دوﻣﺎﻫﻨﺎﻣﺔ ﻋﻠﻤﻲ - ﭘﮋوﻫﺸﻲ 9د ، ش 1 (ﭘﻴﺎﭘﻲ 43 )، ﻓﺮوردﻳﻦ و اردﻳﺒﻬﺸﺖ 1397 ، ﺻﺺ 81 - 111

ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺎرﻛﺮد ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻃﻨﺰ در ﺑﺎب اول ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺳﻌﺪي؛ روﻳﻜﺮد ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ

ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺷﻴﺮي1 ، ﻧﺠﻤﻪ ﻧﻈﺮي2 ، ﻧﻮﺷﻴﻦ ﺑﻬﺮاﻣﻲ ﭘﻮر3*

1 . اﺳﺘﺎد ﮔﺮوه زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺑﻮﻋﻠﻲ ﺳﻴﻨﺎ، ﻫﻤﺪان، اﻳﺮان 2 . اﺳﺘﺎدﻳﺎر ﮔﺮوه زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺑﻮﻋﻠﻲ ﺳﻴﻨﺎ ، ﻫﻤﺪان، اﻳﺮان 3 . داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮي زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺑﻮﻋﻠﻲ ﺳﻴﻨﺎ ، ﻫﻤﺪان، اﻳﺮان

درﻳﺎﻓﺖ: /4/24 96 ﭘﺬﻳﺮش: /8/6 96 96

ﭼﻜﻴﺪه ﻫﺪف اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي روش ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮاي دﺳﺘ ﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻟﮕﻮ ﻳﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﻳ ﻲ ﻛﻨﺸﻲ و ﺗﻨﺸﻲ و ﻧﺸﺎن دادنِ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺟﺮﻳﺎن زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺮ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر در ﺑﺴﺘﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻃﻨﺰ ﺑﺎب اول ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺳﻌﺪي اﺳﺖ واز اﻳﻦ ﺟﻬﺖ، ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﻮﺷﺶ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﺪ. ﻣﻘﺼﻮد از ﻃﻨﺰ، ﺳﺨﻦ ﻣﻄﺎﻳﺒﻪ آﻣﻴﺰِ اﻧﺘﻘﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑ ﺎ ﻫﺪف اﺻﻼح اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺟﺮﻳﺎن زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در ز ﺑﺎن ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺑﺎ ﻫﺰل و ﻫﺠﻮ ﻓﺮق دارد. روش ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ در ﭘﻲ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﺮاي ﭘﻲ ﺑﺮدن ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻮﻟﻴﺪ و درﻳﺎﻓﺖ آن اﺳﺖ. ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎس ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي ﻣﻌﻨﺎدار روﺑﻪ روﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻧﺨﺴﺖ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ و ﻧﻮع ارﺗﺒﺎط آن ﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را در ﻧﻈ ﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد . ﺳﭙﺲ ، ﺑﻪ ﺟﺴﺖ وﺟﻮي ﺻﻮرت ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارﻧﺪ، ﻣﻲ ﭘﺮدازد ﺗﺎ اﺛﺒﺎت آن ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻫﺎ ﻣﻴﺴﺮ ﺷﻮد. ﻓﺮﺿﻴﺔ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ در ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻃﻨﺰ ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺸﻲ را ﺑﻪ ﺗﻨﺸﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﺑﺮﻗﺮاري ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻴﻦ اﺑﻌﺎد ﻓﺸﺎره اي (ﻋﺎﻃﻔﻲ، دروﻧﻲ) و ﮔﺴﺘﺮه اي (ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ، ﺑﻴﺮوﻧﻲ) ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺳﻴﺎل را ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻠﻖ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺑﺪﻳﻊ را ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﺳﺎزد. در ﻃﻨﺰ ﺣﻀﻮر ﺣﺴﻲ ـ ادراﻛﻲ ﻛﻨﺸﮕﺮ و در ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮداز ﺑﻪ ﺗﻨﺶ ﺑﻴﻦ اﺑﻌﺎد ﻓﺸﺎره اي و ﮔﺴﺘﺮه اي ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ ﻛﻪ ﺑﺮوﻧﻪ ﻫﺎي زﺑﺎن را از دروﻧﻪ ﻫﺎي راﻳﺞ، ﺗﻬﻲ ﻣﻲﻛ ﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن دروﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ. دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ در راﺑﻄﺔ دروﻧﻪ ـ ﺑﺮوﻧﺔ زﺑﺎﻧﻲ از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻃﻨﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺟﺮﻳﺎن زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ، ﺳﺒﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ازرش ﻫﺎي ﻫﻤﻪ ﺑﺎور و ﺧﻠﻖ ارزش ﻫﺎي ﻧﻮ در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد.

