodarka leśna (74% odpowiedzi pozytywnych). Naj- 29. Dorota Brzozowska leśniczy Leśnictwa Dolina członek Stowarzyszenia mniej pozytywnie mieszkańcy są nastawieni do roz- 30. Czesław Dykszak Honorowych Dawców Krwi woju przemysłu, który uzyskał 40% odpowiedzi pozy- rzecznik prasowy 3. Skrzy- kapitan Martyna Fedro- tywnych oraz 36% odpowiedzi negatywnych (“zdecy- 31. dła Lotnictwa Transporto- Samojedny dowanie nie” lub “raczej nie”). W przypadku każdego z wego prezes Towarzystwa Przy- kierunków występuje więcej opinii pozytywnych niż 32. Halina Ganińska negatywnych. jaciół Powidza 33. Marek Gaziński prezes UKS Powidz Tabela 2.10.1 Liderzy lokalni, z którymi przeprowadzono indywi- Stowarzyszenie Właścicieli dualne wywiady pogłębione 34. Jan Jaroszczyk Nieruchomości we Wsi Wy- latkowo Radni i sołtysi 35. Jerzy Kapela leśniczy Leśnictwa Hutka 1. Krzysztof Bartkowiak radny 36. Sebastian Kopczyński dzielnicowy 2. Hanna Bełdzikowska radna i sołtys Charbina przedstawicielka Związku 3. Mariola Górniak sołtys Smolnik Powidzkich 37. Ewa Rutkowska Emerytów Rencistów i In- 4. Antoni Kaczyński sołtys Polanowa walidów 5. Lucyna Kasprzyk radna 38. Mieczysław Rzewniś prezes PZW Powidz 6. Janusz Konieczka sołtys Ług 39. Wiktor Somerfeld animator sportowy radny powiatu, sołtys Po- dyrektor Caritas Archidie- 7. Ignacy Maroszek 40. ks. prał. Krzysztof Stawski widza cezji Gnieźnieńskiej 8. Halina Pankros sołtys Przybrodzina prezes Towarzystwa „Węd- 41. Krystian Urbańczyk 9. Natalia Pawłowska sołtys Anastazewa karski Powidz” Waldemar Szczepankie- leśniczy Leśnictwa Smol- 10. sołtys Ostrowa 42. Adam Wiatr wicz niki 11. Anna Szymańska radna i sołtys Wylatkowa 43. mieszkaniec Powidza mieszkaniec Powidza Urzędnicy i reprezentanci jednostek gminnych źródło: opracowanie własne. kierownik Gminnego 12. Piotr Jurga Ośrodka Pomocy Społecz- Za najważniejsze inwestycje, które powinny być nej w Powidzu zrealizowane w ciągu kilku najbliższych lat, respon- 13. Joanna Kaczyńska pracownik Urzędu Gminy

Strona 42

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

denci w zdecydowanej przewadze uznali budowę i mo- Za główny problem rozwoju gminy Powidz 6 osób dernizację dróg, chodników, ścieżek rowerowych. uznało słabą infrastrukturę drogową, w tym m.in. brak W opinii znacznej liczby respondentów należy poczy- ścieżek rowerowych, chodników i oświetlenia czy niski nić duże inwestycje w celu podniesienia jakości infra- stan jakości nawierzchni oraz nieutwardzone drogi. Na struktury turystycznej, która pozwoli na przyciągnięcie drugim miejscu znalazł się brak funduszy na nowe in- większej liczby wczasowiczów, a także przyczyni się do westycje oraz zaspokojenie potrzeb mieszkańców. In- zwiększenia stopnia rozpoznawalności gminy. Kilka- nymi problemami (wskazywanymi przez pojedyncze naście osób zasugerowało budowę większej liczby pla- osoby) są nieadekwatne i skomplikowane regulacje ców zabaw, świetlic, miejsc usługowych. Mieszkańcy dotyczące odbioru odpadów z domów letniskowych okolic Wylatkowa, Anastazewa i Polanowa wskazywali oraz wpływ ciężkiego sprzętu wojskowego na stan in- na potrzebę dokończenia przebiegu sieci kanalizacyj- frastruktury drogowej. nej. Poza tym w miejscowości Wylatkowo występuje Według przebadanych osób rozwój gminy powi- potrzeba zamontowania oświetlenia ulicznego. Zwró- nien opierać się na turystyce - walorach przyrodni- cono również uwagę, że do inwestycji które można by czych i czystym powietrzu oraz na rozbudowie bazy zrealizować w najbliższych latach należy usprawnienie sportowo-rekreacyjnej (np. przystań dla żaglówek, systemu komunikacji publicznej. promenada, hotele). Mniejsza liczba osób wskazała na Istotnym etapem diagnozy były wywiady pogłę- współpracę z bazą wojskową oraz przyciągnięcie no- bione z lokalnymi liderami. Celem każdego z nich wych mieszkańców do gminy przez np. stworzenie im było poznanie najważniejszych problemów gminy i po- dogodnych warunków pracy czy zapewnienie dostępu tencjałów rozwojowych, a także przyszłych kierunków do usług. rozwoju gminy Powidz. Zasadniczym celem tych roz- Wśród grupy urzędników oraz podmiotów podle- mów było również nawiązanie relacji z osobami, które gających gminie (8 respondentów) przeważająca w przyszłości będą najpewniej w dużej mierze wpły- liczba osób za największy potencjał rozwojowy uważa wały na rozwój lokalny i realizowały wypracowany do- zasoby naturalne, które tworzą warunki do aktywnego kument strategiczny. wypoczynku, a tym samym stanowią podstawę tury- Zdecydowana większość wywiadów odbywała się styki w Powidzu. Część z nich zauważa również pozy- bezpośrednio, tylko nieliczne przeprowadzono telefo- tywny wpływ na ten aspekt położenia gminy w central- nicznie. Osoby przeprowadzające wywiad starały się w nej Polsce. Poza potencjałem turystycznym zauwa- jak najmniejszym stopniu ingerować w jego treść. żono również szansę w rozbudowie bazy wojskowej Udało się przeprowadzić łącznie 43 rozmowy z oso- oraz prężnie działających organizacjach pozarządo- bami reprezentującymi różne środowiska (tab.2.10.1). wych na terenie gminy. Każdy z ankieterów sporządzał sprawozdanie z wy- Główny problem stanowi zły stan dróg oraz bardzo wiadu na podstawie własnych notatek. słabo rozwinięty transport publiczny. Respondenci za- Pierwszą z grup, która została uwzględniona pod- uważają także brak kanalizacji w niektórych sołec- czas przeprowadzania pogłębionych wywiadów, są twach oraz niski poziom inwestycji na terenie gminy. radni i sołtysi z gminy Powidz. Łącznie przeprowa- Innymi problemowymi kwestiami okazała się niedo- dzono 11 rozmów. Największy potencjał rozwoju stateczna opieka medyczna (m.in. brak ginekologa, gminy respondenci (100%) odnajdują w turystyce, kardiologa oraz okulisty) i starzenie się społeczeństwa, znaczna większość podkreśla także walory przyrodni- spowodowane brakiem inwestycji na terenie gminy, a cze miejsca. Prawie połowa pytanych uważa, że ko- tym samym miejsc pracy. lejną możliwością rozwoju jest wojsko, a mianowicie Wszyscy ankietowani jako główny kierunek roz- wspólne inwestowanie w infrastrukturę drogową oraz woju wskazali turystykę i/lub agroturystykę, jednak stworzenie miejsc pracy dla mieszkańców. Padły rów- opierającą się na różnych filarach, dla części rozwój ten nież takie odpowiedzi jak ekologiczna strefa ekono- powinien być oparty na rozbudowie infrastruktury miczna oraz rozwój lokalnych firm, które generowa- okołoturystycznej oraz oferty usługowej i kulturalnej. łyby nowe miejsca pracy.

Strona 43

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

Mniejszość wskazuje tutaj turystykę proekologiczną drogowa, wodno-ściekowa oraz rekreacyjna i tury- czy pszczelarstwo. styczna. W kontekście problemów respondenci także W czasie prac terenowych przeprowadzono 8 wy- wymieniają wyżej wspomnianą bazę wojskową, a do- wiadów z przedsiębiorcami prowadzącymi swoją kładniej wzrost liczby żołnierzy i stanie się przez gminę działalność na terenie gminy Powidz. Wszyscy respon- terenem wojskowym. Innymi wymienianymi proble- denci jako główny potencjał rozwojowy wskazali tury- mami są emigracja młodych mieszkańców, brak długo- stykę. Według nich to głównie na tym aspekcie władze letniej wizji rozwoju gminy, mała liczba stałych miesz- lokalne powinni skupić swoje działania. Kilkukrotnie kańców oraz brak funduszy pozyskiwanych z UE. Re- podkreślano walory przyrodnicze gminy jako podsta- spondenci zwrócili także uwagę na to, że obecnie po- wowy atut analizowanej jednostki. Dwóch przedsię- tencjał gminy jest niewykorzystywany. biorców, poza potencjałem turystycznym, widzi Głównym kierunkiem rozwoju gminy powinna być szansę rozwoju gminy w funkcjonowaniu tutejszej turystyka. Aspektami, na które respondenci zwracali bazy wojskowej. Ich zdaniem, nowi żołnierze napływa- uwagę była potrzeba działania na rzecz rozbudowy jący do wspomnianej jednostki wojskowej, mogą przy- bazy noclegowej oraz zwiększenie wykorzystania tury- czynić się do powstawania nowych działalności gospo- stycznego jeziora oraz terenów okolicznych. Dodatko- darczych, które będą ich obsługiwać. wym czynnikiem wpływającym na rozwój powinna być Ponad połowa badanych przedsiębiorców jako również powstanie całorocznej infrastruktury tury- podstawowy problem rozwojowy identyfikuje brak od- stycznej. Zauważono również rolę jednostki wojsko- powiedniej jakości infrastruktury drogowej. Poza tym wej w rozwoju gminy oraz potencjał gospodarczy dwie osoby wyróżniły takie bariery rozwojowe jak wy- w usługach obsługujących armię. stępowanie obszarów chronionych na dużej części po- Ważnym aspektem jest fakt, że lokalni liderzy zau- wierzchni gminy, które ograniczają możliwości dalszej ważają te same problemy oraz potencjały rozwojowe, rozbudowy. Wymieniano także takie problemy rozwo- co ankietowani mieszkańcy. Ich opinia jest spójna jowe jak negatywna struktura demograficzna i niską i dość zbieżna. liczbą mieszkańców gminy. Poruszano także braki w zagospodarowaniu turystycznym. Wszyscy respondenci zdecydowanie wskazali tury- stykę jako główny kierunek, w którym powinien być prowadzony rozwój gminy. Według nich rozwój powinien opierać się na poprawieniu stanu szeroko rozu- mianej infrastruktury turystycznej, w tym bazy noclegowej, ścieżek rowerowych, szlaków pieszych, czy promenad. Przeprowadzono 13 wywiadów kwestionariuszowych z przedstawicielami innych organizacji publicznych oraz niepublicznych działających na terenie gminy Powidz. Głównym potencjałem wymienianym przez respondentów były walory turystyczne gminy, wspomniało o nim 9 z 13 osób. Dodatkowo podkre- ślane jest znaczenie w rozwoju gminy Jeziora Powidz- kiego, a dokładniej jego walory przyrodnicze. Kolej- nym środowiskowym potencjałem jest istnienie Po- widzkiego Parku Krajobrazowego oraz lokalizacja jednostek wojskowych na terenie gminy. Głównym problemem według osób biorących udział w badaniach jest słabo rozwinięta infrastruktura

