A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA GEOGRAPHICA SOCIO-OECONOMICA 16, 2014

Katarzyna Kikosicka

PARTYCYPACJA SPOŁECZNO ŚCI LOKALNEJ W PLANOWANIU PRZESTRZENNYM (PRZYKŁAD GMINY D ĄBROWICE)

Artykuł podejmuje problematyk ę partycypacji społecznej w procesie planowania przestrzennego w naszym kraju na przykładzie gminy wiejskiej D ąbrowice. W artykule przedstawiono poziom wiedzy mieszka ńców o procesie partycypacji społecznej w plano- waniu przestrzennym małej gminy wiejskiej oraz stopie ń ich zaanga żowania w ten proces. Autorka zaprezentowała tak że swoje rozwa żania dotycz ące partycypacji spo- łecznej i zmian w planowaniu przestrzennym w okresie transformacji systemowej w Polsce. W opracowaniu ustalono stopie ń znajomo ści planów w śród respondentów terenów wiejskich, a tak że scharakteryzowano osoby, zarówno biorące udział w procesie partycypacji, jak i osoby bierne.

Słowa kluczowe: planowanie przestrzenne, partycypacja społeczna, społeczno ści lokalne

1. Wprowadzenie

Geograficzne badania zwi ązane ze wsi ą maj ą dług ą tradycj ę w literaturze przedmiotu, jednak że początkowo uto żsamiane były z geografi ą rolnictwa, która uwa żana była za podstawowy podmiot geograficznych studiów wiejskich. Korzenie geografii wsi zwi ązane były z działalno ści ą praktyczn ą, dotycz ącą tworzenia ocen, oraz prognoz zagospodarowania przestrzeni. Geografowie zacz ęli si ę tak że zajmowa ć zastosowaniem metod społecznych na gruncie geografii wsi. Był to pocz ątek wprowadzenia geograficznego humanizmu geografii wsi. Oznacza to, że w obr ębie uj ęć geografii wyró żniono dwa programy bada ń. Pierwszy z nich dotyczy krytycznych studiów wsi opartych na wzorcu neomarksistowskim, za ś drugi odnosi si ę do studiów społeczno- -kulturowych wsi, będących przejawem humanizmu geograficznego (Wójcik 2013). Obecnie geografia wsi jest w pełni wykształcon ą dyscyplin ą badawcz ą, zajmuj ącą si ę problematyk ą zró żnicowania przestrzeni wiejskiej, a tak że zachodz ącymi w jej obr ębie procesami oraz zjawiskami społeczno-ekono- micznymi (Ba ński 2011). 98 Katarzyna Kikosicka

Michael Woods (2009) wyró żnia 12 podstawowych pól badawczych w zakresie bada ń geografii wsi. Jest to podział dychotomiczny, dzielący zagadnienia badawcze na tradycyjne (8 pól badawczych) oraz nowe (4 pola badawcze). Zagadnienia poruszane w tej pracy mieszczą si ę w grupie nowych zagadnie ń badawczych. Polityka i współzarz ądzanie wsi ą jako nowy kierunek badawczy zrodził si ę z krytyki systemów politycznych oraz ich przemian id ących w stron ę wzrostu znaczenia samorz ądno ści oraz partnerstwa publiczno- -prywatnego. Badania geografii wsi w tym polu badawczym skupiaj ą si ę na identyfikacji partnerów w procesie podejmowania decyzji oraz sieci powsta- jących mi ędzy nimi powi ąza ń (Wójcik 2013). Lata 90. XX w. zaowocowały wprowadzaniem do geografii wsi nowych idei spoza nauk geograficznych, przede wszystkim z nauk społecznych (głównie socjologii). Współczesna problematyka badawcza geografii wsi zwi ązana jest zwłaszcza z przestrzeni ą społeczn ą. Przedmiotem bada ń społecznej geografii wsi są ludzie funkcjonuj ący w środowisku wiejskim, zarówno przyrodniczym, spo- łecznym, jak i ekonomicznym. Najistotniejszymi problemami badawczymi s ą m.in. relacje mi ędzyludzkie czy relacje pomi ędzy ró żnymi grupami społecznymi (Ba ński 2011). Literatura przedmiotu dotycz ąca udziału społeczno ści w procesie planowania przestrzennego jest uboga. Zagadnienia zwi ązane z partycypacj ą społeczn ą w planowaniu przestrzennym podzieli ć mo żna na kilka grup problemowych. Kwestiami udziału społeczno ści w procesie planowania przestrzennego w ró ż- nych jej aspektach zajmowali si ę m.in.: J. Hausner (1999), K. Pawłowska (2001, 2002, 2010), M. Mici ńska (2005), W. Siemi ński (2007), B.J. Gawryszewska (2005), A. Baranowski (1998) czy K. Fiedziukiewicz (2007). Du żą grup ę stanowi ą opracowania dotycz ące zagadnie ń prawnych oraz prze- pisów zapisanych w ustawach. Obszerny komentarz do ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wydał Z. Niewiadomski (2003). Podobnymi zagadnieniami zajmowali si ę równie ż E. Radziszewski (2006), W. Szwajdler, T. Bąkowski (2004) czy A. Kope ć (2009). Coraz cz ęś ciej w literaturze pojawiaj ą si ę prace dotycz ące metodyki badań udziału społeczno ści w planowaniu przestrzennym, oparte na konkretnych przy- kładach. S ą to opracowania maj ące charakter poradnikowy, prace te dedyko- wane s ą planistom, samorz ądom gminnym oraz wszystkim osobom zajmuj ącym si ę tym procesem. Prace takie wydaj ą m.in. pracownicy Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN (2013), J. Hausner (1999) czy W. Sie- mi ński (2004) . W literaturze odnosz ącej si ę do terenów wiejskich, zwłaszcza w ostatnich latach, dominuj ą opracowania dotycz ące przemian społeczno-ekonomicznych w okresie transformacji ustrojowej, jak równie ż zagadnie ń szczegółowych po świ ęconych m.in. agroturystyce czy obszarom chronionym. Niewiele jest opracowa ń dotycz ących kształtowania ładu przestrzennego oraz planowania przestrzennego na wsi. Zagadnieniami partycypacji społecznej w planowaniu Partycypacja społeczno ści lokalnej w planowaniu przestrzennym … 99 przestrzennym na terenach wiejskich w kontek ście krajobrazu polskiej wsi zajmowała si ę m.in. B. Wycichowska (2009), K. Pawlewicz, A. Pawlewicz (2010). Głównym problemem badawczym postawionym w tym artykule jest poziom znajomo ści problemów partycypacji społecznej w planowaniu przestrzennym wśród mieszka ńców gminy wiejskiej, a tak że ich charakterystyka demogra- ficzno-społeczna i ekonomiczna. Na podstawie literatury przedmiotu oraz licz- nych bada ń dotyczących udziału społecze ństwa w procesie planowania prowadzonych m.in. w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN (Partycypacja społeczna w planowaniu przestrzennym w Europie… 2013) wysuni ęto hipotez ę badawcz ą, która brzmi nast ępuj ąco: społeczno ści lokalne w niewielkim stopniu zainteresowane s ą procesem planowania przestrzennego. Wynika to głównie z niedoinformowania w zakresie form partycypacji społecz- nej w planowaniu przestrzennym na poziomie gminy oraz skomplikowan ą form ą procedur i dokumentów planistycznych.