واژه ﻫﺎ ي ﻛﻠﻴﺪي : ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻃﻨﺰ ، ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ، ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻨﺸﻲ ، ﺟﺮﻳﺎن زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ، ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺳﻌﺪي.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ∗ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ ة ﺌﻣﺴ ﻮل ﻣﻘﺎﻟﻪ : Email: [email protected] ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺷﻴﺮي و ﻫﻤﻜﺎران ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺎرﻛﺮد ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻃﻨﺰ در ......

1 . ﻣﻘﺪﻣﻪ 1 ﻃﻨﺰ ﻳﻜﻲ از ﺣﻮزه ﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده و ﺟﺬاب ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان را ﺟﻠﺐ ﻛﺮده ؛ اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ، ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﺗﺤﻠﻴﻞ آراﻳﻪ ﻫﺎي ادﺑﻲ و ﻣﺤﺘﻮاي 3 2 ﻃﻨﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ. ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔ ﻔﺘﻤﺎن (ﻣﻜﺘﺐ ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﻪ) ﻋﻨﻮان روﺷﻲ ﺟﺎﻣﻊ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ « ﻃﻨﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﮔﻔﺘﻤﺎن » اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ « ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎل ﻃﻨﺰ » ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﻮد و 4 ﻓﺮاﻳﻨﺪ « ﺗﻮﻟﻴﺪ، ﺗﻐﻴﻴﺮ و درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻌﻨﺎ » در ﻓﻀﺎي ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ ﺑﻴﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن آﺷﻜﺎر ﺷﻮد. ﻃﻨﺰ 6 5 ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻔﺘﻤﺎن ، ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮرداري از ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي وﻳﮋه، ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ در ارﺗﺒﺎط 10 9 8 7 ﺑﺮوﻧﻪ - دروﻧﺔ زﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎ را از ﻛﻨﺶ ﻣﺤﻮري ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻨﺸﻲ ﺑﺎ 11 ﻛﺎرﻛﺮد ﻓﺸﺎره اي ـ ﮔﺴﺘﺮه اي ﻣﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪ. 14 13 12 در ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻃﻨﺰ ﺣﻀﻮر ﺣﺴﻲ ـ ادراﻛﻲ ﻛﻨﺸﮕﺮ و در ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮداز ﺑﻪ ﺗﻨﺶ ﺑﻴﻦ اﺑﻌﺎد ﻓﺸﺎره اي و ﮔﺴﺘﺮه ،اي ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ ﻛﻪ ﺑﺮوﻧﻪ ﻫﺎي زﺑﺎن را از دروﻧﻪ ﻫﺎي راﻳﺞ، ﺗﻬﻲ 15 ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن دروﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ . در اﻳﻦ ﻓﻀﺎ ارزش ﻫﺎي 16 ﻫﻤﻪ ﺑﺎور ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﺟﺮﻳﺎن زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶِ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه، دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ. در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻣﻘﺼﻮ د از ﻃﻨﺰ ﺳﺨﻦ ﻣﻄﺎﻳﺒﻪ آﻣﻴﺰِ اﻧﺘﻘﺎد ي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﺟﺮﻳﺎن زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در زﺑﺎن ﺑﻪ ﻫﺪف اﺻﻼح اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺰل و ﻫﺠﻮ ﻓﺮق دارد . . ﭘﺲ ، ﺿﻤﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻫﺎ و ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﻃﻨﺰ ﺑﺎ ﻫﺰل و ﻫﺠﻮ، ﺑﻪ ﺑﺤﺚ اﺻﻠﻲ از ﺧﻼل ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد: - ﻃﻨ ﺰ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻨﺸﻲ را ﺑﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻨﺸﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ دﻫﺪ؟ - ﺟﺮﻳﺎن زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ زﻣﻴﻨﺔ اﻳﺠﺎد ﺑﺎور و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺘﻔﺎوت را در ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻃﻨﺰ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ آورد؟ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ، ﺑﺨﺶ ﻧﻈﺎم ﺗﻨﺸﻲ، ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻟﮕﻮ ﻳﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻨﺸﻲ و ﺗﻨﺸﻲ و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺟﺮﻳﺎن زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺮ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر در ﺑﺴﺘﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻃﻨﺰِ ﺑﺎب اول ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺳﻌﺪي اﺳﺘﻮار اﺳﺖ. داده ﻫﺎ (ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺜﺎل ﻃﻨﺰ) از ﺑﺎب اول ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺳﻌﺪي اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﺑﺮﺧﻮرداري از وﻳﮋﮔﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻮدن و اﺻﻼح اﺟﺘ ﻤﺎﻋﻲ، آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺟﺮﻳﺎن زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺑﺎرزﺗﺮ و

12 . SatireSém iotique d u discourse /Semiotics of discourse 3 . Ecole de Paris 4. Interactive 5 . Discourse 6 . Position 7 . Expression 8 . Conten t 9 . Action sy stem 10 . Tensive proces 11 . Contractive-Dilative 12 . Perceptive 13 . Subject 14 . Enunciator 15 . Value 16 . Aesthetics

82 ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ دورة 9 ، ﺷﻤﺎرة 1 (ﭘﻴﺎﭘﻲ 43 )، ﻓﺮو ردﻳﻦ و اردﻳﺒﻬﺸﺖ 1397

ﻗﻮي ﺗﺮ ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻌﻨﺎي ﻃﻨﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺳﻌﺪي در اﻳﻦ ﺑﺎب رﻓﺘﺎر ﺣﺎﻛﻤﺎن را ﻫﺪف ﻗﺮار داده ﺑﻪو ﻛﻤﻚ ﻃﻨﺰ از آﻧﭽﻪ ﻧﻤﻲ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه، اﻧﺘﻘﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ. ﻗﺎﻟﺐ ﻧﮕﺎرش ﮔﻠﺴﺘﺎن رواﻳﺖ (ﺣﻜﺎﻳﺖ ﭘﺮدازي) اﺳﺖ، ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎﻳ ﻲ ﻛﻨﺸﻲ ﺳﻴﺮ رواﻳﻲ را ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ ﺑﺮد ؛ اﻣﺎ اوج ﻳﺎ ﺑﺰﻧﮕﺎه ﻃﻨﺰ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻨﺸﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎ در ﻓﻀﺎي ﻓﺸﺎره اي ـ ﮔﺴﺘﺮه اي، ﺑﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻋﺎﻃﻔﻪ در ﻧﻮﺳﺎن اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺑ ﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي و ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻃﻨﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻛﻨﺸﮕﺮان ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻌﻨﺎ را ﺑﻪ ﺳﻤﺘﻲ از ﺷﻨﺎ ﺧﺖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ راوي (ﺳﻌﺪي) اﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﮕﺮش اﻧﺘﻘﺎدي او را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﻧﺸﺎن دﻫﺪ و ارزش ﻫﺎي راﻳﺞ را ﺑﻪ ﭼﺎﻟ ﺶ ﻓﺮا ﺑﺨﻮاﻧﺪ. اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲ رود اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻃﻨﺰ را در ﺑﺎب اول ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺳﻌﺪي ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و اﻟﮕﻮ ﻳﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﺗﻨﺸﻲ را در ﻧﻤﻮﻧﻪﻫ ﺎي اﻳﻦ ﻣﺘﻦ ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪ.