Strona 44

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

3 Analiza SWOT czynników, które stanowią atut, przewagę, zaletę gminy Powidz (sytuacja wewnętrzna gminy). Kluczowe Najczęstszym narzędziem stosowanym w celu syntezy są w tej grupie zasoby środowiska przyrodniczego, sta- diagnozy wewnętrznych i zewnętrznych uwarunkowań nowiące potencjał turystyczny. Turystyka jest w zasa- funkcjonowania i rozwoju firm oraz różnego rodzaju dzie jedyną gałęzią gospodarki, która ma na tym tere- jednostek terytorialnych jest analiza SWOT (Parysek nie duże szanse rozwojowe. 1997; Dutkowski 2003, 2004). Polega ona na podsumo- W ramach syntezy diagnozy gminy Powidz zidenty- waniu diagnozy poprzez zidentyfikowanie mocnych fikowano 5 słabych stron. Część z nich to trudne do roz- stron (Strengths), słabych stron (Weaknesses), szans wiązania problemy infrastrukturalne i transportowe, (Opportunities) i zagrożeń (Threats) mogących wpły- kluczowe dla wysokiej jakości życia. Niektóre słabe nąć na sytuację rozwojową gminy. Podczas konstruo- strony są również czynnikami szczególnie spowalniają- wania macierzy SWOT dla gminy Powidz przyjęto na- cymi procesy rozwojowe. W świetle rozwoju turystyki, stępujące ustalenia definicyjne: jako kluczową słabą stronę należy uznać brak spójnego 1. Mocne strony – wszystko to, co stanowi atut, systemu przestrzeni publicznych oraz polityki prze- przewagę, zaletę gminy Powidz (sytuacja we- strzennej dotyczącej terenów wokół jezior. wnętrzna gminy); Najważniejsze szanse gminy Powidz leżą niewątpli- 2. Słabe strony – wszystko to, co stanowi słabość, wie w stosunkowo dużym pakiecie zewnętrznych środ- barierę, wadę gminy Powidz (sytuacja we- ków finansowych, możliwych do pozyskania w najbliżej wnętrzna gminy); perspektywie finansowej. Dodatkowo, jako istotne 3. Szanse – wszystko to, co stwarza gminie Po- okazje rozwojowe wskazano zwiększający się w Polsce widz szansę korzystnej zmiany (okoliczności ruch turystyczny oraz rozwijające się usługi agrotury- zewnętrzne); styczne. Wykorzystanie choć części pojawiających się 4. Zagrożenia – wszystko to co stwarza gminie szans może wyraźnie podnieść poziom rozwoju i jakość Powidz niebezpieczeństwo zmiany niekorzyst- życia w gminie. nej (okoliczności zewnętrzne). W ramach syntezy ustaleń diagnostycznych ziden- Macierz SWOT skonstruowano przy uwzględnieniu tyfikowano również 5 zagrożeń dla gminy Powidz, określonej procedury. Najpierw członkowie zespołu ba- w tym m.in. niski poziom inwestycji drogowych samo- dawczego określili najważniejsze mocne, słabe strony, rządów wyższego szczebla (głównie powiatowego) w szanse i zagrożenia. Następnie, syntetyczną macierz północnej części powiatu słupeckiego, niekorzystne zweryfikowano raz jeszcze pod względem zgodności ze zmiany klimatyczno-hydrologiczne (m.in. susze, uby- zdiagnozowanymi faktami i przyjętymi definicjami. tek wody w jeziorach, zanik cieków, oddziaływanie od- Wyniki tak przeprowadzonej procedury poddano kon- krywki węgla brunatnego), niewłaściwe zachowania tu- sultacjom społecznym z różnymi grupami interesariu- rystów (szczególnie jednodniowych), wpływające na szy. degradację środowiska naturalnego, grodzenie posesji Proces diagnozowania gminy Powidz doprowadził do linii brzegowej, potencjalne przejęcie polskiej bazy do określenia 5 najważniejszych mocnych stron, tj. tych wojskowej przez wojska amerykańskie oraz konkuren- cyjność ościennych ośrodków wypoczynkowych.

Strona 45

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

Tabela 3.1. Syntetyczna macierz SWOT dla gminy Powidz

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

Potencjał turystyczny wynikający z zasobów środowiska 1. 1. Zły stan techniczny infrastruktury drogowej przyrodniczego Mało rozbudowana infrastruktura turystyczna (noclegi, ga- 2. Obecność bazy wojskowej 2. stronomia, szlaki turystyczne, ścieżki rowerowe, zagospodarowanie brzegów jeziora) 3. Aktywna społeczność lokalna 3. Niedostatecznie rozwinięty transport publiczny Brak funkcjonujących poza sezonem letnim miejsc roz- 4. Imprezy na terenie gminy (festiwale, turnieje, zloty) 4. rywki i usług dla mieszkańców, wojskowych i turystów Brak polityki planistycznej m.in. w zakresie kształtowania 5. Wysoki poziom nauczania w szkole 5. przestrzeni publicznych

SZANSE ZAGROŻENIA Niski poziom inwestycji drogowych samorządów wyższego Pozyskanie zewnętrznych środków inwestycyjnych (UE, 1. 1. szczebla (głównie powiatowego) w północnej części po- rząd, inne samorządy, przedsiębiorcy) wiatu słupeckiego Zwiększenie popytu na usługi rekreacyjno-turystyczne, wy- Niekorzystne zmiany klimatyczno-hydrologiczne (m.in. su- 2. nikające m.in. z mody na agroturystykę i sportowy tryb ży- 2. sze, ubytek wody w jeziorach, oddziaływanie odkrywki wę- cia gla brunatnego) Niewłaściwe zachowania turystów (szczególnie jednodnio- Polityka inwestycyjna w zakresie obronności i rozbudowa 3. 3. wych) wpływające m.in. na degradację środowiska natural- bazy wojskowej nego Potencjalne przejęcie polskiej bazy wojskowej przez wojska Napływ nowych mieszkańców (głównie związanych z woj- 4. 4. amerykańskie skiem i zamożniejszych mieszkańców miast) 5. Konkurencyjność ościennych ośrodków wypoczynkowych źródło: opracowanie własne.

Strona 46

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

4 Wizja rozwoju świadoma społeczność, dbająca o środowisko naturalne. Często przy okazji opracowywania strategii rozwoju 4. Pielęgnowanie lokalnych tradycji – rozumie określonego terytorium wprowadza się określenie wizji się przez to podtrzymanie i wzbogacenie trady- rozwoju (por. Dziemianowicz i in. 2012, s. 51 i kolejne). cji kulturowych oraz tożsamości mieszkańców. Wizja formułowana w ramach strategii jest swego ro- Gmina wspiera miejscowych wytwórców i rze- dzaju projekcją przyszłości, do jakiej dąży samorząd i mieślników oraz promuje tutejsze produkty. społeczność lokalna. Opisuje ona pożądany stan doce- 5. Harmonijny rozwój – współdziałanie sfer go- lowy w perspektywie kilku, kilkunastu lat. Dziemiano- spodarczej i społecznej z uwzględnieniem zaso- wicz i in. (2012) formułują następujące funkcje wizji roz- bów środowiska przyrodniczego oraz ładu woju: przestrzennego.  zobrazowanie stanu docelowego – można po- 6. Zapewnienie gościom i mieszkańcom warun- wiedzieć, że wizja stanowi cel całkowicie nad- ków do wypoczynku i życia – gmina Powidz to rzędny nad wszystkimi, zawierający w sobie po- miejsce oferujące szeroki wachlarz usług dla zostałe cele sformułowane w strategii; mieszkańców i przyjezdnych, a nowoczesna in-  informowanie o aspiracjach osób formułują- frastruktura drogowa i techniczna poprawia ich cych wizję; jakość życia. Wieloaspektowy rozwój spowo-  jednoczenie wokół idei, co powoduje, że ludzie dował trend wśród turystów, którzy coraz licz- się z nią utożsamiają. niej stają się mieszkańcami naszej gminy. Wizja rozwoju gminy Powidz utożsamiana jest z celem głównym Strategii. Ostateczny kształt wizji został wypracowany podczas warsztatów z zespołem lokalnych ekspertów ds. opracowania Strategii rozwoju gminy Powidz.