2. Planowanie przestrzenne i partycypacja społeczna w okresie transformacji

Lata 90. XX w. przyniosły w Polsce wiele zmian. Transformacja systemowa, polegaj ąca na budowie wolnego rynku, stworzeniu społecze ństwa obywatel- skiego oraz demokratyzacji dokonuje si ę niemal we wszystkich strefach życia społecznego i gospodarczego. Zmiany te dotycz ą równie ż sfery zagospodaro- wania przestrzennego (Gilejko 2009). Równocze śnie z zapocz ątkowaniem w Polsce gospodarki wolnorynkowej nast ąpiła decentralizacja pa ństwa, w wyni- ku czego samorz ądy zostały upodmiotowione. Uchwalona w marcu 1990 r. kolejna nowelizacja konstytucji pozwoliła na utworzenie nowego systemu samorz ądu terytorialnego. W gminach samorz ąd wprowadzono w 1990 r. 1, ale na szczeblu powiatów oraz województw dopiero po wprowadzeniu w życie ustaw z 1998 r. – od dnia 01.01.1999 r. 2 Był to pocz ątek funkcjonowania systemu samorz ądu i administracji terytorialnej w Pol- sce. Uchwalona w 1994 r . Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym 3 przynio- sła istotne zmiany, których celem było dostosowanie procesu planowania przest- rzennego do nowo zaistniałych warunków społeczno-gospodarczych. Do głów- nych zmian w zakresie planowania przestrzennego mo żna zaliczy ć:

1 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym , Dz. U., 1990, nr 01.142, poz. 1591. 2 Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorz ądzie powiatowym , Dz. U.,1998, nr 91, poz. 578. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie terytorialnym , Dz. U., 1990, nr 16, poz. 94. 3 Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym , Dz. U., 1994, nr 89, poz. 415.

100 Katarzyna Kikosicka

‒ rezygnacje z planów ogólnych i szczegółowych; ‒ przekazanie władztwa decyzyjnego w zakresie planowania przestrzennego samorz ądom lokalnym; ‒ zaw ęż enie roli pa ństwa do formułowania ramowych warunków oraz prze- słanek polityki zagospodarowania przestrzennego (Niewiadomski 2003). Wcze śniejsza Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym regulowała ju ż sprawy gminy jako decydenta najni ższego szczebla samorz ądu gminnego. Ogół tych zagadnie ń rozszerzono w nowelizacji Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym 4, która jest obecnie aktem obowi ązuj ącym. Dzi ęki nowej ustawie, jako najni ższy szczebel samorz ą- du, stała si ę bezpo średnim decydentem w zakresie zagospodarowania oraz użytkowania jej terenu. Planowanie przestrzenne 5 stało si ę sekwencj ą konsul- tacji oraz negocjacji społecznych, a nie jak dotychczas aktem gospodaro- wania przestrzennego. W polskim ustawodawstwie zapisany został zakres, formy oraz przebieg udziału obywateli w procesie partycypacji w planowaniu przestrzennym. W wyniku tego pa ństwo, gmina oraz obywatele stali si ę równo- rz ędnymi partnerami procesu planowania, który ma polegać na ci ągłych nego- cjacjach oraz konsultacjach 6 (Niewiadomski 2003). Udział społecze ństwa w tworzeniu dokumentów planistycznych okre śla tak że Ustawa z dnia 3 pa ź- dziernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko 7. Jak mówi art. 5 wy żej wymienionej ustawy: „Ka żdy ma prawo uczestniczenia, na warunkach okre ślonych ustaw ą, w post ępowaniu wymaga- jącym udziału społecze ństwa”. Prawodawstwo polskie dokładnie okre śla przy- padki, w których partycypacja społeczna jest obowi ązkowa. Istniej ą jednak że przypadki, w których partycypacja społeczna nie jest obowi ązkowa; odnosi si ę to np. do lokalnych strategii rozwoju. (Legutko-Kobus 2006). Zasadniczymi dokumentami planistycznymi uchwalanymi przez samorz ąd lokalny s ą: Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzen- nego Gminy (obligatoryjny dokument) oraz Miejscowy Plan Zagospodarowania

4 Dz. U., 2003, nr 80, poz. 717 z pó źn. zm. 5 Planowanie przestrzenne w aspekcie praktycznym traktuje si ę jako całokształt działalno ści zmierzaj ącej do racjonalnego zagospodarowania przestrzeni z uwzgl ędnie- niem bie żą cych oraz przyszłych potrzeb społecze ństwa. Jest to działalno ść projektowa polegaj ąca na odpowiednim wykorzystaniu cech obszarów i racjonalnym rozmiesz- czeniu w przestrzeni sił wytwórczych, osadnictwa i urz ądze ń usługowych (Janiszewska 2009, za: Dębski 2001). 6 Rzeczywisty zakres partycypacji społecznej nadal jest bardzo ograniczony. Sprowa- dza si ę zwykle do form nakazanych przez prawo, a i to bardzo cz ęsto realizowane jest przez gminy i projektantów nie tak, by naprawd ę si ę porozumie ć, lecz tak, aby spełni ć wymagania prawne. 7 Dz. U., 2008, nr 199, poz. 1227. Partycypacja społeczno ści lokalnej w planowaniu przestrzennym … 101

Przestrzennego (tworzony fakultatywnie, chyba, że przepisy szczegółowe nakła- daj ą obowiązek jego sporz ądzania).