.2 ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده اي ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻳﺖ ﻃﻨﺰ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ آن ﻫﺎ ذﻛﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد: ﻛﺮﻣﻲ و ﻫﻤﻜﺎران ( 1388 )در ﻣﻘﺎﻟﺔ « ﭘﮋوﻫﺸﻲ در ﺗﺌﻮري و ﻛﺎرﻛﺮد ﻃﻨﺰ ﻣﺸﺮوﻃﻪ» ﺣﻮزة ﻣﻄﺎﻳﺒﻪ و ﻃﻨﺰ را در ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺗﺌﻮري، ﻛﺎرﻛﺮد و ﺗﻜﻨﻴﻚ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮ ده اﻧﺪ؛ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺮ اﻋﺘﺮاض و اﺻﻼح اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺪف ﻃﻨﺰ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻃﻨﺰ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﺪ ارد . در ﻣﻘﺎﻟﺔ « درآﻣﺪي ﺑﺮ ﻃﻨﺰ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﻃﻨﺰ» ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎي ﻣﺮزﺑﻨﺪي ﺳﺨﻦ ﺟﺪ و ﻏﻴﺮﺟﺪ، ﺑﻪ ﻃﻨﺰ در ﻣﺘﻮن ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲ ﺧﺎص ﺑﺮﻫﻢ زدن ﺟﺰ ﻣﻴﺖ ﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ( ر.ك: ﻣﺤﻤﺪي ﻛﻠﻪ ﺳﺮ و ﺧﺰاﻧﻪ دارﻟﻮ، 1390 ). ﭘﺰﺷﻜﺰاد در ﻛﺘﺎب ﻃﻨﺰ ﻓﺎﺧﺮ ﺳﻌﺪي ( 1381 ) ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺎرﻛﺮد اﻧﺘﻘﺎدي ﻃﻨﺰ در ﺑﻮﺳﺘﺎن و ﮔﻠﺴﺘﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ. ﻛﺘﺎب ﺻﻼﺣﻲ، ﮔﻔﺘﺎر ﻃﺮب اﻧﮕﻴﺰ ( 1381 ) ﺷﺎﻣﻞ اﺳﺘﺨﺮاج ﺗﻌﺪادي از ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻫﺎ و اﺑﻴﺎت ﺳﻌﺪي ﺑﺎ اﺷﺎراﺗﻲ ﻛ ﻮﺗﺎه ﺑﻪ ﻃﻨﺰ و ﻧﻜﺘﻪ ﭘﺮدازي ﻫﺎي ﻃﻨﺰآﻣﻴﺰ اﺳﺖ. اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ ﭘﻮر ( 1389) در ﻣﻘﺎﻟﺔ « ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻃﻨﺰآﻣﻴﺰ در ﻛﻼم ﺳﻌﺪي و ذﻛﺮ ﭘﺎره اي از ﻧﻜﺎت روان ﺷﻨﺎﺳﻲ » از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻮﺿﻮع ﻃﻨﺰ و ﺷﮕﺮدﻫﺎي ﺑﻴﺎن در آﺛﺎر ﺳﻌﺪي، اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮده ﻛﻪ اﻧﺘﻘﺎد ﺳﻌﺪي ﺑﻪ اوﺿﺎع ﺟﺎﻣﻌﻪ، ﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ، ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده اﺳﺖ. ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ در ﺑﺎب ﻓﻨﻮن ﻃﻨﺰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ؛ ازﺟﻤﻠﻪ دوﻟﺖ آﺑﺎدي و داﻣﻦ ﻛﺶ در ﻣﻘﺎﻟﺔ « ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﻼﻏﺖ در ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺳﺎزي ﻃﻨﺰ

83 ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺷﻴﺮي و ﻫﻤﻜﺎران ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺎرﻛﺮد ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻃﻨﺰ در ......

ﮔﻠﺴﺘﺎن» ( 1391 ) ﺑﻼﻏﺖ ﻃﻨﺰ را از دﻳﺪﮔﺎه زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺮده اﻧﺪ. در ﻫﻴﭻ ﭘﮋوﻫﺶ ﻳﺎ ﻛﺘﺎﺑﻲ دﻳﺪه ﻧﺸﺪ ﻛﻪ ﻃﻨﺰ، ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر رود و ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻃﻨﺰ ﺳﻌﺪي در ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺑﺎ روﻳﻜﺮد ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد.

3 . ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺣﻮزة ﻃﻨﺰ از ﻫﺰل و ﻫﺠﻮ ﻻزم اﺳﺖ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻫﺮ ﺳﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺑﻴﺎن ﺷﻮد.

1 3- . ﻃﻨﺰ ﺑﺎ ﻫﺠﻮ و ﻫﺰل ﭼﻪ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎ و ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻫﺎﻳﻲ دارد؟ 17 ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺷﻴﻮة ﺑﻴﺎن را در ادب ﻓﺎرﺳﻲ دو ﮔﻮﻧﻪ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ: ﺟﺪ و ﻫﺰل (درﺑﺮدارﻧﺪة ﻃﻨﺰ، ﻫﺠﻮ، ﻣﺰاح وﻏﻴﺮه): ﺑــــﻪ ﻣﺰاﺣــــﺖ ﻧﮕﻔــــﺘﻢ اﻳــــﻦ ﮔﻔﺘــــﺎر ﻫــــﺰل ﺑﮕــــﺬار و ﺟــــﺪ از او ﺑــــﺮدار