Gmina Powidz to otwarta przystań i przyjazny turystycznie zakątek, gdzie bogactwo natury łączy się z pielęgnowaniem lokalnych tradycji, a harmonijny rozwój zapewnia gościom i mieszkańcom warunki do wypoczynku i życia

Wyrażenia zawarte w wizji mają następujące znaczenia: 1. Otwarta przystań – jest miejscem dostępnym i bezpiecznym dla każdego, do którego chce się wracać. 2. Przyjazny turystycznie zakątek – spokojna okolica, w której przyjezdni odnajdują ciszę i spokój. Gmina zapewnia infrastrukturę tury- styczną na najwyższym poziomie. 3. Bogactwo natury – malowniczo położone jeziora, zielone lasy, urokliwy krajobraz oraz

Strona 47

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

4. realistyczności (ang. realistic) – cele powinny 5 Cele rozwojowe być określane realnie (strategia nie może być zbiorem „pobożnych życzeń”), tzn. tak by moż- Kolejnym, po sformułowaniu wizji, etapem sporządza- liwe było ich osiągnięcie w zakładanej perspek- nia strategii było wyznaczenie celów rozwojowych. Jest tywie czasowej, to etap kluczowy, ponieważ w nim dokonują się istotne 5. terminowości (ang. time-dependent) – cele mu- wybory strategiczne, zarysowuje się droga jaką musi szą być zdefiniowane precyzyjnie w wymiarze przejść jednostka terytorialna, by zrealizować wizję czasowym po to, by móc określać poziom ich rozwoju (a tym samym cel główny). Cele przy tym zaw- realizacji i prowadzić monitoring. sze stanowią układ hierarchiczny, tj. cel niższego rzędu Formułowanie celów było przedmiotem jednego stanowi część celu wyższego rzędu. W Strategii roz- z warsztatów przeprowadzonych z zespołem lokalnych woju gminy Powidz przyjęto trzypoziomowy, hierar- liderów. Ich ostateczny kształt był wynikiem dwóch chiczny układ celów (ryc. 5.1). Cel główny stanowić bę- spotkań, a procedura wyboru przebiegała w następu- dzie wizja rozwoju. Kolejno, na niższym poziomie hie- jący sposób: rarchicznym określone zostały cele strategiczne. Na- Cel strategiczny 1 Poprawa warunków życia stępnie każdy z celów strategicznych będzie realizo- mieszkańców wany poprzez cele niższego rzędu, które będą okre- ślane jako cele szczegółowe. Pierwszym celem strategicznym wyznaczonym dla Rycina 5.1. Hierarchiczny układ celów w Strategii rozwoju gminy gminy Powidz jest poprawa warunków życia mieszkań- Powidz. ców, w ramach którego określono następujące cele szczegółowe: Wizja rozwoju 1.1.Modernizacja i rozbudowa dróg oraz poprawa dostępności transportu publicznego, 1 cel 2 cel 3 cel 4 cel 1.2.Gospodarka komunalna, strategiczny strategiczny strategiczny strategiczny 1.3.Rozwój sektora usług dla mieszkańców, 1.4.Ład przestrzenny i podniesienie jakości przestrzeni publicznej. 1 cel 2 cel 3 cel 4 cel 5 cel 6 cel 7 cel 8 cel szczegóło szczegóło szczegóło szczegóło szczegóło szczegóło szczegóło szczegóło Poniżej znajduje się uzasadnienie sformułowanych ce- wy wy wy wy wy wy wy wy lów szczegółowych.

Źródło: Opracowanie własne. Cel szczegółowy 1.1. Modernizacja i rozbudowa dróg Każdy z wyznaczonych celów spełnia określone kryteria oraz poprawa dostępności transportu publicznego wynikające ze standardów metodycznych stosowanych w tego typu dokumentach, które nawiązują do ich: Dla każdej jednostki terytorialnej istotnym czynnikiem 1. precyzyjności (ang. specific) – cele powinny być rozwoju jest odpowiednio rozwinięta sieć połączeń kona tyle precyzyjne, aby nie mogły być interpre- munikacyjnych, która umożliwia przemieszczenie się towane w odmienny sposób, do miejsca docelowego. Sprawność poruszania się jest 2. mierzalności (ang. measurable) – cele powinny uwarunkowana stanem technicznych infrastruktury być tak formułowane, żeby można było licz- drogowej. W ramach przeprowadzonych badań ankie- bowo wyrazić stopień ich realizacji, przypisując towych i wywiadów pogłębionych, respondenci i lokalni im konkretne miary, liderzy jako jeden z najważniejszych problemów, z ja- 3. akceptowalności (ang. accepted) – cele po- kim mierzą się mieszkańcy gminy Powidz, wskazali zły winny być akceptowane przez podmioty, które stan infrastruktury drogowej oraz niedostatecznie roz- będą dążyć do ich osiągnięcia (tj. podmioty re- winięty transport publiczny. W związku z tym, cel ten alizujące strategię), będzie realizowany przez następujące działania:

Strona 48

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

1.1.1. działania zmierzające do pozyskania zewnętrz- nych środków finansowych (przede wszystkim Poprawa jakości życia ludności jest również zależna od z Ministerstwa Obrony Narodowej) na re- możliwości zaspokojenia ich podstawowych potrzeb monty, budowę i przebudowę dróg, z których życia codziennego. W gminie Powidz znaczna część re- korzystają jednostki wojskowe, spondentów wskazywała na ubogą ofertę usług skiero- 1.1.2. kontynuację modernizacji dróg gminnych, wanych dla mieszkańców jednostki. Przede wszystkim 1.1.3. zwiększenie dostępności komunikacyjnej miej- zgłoszono problem braku dostępu do specjalistycznej scowości poprzez lobbowanie na rzecz opty- opieki medycznej, jak również niewystarczającą liczbę malizacji połączeń transportu publicznego, miejsc spotkań i integracji. Z tego względu sformuło- 1.1.4. rozbudowę ciągów pieszo-rowerowych, łączą- wano następujące działania: cych poszczególne miejscowości gminy wraz z 1.3.1. modernizację i doposażenie obiektu szkolno- miejscami do odpoczynku i infrastrukturą to- oświatowego wraz z utworzeniem pracowni ję- warzyszącą (przede wszystkim ławki z przy- zykowej, stankami rowerowymi, kosze na śmieci, stojaki 1.3.2. otwarcie polsko-angielskiej klasy językowej dla na rowery. społeczności lokalnej i amerykańskiej, 1.3.3. rozszerzenie specjalistycznych usług medycz- Cel szczegółowy 1.2. Gospodarka komunalna nych z wykorzystaniem telemedycyny, 1.3.4. uruchomienie Dziennego Ośrodka Pobytu dla Pod pojęciem gospodarki komunalnej rozumie się w osób starszych jako miejsca integracji, szczególności zadania gminy o charakterze użyteczno- 1.3.5. utworzenie Centrum Edukacyjno-Charytatyw- ści publicznej, które mają na celu bieżące i nieprze- nego, rwane zaspokajanie potrzeb zbiorowych społeczności 1.3.6. zapewnienie miejsc spotkań i integracji miesz- poprzez świadczenie usług ogólnodostępnych. Polep- kańców m.in. poprzez budowę świetlic w sołec- szenie stanu infrastruktury sanitarnej zmniejszy nega- twach i wzbogacenie wyposażenia już istnieją- tywny wpływ oddziaływania człowieka na środowisko. cych obiektów tego typu, Jest to szczególnie ważne dla obszarów o bogatych wa- 1.3.7. Budowa świetlicy wiejskiej w miejscowości lorach przyrodniczych, do których zalicza się niewątpli- Anastazewo, wie gminę Powidz. Powody te stanowią przesłanki do 1.3.8. rozwój działalności biblioteki publicznej oraz podjęcia realizacji poniższych działań: wzbogacenie księgozbioru w książki obcoję- 1.2.1. kontynuacji rozbudowy sieci kanalizacyjnej zyczne, (pod warunkiem odpowiedniej gęstości zabu- 1.3.9. wspieranie organizacji pozarządowych i zacie- dowy), śnianie współpracy w ramach wspólnot lokal- 1.2.2. modernizacji infrastruktury wodno-ściekowej, nych, 1.2.3. zwiększenia przepustowości oczyszczalni ście- 1.3.10. rozbudowa infrastruktury Ochotniczej Straży ków, Pożarnej, 1.2.4. budowy sieci gazociągowej we współpracy z 1.3.11. poprawa dostępu do Internetu oraz telefonii wojskiem, komórkowej w gminie, 1.2.5. doskonalenia systemu gospodarowania odpa- 1.3.12. zwiększanie możliwości spędzania czasu wol- dami, nego przez osoby starsze. 1.2.6. monitoringu zagrożeń w zakresie dzikich wysypisk śmieci, szczególnie na terenach leśnych, Cel szczegółowy 1.4. Ład przestrzenny, rewitalizacja 1.2.7. remont budynków komunalnych w Powidzu- i podniesienie jakości przestrzeni publicznej Osiedle. Jako ostatni, ale równie ważny aspekt wpływający na Cel szczegółowy 1.3. Rozwój sektora usług dla miesz- warunki życia mieszkańców, wskazano problematykę kańców ładu przestrzennego, która jest podstawowym celem

Strona 49

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

polityki przestrzennej jednostek terytorialnych. Ma on przyrodnicze i kulturę lokalną, przy jednoczesnym ge- istotny wpływ na jakość przestrzeni publicznej, w której nerowaniu możliwości zatrudnienia dla mieszkańców. na co dzień żyją i funkcjonują mieszkańcy. Ze względu Realizowany jest on przez niżej wymienione cele szcze- na cenne walory środowiska przyrodniczego gminy Po- gółowe: widz wymagana jest odpowiednio prowadzona poli- 2.1. Transport zrównoważony dla turystów/sie- tyka przestrzenna. Jako problem zidentyfikowano nie- ciowa infrastruktura turystyczna; wielkie pokrycie obszaru miejscowymi planami zago- 2.2. Ochrona zasobów przyrodniczych przed spodarowania przestrzennego, które są uchwalane dla degradacją; pojedynczych działek. Takie działania skutkują przedło- 2.3. Zagospodarowanie terenów przybrzeż- żeniem interesu prywatnego nad dobro ogólnospo- nych; łeczne poprzez niekontrolowane zagospodarowanie 2.4. Turystyka kwalifikowana i aktywny wypo- terenów linii brzegowej jezior. Dążąc do poprawy dzia- czynek; łań planistycznych i jakości przestrzeni publicznej w analizowanej jednostce, rekomenduje się: Cel szczegółowy 2.1.Transport zrównoważony dla 1.4.1. opracowanie studium uwarunkowań i kierun- turystów/sieciowa infrastruktura turystyczna ków zagospodarowania przestrzennego, 1.4.2. aktywną politykę planistyczną dla terenów Pierwszym celem szczegółowym jest transport zrów- przybrzeżnych, noważony dla turystów. Cel ten zostanie osiągnięty 1.4.3. ochronę lokalnych walorów środowiska przy- poprzez: rodniczego i krajobrazu – wprowadzenie stref 2.1.1. organizację kursów busów turystycznych – sys- ochronnych, temu międzygminnego transportu publicznego 1.4.4. rewitalizację Rynku w Powidzu (Parku Po- obsługującego mieszkańców i turystów jedno- wstańców Wielkopolskich), dniowych z pobliskich miast (Witkowo, Słupca, 1.4.5. poprawę estetyki przestrzeni publicznych po- Września), który m.in. przyczyni się do redukcji przez wyposażenie w obiekty małej architek- natężenia ruchu samochodowego oraz zmniej- tury, szenia obciążenia miejsc parkingowych usytuo- 1.4.6. badania archeologiczne i zabezpieczenie wanych w Powidzu, obiektu zabytkowego Góry Zamkowej wraz z 2.1.2. budowę parkingów buforowych w pobliżu ob- budową punktu widokowego z zapewnieniem wodnicy znajdującej się przy ul. Kazimierza Ja- dostępu dla osób niepełnosprawnych, giellończyka, w rejonie ul. Witkowskiej lub na 1.4.7. zagospodarowanie budynków w Powidzu- boisku niedaleko remizy Ochotniczej Straży Osiedle, Pożarnej, 1.4.8. przebudowa ul. Lokacji Powidza 1243 roku w 2.1.3. powstanie nowych szlaków turystycznych, sposób uwzględniający historię miejscowości, 2.1.4. oznakowanie już istniejących tras turystycz- 1.4.9. opracowanie systemu informacji przestrzennych, nej, uwzględniającego oznakowanie ulic, 2.1.5. stworzenie map szlaków turystycznych w wer- obiektów, atrakcji turystycznych, sji online, a także w formie aplikacji mobilnej, 1.4.10. zniesienie barier architektonicznych dla niepeł- 2.1.6. budowę ścieżek rowerowych wzdłuż torów ko- nosprawnych. lejki wąskotorowej, 2.1.7. wznowienie ruchu drezyny (na odcinku we- Cel strategiczny 2 Zrównoważony rozwój tury- wnątrz gminy Powidz) i docelowe dążenie do styki przywrócenia ruchu kolejki wąskotorowej mię- Drugim celem strategicznym jest zrównoważony roz- dzy Powidzem a Gnieznem przy uwzględnieniu wój turystyki, którego zadaniem jest zminimalizowanie potencjalnej lokalizacji Centralnego Muzeum negatywnego oddziaływania turystyki na środowisko Kolejnictwa w Gnieźnie, a także tworzenie