3. Partycypacja społeczna i formy udziału społeczno ści w planowaniu przestrzennym

Rezultatem ści śle sprecyzowanej fazy rozwoju ustroju demokratycznego jest partycypacja społeczna. Faza ta zwi ązana jest z pó źnym etapem rozwoju ustroju demokratycznego, która okre ślana jest jako społecze ństwo obywatelskie. Zgod- nie z Ustaw ą z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym , władz ę w gminie sprawuj ą sami mieszka ńcy bezpo średnio lub po średnio poprzez wybranych spo śród siebie przedstawicieli. Normy ustawy o udost ępnianiu informacji… (art. 29 ‒30 i nast ępne) stanowi ą, że „ka żdy ma prawo składania uwag i wnios- ków w post ępowaniu wymagaj ącym udziału społecze ństwa . Organy admini- stracji wła ściwe do wydania decyzji lub opracowania projektów dokumentów, w przypadku których przepisy niniejszej ustawy lub innych ustaw wymagaj ą zapewnienia mo żliwo ści udziału społecze ństwa, zapewniaj ą mo żliwo ść udziału społecze ństwa odpowiednio przed wydaniem tych decyzji lub ich zmian ą oraz przed przyj ęciem tych dokumentów lub ich zmian ą”. W w ąskim znaczeniu partycypacja społeczna oznacza udział obywateli w podejmowaniu decyzji przez władze publiczne i jest zjawiskiem wzgl ędnie młodym. Nie nale ży jednak do narz ędzi wykorzystywanych przez obywateli (Kope ć 2009). Zdaniem D. Długo- sza i J. Wygna ńskiego (2005) partycypacja społeczna to proces, w czasie któ- rego przedstawiciele społecze ństwa zyskuj ą wpływ, a tak że w wyniku tego, pewnego rodzaju kontrol ę nad działaniami i decyzjami władz publicznych. W szerokim pojmowaniu, zdaniem Z. Niewiadomskiego (2003), termin ten odnosi si ę do partnerstwa publiczno-prywatnego samorz ądu i mieszka ńców wpływaj ące na wspólne podejmowanie działa ń zwi ązanych z rozwojem lokal- nym. Aktywny udział mieszka ńców w sprawach zwi ązanych z planowaniem przestrzennym charakterystyczny jest dla fazy rozwini ętej demokracji, czyli dla tzw. społecze ństwa obywatelskiego (Siemi ński 2007). Partycypacja społeczna w planowaniu przestrzennym oznacza proces, w którym zarówno władze, jak i mieszka ńcy współdziałaj ą w przygotowaniu planów, realizowaniu okre ślonej polityki, a tak że podejmowaniu decyzji. Jest to metoda, która zapobiega powsta- waniu konfliktów, które w planowaniu przestrzennym są nieuniknione (Andrze- jewska 2007). Pojawienie si ę w prawodawstwie zasad odnosz ących si ę do dost ępu obywa- teli do akt urz ędowych ma dług ą tradycj ę. Jednak w Polsce pierwsza ustawa reguluj ąca zagadnienia dost ępu do informacji publicznej została uchwalona dopiero w 2001 r. Pomimo wcze śniejszych przejawów udziału społecze ństwa w zagospodarowaniu przestrzennym dopiero ustawa o zagospodarowaniu

102 Katarzyna Kikosicka przestrzennym z 1994 r. dała obywatelom (oraz ich zrzeszeniom) mo żliwo ść legalnego artykułowania interesów. Ustawa ta umo żliwiła obywatelom równie ż instytucjonaln ą mo żliwo ść artykulacji roszcze ń wynikaj ących z gry interesów. Był to wa żny krok w kierunku prawnej mo żliwo ści usankcjonowania zasad partycypacji mieszka ńców w procesie planowania przestrzennego, charaktery- stycznej dla rozwini ętej demokracji (Feltynowski 2009). Wśród obywateli polskich powszechna jest postawa niech ęci do współpracy z władzami, dlatego te ż mieszka ńcy nie interesuj ą si ę sprawami partycypacji społecznej. Mieszka ńcy wychodz ą z zało żenia, że ich zdanie oraz zaanga żo- wanie w sprawy decyzyjne podejmowane przez władze nie przynosz ą żadnych realnych rezultatów. Na tej podstawie mo żna uzna ć, że Polska jest w pocz ątko- wej fazie rozwoju społecze ństwa obywatelskiego oraz budowy partycypacji społecznej. Polacy do świadczeni funkcjonowaniem poprzedniego ustroju nie maj ą zaufania do władz publicznych. Problemem jest równie ż ewolucja krajowego ustawodawstwa dotycz ącego planowania przestrzennego. Cz ęst ą praktyk ą s ą zmiany form i procedur udziału społecze ństwa w planowaniu przestrzennym. Likwidacja procedur oraz zamiany jednych form partycypacji w inne sprawiaj ą, że obywatele cz ęsto s ą niedoinformowani, w wyniku czego staj ą si ę bierni (Siemi ński 2007). W warunkach polskich proces partycypacji społecznej jest procesem szczególnie skomplikowanym. Wieloletnie odmowy uznania przez pa ństwo własno ści prywatnej spowodowały, że ka żda ingerencja w własno ść prywatn ą mieszka ńców spotyka si ę z oporem oraz wieloma proble- mami. W śród obywateli pokutuje nadal pogl ąd, że to co jest własno ści ą, nale ży do właściciela i nie podlega decyzjom planistycznym władz (Kope ć 2009). Do najcz ęś ciej wyst ępuj ących barier hamuj ących wprowadzenie partycypacji ze strony mieszka ńców zaliczy ć mo żna: ‒ nieufno ść wobec władz publicznych, ‒ lęk przed manipulacj ą ze strony władz, ‒ nierozwini ęte organizacje oraz instytucje reprezentuj ące ró żne grupy, ‒ mały poziom integracji społeczno ści lokalnych, ‒ niska gotowo ść do wspólnego rozwi ązywania problemów, ‒ skupienie mieszka ńców na przeszło ści (D ębczy ński 2000). Skuteczny udział mieszka ńców społeczno ści lokalnej w procesie formowania ładu przestrzennego zagwarantowany jest w ustawie o zagospodarowaniu przestrzennym z 2003 r. W polskim prawodawstwie istnieje kilka form aktyw- no ści mieszka ńców w zakresie wpływania na proces planowania przestrzennego na poziomie gminy. Mieszka ńcy maj ą mo żliwo ść udziału w planowaniu przest- rzennym gminy poprzez mo żliwo ść składania wniosków oraz udziału w publicz- nych dyskusjach na ró żnych etapach sporz ądzania Planu Miejscowego oraz Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego (rys. 1). Nale ży zwróci ć uwag ę, że prawo nie mówi o tym, w jaki sposób wyniki publicznej dyskusji maj ą wpłyn ąć na proces planowania przestrzennego.