(ﺳﻌﺪي، 1377 : 106 ) ) اﻣﺎ ﻣﺮز دﻗﻴﻖ و ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﺑﻴﻦ اﻧﻮاع ﻏﻴﺮ ﺟﺪ ﺗﻌﺮﻳ ﻒ ﻧﺸﺪه و ﻫﻤﻪ را در دﺳﺘﺔ ﻛﻠﻲ ﻫﺰل، ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺨﻦِ ﺟﺪ ﻗﺮار داده اﻧﺪ. ﻫﺰل در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺰاح ﻛﺮدن، ﺑﻴﻬﻮده ﮔﻔﺘﻦ و ﺳﺨﻦ ﻏﻴﺮﺟﺪي آﻣﺪه اﺳﺖ (دﻫﺨﺪا، 1377 : ذﻳﻞ « ﻫﺰل» ). ﻣﺼﺎدﻳﻖ اﺻﻄﻼح ﻫﺰل دو ﻣﻌﻨﺎ دارد: « ﻳﻜﻲ اﺻﻄﻼﺣﻲ ﺑﺮاي اﺷﺎره ﺑﻪ ادﺑﻴﺎت ﻣﻄﺎﻳﺒﻪ آﻣﻴﺰ، ﻫﺠﻮ، ﻣﺰاح و ﻏﻴﺮه دﻳﮕﺮ، ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﺎ ﺑﻪ درون ﺣﺮﻳﻢ ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ » (ﺷﻴﺮي، 1377 : 201 ). ﺗﻠﻘﻲ ﻫﺰل و ﻏﻴﺮﺟﺪ از ﺣﻮزة ادﺑﻴﺎت ﻣﻄﺎﻳﺒﻪ آﻣﻴﺰ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺣﺎﻛﻢ در ﮔﺴﺘﺮة ﻗﺪرت، ﺑﺮآﻣﺪه از اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﺷﻴﻪ راﻧﺪن اﻳﻦ ﺣﻮزه را در ﭘﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ (ﻣﺤﻤﺪي و ﺧﺰاﻧﻪ دار، 1390 : 69 ). ). اﺻﻄﻼح ﻫﺰل درﺑﺮداﻧﺪة ﻃﻨﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻣﺮوزي ﻫﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ. ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از دورة ﻣﻌﺎﺻﺮ در آﺛﺎر ادﺑﻲ ﻃﻨﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺎز، اﻓﺴﻮس ﻛﺮدن و ﺳﺨﻦ ﺑﻪ رﻣﺰ ﮔﻔﺘﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ (دﻫﺨﺪا، 1377 : ذﻳﻞ « ﻃﻨﺰ» ). ﻳﻚ ﺗﺤﻘﻴﻖ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ از دﻫﺔ ﭘﻨﺠﺎه ﺷﻤﺴﻲ آﺷﻨﺎﻳﺎن ﺑﺎ ادﺑﻴﺎت اروﭘﺎﻳﻲ در ﻣﻮاﺟﻬ ﻪ ﺑﺎ آﺛﺎر و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﻐﺮب زﻣﻴﻦ، ﺑﺮاي ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﺘﻮن ادﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از « زﺑﺎن ﻣﻄﺎﻳﺒﻪ » ﺑﻪ « اﻧﺘﻘﺎد » ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ، واژة ﻃﻨﺰ را اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮده اﻧﺪ (ﻗﻮام و ﺗﺠﺒﺮ، 1388 : 185 )، ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ، « اﻧﺘﻘﺎد ﻣﻄﺎﻳﺒﻪ آﻣﻴﺰ ﺑﺎ ﻧﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ » ﻃﻨﺰ را از ﺳﺨﻨﺎن دﻳﮕﺮ ﺟﺪا ﻛﺮد.

17 . Facetiae

84 ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ دورة 9 ، ﺷﻤﺎرة 1 (ﭘﻴﺎﭘﻲ 43 )، ﻓﺮو ردﻳﻦ و اردﻳﺒﻬﺸﺖ 1397