Strona 50

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

obiektów usługowych (turystycznych) w opar- 2.3.4. rozbudowę i modernizację infrastruktury dla ciu o te linię kolejową. ratownictwa wodnego w rejonie kąpielisk gminnych. Cel szczegółowy 2.2. Ochrona zasobów przyrodniczych przed degradacją Cel szczegółowy 2.4. Turystyka kwalifikowana i aktywny wypoczynek Drugim celem szczegółowym jest ochrona zasobów przyrodniczych przed degradacją. Cel ten zostanie Czwartym celem szczegółowym jest turystyka kwalifi- osiągnięty poprzez: kowana i aktywny wypoczynek. Cel ten zostanie osią- 2.2.1. zwiększenie liczby koszy przy pomostach i na gnięty poprzez: terenach leśnych, 2.4.1. zorganizowanie punktu informacji turystycz- 2.2.2. edukację proekologiczną – wprowadzenie sys- nej, temu oznaczeń i tablic informacyjnych, organi- 2.4.2. utworzenie szkółki nurkowania, zowanie warsztatów ekologicznych, 2.4.3. utworzenie ścieżek przyrodniczych, m.in.; den- 2.2.3. organizację akcji czyszczenia Jeziora Powidz- drologicznej w Parku czy o tematyce hydrolo- kiego we współpracy z płetwonurkami związa- gicznej w rejonie Dzikiej Plaży i Doliny, nymi z jeziorem, 2.4.4. utworzenie szlaku legend powidzkich, 2.2.4. wyznaczenie dodatkowych parkingów leśnych 2.4.5. utworzenie szlaku lokalnych produktów tury- wyposażonych w kosze na śmieci oraz tablice stycznych – zapewniającego promocję miej- informujące o zagrożeniach pożarowych, scowych wyrobów, 2.2.5. działania na rzecz odbudowy zasobów wod- 2.4.6. organizację gier terenowych – między innymi nych okolicznych jezior poprzez budowę ruro- o tematyce militarnej, zarówno w wersji trady- ciągu tłoczącego wodę do Jeziora Wilczyń- cyjnej jak i wirtualnej (mobilnej), skiego, pochodzącą z odwodnienia pobliskich 2.4.7. organizację otwartych imprez sportowych, odkrywek węgla brunatnego, 2.4.8. utworzenia wypożyczalni sprzętu plażowego 2.2.6. utrzymanie całkowitego zakazu pływania łodzi w pobliżu głównych plaż. z silnikami spalinowymi, z wyłączeniem służb Cel strategiczny 3 Wzmacnianie lokalnego po- ratowniczych, 2.2.7. stworzenie systemu stacji obsługi sanitarnej tencjału społecznego i gospodarczego jachtów. Trzecim celem strategicznym jest wzmacnianie lokalnego potencjału społecznego i gospodarczego, który Cel szczegółowy 2.3. Zagospodarowanie terenów został opisany przy pomocy sześciu celów szczegóło- przybrzeżnych wych takich jak: 3.1. Rozszerzenie oferty usług hotelowych i ga- Trzecim celem szczegółowym jest zagospodarowanie stronomicznych; terenów przybrzeżnych. Cel ten zostanie osiągnięty 3.2. Wspieranie lokalnych przedsiębiorców poprzez: i promowanie lokalnych produktów; 2.3.1. budowę mariny – nowoczesnego portu jachto- 3.3. Stworzenie sieciowych produktów tury- wego z pełnym wyposażeniem zlokalizowa- stycznych i ich promocja; nego w Powidzu, 3.4. Organizacja imprez masowych; 2.3.2. rozbudowę promenady w kierunku Przybro- 3.5. Wzmacnianie aktywności społeczności lo- dzina i Dzikiej Plaży, kalnej; 2.3.3. modernizację i uporządkowanie istniejących 3.6. Efektywna współpraca z podmiotami ze- pomostów, wnętrznymi. Poniżej wyartykułowano poszczególne cele szczegó- łowe:

Strona 51

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

przyciągającym turystów, którzy napędzają lokalną go- Cel szczegółowy 3.1. Rozszerzenie oferty usług hote- spodarkę. Osiągnięcie powyższego celu szczegóło- lowych i gastronomicznych. wego musi wiązać się z podjęciem wielu działań, do których zaliczamy: Usługi hotelowe oraz gastronomiczne związane są z tu- 3.2.1. zapewnienie pomocy ze strony samorządu przy rystycznym charakterem gminy Powidz. Sektory te zakładaniu działalności gospodarczej ukierun- mają duży potencjał rozwojowy ze względu na lokaliza- kowanej na sprzedaż lokalnych produktów po- cję i zasoby środowiska przyrodniczego, które przycią- przez wprowadzenie zniżek podatkowych, gają wielu turystów nastawionych na pełne wyposaże- 3.2.2. utworzenie stoisk i stałych punktów sprzedaży nie w infrastrukturę turystyczną. Działania zmierzające oferujących lokalne produkty, do osiągnięcia tego celu powinny koncentrować się na: 3.2.3. promowanie lokalnych produktów na stronie 3.1.1. budowie kompleksu szkoleniowo-konferencyj- internetowej gminy poprzez utworzenie zanego (2 lub 3 gwiazdki), przystosowanego do kładki im poświęconej, obsługi większych grup zorganizowanych, 3.2.4. wspieranie współpracy pomiędzy producen- 3.1.2. integracji miejsc noclegowych prywatnych tami lokalnych produktów a ich dystrybutorami i gminnych poprzez utworzenie portalu z ofertą na terenie gminy, bazy noclegowej (możliwość rezerwacji, opła- 3.2.5. rozpoczęcie kampanii związanych z rozpo- cenia oraz sprawdzenia dostępności miejsc wszechnieniem produktów regionalnych na noclegowych przy pomocy portalu), skalę krajową a także międzynarodową 3.1.3. rozbudowie hotelu na Skarpie w Przybrodzinie 3.2.6. stworzenie Ekomuzeum wspierającego promo- i ośrodka wypoczynkowego Łazienki w Powi- cję lokalnych produktów. dzu, 3.1.4. wyznaczeniu terenów inwestycyjnych pod Cel szczegółowy 3.3. Stworzenie sieciowych produk- obiekty noclegowe i inne obiekty usługowe po- tów turystycznych i ich promocja przez tworzenie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, Kolejnym ważnym elementem przyczyniającym się do 3.1.5. określeniu zasad lokalizacji i funkcjonowania wzrostu znaczenia gminy Powidz w regionie jest ulep- tymczasowych obiektów gastronomicznych, szenie oferty turystycznej poprzez wprowadzenie sie- 3.1.6. podniesieniu jakości usług campingowych po- ciowych produktów turystycznych. Ideą powyższego przez wydzielenie obszaru pod lokalizację rozwiązania jest zintegrowanie dostępnych ofert zaple- „Camper Parku” na terenie gminy, cza turystyczno-usługowego w atrakcyjną dla klientów 3.1.7. utworzeniu targu, na którym dostępna będzie propozycję. Osiągnięcie powyższego celu szczegóło- oferta polsko-amerykańskiej gastronomii, po- wego musi wiązać się z podjęciem wielu działań, do któ- zwalająca integrować się społeczności, rych zaliczamy: 3.3.1. utworzenie sieciowego pakietu turystyczno- Cel szczegółowy 3.2. Wspieranie lokalnych przedsię- usługowego, obejmującego zakwaterowanie biorców i promowanie lokalnych produktów. oraz wyżywienie w obiektach Powidzkiego Ośrodka Sportu i Rekreacji oraz ofertę usług to- Istotnym aspektem wpływającym na wzmacnianie po- warzyszących (np. wynajem rowerów), tencjału rozwojowego gminy Powidz jest szeroka gama 3.3.2. utworzenie planu poszerzenia sieciowego pro- lokalnych produktów. Pozwalają one utożsamiać uni- duktu turystyczno-usługowego o partnerów katowy produkt z miejscem jego pochodzenia oraz prywatnych. wzmocnić poczucie przynależności mieszkańców do danego terenu. Produkty te są również magnesem Cel szczegółowy 3.4.Organizacja imprez masowych

Strona 52

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

Organizacja imprez masowych (skierowanych także do zostać wykorzystana dla budowania potencjału gospo- mieszkańców innych gmin) wpływa pozytywnie na darczego gminy oraz zaspokajania podstawowych po- kształtowanie marki miejscowości. Niesie także ze sobą trzeb społeczno-gospodarczych mieszkańców. Aby to szereg możliwych do skonsumowania możliwości go- osiągnąć należy stworzyć: spodarczych. Cel ten zostanie zrealizowany poprzez 3.6.1. platformę współpracy na rzecz modernizacji in- następujące działania: frastruktury drogowej między 33. Bazą Lotnic- 3.4.1. koordynowanie organizacji imprez masowych twa Transportowego, 3. Skrzydłem Lotnictwa na terenie gminy poprzez ustalenie ustruktura- Transportowego, amerykańską jednostka woj- lizowanego kalendarza imprez – wydarzenia skową, Ministerstwem Obrony Narodowej, powinny odbywać się cyklicznie, w regularnych Starostwem Powiatowym oraz gminą Powidz, odstępach czasu i w odpowiedniej proporcji 3.6.2. platformę współpracy na rzecz wykorzystania w poszczególnych częściach sezonu letniego, turystycznego jeziora między Regionalnym Za- co pozwoli uniknąć zjawiska przesycenia, rządem Gospodarki Wodnej, Agencją Nieru- 3.4.2. kontynuacja dwóch dużych, cyklicznie odbywa- chomości Rolnych, Wielkopolskim Zarządem jących się imprez promowanych na skalę po- Melioracji i Urządzeń Wodnych, dzierżawcą je- nadlokalną - Dni Powidza, Powidz Jam Festi- ziora, gminą Ostrowite oraz gminą Powidz, wal, 3.6.3. platformę współpracy na rzecz wykorzystania 3.4.3. uzupełnienie wydarzeń wewnętrznych – stwo- potencjału gospodarczego bazy wojskowej rzenie wydarzenia na skalę ponadregionalną między 33. Bazą Lotnictwa Transportowego, 3. angażującego jednostki wojskowe funkcjonu- Skrzydłem Lotnictwa Transportowego, amery- jące na terenie gminy (np. jakaś forma festiwalu kańską jednostka wojskową oraz gminą Po- polsko-amerykańskiego). widz.

Cel szczegółowy 3.5. Wzmacnianie aktywności spo- łeczności lokalnej.

W gminie Powidz funkcjonują lokalne stowarzyszenia i grupy osób działających na rzecz rozwoju gminy. Aby kontynuować, a zarazem ułatwić im działanie, należy zrealizować następujące założenia: 3.5.1. kontynuacja funduszu sołeckiego, 3.5.2. kontynuacja organizacji imprez we wszystkich sołectwach m.in. zlot garbusów w Przybrodzi- nie i zawody spinningowe w Ostrowie, 3.5.3. organizacja nowych wydarzeń, w tym np. zawody spławikowe, 3.5.4. utworzenie spółdzielni socjalnej, 3.5.5. nadanie większej rangi regatom żeglarskim oraz powrót do organizacji Dnia św. Floriana.

Cel szczegółowy 3.6. Efektywna współpraca z podmiotami zewnętrznymi.

Wykorzystanie licznych zasobów rozwojowych gminy wymaga budowania dobrego klimatu współpracy z podmiotami zewnętrznymi. Współpraca ta powinna

Strona 53

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

6 Wdrażanie Strategii

Zbiór hierarchicznie uporządkowanych celów: głów- nego, strategicznych i szczegółowych, musi zostać osiągnięty poprzez realizację bardziej konkretnych działań, przedsięwzięć, projektów – zostały one wska- zane przy każdym z celów szczegółowych. Poprzez te przedsięwzięcia strategia jest wdrażana, realizowana. System wdrażania i realizacji Strategii rozwoju gminy Powidz powinien opierać się na planach działań, które będą konkretyzowały ogólne zapisy strategiczne i po- rządkowały otwarty zbiór przedsięwzięć rozwojowych przypisanych do każdego z celów szczegółowych. Za- sadniczo, powinny one stanowić operacjonalizację za- łożeń przyjętych na bardziej ogólnym poziomie i odpo- wiadać 14 celom szczegółowym. Rekomenduje się stworzenie planów działań „na pi- śmie”, choć nie muszą one być stworzone w tej formie. Gmina Powidz jest niewielką jednostką, z niewielkimi możliwościami finansowymi. Stąd postulat o tworzeniu dokumentów wdrożeniowych może być nierealny. Ważne jednak, by plany te powstały „w głowach” i były konsekwentnie realizowane przez demokratycznie wybrane władze lokalnej wspólnoty samorządowej. Nie oznacza to oczywiście, że system wdrażania ma być wyłącznie wirtualny i że nie będzie możliwości weryfi- kowania realizacji strategii. Wręcz przeciwnie – weryfi- kację podejmowanych działań przewiduje system monitoringu i ewaluacji Strategii.

Strona 54

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

7 Monitoring Strategii Wariant ten zakłada minimalizację rozproszenia odpo- wiedzialności oraz pełną kompleksową wiedzę danej Każda strategia rozwoju musi podlegać bieżącej kon- osoby nt. realizacji celów. Osoba ta odpowiadałaby za- troli i ocenie realizacji, czyli monitoringowi. Jest to równo za zebranie informacji potrzebnych do monito- szczególnie ważne, gdy sytuacja obszaru oraz wpływa- rowania celów oraz za sporządzenie raportu z monito- jące na nią uwarunkowania zewnętrzne szybko się ringu. Wadą tego rozwiązanie jest obciążenie konkret- zmieniają (Parysek 1997). Celem monitoringu (szcze- nej osoby dość dużym zakresem nowych obowiązków. gólnie w momentach radykalnych zmian otoczenia) Drugi wariant jest trudniejszy w realizacji, ponieważ jest, oprócz kontroli i oceny, dostosowywanie przyję- wiąże się z dodatkowymi kosztami transakcyjnymi tych w strategii ustaleń. Czasem bowiem jest tak, że w (rozmowy, kontaktowanie się, wymiana informacji, związku ze zmianą uwarunkowań należy zrezygnować uzgodnienia co do granic merytorycznych dziedzin mo- z pewnych celów, niektóre zmodyfikować lub też wpro- nitoringu itd.). Zakłada on wyznaczenie koordynatora wadzić nowe. Monitorowanie strategii musi być więc odpowiedzialnego za sporządzenie raportu z monito- procesem, do którego podchodzi się z równą staranno- ringu oraz specjalistów odpowiedzialnych za monitoro- ścią jak do procesu samego tworzenia strategii. wanie poszczególnych celów szczegółowych. Warto System monitoringu musi opierać się o możliwie jednak pamiętać, że rozproszenie kompetencji realiza- wiarygodne i obiektywne metody. W tym celu stosuje cyjnych sprzyja opóźnieniom w wywiązywaniu się z za- się zarówno podejście ilościowe i jakościowe. Podejście dań i utrudnia wyciąganie odpowiedzialności za niezre- ilościowe zakłada wykorzystanie skwantyfikowanych alizowane zadanie (trudności w ustaleniu „kto jest miar będących wskaźnikami celu, działania lub pro- winny opóźnieniom?”). Wariant ten ma również swoje jektu, który chcemy monitorować. Natomiast podej- istotne zalety w postaci dobrego, specjalistycznego wy- ście jakościowe opiera się głównie o opis lub stwierdze- kształcenia i doświadczenia osoby monitorującej dany nie faktu powstania/realizacji (lub nie) jakiegoś obiektu, cel oraz stosunkowo niewielkiego obciążenia poszcze- inwestycji, przedsięwzięcia. gólnych osób. System monitoringu Strategii rozwoju gminy Po- Ostateczny wybór podmiotu monitorowania musi widz (jak i innych strategii rozwoju lokalnego) sprowa- uwzględniać wypadkową czynników o charakterze or- dza się do określenia trzech podstawowych kwestii: (1) ganizacyjnym (efektywność i sprawność rozwiązania), podmiotu monitorującego, (2) przedmiotu monitoro- finansowym (koszty rozwiązania) i społecznym (kon- wania oraz (3) sposobu monitorowania. flikty wynikające z niejasnych wytycznych co do kompetencji i odpowiedzialności). Należy jednak podkre- 7.1 Podmiot monitorujący ślić, że wybór podmiotu i konsekwentne monitorowa- Pierwszą kluczową sprawą jest wyznaczenie podmiotu nie strategii jest konieczne i musi nastąpić możliwie monitorującego. W tym przypadku rekomenduje się szybko. Podkreślamy to, ponieważ monitorowanie wybór jednego z dwóch rozwiązań. W pierwszym z strategii gminnych jest czynnością w Polsce niezwykle nich, podmiotem monitorującym całość Strategii i spo- rzadką. rządzającym raport z monitoringu jest jedna osoba 7.2 Przedmiot monitorowania (pracownik urzędu lub sam wójt) (1). Drugi wariant za- kłada osobne monitorowanie każdego z celów szczegó- Najogólniej mówiąc, przedmiotem monitorowania jest łowych przez przygotowanych do tego merytorycznie Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027. Jest pracowników i sporządzanie raportu przez koordyna- to jednak zbyt uproszczone ustalenie, wymagające tora ds. monitoringu Strategii (2). uszczegółowienia i operacjonalizacji. Wydaje się więc, Wariant pierwszy jest wariantem najbardziej opty- że najlepszym sposobem jest określenie optymalnego malnym z punktu widzenia sprawności procesu monito- poziomu hierarchicznego, dla którego można byłoby rowania. Samodzielny i jednoosobowy podmiot moni- prowadzić procedurę monitoringu. W związku z tym toringu byłby w pełni odpowiedzialny za to zadanie. przyjęto, że poziomem tym jest poziom celów szczegó-

Strona 55

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

łowych. Poziom ten umożliwia wypracowanie stosun- wielkości, którymi można zmierzyć osiągnięty kowo ogólnych wniosków, które jednocześnie są spre- efekt, np. długość, liczba sztuk, powierzchnia. cyzowane w ramach określonych zagadnień meryto-  Rezultaty to bezpośrednie materialne i niema- rycznych. Warto dodać, że hierarchiczna struktura ce- terialny efekty powstania produktu, np. osz- lów Strategii zakłada pełne powiązanie poszczególnych czędność czasu przejazdu, nowe przyłącza ka- poziomów, tzn. że osiąganie jednego z celów szczegó- nalizacyjne, udostępnienie budynku, osoby ko- łowych zbliża jednostkę do osiągnięcia celu strategicz- rzystające ze szkoleń. Wskaźniki rezultatu to nego i, w dalszej perspektywie, również celu głównego wielkości, którymi można mierzyć osiągnięty (wizji rozwoju). efekt, np. zł/rok, liczba sztuk, liczba osób itp. Podejście jakościowe powinno natomiast operować 7.3 Sposób monitorowania opisem i charakterystyką osiągania danego celu. Określenie sposobu monitorowania Strategii rozwoju Wskaźniki nigdy nie będą w stanie w całości wyjaśnić gminy Powidz na lata 2017-2027 jest, innymi słowy, od- procesu realizacji Strategii, stąd konieczność uzupeł- powiedzią na pytanie jak monitorować? Odpowiedź ta nienia ich o informacje jakościowe. Należy jednak pa- wymaga określenia: (1) technicznej formy monitorowa- miętać o tym, że metody jakościowe są bardziej po- nia, (2) jego częstotliwości oraz (3) metodyki. datne na zbyt daleko idącą interpretację i nieupraw- Monitorowanie Strategii powinno zakładać sporzą- nione wnioski (m.in. również dlatego raport z monito- dzanie cyklicznych raportów z monitoringu, o których ringu powinien być konsultowany przez niezależną jed- wspomniano przy okazji opisu podmiotu monitorują- nostkę badawczą). cego. Raporty te powinny być sporządzane przez Ostatnią ważną kwestią związaną z monitoringiem uprzednio wyznaczoną osobę i dotyczyć bezpośrednio są jego konsekwencje dla procesu realizacji Strategii. przedmiotu monitoringu. Bez względu na wybór wa- Zakłada się, że każdy z raportów z monitoringu powi- riantu związanego z podmiotem odpowiedzialnym za nien zawierać końcową konkluzję w postaci rekomen- monitoring, raporty powinny być konsultowane przez dacji zmian w Strategii. Rekomendacje te muszą wyni- niezależną jednostkę badawczą (z uwagi na niewielkie kać z merytorycznych podstaw, zmiany sytuacji we- możliwości finansowe gminy rekomendacja eksperc- wnątrz gminy Powidz lub jej otoczeniu. Po sporządze- kiej konsultacji może być jednak trudna do realizacji). niu raportu, powinno się przystąpić do zmian Strategii Wydaje się, że najbardziej optymalnym rytmem spo- (jeśli rekomendacje w raporcie zakładają konieczność rządzania raportu z monitoringu będzie częstotliwość dokonania takich zmian). jednoroczna. Jest to rozwiązanie uwzględniające kryteria merytoryczne (dłuższy okres spowoduje problemy w 7.4 Monitorowane wskaźniki wyciąganiu wniosków dynamicznych) oraz finansowe Wskaźnik pokazuje natężenie, poziom, intensywność i organizacyjne (częstszy monitoring będzie zbyt kosz- określonego zjawiska. Są to najczęściej wartości zrela- towny). tywizowane, tzn. pokazujące natężenie, poziom i inten- Kluczową sprawą jest określenie metodyki sporzą- sywność zjawiska na jakimś określonym tle, które sta- dzania raportu z monitoringu. Generalnie powinna się nowi punkt odniesienia. Jak już wcześniej wspomniano, ona opierać na dwóch podejściach: jakościowym i ilo- wymienione w tym rozdziale wskaźniki powinny być ściowym. Podejście ilościowe oparte będzie na analizie monitorowane corocznie. Zmiana wartości wskaźnika i porównywaniu wskaźników realizacji celów operacyj- może mieć dwojakie znaczenie – zgodne z kierunkiem nych. Zakłada się monitorowanie z uwzględnieniem przyjętym w strategii (wówczas należy uznać, że dzia- produktów i rezultatów. Różnica między nimi jest na- łania podejmowane dla osiągnięcia celu przynoszą sku- stępująca: tek) lub niezgodne (wówczas należy przemyśleć podej-  Produkt to materialny i mierzalny efekt podejmowane działania i w sytuacji, gdy niezgodny kierunek mowanych działań w ramach projektu, np. zmian pojawia się przez przynajmniej dwa lata, podjąć droga, sieć kanalizacyjna, budynek, szkolenie, decyzję o zmianie strategii). kampania społeczna. Wskaźniki produktu to

Strona 56

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

Wskaźniki realizacji strategii zostały określone dla  środki gminne wydatkowane na wsparcie organiza- poszczególnych celów szczegółowych. Dodatkowo, cji pozarządowych [zł], oprócz wyznaczenia wskaźników została wskazana ich  jakość i prędkość sygnału internetowego oraz tele- wartość bazowa (dla 2015 lub 2016 r.), która pokazuje fonii komórkowej w gminie; „punkt startu” oraz planowana wartość docelowa (dla 2027 r.), która będzie częściowo wspomagała dokony- Cel szczegółowy 1.4. „Ład przestrzenny i podniesie- wanie monitoringu. Wartość dla 2027 r. będzie przede nie jakości przestrzeni publicznej”: wszystkim miała kluczowe znaczenie przy ewaluacji ex post. Wszystkie wskaźniki obejmują dane publicznie  nowe studium uwarunkowań i kierunków zagospo- dostępne. darowania przestrzennego (przyjęte przez radę gminy/nieprzyjęte przez radę gminy), Cel szczegółowy 1.1. „Modernizacja i rozbudowa  liczba planów miejscowych dla terenów przybrzeż- dróg oraz poprawa dostępności transportu publicznych, nego”:  % pokrycia gminy planami miejscowymi,  strefa ochronna dla parku krajobrazowego (wpro-  środki rządowe z Ministerstwa Obrony Narodowej wadzona/niewprowadzona), na remonty dróg, z których korzystają jednostki  rewitalizacja Parku Powstańców Wielkopolskich wojskowe (przyznano/nie przyznano), (zrealizowana/niezrealizowana).  długość [km] zmodernizowanych dróg gminnych,  długość nowych ciągów pieszo-rowerowych, łączą- Cel szczegółowy 2.1. „Transport zrównoważony dla cych poszczególne miejscowości gminy. turystów/sieciowa infrastruktura turystyczna”:

Cel szczegółowy 1.2. „Gospodarka komunalna”:  bus turystyczny – system międzygminnego transportu publicznego obsługującego mieszkańców i tu-  % osób z dostępem do sieci kanalizacyjnej, rystów jednodniowych z pobliskich miast (urucho-  długość zmodernizowanej sieci wodno-ściekowej, miono/nie uruchomiono),  inwestycja w zwiększenie przepustowości oczysz-  parking buforowy w pobliżu obwodnicy znajdującej czalni ścieków (zrealizowana/niezrealizowana), się przy ul. Kazimierza Jagiellończyka, przy ul. Wit-  sieć gazowa na terenie gminy (wybudowana/niewy- kowskiej lub na boisku niedaleko remizy Ochotni- budowana, czej Straży Pożarnej (utworzono/nie utworzono);  długość [km] szlaków turystycznych, Cel szczegółowy 1.3. „Rozwój sektora usług dla  mapa szlaków turystycznych w wersji online (utwo- mieszkańców”: rzono/nie utworzono), a także w formie aplikacji mobilnej (utworzono/nie utworzono),  pracownia językowa (utworzona/nieutworzona),  długość [km] ścieżek rowerowych wzdłuż torów ko-  polsko-angielska klasa językowa dla społeczności lo- lejki wąskotorowej, kalnej i amerykańskiej (utworzona/nieutworzona),  ruch drezyny na odcinku wewnątrz gminy Powidz  liczba świadczonych na terenie gminy usług specja- (wznowiono/nie wznowiono) i przywrócenie ruchu listycznej opieki medycznej, kolejki wąskotorowej między Powidzem a Gnie-  Dzienny Ośrodek Pobytu dla osób starszych (utwo- znem przy uwzględnieniu potencjalnej lokalizacji rzony/nieutworzony), Centralnego Muzeum Kolejnictwa w Gnieźnie (przy-  Liczba wybudowanych i zmodernizowanych miejsc wrócono/nie przywrócono). spotkań i integracji mieszkańców,  liczba książek anglojęzycznych w zasobach biblio- Cel szczegółowy 2.2. „Ochrona zasobów przyrodni- teki, czych przed degradacją”:

Strona 57

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

 liczba koszy przy pomostach i na terenach leśnych,  Liczba punktów gastronomicznych na terenie  liczba proekologicznych oznaczeń i tablic informa- gminy; cyjnych,  Korzystający z noclegów w okresie od stycznia do  liczba warsztatów ekologicznych dla dzieci i mło- grudnia; dzieży,  Udzielone noclegi w okresie od stycznia do grudnia;  akcja czyszczenia Jeziora Powidzkiego (zorganizowano/nie zorganizowano), Cel szczegółowy 3.2. „Wspieranie lokalnych przed-  parkingi leśne (wyznaczono/nie wyznaczono), siębiorców i promowanie lokalnych produktów”:  rurociąg tłoczący wodę do Jeziora Wilczyńskiego (utworzono/nie utworzono),  Liczba podmiotów wytwarzających na terenie  liczba łodzi z silnikami spalinowymi pływająca po je- gminy Powidz lokalne produkty; ziorach gm. Powidz,  Liczba stoisk i stałych punktów sprzedaży oferują-  stacja obsługi sanitarnej jachtów (utworzono/nie cych lokalne produkty; utworzono);  Zakładka na stronie internetowej gminy poświęcona lokalnym produktom (wdrożono/nie wdrożono); Cel szczegółowy 2.3. „Zagospodarowanie terenów przybrzeżnych”: Cel szczegółowy 3.3. „Stworzenie sieciowych pro- duktów turystycznych i ich promocja”:  liczba marin – nowoczesnych portów jachtowych z pełnym wyposażeniem zlokalizowanych w gminie  Sieciowy produkt turystyczny oparty na zasobach Powidzu, użytkowanych przez gminę Powidz lub podmioty  Długość [m] promenady wzdłuż Jeziora Powidz- zależne od wójta gminy Powidz, głównie POSiR Sp. kiego, z o.o. (wdrożono/nie wdrożono);  Liczba zmodernizowanych pomostów,  Liczba podmiotów prywatnych włączonych do sieciowego produktu turystycznego; Cel szczegółowy 2.4. „Turystyka kwalifikowana i ak-  Liczba osób korzystających z sieciowego produktu tywny wypoczynek”: turystycznego;

 Punkt informacji turystycznej (utworzono/ nie utwo- Cel szczegółowy 3.4. „Organizacja imprez maso- rzono), wych”:  Szkółka nurkowania (utworzono/nie utworzono),  Ścieżka dendrologiczna (utworzono/nie otwo-  Dwie stałe imprezy o zasięgu ponadlokalnym (kon- rzono), tynuowano/nie kontynuowano);  Szlak lokalnych produktów turystycznych (utwo-  Jedna duża impreza o zasięgu ponadregionalnym rzono/nie otworzono), bazująca na relacjach polsko-amerykańskich (wdro-  Szlak legend powidzkich (utworzono/nie utwo- żono/nie wdrożono); rzono),  Stały kalendarz imprez sezonowych (wdrożono/nie  Liczba zorganizowanych gier terenowych, wdrożono);  Liczba zorganizowanych imprez sportowych,  Wypożyczalnia sprzętu plażowego (funkcjonuje/nie Cel szczegółowy 3.5. „Wzmocnienie aktywności spo- funkcjonuje). łeczności lokalnej”:

Cel szczegółowy 3.1. „Rozszerzenie oferty usług ho-  Środki finansowe przeznaczone na fundusz sołecki telowych i gastronomicznych”: [zł],  Liczba imprez dla mieszkańców, organizowanych na  Liczba miejsc noclegowych na terenie gminy; terenie gminy,

Strona 58

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

 Liczba mieszkańców uczestniczących w imprezach organizowanych na terenie gminy,

Cel szczegółowy 3.6. „Efektywna współpraca z podmiotami zewnętrznymi”:

 Liczba działań opartych na współpracy w ramach trzech planowanych platform;

Strona 59

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

8 Bibliografia Pszczołowski T., 1978. Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji. Zakład Narodowy im. Ossoliń- Creswell V., Clark L., 2011. Designing and Conducting skich, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk. Mixed Methods Research. SAGE Publications. Stępień J., Potoczek A., 2008. Podstawy strategii roz- Cambridge Dictionaries Online, 2012. [w:] http://dic- woju lokalnego i regionalnego. Wyższa Szkoła Go- tionary.cambridge.org/dictionary/english/desk-re- spodarki, Bydgoszcz. search?fallbackFrom=english-polish (dostęp: Uchwała nr XXXV/214/17 Rady Gminy Powidz w sprawie 11.07.2017 r.). przystąpienia do opracowania Strategii rozwoju Dutkowski M., 2003. Analiza SWOT w badaniach lokal- gminy Powidz na lata 2017-2027 nych i regionalnych – problemy stosowania i główne Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym błędy interpretacji. [W:] H. Rogacki (red.), Problemy (Dz. U. 1990, Nr 16, poz. 95 z późn. zmianami). interpretacji wyników metod badawczych stosowa- Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 roku o gospodarce komu- nych w geografii społeczno-ekonomicznej i gospo- nalnej. (Dz.U. 1997 nr 9 poz. 43 z późn. zm.). darce przestrzennej, Bogucki Wydawnictwo Nau- Ustawa z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zago- kowe, Poznań, s. 43-49. spodarowaniu przestrzennym (Dz.U. 2003 Nr 80 poz. Dutkowski M., 2004. Problemy diagnozowania obsza- 717). rów rozwoju regionalnego i lokalnego w Polsce. Wojtasiewicz L., 2000. Strategia rozwoju województwa Rozprawy i Studia Uniwersytetu Szczecińskiego, t. wielkopolskiego. Studia Regionalne i Lokalne, 3(3), 551. s. 59-75. Dziemianowicz W., Szmigiel-Rawska K., Nowicka P., Żuber P., 2000. Teoria i praktyka opracowania strategii Dąbrowska A., 2012. Planowanie strategiczne. Po- rozwoju województwa - prace nad strategiami roz- radnik dla pracowników administracji publicznej. woju województw w świetle ankiety Ministerstwa Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa. Gospodarki. Studia Regionalne i Lokalne, 3(3), s. 87- Frankfort-Nachmias C., Nachmias D., 2001, Metody ba- 97. dawcze w naukach społecznych, Warszawa: Wy- dawnictwo Zysk i S-ka. Gorzelak G., Jałowiecki B., 2000. Metodologiczne podstawy strategii rozwoju regionu na przykładzie wo- jewództwa lubuskiego. Studia Regionalne i Lokalne, 3 (3), s. 41-57. Klasik A., 2001. Strategia konkurencyjna regionu. [W:] A. Klasik, F. Kuźnik (red.), Zarządzanie strategiczne rozwojem lokalnym i regionalnym. Akademia Eko- nomiczna w Katowicach, s. 39-60. Kondracki J., 2001. Geografia Regionalna Polski. Wy- dawnictwo PWN, Warszawa. Kotus J., 2001. Badania socjologiczne w poznaniu struktur i procesów społecznych dla potrzeb gospodarki przestrzennej. [w:] H. Rogacki (red.), Koncepcje teo- retyczne i metody badań geografii społeczno-ekonomicznej i gospodarki przestrzennej. Poznań, Bo- gucki Wyd. Naukowe, s. 99-108. Parysek J. J., 1997. Podstawy gospodarki lokalnej. Wy- dawnictwo Naukowe UAM, Poznań.

Strona 60

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

9 Autorzy opracowania geologii i (4) gospodarki przestrzennej. Cel główny Pro- jektu osiągany jest poprzez realizację szeregu zajęć: 3 Zespół autorów dokumentu Strategia rozwoju gminy tzw. ogólnych certyfikowanych szkoleń (podnoszących Powidz na lata 2017-2027 tworzy grupa studentów, pra- kompetencje komunikacyjne, językowe oraz w zakresie cowników Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicz- przedsiębiorczości), 12 specjalistycznych certyfikowanych UAM w Poznaniu oraz ekspertów zewnętrznych, nych szkoleń, 11 zajęć warsztatowych, 12 zadań prak- biorących udział w zajęciach praktycznych ZP4 pn. Zin- tycznych oraz 20 wizyt studyjnych. tegrowane planowanie rozwoju, prowadzonych w ra- Udział w opracowaniu Strategii rozwoju gminy Po- mach projektu Geocentrum Doskonałości – autorski pro- widz na lata 2017-2027 jest wynikiem porozumienia po- gram dostosowywania studentów Wydziału Nauk Geo- między wójtem gminy Powidz – Jakubem Gwitem, a or- graficznych i Geologicznych UAM do współczesnych wy- ganizatorami zajęć, czyli przedstawicielami Uniwersy- magań rynku pracy. Projekt jest dofinansowany ze środ- tetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – prof. dr. hab. ków UE w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Pawłem Churskim, dr. Pawłem Motkiem i dr. Bartło- Edukacja Rozwój. miejem Kołsutem. Jednym z inicjatorów współpracy był Celem projektu Geocentrum Doskonałości jest uła- Bogumił Nowak, pochodzący z Powidza absolwent twienie 300 studentom dwóch ostatnich semestrów UAM w Poznaniu, a obecnie doktorant w Instytucie studiów stacjonarnych I i II stopnia na WNGiG UAM wej- Geologii UAM. Grupa tych 5 osób odpowiadała za ścia na rynek pracy poprzez rozwój i wyposażenie ich w opiekę merytoryczną podczas zajęć. kompetencje oczekiwane przez pracodawców. Projekt Prace nad dokumentem prowadziło w sumie 27 stu- prowadzony jest w okresie od 1 marca. 2016 r. do 30 dentów reprezentujących cztery kierunki studiów: geo- września 2017 r. i uczestniczą w nim studenci czterech grafię (1 osoba), geoinformację (1 osoba), geologię (2 kierunków studiów: (1) geografii, (2) geoinformacji, (3) osoby) i gospodarkę przestrzenną (23 osoby). Poniżej przedstawiono krótkie noty o autorach dokumentu.

Prof. UAM dr hab. Paweł Churski – koordynator zajęć praktycznych, opieka merytoryczna e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: mgr geografii, spec. geografia społeczno-ekonomiczna, dr nauk o Ziemi w zakresie geografii, dr hab. nauk o Ziemi w zakresie geografii na UAM;  DZIAŁALNOŚĆ I DOŚWIADCZENIE: Dyrektor Instytutu Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej UAM w kadencji 2016-2020, specjalizuje się w problematyce czynników rozwoju regionalnego, przemian polityki regionalnej w Polsce i w Unii Europejskiej, obszarów problemowych w rozwoju lokalnym i regionalnym, stanu i zmian zachodzących na rynku pracy w okresie transformacji społeczno- gospodarczej oraz poziomu i warunków życia; autor ponad 160 publikacji naukowych oraz wielu opracowań eksperckich sporządzanych na zlecenie jednostek publicznych i niepublicznych, w tym m.in. Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, urzędów marszałkowskich województw wielkopolskiego, kujawsko-pomorskiego, podkarpackiego i lubelskiego, miasta Poznania i Ostrowa Wielkopolskiego.

Martyna Dąbrowska e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: studentka III r. gospodarki przestrzennej (studia licencjackie) na UAM;  DZIAŁALNOŚĆ W KOLE NAUKOWYM: od 2016 r. działa w Sekcji Gospodarki Przestrzennej Studenckiego Koła Naukowego Geografów im. Stanisława Pawłowskiego;  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: odbyła praktyki w Wydziale Gospodarki Miejskiej Urzędu Miasta Chełmży.

Strona 61

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

lic. Natalia Delążek e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: absolwentka studiów licencjackich na kierunku geologia, specjalizacja gospodarka zasobami wodnymi i mineralnymi; obecnie studentka II roku studiów magisterskich na kierunku geologia, specjalność hydrogeologia i geologia inżynierska na UAM;  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: odbyła praktykę w przedsiębiorstwie geologiczno-inżynierskim AGea geologia w Zielonej Górze.

inż. Paulina Ewiak e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: inżynier geoinformacji, obecnie studentka II roku studiów magisterskich na kierunku geoinformacja na UAM;  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: pracuje na co dzień w środowisku Systemów Informacji Przestrzennej; interesuje się zagadnieniami doty- czącymi map historycznych i internetowych.

Łukasz Gromala e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: student III r. gospodarki przestrzennej (studia inżynierskie) na UAM;  DZIAŁALNOŚĆ W KOLE NAUKOWYM: działa w Sekcji Gospodarki Przestrzennej Studenckiego Koła Naukowego Geografów im. Stanisława Pawłowskiego, od 2017 r. członek zarządu SKNG ds. promocji  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: staż w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Wielkopolskiego (3 miesiące).

lic. Kinga Jagielska e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: absolwentka studiów licencjackich na kierunku ochrona środowiska (specjalność ochrona środowisk lądowych) na UAM; obecnie studentka II roku studiów magisterskich na kierunku gospodarka przestrzenna na UAM (specjalność rewitalizacja miast i obszarów zdegradowanych);  DZIAŁALNOŚĆ W KOLE NAUKOWYM: aktywnie działa w Kole Naukowym Przyrodników na UAM, w roku 2014/2015 pełniła funkcję sekre- tarza Koła;  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: odbyła staż w Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Poznaniu oraz praktyki zawodowe w Urzędzie Miasta Poznania.

Aleksandra Kilichowska e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: studentka III r. gospodarki przestrzennej (studia inżynierskie) na UAM;  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: w 2016 r. odbyła praktykę w Pomorskim Urzędzie Wojewódzkim; na początku 2017 r. odbyła 3-miesięczny staż w Pomorskim Biurze Regionalnym w Brukseli.

dr Bartłomiej Kołsut – opieka merytoryczna e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: mgr gospodarki przestrzennej, dr nauk o Ziemi w zakresie geografii na UAM;  DZIAŁALNOŚĆ I DOŚWIADCZENIE: koordynator kierunku gospodarka przestrzenna w projekcie Geocentrum Doskonałości; specjalizuje się w problematyce współpracy międzygminnej, planowania strategicznego na poziomie lokalnym i regionalnym oraz rewitalizacji miast; autor ponad 20 publikacji naukowych i wielu opracowań eksperckich sporządzanych na zlecenie jednostek publicznych i niepublicznych, w tym m.in. Urzędu Marszałkowskiego Województw Wielkopolskiego, miast i gmin: Poznań, Siedlce, Chojnice, Człuchów, Lubniewice.

Strona 62

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

Agata Kordzi e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: studentka III r. gospodarki przestrzennej (studia inżynierskie) na UAM;  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: praktyka w Centrum Badań Metropolitalnych w Poznaniu, 3-miesięczny staż w Wielkopolskim Urzędzie Wojewódzkim w Poznaniu.

Paulina Langner e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: studentka III r. gospodarki przestrzennej (studia inżynierskie) na UAM;  DZIAŁALNOŚĆ W KOLE NAUKOWYM: aktywnie działa w Akademickim Kole Naukowym Gospodarki Przestrzennej;  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: praktyka zawodowa oraz 3-miesięczny staż w Powiatowym Ośrodku Dokumentacji Geodezyjnej i Karto- graficznej w Koninie;

Malwina Maciejewska e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: studentka III r. gospodarki przestrzennej (studia inżynierskie) na UAM;  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: praktyka zawodowa w Urzędzie Miasta i Gminy Krajenka (2016 r.); 3-miesięczny staż w Kancelarii Urbani- stycznej Filip Koczorowski;

Artur Malicki e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: student III r. gospodarki przestrzennej (studia inżynierskie) na UAM oraz II r. geoinformacji (studia inżynierskie) na UAM;  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: praktyka zawodowa w Urzędzie Miasta Wałcz; 3-miesięczny staż w Urzędzie Marszałkowskim Wojewódz- twa Wielkopolskiego;

Magdalena Małachowska e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: studentka III r. gospodarki przestrzennej (studia inżynierskie) na UAM;  DZIAŁALNOŚĆ W KOLE NAUKOWYM: od 2015 r. działa w Sekcji Gospodarki Przestrzennej Studenckiego Koła Naukowego Geografów im. Stanisława Pawłowskiego;  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: praktyka zawodowa w Urzędzie Gminy Suchy Las; na początku 2017 r. odbyła 3-miesięczny staż w Biurze Promocji Nauki PolSCA Polskiej Akademii Nauk w Brukseli;

Karolina Matuszak e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: studentka III r. gospodarki przestrzennej (studia inżynierskie) na UAM;  DZIAŁALNOŚĆ AKADEMICKA: od 2016 roku członek Rady Samorządu Studentów Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych, przed- stawiciel studentów w Radzie Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych i Radzie Instytutu Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospo- darki Przestrzennej UAM;  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: praktyka zawodowa w Urzędzie Miejskim w Mosinie, 3-miesięczny staż w Urzędzie Statystycznym w Po- znaniu;

Strona 63

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

dr Paweł Motek – opieka merytoryczna e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: mgr geografii specjalność geografia społeczno-ekonomiczna, mgr prawa, dr nauk o Ziemi w zakresie geografii na UAM;  DZIAŁALNOŚĆ I DOŚWIADCZENIE: specjalizuje się w problematyce finansów publicznych, ich decentralizacji, prawnych uwarunkowań gospodarki przestrzennej, ekonomicznych i finansowych aspektów planowania przestrzennego, geografii sportu; autor kilkudziesięciu publikacji naukowych oraz opracowań eksperckich sporządzanych na zlecenie jednostek publicznych i niepublicznych, w tym m.in. Urzędu Marszał- kowskiego Województw Wielkopolskiego oraz miast i gmin Wielkopolski.

mgr Bogumił Nowak – opieka merytoryczna e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: mgr geologii na UAM, specjalizacja: geologia stratygraficzno-poszukiwawcza i geologia czwartorzędu; obecnie doktorant na WNGiG UAM;  DZIAŁALNOŚĆ I DOŚWIADCZENIE: wiertacz w firmie Geoprojekt, hydrolog w Instytucie Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Państwowym Instytucie Badawczym; autor kilkudziesięciu publikacji naukowych oraz licznych opracowań eksperckich z zakresu hydrologii i ochrony jezior oraz gospodarki wodnej, aktywnie współpracuje z jednostkami samorządu terytorialnego oraz instytucjami naukowymi i rządowymi w zakresie ochrony jezior, członek Polskiego Towarzystwa Geofizycznego i Polskiego Towarzystwa Limnologicznego; prywatnie mieszkaniec Po- widza oraz miłośnik walorów przyrodniczych Powidzkiego Parku Krajobrazowego.

Lidia Ostrowska e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: studentka III r. gospodarki przestrzennej (studia inżynierskie) na UAM;  DZIAŁALNOŚĆ W KOLE NAUKOWYM: od 2014 r. działa w Studenckiej Agencji Fotograficznej UAM, pełniła funkcję zastępcy przewodni- czącego Agencji;  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: praktyka zawodowa w Wielkopolskim Biurze Planowania Przestrzennego; 3-miesięczny staż w Kancelarii Urbanistycznej Filip Koczorowski;

Bartosz Pankros e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: student III r. geografii (spec. geoinformacja) na UAM;  ZAINTERESOWANIA ZAWODOWE: zarządzanie środowiskiem, analizy przestrzenne, prace w programach: ArcMap, QGIS, RStudio; napi- sał pracę licencjacką związaną z wysychaniem oraz zmianami użytkowania terenu na obszarze Jeziora Czad w Afryce z wykorzystaniem zdjęć satelitarnych;

Natalia Perlińska e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: studentka III r. gospodarki przestrzennej (studia inżynierskie) na UAM;  DZIAŁALNOŚĆ AKADEMICKA: od maja 2017 r. Przewodnicząca Harcerskiego Kręgu Akademickiego „SKIPP”, działającego przy Politech- nice Poznańskiej;  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: praktyka zawodowa w Wydziale Urbanistyki i Architektury Urzędu Miasta Poznania; 3-miesięczny staż w Lider Projekt Sp. z o.o.

Weronika Rzanna e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: studentka III r. gospodarki przestrzennej (studia inżynierskie) na UAM;  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: praktyka zawodowa w Referacie Planowania Przestrzennego i Ochrony Środowiska Urzędu Gminy Do- piewo;

Strona 64

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

lic. Natalia Sierczyńska e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: absolwentka studiów licencjackich na kierunku gospodarka przestrzenna UAM; obecnie studentka II roku studiów magisterskich na kierunku gospodarka przestrzenna na UAM (specjalność zarządzanie przestrzenne);  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: praktyka zawodowa w Wielkopolskim Urzędzie Wojewódzkim w Poznaniu;

mgr Anna Skalska e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: absolwentka studiów licencjackich na kierunku gospodarka przestrzenna (specjalność rozwój miast i regionów) oraz magister kierunku zarządzanie na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu; obecnie studentka II roku studiów magisterskich na kierunku gospodarka przestrzenna na UAM;  DZIAŁALNOŚĆ W KOLE NAUKOWYM: aktywnie działająca w Studenckim Kole Naukowym Gospodarki Przestrzennej UEP, zajmującym się obecnie opracowaniem projektu diagnozy, strategii oraz promocji obszaru aktywizacji gospodarczej – północny Czerwonak;  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: praktyka zawodowa w Urzędzie Miasta i Gminy Swarzędz oraz Starostwie Powiatowym w Poznaniu;

lic. Weronika Stasikowska e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: absolwentka studiów licencjackich na kierunku gospodarka przestrzenna; obecnie studentka II roku studiów magisterskich na kierunku gospodarka przestrzenna (spec. zarządzanie przestrzenne) na UAM;  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: praktyka zawodowa w biurze nieruchomości i w Wielkopolskim Urzędzie Wojewódzkim w Poznaniu;

Karolina Stolarska e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: studentka III r. gospodarki przestrzennej (studia inżynierskie) na UAM;  DZIAŁALNOŚĆ W KOLE NAUKOWYM: od 2014 r. działa w Akademickim Kole Naukowym Gospodarki Przestrzennej;  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: praktyka zawodowa w Kujawsko-Pomorskim Biurze Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Wło- cławku; 3-miesięczny staż w Atrium Grupa Doradcza;

Zofia Szewczyk e-mail: [email protected]

inż. Karolina Szulczewska e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: absolwentka studiów inżynierskich na kierunku gospodarka przestrzenna na UAM; obecnie studentka II roku studiów magisterskich na kierunku gospodarka przestrzenna na UAM;  ZAINTERESOWANIA ZAWODOWE: ogrodnictwo, aktualnie zajmuje się przygotowaniem pracy dyplomowej, związanej z tematyką zielo- nych ścian i dachów w mieście;

Strona 65

Strategia rozwoju gminy Powidz na lata 2017-2027

inż. Aleksandra Walkówka e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: absolwentka studiów inżynierskich na kierunku gospodarka przestrzenna na UAM; obecnie studentka II roku studiów magisterskich na kierunku gospodarka przestrzenna na UAM;  DZIAŁALNOŚĆ W KOLE NAUKOWYM: działa w Studenckim Kole Naukowym Geografów im. Stanisława Pawłowskiego;  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: praktyka zawodowa w Urzędzie Miasta Sieradza, 4-miesięczny staż w Biurze Koordynacji Projektów i Re- witalizacji Miasta Urzędu Miasta Poznania, sporządzanie projektów VIII Osi Priorytetowej POIiŚ 2014-2020, obecnie podinspektor w Depar- tamencie Wdrażania Programu Regionalnego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego;

lic. Joanna Wawrzyniak e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: absolwentka studiów licencjackich na kierunku geologia na UAM; obecnie studentka II roku studiów magisterskich na kierunku geologia, specjalność hydrogeologia i geologia inżynierska na UAM;  DZIAŁALNOŚĆ W KOLE NAUKOWYM: od 2015 r. działa w Kole Naukowym Geologów;

mgr Anna Wąsalska e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: absolwentka studiów licencjackich na kierunku gospodarka przestrzenna (spec. rozwój miast i regionów) oraz magister kierunku zarządzanie (spec. wycena nieruchomości) na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu; obecnie studentka II roku studiów magisterskich na kierunku gospodarka przestrzenna na UAM;  DZIAŁALNOŚĆ W KOLE NAUKOWYM: aktywnie działająca w Studenckim Kole Naukowym Gospodarki Przestrzennej UEP, zajmującym się obecnie opracowaniem projektu diagnozy, strategii oraz promocji obszaru aktywizacji gospodarczej – północny Czerwonak;  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: praktyka zawodowa w Urzędzie Gminy Komorniki oraz Urzędzie Miasta Poznania;

Tomasz Wielec e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: student III r. gospodarki przestrzennej (studia inżynierskie) na UAM;  DZIAŁALNOŚĆ AKADEMICKA: reprezentant UAM w sekcji koszykówki mężczyzn;  DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE: praktyka zawodowa w Urzędzie Gminy Skierniewice; 3-miesięczny staż w Kancelarii Urbanistycznej Filip Koczorowski;

lic. Michał Wojcieszak e-mail: [email protected]

 WYKSZTAŁCENIE: absolwent studiów licencjackich na kierunku gospodarka przestrzenna; obecnie student II roku studiów magisterskich na kierunku gospodarka przestrzenna (spec. zarządzanie przestrzenne) na UAM;

Strona 66