Partycypacja społeczno ści lokalnej w planowaniu przestrzennym … 103

W polskim ustawodawstwie plany miejscowe s ą nieobligatoryjne, wi ęc znaczna cz ęść decyzji powstaje na podstawie indywidualnych decyzji o warunkach zabudowy, które nie s ą gwarancj ą ładu i w których nie ma mowy o partycypacji społecznej.

Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego przestrzennego

mo żliwo ść składania wniosków mo żliwo ść składania wniosków do studium do planu

mo żliwo ść wgl ądu do projektu mo żliwo ść wgl ądu do studium upublicznionego projektu planu miejscowego wraz z prognoz ą oddziaływania na środowisko mo żliwo ść uczestnictwa w dyskusji publicznej nad rozwi ązaniami przyj ętymi mo żliwo ść uczestnictwa w studium (mo żliwo ść zgłoszenia w dyskusji nad rozwi ązaniami postulatu, uzyskania wyja śnie ń, przyj ętymi w planie miejscowym wyra żenia uwagi b ądź opinii) mo żliwo ść wniesienia uwagi dotycz ącej planu miejscowego mo żliwo ść wniesienia uwagi dotycz ącej wyło żonego do publicznego wgl ądu projektu studium

Rys. 1. Podstawowe formy uczestnictwa mieszka ńców w procesie partycypacji społecznej w planowaniu przestrzennym na poziomie gminy Źródło: Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym , Dz. U., 2003 , n r 80, poz. 717 Wyniki bada ń prowadzonych m.in. przez K. Fiedziukiewicz (2007) poka- zuj ą, że do głównych problemów zwi ązanych z udziałem społecze ństwa w pla - nowaniu przestrzennym mo żna zaliczy ć brak dost ępu do informacji o przyst ą- pieniu do sporz ądzania planu miejscowego oraz mało zrozumiał ą dla zwykłych obywateli form ę dokumentów planistycznych. Podobne wyni ki pokazały bada- nia prowadzone przez Katedr ę Planowania Przestrzennego na Wydziale Archi - tektury Politech niki Wrocławskiej w latach 2010 ‒2011 w ramach projektu badawczego „Rola planisty przestrzennego w procesie partycypacji społecznej ” (Damurski 2011).

104 Katarzyna Kikosicka

4. Partycypacja społeczna w praktyce na przykładzie gminy D ąbrowice

4.1. Charakterystyka respondentów 8

Gmina D ąbrowice poło żona jest w północno-zachodniej cz ęś ci województwa łódzkiego w powiecie kutnowskim. Jest to najmniejsza jednostka terytorialna w powiecie (jej obszar stanowi niecałe 46 km 2), zamieszkiwana jest przez 2 032 mieszka ńców (stan na 31 marca 2011 r. ‒ GUS). Pod wzgl ędem administracyj- nym gmina podzielona jest na 11 sołectw: D ąbrowice I, II, III, , Baby, , , Ostrówki, , Zgorze oraz Żakowiec. W Planie zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego gmina zaklasyfiko- wana została do strategicznej strefy żywicielskiej województwa – na obszarze gminy intensywnie rozwija si ę rolnictwo (Kikosicka 2012). Badaniami kwestionariuszowymi obj ęto prób ę 400 mieszka ńców gminy. W ka żdym z sołectw przeprowadzono ankiety z 20% mieszka ńców sołectwa (od 60 do 200 ankiet). W grupie respondentów przewa żały kobiety (współczynnik feminizacji wyniósł 119,9%) 9. Najwi ększ ą zbiorowo ść respondentów stanowiły osoby w wieku produkcyjnym mobilnym (a ż 56,3%). Ł ącznie respondenci w wieku produkcyjnym stanowili prawie 84% wszystkich przebadanych miesz- ka ńców. Osoby w wieku przedprodukcyjnym reprezentowane były jedynie przez 3% mieszka ńców 10 . Ankietowani w wieku poprodukcyjnym to 13,5% ogółu badanych. W śród respondentów przewa żali mieszka ńcy z wykształceniem śred- nim (32%) oraz zasadniczym zawodowym (35%). Ankietowanych mieszka ńców z wykształceniem wy ższym magisterskim było 5%, za ś respondentów z wy- kształceniem podstawowym niepełnym oraz bez wykształcenia jedynie 2,5%. Struktura wykształcenia respondentów była porównywalna ze struktur ą wy- kształcenia mieszka ńców gminy D ąbrowice. Stan cywilny respondentów jest zbie żny ze struktur ą całej zbiorowo ści. Przewa żaj ącą grup ę w śród osób ankieto- wanych przedstawiały osoby pozostaj ące w zwi ązku mał żeńskim (57,5%). Du żą populacj ę stanowiły równie ż osoby pozostaj ące w stanie wolnym, czyli kawa- lerowie i panny (29,5%) oraz wdowcy i wdowy (8,5%). Analizuj ąc struktur ę stanu cywilnego ze wzgl ędu na płe ć, nale ży zauwa żyć, że dominuj ą kawalero- wie (52% w stosunku do panien), za ś reszta kategorii zdominowana jest przez kobiety. Głównym źródłem utrzymania badanych mieszka ńców gminy jest praca

8 Na przełomie lipca i sierpnia 2010 r. autorka przeprowadziła badania ankietowe w gminie D ąbrowice. Były to badania prowadzone dla potrzeb pracy magisterskiej pt. Rozwój społeczno-ekonomiczny i zagospodarowanie przestrzenne gminy D ąbrowice (2012). Jeden z bloków pyta ń dotyczył zaanga żowania mieszka ńców w proces plano- wania przestrzennego w gminie. 9 Badania terenowe prowadzone były w czasie prac polowych, dlatego te ż m ęż czy źni cz ęsto odmawiali udziału w badaniach motywuj ąc to brakiem czasu. 10 Ankieta skierowana była głównie do osób powy żej 18 roku życia. Partycypacja społeczno ści lokalnej w planowaniu przestrzennym … 105 na rachunek własny w rolnictwie (25,8% respondentów). Niezarobkowe źródło utrzymania deklarowane było przez 22% mieszka ńców. Praca na rachunek wła- sny poza rolnictwem jest źródłem utrzymania dla 18% respondentów. Najmniej osób zadeklarowało prac ę najemn ą w rolnictwie (około 3%). W gronie kobiet przewa żało niezarobkowe źródło utrzymania (25% wszystkich kobiet), za ś wśród m ęż czyzn praca na rachunek własny w rolnictwie (29% wszystkich m ęż - czyzn). W śród przebadanych mieszka ńców najwi ększy odsetek stanowili res- pondenci, którzy zakwalifikowali własny poziom dochodów w grupie poni żej 2 000 zł (77% ankietowanych). Powy żej 16% badanych wskazywało dochody na poziomie od 2 000 do 2 500 tys. zł. Wy ższy poziom dochodów uzyskiwało jedynie 6,6% respondentów. W czasie prowadzonych badań przeci ętny poziom dochodów w powiecie kutnowskim wynosił 2 748,82 zł, jednak że przewa żaj ącą grup ę respondentów tworzyły osoby, które „znajdowały si ę” poni żej tej średniej.

4.2. Poziom znajomo ści procesu planowania w gminie D ąbrowice

Na podstawie uchwały Rady Gminy Dąbrowice z dnia 9 lutego 2007 r. gmina przyst ąpiła do sporz ądzenia Miejscowego planu zagospodarowania przestrzen- nego gminy D ąbrowice . Zgodnie z procedur ą sporz ądzania tego dokumentu, na przełomie stycznia i lutego 2011 r. odbyło si ę wyło żenie do publicznego wgl ądu Miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy D ąbrowice oraz Prognozy oddziaływania na środowisko . Informacje dotycz ące wyło żenia tych dokumentów zostały przekazane w sposób zwyczajowo przyj ęty w gminie. Informacje te zamieszczono na tablicach informacyjnych, znajduj ących si ę w ka żdym sołectwie, natomiast w samych D ąbrowicach w kilku miejscach na słupach oraz tablicach ogłoszeniowych. Badania ankietowe przeprowadzone kilka miesi ęcy po wyło żeniu do publicznego wgl ądu dokumentów wykazały, że ponad 78% mieszka ńców gminy nie posiadało żadnych informacji na temat sporz ądzanego planu miejscowego. Potwierdza to podkre ślany w literaturze problem małego zainteresowania miesz- ka ńców sprawami planowania przestrzennego. Z drugiej strony widoczna jest pozorna aktywno ść władz w tym zakresie. Samorz ąd gminny zrobił jedynie to, co nakazuje ustawa, nie aktywizuj ąc mieszka ńców w żaden sposób do podj ęcia jakichkolwiek działa ń. Jedno z pierwszych pyta ń dotyczyło opinii mieszka ńców na temat ich roli w procesie planowania przestrzennego w gminie (rozumianego jako mo żliwo ści oddziaływania mieszka ńców na ten proces). Znaczna wi ększo ść respondentów (44%) uznała, że nie ma żadnej mo żliwo ści oddziaływania na zagospodarowanie przestrzenne swojej gminy. Niewiele mniej (40%) uznało, że nie wie, czy ma jakikolwiek wpływ, a najmniej (niespełna 18%) ankietowanych uwa żało, że mo że oddziaływa ć na zagospodarowanie miejsca, w którym żyje. Wśród respondentów, którzy uwa żaj ą, że mog ą bra ć aktywny udział w procesie planowania przestrzennego swojej gminy, dominowały nieznacznie kobiety.

106 Katarzyna Kikosicka

Prowadzone badania wykazały, że ponad 78% przebadanych mieszka ńców gmi - ny nic nie wiedziała o ich mo żliwym udziale w tym procesie. Jest to potwier - dzenie sytuacji opisywanych w literaturze, mówi ąceg o o tym, że społecze ństwo nie bierze czynnego udziału w procesie planowania z powodu braku informacji o planowanych przedsi ęwzi ęciach w gminie. W grupie respondentów, którzy mieli wiedz ę o przyst ąpieniu gminy do sporz ądzenia tego opracowania , domino- wały kobiety (62%) ‒ (rys. 2). Głównie były to osoby młode w wieku od 18 do 44 lat z wykształceniem zasadniczym zawodowym (32%) oraz średnim (30%). Wśród osób z wykształceniem wy ższym jedynie, co 10 . osoba wiedziała o przy- st ąpieniu gminy do sporz ądzania planu miejscowego.

Rys. 2. Wiedza respondentów o sporz ądzeniu Miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy D ąbrowice według płci w gminie D ąbrowice Źródło: K. Kikosicka (2012) W przekroju przestrzennym gminy najwi ększ ą wiedz ę na temat sporz ądzenia planu m iejscowego posiadali respondenci z sołectw Liliopol (42%), Mariopol (38,5%) oraz Augustopol (30%), za ś najmniej osób miało takie informacje w sołectwie Zgorze (7%), Witawa (12,5%), Ostrówki (13%) i Żakowiec (15%) (rys. 3). Zaskakuj ący przypadek stan owi sołectwo D ąbrowice, w którym jedynie 22% ankietowanych zapoznało si ę z informacjami na temat sporz ądzania planu miejscowego. Nale ży zauwa żyć, że jest to siedziba gminy, a same informacje odno śnie przyst ąpienia do sporz ądzenia planu m iejscowego były rozwieszone w kilku miejscach, st ąd zaskakuj ący jest niewielki procent respondentów, którzy zapoznali si ę z tymi informacjami. Respondenci mieli mo żliwo ść wygłoszenia opinii o funkcji , jak ą pełni Miej- scowy plan zagospodarowania p rzestrzennego . Zgodnie z ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 2003 r. uchwalenie planu ma pomóc w ustaleniu przeznaczenia poszczególnych obszarów, rozmieszczeniu inwestycji Partycypacja społeczno ści lokalnej w planowaniu przestrzennym … 107 celu publicznego, a tak że zdefiniowaniu sposobów zagospodarowania oraz warunków zabudowy obszarów obj ętych planem. Najwi ększy odsetek respon- dentów uwa żał, że plan miejscowy słu ży do wprowadzenia ładu i harmonii zabudowy (ponad 32%). Du ży odsetek mieszka ńców nie posiadał żadnej wiedzy dotycz ącej celu tego opracowania (25,5%), gdy ż odpowiedział, że „nie słu ży on niczemu”. Podobny procent mieszka ńców twierdził, że Miejscowy plan zago- spodarowania przestrzennego słu ży „zagospodarowaniu wolnych terenów”. Najmniejsza liczba respondentów wskazała, że plan słu ży „ ści ągni ęciu inwesto- rów na teren gminy” (16% badanych).

Rys. 3. Respondenci posiadaj ący informacje o sporz ądzeniu Miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy D ąbrowice według sołectw w gminie D ąbrowice Źródło: K. Kikosicka (2012) Niewielkie zainteresowanie mieszka ńców gminy Dąbrowice sprawami zago- spodarowania przestrzennego uwidocznione jest tak że w liczbie uwag oraz wniosków, jakie zostały zło żone do wyło żonego do publicznego wgl ądu Pro- jektu planu miejscowego. Na skierowane do mieszka ńców pytanie: „Czy wniósł Pan/Pani jakieś uwagi do projektu planu miejscowego?” odpowied ź twierdz ącą uzyskano jedynie od 3 osób. Po zapoznaniu si ę w urz ędzie gminy z raportem o wykazie uwag wnie- sionych do wyło żonego do publicznego wgl ądu projektu planu miejscowego

108 Katarzyna Kikosicka mo żna tak że wysnu ć wniosek braku zainteresowania mieszka ńców planowaniem przestrzennym. Jedynie 7 mieszka ńców gminy zło żyło swoje uwagi, których łączna liczba wynosiła siedemna ście. Najwi ększa grupa uwag odnosiła si ę do zmiany przeznaczenia gruntów pod zabudow ę zagrodow ą (7 wniosków), wyst ę- powały tak że uwagi dotycz ące problemów kwalifikacji terenów komunikacyj- nych (4 wnioski). Pozytywne uwzgl ędnienie uwag mieszka ńców gminy zostało wykonane jedynie w 30% wszystkich wniesionych uwag. Znaczna cz ęść uwag została uznana jako bezzasadna i w wyniku tego odrzucona (53%). Nieco ponad 17% wniosków zostało przez wójta rozstrzygni ęte jedynie cz ęś ciowo. Tre ści wniesionych uwag potwierdzaj ą, że mieszka ńcy zwracaj ą uwag ę jedynie na własny interes, za ś sprawy szeroko pojmowanej społeczno ści lokalnej nadal s ą im dalekie.

4.3. Opinie mieszka ńców na temat zagospodarowania przestrzennego gminy

Nadrz ędnym celem gospodarki przestrzennej jest ład przestrzenny. Poj ęcie ładu przestrzennego jest do ść cz ęsto u żywane w j ęzyku potocznym. Od momentu u życia tego terminu w ustawie o zagospodarowaniu oraz w doku- mentach planistycznych stało si ę tak że terminem prawnym (Kolipiński 2011). Pomimo intuicyjnego rozumienia terminu w literaturze spotka ć mo żna wiele jego definicji. W Ustawie z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ład przestrzenny rozumiany jest jako „(…) takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijn ą cało ść oraz uwzgl ędnia w uporz ądko- wanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, spo- łeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne” (art. 2). B. Kolipiński (2011) do głównych wyznaczników ładu przestrzennego w znaczeniu fizycznym zalicza: harmoni ę, porz ądek, proporcjonalno ść , równo- wag ę, a tak że czytelno ść , u żyteczno ść oraz efektywno ść . Zgodnie z zapisem w Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Dąbrowice (2008) zadaniem samorz ądu gminnego jest dbało ść o taki ład przestrzenny, który stwarza pozytywne warunki życia mieszka ńców i zach ęca do podj ęcia działalno ści gospodarczej na obszarze gminy. Według informacji zamieszczonych w tym dokumencie planistycznym ład przestrzenny gminy Dąbrowice oceniany jest jako zadowalaj ący. Przebadani respondenci oceniaj ą ład przestrzenny (rozumiany jako harmoni ę oraz równowag ę zabudowy) swo- jego otoczenia jako „ani dobry, ani zły”; takiej odpowiedzi udzieliło prawie 45% badanej populacji. Dosy ć cz ęsta była dobra ocena ładu przestrzennego (31%). Znaczna cz ęść respondentów (24%) miała problemy z jednoznaczn ą ocen ą ładu, w wyniku czego nie miała żadnego zdania na ten temat. Badania wykazały, że kobiety oceniały ład przestrzenny podobnie jak m ęż czy źni. Ponad 17% kobiet oceniła ład przestrzenny jako dobry i bardzo dobry, dla porównania 15% m ęż - czyzn oceniło ład przestrzenny jako dobry (rys. 4). Partycypacja społeczno ści lokalnej w planowaniu przestrzennym … 109

Rys. 4. Ocena ładu przestrzennego według opinii respondentów Źródło: K. Kikosicka (2012) Uczestnictwo mieszka ńców gminy w kwestiach zarz ądzania sprawami spo- łeczno ści, do której nale żą ma niezwykle wa żne znaczenie w zagospodarowaniu przestrzennym. Efektywny oraz sprawny udział obywateli w procesie planowa- nia przestrzennego zapobiega powstawaniu lokalnych konfliktów oraz powsta- waniu protestów społecznych. Konsultacje społeczne na etapie tworzenia pla- nów zagospodarowania przestrzennego s ą mo żliwo ści ą rozwi ązania niektórych spornych kwestii jeszcze na etapie rozpocz ęcia prac nad dan ą koncepcj ą (Hausner 1999). Wywiady kwestionariuszowe przeprowadzone w gminie Dąbrowice wyka- zały, że znaczna cz ęść mieszka ńców gminy uwa ża, że nie ma żadnej mo żliwo ści wpływu na proces planowania przestrzennego. Spo śród osób, które udzieliły odpowiedzi twierdz ącej, aż 58% uwa żało, że mieszka ńcy mog ą wpływa ć na zagospodarowanie przestrzenne poprzez składanie wniosków oraz uwag do projektów opracowa ń planistycznych. Ponad 27% respondentów odpowiedziało, że mo że uczestniczy ć w procesie planowania przestrzennego poprzez udział w publicznej dyskusji. Udzielane przez mieszka ńców wypowiedzi były jednak do ść lakoniczne i nie odpowiadały precyzyjnie na pytanie: „W jakim momencie mo żna składa ć wnioski i uwagi?”. Dodatkowo w grupie osób uwa żaj ących, że wiedz ą, w jaki sposób mo żna czynnie bra ć udział w planowaniu przestrzennym, aż 15% ankietowanych miało fałszywe informacje na temat narz ędzi, jakimi mog ą dysponowa ć. Wielokrotnie padały odpowiedzi niesprecyzowane. Niecałe 5% mieszka ńców odpowiedziało, że nale ży podj ąć działania, jednak że nie sprecyzowało, o jakie działania chodzi (rys. 5). Taka sytuacja mo że tłumaczy ć nisk ą liczb ę składanych uwag oraz wniosków do Miejscowego planu zagospo-

110 Katarzyna Kikosicka darowania przestrzennego gminy D ąbrowice. Mo że to by ć tak że argumentem potwierdzaj ącym niski poziom wiedzy mieszka ńców gminy o przyst ąpieniu do sporz ądzenia planu miejscowego.

Rys. 5. Opinia respondentów na temat sposobów ich wpływu na zagospodarowanie przestrzenne w gminie Źródło: K. Kikosicka (2012)

5. Podsumowanie

Zagospodarowanie przestrzenne ma wa żny wpływ na życie oraz funkcjono- wanie mieszka ńców i władz badanej gminy. Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym uchwalona w 2003 r. spowodowała, że głównym mocodawc ą gospodarowania przestrzeni ą stała si ę gmina. Pomimo listy ustawowo zagwaran- towanych mo żliwo ści udziału społecze ństwa w procesie planowania przestrzen- nego mieszka ńcy nadal nie uczestnicz ą aktywnie w procesie partycypacji społecznej w planowaniu przestrzennym. Potwierdziły to równie ż badania w gminie D ąbrowice. Główn ą przyczyn ą braku zaanga żowania jest niedoinfor- mowanie oraz przekonanie mieszka ńców o ich niewielkim wpływie na zagospo- darowanie przestrzenne. Nieco ponad połowa respondentów uwa ża, że miesz- ka ńcy nie maj ą żadnego wpływu na zagospodarowanie przestrzenne. Miesz- ka ńcy cz ęsto nie s ą informowani o mo żliwo ściach udziału w planowaniu przest- rzennym. Spu ścizna poprzedniego ustroju oraz mentalno ść mieszka ńców spra- wia, że staj ą si ę cz ęsto biernymi odbiorcami tego procesu. Dodatkowo do świad- czenia sprzed okresu transformacji systemowej sprawiaj ą, że ludzie nie intere- suj ą si ę sprawami planowania przestrzennego. Małe zainteresowanie mieszka ń- ców procesem planowania przestrzennego niesie ze sob ą wiele zagro żeń. Niektóre problemy mo żna wyeliminowa ć ju ż na poziomie planowania przest- rzennego, unikaj ąc w ten sposób pó źniejszych konfliktów interesów. Warto Partycypacja społeczno ści lokalnej w planowaniu przestrzennym … 111 uświadamia ć mieszka ńców o mo żliwo ściach ich udziału w planowaniu przest- rzennym i edukowa ć, zwłaszcza przed zainicjowaniem tworzenia lub zmiany dokumentów planistycznych. Dodatkowo nale ży poło żyć wi ększy nacisk na informowanie mieszka ńców. Postawiona w opracowaniu teza została zweryfiko- wana pozytywnie.

LITERATURA

Andrzejewska M. (red.), 2007, O partycypacji społecznej w planowaniu przestrzennym. Zastosowanie geowizualizacji w celu wzmocnienia udziału społecznego w plano- waniu przestrzennym , Warszawa. Ba ński J., 2011, Wie ś w badaniach geograficznych – ewolucja bada ń i przegl ąd kon- cepcji obszaru wiejskiego , [w:] Halamska M. (red.), Wie ś jako przedmiot bada ń nau- kowych na pocz ątku XXI wieku , EUROREG, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, s. 29 ‒44. Baranowski A., 1998, Projektowanie zrównowa żone w architekturze , Wydawnictwo Po- litechniki Gda ńskiej, Gda ńsk. Damurski Ł., 2011, Wyniki ankiety internetowej „Gra o przestrze ń: urbani ści versus mieszka ńcy ”, „KGP.SEQ ‒ Kwartalnik Gospodarka Przestrzenna. Spatial Economics Quarterly”, Suplement: Raporty z bada ń, nr 1, Wrocław, http://kpp.arch.pwr.wroc.pl/ prace/rola_planisty/KGPSEQ_Suplementy_01_2011.pdf. Dębczy ński J., 2000, Rola partycypacji społecznej w tworzeniu wieloletnich planów inwestycyjnych przez samorz ądy, Wydawnictwo Res Menagement, Belsk Du ży. Długosz D., Wygna ński J., 2005, Obywatele współdecyduj ą. Przewodnik po partycypacji społecznej , Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarz ądowych, Warszawa. Feltynowski M., 2009, Planowanie przestrzenne a rozwój społeczno-gospodarczy w gminach wiejskich województwa łódzkiego , „Folia Pomeranae Universitatis Tech- nologiae Stetinensis”, Seria Oeconomica 268(54), s. 35–44. Fiedziukiewicz K., 2007, Udział społecze ństwa w planowaniu przestrzennym. Aspekty prawne , http://www.gridw.pl/pspe/?id=l1 (dost ęp: 15.04.2013). Gawryszewska B.J., 2005, Uczestnictwo społeczne w kształtowaniu ładu przestrzeni i jego zwi ązek ze struktur ą krajobrazu codziennego , [w:] Oblicza równowagi , Mate- riały z konferencji Architektura, urbanistyka, planowanie u progu mi ędzynarodowej dekady edukacji na rzecz zrównowa żonego rozwoju, Oficyna Wydawnicza Politech- niki Wrocławskiej, Wrocław. Gilejko L., 2009, Polska transformacja – próba bilansu i nowa perspektywa , „Res Hu- mana”, 3. Hausner J., 1999, Komunikacja i partycypacja społeczna , Małopolska Szkoła Admini- stracji Publicznej Akademi Ekonomicznej, Kraków. Janiszewska A., 2009, Gospodarka przestrzenna ‒ definicje i powi ązania z innymi nau- kami , [w:] Czynniki społeczne w gospodarce przestrzennej i planowaniu przestrzen- nym , „Space ‒Society ‒Economy”, 9, Łód ź, s. 11 ‒21. Kikosicka K., 2012, Rozwój społeczno-ekonomiczny i zagospodarowanie przestrzenne gminy D ąbrowice ,maszynopis pracy magisterskiej . Kolipiński B., 2011, Ład przestrzenny w Polsce ‒ stan i problemy . Ekspertyza wykonana na zlecenie MRR , Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa.

112 Katarzyna Kikosicka

Kope ć A., 2009, Udział społeczny w planowaniu przestrzennym ‒ uwarunkowania pra- wne a praktyka planistyczna , [w:] Czynniki społeczne w gospodarce przestrzennej i planowaniu przestrzennym , „Space ‒Society ‒Economy”, 9, Łód ź, s. 35 ‒42. Legutko-Kobus P., 2006, Udział społeczno ści w konstruowaniu lokalnej strategii roz- woju , [w:] Kozłowski S., Haładyj A. (red.), Rozwój zrównowa żony na szczeblu krajo- wym, regionalnym i lokalnym – do świadczenia polskie i mo żliwo ści ich zastosowania na Ukrainie , Lublin. Mici ńska M., 2005, Udział społecze ństwa w planowaniu przestrzennym i procesie inwestycyjnym , Jurysta – Magazyn prawniczy. Niewiadomski Z., 2003, Planowanie przestrzenne – zarys systemu , Wydawnictwo Praw- nicze LexisNexis, 27, Warszawa. Partycypacja społeczna w planowaniu przestrzennym. Zastosowania geowizualizacji w celu wzmocnienia udziału społecznego , 2013, Zespół autorski Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID i Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN. Pawlewicz K., Pawlewicz A., 2010, Rola partycypacji społecznej na rzecz zrównowa żo- nego rozwoju obszarów wiejskich , „Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodar- stwa Wiejskiego”, 83. Pawłowska K., 2001, Percepcja krajobrazu i partycypacja społeczna w działaniach na rzecz krajobrazu , [w:] Pawłowska K. (red.), Architektura krajobrazu a planowanie przestrzenne , Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków. Pawłowska K., 2002, Czego brakuje polskiemu systemowi ochrony i dziedzictwa , [w:] Pawłowska K., Swaryczewska M. (red.), Ochrona dziedzictwa kulturowego: zarz ą- dzanie i partycypacja społeczna , Wydawnictwo UJ, Kraków. Pawłowska K., 2009, Partycypacja społeczna jako metoda przeciwdziałania konfliktom wokół zagospodarowania przestrzeni publicznej , [w:] Przestrze ń publiczna w demo- graficznym pa ństwie , Konferencja na rzecz przyszło ści Krakowa, Cracovia Urbs Europaea, Kraków. Pawłowska K., 2010, Zanim wybuchnie konflikt. Idea i metody partycypacji społecznej w ochronie krajobrazu i kształtowaniu przestrzeni , [w:] Pawłowska K. (red.), Jak? , t. B, Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, Kraków. PSPE, 2007, O partycypacji społecznej w planowaniu przestrzennym. Zastosowania geo- wizualizacji w celu wzmocnienia udziału społecznego w planowaniu przestrzennym , Warszawa. Radziszewski E., 2006, Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne, przepisy i komen- tarz , LexisNexis, Warszawa. Siemi ński W., 2004, Rola dyskusji publicznej w planowaniu przestrzennym. Poradnik metodyczny , Ministerstwo Infrastruktury, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Miesz- kalnictwa, Warszawa . Siemi ński W., 2007, Cele i zasady partycypacji społecznej w planowaniu przestrzennym ‒ przegl ąd literatury , „Człowiek i Środowisko”, 31(1 ‒2). Szwajdler W., B ąkowski T., 2004, Proces inwestycyjno-budowlany, zagadnienia admini- stracyjno-prawne , Dom Organizatora, Toru ń. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym , Dz. U., 1990, nr 01.142, poz. 1591. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie terytorialnym , Dz. U., 1990, nr 16, poz. 94. Partycypacja społeczno ści lokalnej w planowaniu przestrzennym … 113

Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym , Dz. U., 1994, nr 89, poz. 415. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorz ądzie powiatowym , Dz. U., 1998, nr 91, poz. 578. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym , Dz. U., 2003, nr 80, poz. 717 z pó źn. zm. Ustawa z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziały- wania na środowisko , Dz. U., 2008, nr 199, poz. 1227. Woods M., 2009, Rural Geography , [w:] Kitchin R., Thrift N. (red.), International Ency- clopedia of Human Geography , 9, Elsevier, Amsterdam, s. 429 ‒441. Wójcik M., 2013, Geografia wsi w Polsce. Ewolucja koncepcji i problemów badaw- czych , „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica”, 13, Wydawnictwo UŁ, Łód ź. Wycichowska B., 2009, Optymalizacja działa ń prewencyjnych na rzecz ochrony ograni- czonych zasobów krajobrazu polskiej wsi , [w:] Polskie krajobrazy wiejskie dawne i współczesne , Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, nr 12, Komisja Krajobrazu Kulturowego PTG, Sosnowiec.

Strony internetowe http://www.spatialeconomics.eu/images/Suplementy/Raporty/kgpseq_suplementy_01_2 011.pdf.

LOCAL COMMUNITY PARTICIPATION IN SPATIAL PLANNING (EXAMPLE MUNICIPALITIES DĄBROWICE)

Spatial planning has an important impact on the lives and functioning of residents and municipal authorities. Spatial Development Act passed in 2003 meant that the main principal management space has the municipality and the planning process itself was largely a consequence of the consultation and social negotiations. Despite the list of statutorily guaranteed opportunities for public participation in the planning process shows that the people have a large range of options for participation in many stages of planning. However, the legacy of the previous regime and the mentality of the population makes people often become passive recipients of this process. Slightly more than half of the respondents believe that people do not have any impact on land use. It is a symptom of civil society in Polish conditions. residents often are not informed about same possibilities of participation in spatial planning. In addition, pre-experience transformation make people not interested planning issues.

Key words: spatial planning, social participation, local community

Mgr Katarzyna Kikosicka Katedra Studiów Ludno ściowych i Bada ń nad Usługami Wydział Nauk Geograficznych, Uniwersytet Łódzki