18 ﻫﺠﻮ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ از ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺳﺨﻦ ﻏﻴﺮﺟﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺻﻄﻼﺣﻲ ﻃﻨﺰ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲ ﺷﻮد. ﺣﺘﻲ ﮔﺮوﻫﻲ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺻﻼﻧﻲ ﻃﻨﺰ را ﻧﻮﻋﻲ ﻫﺠﻮ ﺳﻴﺎﺳﻲ داﻧﺴﺘﻪ: « ﻫﺠﻮِ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از ﻏﺮض ﻫﺎي ﻓﺮدي ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﻲ رود و ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻴﺮد » (اﺻﻼﻧﻲ، 1394 : 358 ). ﺻﻼﺣﻲ ﻧﻴﺰ ﻃﻨﺰ را ﺻﻮرت ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﺔ ﻫﺠﻮ از روي ﻏﺮض اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ ( 1381 ؛)5: اﻣﺎ « ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺠﻮ « ﺿﺪ ﻣﺪح » ﮔﺰارش ﺷﺪه و رﻳﺸﺔ آن را در ادب ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از اﻋﺮاب داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﺤﻘﻴﺮ دﺷﻤﻦ در رﺟﺰﻫﺎ و ﻣﻔﺎﺧﺮه ﻫﺎ ﺳﺮوده ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ » ( اﻧﻮﺷﻪ، 1376 : 1435 ؛) ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺑﻴﺖ:

رﺷــﻴﺪﻛﺎ ز ﺳــﺒﻚ ﻣﻐــﺰي و ﺳﺒﻜﺴــﺎري ﭘﺮي ﺑﻪ ﭘﻮﺳﺖ، ﻫﻤﻴﻦ دان ﻛﻪ ﺑﺲ ﮔﺮان ﺟﺎﻧﻲ

(ﺧﺎﻗﺎﻧﻲ، 1375 : 1285) اﮔﺮﭼﻪ در ﺑﺴﻴﺎري از ﻫﺠﻮﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ، رﮔﻪ ﻫﺎﻳﻲ از ﻣﻄﺎﻳﺒﻪ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ؛ اﻣﺎ در اﺻﻞ ﻫﺠﻮ اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻓﺮد ﻳﺎ اﻓﺮادي ﺑﻮده ﻛﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﺑ ﺎ آﻧﺎن دﺷﻤﻨﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺠﻮ ﺑﺎ ﻧﻴﺖ ﺷﺨﺼﻲ و ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰة ﺗﺨﺮﻳﺐ دﻳﮕﺮي ﺳﺮوده ﻣﻲ ؛ﺷﺪه در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻃﻨﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻣﺮوزي ﺑﺎ ﻧﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﺻﻼح اﺳﺖ. « روﺷﻲ راﻫﮕﺸﺎ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻳﺰ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺘﻮن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﺪف ﮔﻮﻳﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ: ﺗﻔﺮﻳﺢ و ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ ﻫﺰل، اﻧﺘﻘﺎد ﺑ ﺎ ﻧﻴﺖ ﻓﺮدي، ﻫﺠﻮ و اﻧﺘﻘﺎد ﺑﺎ ﻧﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻃﻨﺰ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد » (ﻣﺤﻤﺪي و ﺧﺰاﻧﻪ دار، 1390 : 72 ). در آﺛﺎر ﻏﻴﺮﻃﻨﺰ ﻫﻢ اﻧﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻳﺎﻛﺎري، ﺳﺘﻢ ﺣﺎﻛﻤﺎن، دروغ و ﻏﻴﺮه دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ؛ اﻣﺎ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻃﻨﺰ را ﻧﺪارﻧﺪ. ﭘﺲ ﻫﺪف ﻃﻨﺰﭘﺮداز اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﻘﺎد را ﺑﺎ ﻧﻴﺖ اﺻﻼح ا ﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﻫﺠﻮ و ﻫﺰل ﺟﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و در ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ، ﻃﻨﺰ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ.

2 3- . ﺗﻌﺎرﻳﻒ راﻳﺞ ﺑﺮاي اﺻﻄﻼح ﻃﻨﺰ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﺟﺎ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻃﻨﺰ ذﻛﺮ ﺷﺪ ؛ اﻣﺎ ﺿﺮورت دارد ﺗﺎ ﺑﺮ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻃﻨﺰ از ﻛﺘﺐ ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺮوري ﺷﻮد ﺗﺎ ﻫﻢ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻃﻨﺰ دﻗﻴﻖ ﺗﺮ ﻣﻄﺮح ﺷﻮد ، ﻫﻢ داﻣﻨﺔ ﻣﺼﺎد ﻳﻖ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ: « ﻃﻨﺰ ﺷﻴﻮة ﺧﺎص ﺑﻴﺎن ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻧﺘﻘﺎد از ﺑﻲ رﺳﻤﻲ ﻫﺎي ﻓﺮد ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ، در ﭘﻮﺷﺸﻲ از اﺳﺘﻬﺰا و ﻧﻴﺸﺨﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮاﻓﻜﻨﺪن رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻓﺴﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ دم زدن از آن ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪي و ﻋﺎدي ﻣﻤﻨﻮع ﺑﺎﺷﺪ » (ﺑﻬﺰادي اﻧﺪوﻫﺠﺮدي، 1381 6: ). ﺗﻮﺻﻴﻒ ﭘﺎﻳﮕﺎه اﺻﻄﻼﺣ ﺎت ادﺑﻲ

18 . Lampoon

85 ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺷﻴﺮي و ﻫﻤﻜﺎران ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺎرﻛﺮد ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻃﻨﺰ در ......

21 20 19 ﺑﺮاي "satire" ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻛﺎرﺑﺮدي ﺗﺮ اﺳﺖ: « اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﻮخ ﻃﺒﻌﻲ ، واروﻧﻪ ﮔﻮﻳﻲ ، اﻏﺮاق 24 23 22 ﻳﺎ ﺗﻤﺴﺨﺮ ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪن اﻧﺘﻘﺎد و ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻧﺎداﻧﻲ ﻫﺎ ﻳﺎ ﻋﻴﻮب ﻣﺮدم ». واژة ﻳﺎ« » در اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻠﻴﺪي اﺳﺖ ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻃﻨﺰﻫﺎ ﭼﻨﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎﻳﻲ دارﻧﺪ، اﻣﺎ اﻳﻦ ﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ وﻳﮋﮔﻲ ﻃﻨ ﺰ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ » ( literaryterms, 2016 ). اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺳﺘﻔﺎدة ﻃﻨﺰ از ﭼﻨﺪ ﺻﻨﻌﺖ ادﺑﻲ راﻳﺞ را ﮔﻮﺷﺰد ﻣﻲ ؛ﻛﻨﺪ اﻟﺒﺘﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻃﻨﺰ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻲ داﻧﺪ. ﺷﻔﻴﻌﻲ ﻛﺪﻛﻨﻲ ﻃﻨﺰ را ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻫﻨﺮي اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻘﻴﻀﻴﻦ ﻣﻲ داﻧﺪ ( 1384 : )39 ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﻮﺟﻪ دارد ؛ اﻣﺎ در ﺣﺪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ. ﺟﻮاد ﻣﺠﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺗﻨﺎﻗﺾ در ﻃﻨﺰ اﺷﺎره ﻣﻲ ؛ﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﺟﺎﻳﮕﺎه آن را در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻃﻨﺰ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ: « اﺛﺮ ﻫﻨﺮي آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺮاﺑﺖ رﻓﺘﺎر آدﻣﻲ و ﺷﮕﻔﺘﻲ ﭘﺮﺗﻨﺎﻗﺾ واﻗﻌﻴﺖ را آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﺳﺎزد » ( 1358 : 146 ). ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺗﻨﺎﻗﺾ در ﻃﻨﺰ ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. 25 دﻳﻮﻳﺪ ﺑﻮﭼﺌﻴﺮ ﻧﮕﺮش را در ﺳﺎﺧﺖ ﻃﻨﺰ ﻣﺆﺛﺮ ﻣﻲ داﻧﺪ: « دﻳﺪ ﻇﻨﺰآﻣﻴﺰ ﻫﻤﺎن زاوﻳ ﺔ دﻳﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ آدم ﺧﺎرﺟﻲ در ﻳﻚ ﻣﺤﻴﻂ ﺗﺎزه دارد، ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺮاﻳﺶ ﻋﺠﻴﺐ و ﻧﺎﺟﻮر اﺳﺖ ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺎﺻﻠﺔ ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ » (ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از: ﺳﻠﻴﻤﺎﻧﻲ، 1391 : 316 ). ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد دﻳﺪﮔﺎه ﻃﻨﺰﭘﺮداز ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ در ﻃﻨﺰ دارد. در ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻣﺬ ﻛﻮر از ﻃﻨﺰ، ﻋﻼوه ﺑﺮ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﺷﻮخ ﻃﺒﻌﻲ و ا ﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻮدن ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﺻﻼح اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، زاوﻳ ﺔ دﻳﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮداز ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺮﻳﺎن زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺮاي ﺧﻠﻖ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺗﺎزه ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﻮزة ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺟﺎي ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ.

3 3- . ﺗﺎرﻳﺨﭽﺔ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ 26 ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ اداﻣﺔ ر وﻳﻜﺮد ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ در اروﭘﺎﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﺤﻮل آن ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ 30 29 28 27 را داﺷﺘﻨﺪ: ﺳﻮﺳﻮر ، ﻳﻠﻤﺴﻠﻒ ، ﺑﺎرت و ﮔﺮﻣﺲ . آﻧﭽﻪ ﺳﻮﺳﻮر ﻣﺪ ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ، ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ ﺑﻮد ؛ اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻳﻠﻤﺴﻠﻒ ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﺶ ﺑﻮد و ﮔﺮﻣﺲ آن را ﺳﺮﻟﻮﺣﺔ ﻛﺎر ﻗﺮار داد ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﺑﺮرﺳﻲ ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ آن ﻫﺎ ﺑﻮد. ﺗﺤﻮل ﻋﻈﻴﻤﻲ ﻛﻪ در زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ از دورة ﺳﻮﺳﻮر ﺗﺎ دورة ﮔﺮﻣﺲ رخ داد درواﻗﻊ ﻫﻤﺎن ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻌﻨﺎ در زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﺎﻓﺖ. ﺑﺎرت ﻧﻴﺰ در ﭘﻲ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻴﺴﺮ ﺑﻮد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ، ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻮﻳﻦ اداﻣﺔ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻲ اﺳ ﺖ ﻛﻪ ﮔﺮﻣﺲ و ﮔﺮوه ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ او در

19 20 2524232122 . ExaggerationIronyHumor 29282726 . . RidOrDavidCriticize icule Bouchier ) ﻣﺘﻮﻟﺪ 39 19 ، ر وز ﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕ ﺎر ﻃﻨﺰﻧﻮﻳﺲ و اﺳﺘﺎد دا ﻧﺸﮕﺎه اﺳﺘﻮﻧﻲ ﻧﻴ ﻮﻳﻮرك) LouisRolandFerdinandStructuralism Hjelm Barthes De slev Saussure . . 30 . Algirdas Julien Greimas

86 ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ دورة 9 ، ﺷﻤﺎرة 1 (ﭘﻴﺎﭘﻲ 43 )، ﻓﺮو ردﻳﻦ و اردﻳﺒﻬﺸﺖ 1397

ﭘﺎرﻳﺲ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻜﺘﺐ ﭘﺎرﻳﺲ ﻣﻌﺮوف ﺷﺪ. از ﻧﻈﺮ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻮﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎ در ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ . ﭘﺲ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ اﺻﻄﻼﺣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻫﺪاف را 31 ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ. ﺑﻨﺎ ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎه ژاك ﻓﻮﻧﺘﻨﻲ ـ ﭘﻴﺮو ﻧﻈﺮﻳﺎت ﮔﺮﻣﺲ ـ آﻧﭽﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ در ﭘﻲ آن اﺳﺖ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﺮاي ﭘﻲ ﺑﺮدن ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻮﻟﻴﺪ و درﻳﺎﻓﺖ آن اﺳﺖ. واژة 32 ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﺎدآور ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮداز و واژة درﻳﺎﻓﺖ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻣﺨﺎﻃﺐ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻳﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻳﺎب اﺳﺖ. ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎس ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي ﻣﻌﻨﺎدار روﺑﻪ روﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻧﺨﺴﺖ ﺗﻤﺎم ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﻲ را در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد، ﻧﻮع ارﺗﺒﺎط آن ﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻣﻲ ﺳﻨﺠﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺟﺴﺖ وﺟﻮي ﺻﻮرت ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارﻧﺪ، ﻣﻲ ﭘﺮدازد ﺗﺎ اﺛﺒﺎت آن ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻫﺎ ﻣﻴﺴﺮ ﺷﻮد. از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪ ة ﺑﺮوﻧﻪﻫ ﺎي زﺑﺎﻧﻲ، ﺻﻮﺗﻲ، ﻣﻜﺎﻧﻲ ـ زﻣﺎﻧﻲ، اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎﺷﺪ ، ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ رﺟﻮع ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺖ ﻳﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮازﺑﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ؛ ؛ 33 زﻳﺮا اﻳﻦ ﻫﺎ در دل ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﻧﺪ. ﻫﻤﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎي ﻋﻮاﻣﻞ ﺣﺴﻲ ـ 35 34 ادراﻛﻲ، دