Partycypacja Społeczności Lokalnej W
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA GEOGRAPHICA SOCIO-OECONOMICA 16, 2014 Katarzyna Kikosicka PARTYCYPACJA SPOŁECZNO ŚCI LOKALNEJ W PLANOWANIU PRZESTRZENNYM (PRZYKŁAD GMINY D ĄBROWICE) Artykuł podejmuje problematyk ę partycypacji społecznej w procesie planowania przestrzennego w naszym kraju na przykładzie gminy wiejskiej D ąbrowice. W artykule przedstawiono poziom wiedzy mieszka ńców o procesie partycypacji społecznej w plano- waniu przestrzennym małej gminy wiejskiej oraz stopie ń ich zaanga żowania w ten proces. Autorka zaprezentowała tak że swoje rozwa żania dotycz ące partycypacji spo- łecznej i zmian w planowaniu przestrzennym w okresie transformacji systemowej w Polsce. W opracowaniu ustalono stopie ń znajomo ści planów w śród respondentów terenów wiejskich, a tak że scharakteryzowano osoby, zarówno biorące udział w procesie partycypacji, jak i osoby bierne. Słowa kluczowe: planowanie przestrzenne, partycypacja społeczna, społeczno ści lokalne 1. Wprowadzenie Geograficzne badania zwi ązane ze wsi ą maj ą dług ą tradycj ę w literaturze przedmiotu, jednak że początkowo uto żsamiane były z geografi ą rolnictwa, która uwa żana była za podstawowy podmiot geograficznych studiów wiejskich. Korzenie geografii wsi zwi ązane były z działalno ści ą praktyczn ą, dotycz ącą tworzenia ocen, oraz prognoz zagospodarowania przestrzeni. Geografowie zacz ęli si ę tak że zajmowa ć zastosowaniem metod społecznych na gruncie geografii wsi. Był to pocz ątek wprowadzenia geograficznego humanizmu geografii wsi. Oznacza to, że w obr ębie uj ęć geografii wyró żniono dwa programy bada ń. Pierwszy z nich dotyczy krytycznych studiów wsi opartych na wzorcu neomarksistowskim, za ś drugi odnosi si ę do studiów społeczno- -kulturowych wsi, będących przejawem humanizmu geograficznego (Wójcik 2013). Obecnie geografia wsi jest w pełni wykształcon ą dyscyplin ą badawcz ą, zajmuj ącą si ę problematyk ą zró żnicowania przestrzeni wiejskiej, a tak że zachodz ącymi w jej obr ębie procesami oraz zjawiskami społeczno-ekono- micznymi (Ba ński 2011). 98 Katarzyna Kikosicka Michael Woods (2009) wyró żnia 12 podstawowych pól badawczych w zakresie bada ń geografii wsi. Jest to podział dychotomiczny, dzielący zagadnienia badawcze na tradycyjne (8 pól badawczych) oraz nowe (4 pola badawcze). Zagadnienia poruszane w tej pracy mieszczą si ę w grupie nowych zagadnie ń badawczych. Polityka i współzarz ądzanie wsi ą jako nowy kierunek badawczy zrodził si ę z krytyki systemów politycznych oraz ich przemian id ących w stron ę wzrostu znaczenia samorz ądno ści oraz partnerstwa publiczno- -prywatnego. Badania geografii wsi w tym polu badawczym skupiaj ą si ę na identyfikacji partnerów w procesie podejmowania decyzji oraz sieci powsta- jących mi ędzy nimi powi ąza ń (Wójcik 2013). Lata 90. XX w. zaowocowały wprowadzaniem do geografii wsi nowych idei spoza nauk geograficznych, przede wszystkim z nauk społecznych (głównie socjologii). Współczesna problematyka badawcza geografii wsi zwi ązana jest zwłaszcza z przestrzeni ą społeczn ą. Przedmiotem bada ń społecznej geografii wsi są ludzie funkcjonuj ący w środowisku wiejskim, zarówno przyrodniczym, spo- łecznym, jak i ekonomicznym. Najistotniejszymi problemami badawczymi s ą m.in. relacje mi ędzyludzkie czy relacje pomi ędzy ró żnymi grupami społecznymi (Ba ński 2011). Literatura przedmiotu dotycz ąca udziału społeczno ści w procesie planowania przestrzennego jest uboga. Zagadnienia zwi ązane z partycypacj ą społeczn ą w planowaniu przestrzennym podzieli ć mo żna na kilka grup problemowych. Kwestiami udziału społeczno ści w procesie planowania przestrzennego w ró ż- nych jej aspektach zajmowali si ę m.in.: J. Hausner (1999), K. Pawłowska (2001, 2002, 2010), M. Mici ńska (2005), W. Siemi ński (2007), B.J. Gawryszewska (2005), A. Baranowski (1998) czy K. Fiedziukiewicz (2007). Du żą grup ę stanowi ą opracowania dotycz ące zagadnie ń prawnych oraz prze- pisów zapisanych w ustawach. Obszerny komentarz do ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wydał Z. Niewiadomski (2003). Podobnymi zagadnieniami zajmowali si ę równie ż E. Radziszewski (2006), W. Szwajdler, T. Bąkowski (2004) czy A. Kope ć (2009). Coraz cz ęś ciej w literaturze pojawiaj ą si ę prace dotycz ące metodyki badań udziału społeczno ści w planowaniu przestrzennym, oparte na konkretnych przy- kładach. S ą to opracowania maj ące charakter poradnikowy, prace te dedyko- wane s ą planistom, samorz ądom gminnym oraz wszystkim osobom zajmuj ącym si ę tym procesem. Prace takie wydaj ą m.in. pracownicy Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN (2013), J. Hausner (1999) czy W. Sie- mi ński (2004) . W literaturze odnosz ącej si ę do terenów wiejskich, zwłaszcza w ostatnich latach, dominuj ą opracowania dotycz ące przemian społeczno-ekonomicznych w okresie transformacji ustrojowej, jak równie ż zagadnie ń szczegółowych po świ ęconych m.in. agroturystyce czy obszarom chronionym. Niewiele jest opracowa ń dotycz ących kształtowania ładu przestrzennego oraz planowania przestrzennego na wsi. Zagadnieniami partycypacji społecznej w planowaniu Partycypacja społeczno ści lokalnej w planowaniu przestrzennym … 99 przestrzennym na terenach wiejskich w kontek ście krajobrazu polskiej wsi zajmowała si ę m.in. B. Wycichowska (2009), K. Pawlewicz, A. Pawlewicz (2010). Głównym problemem badawczym postawionym w tym artykule jest poziom znajomo ści problemów partycypacji społecznej w planowaniu przestrzennym wśród mieszka ńców gminy wiejskiej, a tak że ich charakterystyka demogra- ficzno-społeczna i ekonomiczna. Na podstawie literatury przedmiotu oraz licz- nych bada ń dotyczących udziału społecze ństwa w procesie planowania prowadzonych m.in. w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN (Partycypacja społeczna w planowaniu przestrzennym w Europie… 2013) wysuni ęto hipotez ę badawcz ą, która brzmi nast ępuj ąco: społeczno ści lokalne w niewielkim stopniu zainteresowane s ą procesem planowania przestrzennego. Wynika to głównie z niedoinformowania w zakresie form partycypacji społecz- nej w planowaniu przestrzennym na poziomie gminy oraz skomplikowan ą form ą procedur i dokumentów planistycznych. 2. Planowanie przestrzenne i partycypacja społeczna w okresie transformacji Lata 90. XX w. przyniosły w Polsce wiele zmian. Transformacja systemowa, polegaj ąca na budowie wolnego rynku, stworzeniu społecze ństwa obywatel- skiego oraz demokratyzacji dokonuje si ę niemal we wszystkich strefach życia społecznego i gospodarczego. Zmiany te dotycz ą równie ż sfery zagospodaro- wania przestrzennego (Gilejko 2009). Równocze śnie z zapocz ątkowaniem w Polsce gospodarki wolnorynkowej nast ąpiła decentralizacja pa ństwa, w wyni- ku czego samorz ądy zostały upodmiotowione. Uchwalona w marcu 1990 r. kolejna nowelizacja konstytucji pozwoliła na utworzenie nowego systemu samorz ądu terytorialnego. W gminach samorz ąd wprowadzono w 1990 r. 1, ale na szczeblu powiatów oraz województw dopiero po wprowadzeniu w życie ustaw z 1998 r. – od dnia 01.01.1999 r. 2 Był to pocz ątek funkcjonowania systemu samorz ądu i administracji terytorialnej w Pol- sce. Uchwalona w 1994 r . Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym 3 przynio- sła istotne zmiany, których celem było dostosowanie procesu planowania przest- rzennego do nowo zaistniałych warunków społeczno-gospodarczych. Do głów- nych zmian w zakresie planowania przestrzennego mo żna zaliczy ć: 1 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym , Dz. U., 1990, nr 01.142, poz. 1591. 2 Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorz ądzie powiatowym , Dz. U.,1998, nr 91, poz. 578. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie terytorialnym , Dz. U., 1990, nr 16, poz. 94. 3 Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym , Dz. U., 1994, nr 89, poz. 415. 100 Katarzyna Kikosicka ‒ rezygnacje z planów ogólnych i szczegółowych; ‒ przekazanie władztwa decyzyjnego w zakresie planowania przestrzennego samorz ądom lokalnym; ‒ zaw ęż enie roli pa ństwa do formułowania ramowych warunków oraz prze- słanek polityki zagospodarowania przestrzennego (Niewiadomski 2003). Wcze śniejsza Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym regulowała ju ż sprawy gminy jako decydenta najni ższego szczebla samorz ądu gminnego. Ogół tych zagadnie ń rozszerzono w nowelizacji Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym 4, która jest obecnie aktem obowi ązuj ącym. Dzi ęki nowej ustawie, gmina jako najni ższy szczebel samorz ą- du, stała si ę bezpo średnim decydentem w zakresie zagospodarowania oraz użytkowania jej terenu. Planowanie przestrzenne 5 stało si ę sekwencj ą konsul- tacji oraz negocjacji społecznych, a nie jak dotychczas aktem gospodaro- wania przestrzennego. W polskim ustawodawstwie zapisany został zakres, formy oraz przebieg udziału obywateli w procesie partycypacji w planowaniu przestrzennym. W wyniku tego pa ństwo, gmina oraz obywatele stali si ę równo- rz ędnymi partnerami procesu planowania, który ma polegać na ci ągłych nego- cjacjach oraz konsultacjach 6 (Niewiadomski 2003). Udział społecze ństwa w tworzeniu dokumentów planistycznych okre śla tak że Ustawa z dnia 3 pa ź- dziernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko 7. Jak mówi art. 5 wy żej wymienionej ustawy: „Ka żdy ma prawo uczestniczenia, na warunkach okre ślonych ustaw ą, w post ępowaniu wymaga- jącym udziału społecze ństwa”. Prawodawstwo polskie dokładnie okre śla przy- padki, w których partycypacja społeczna jest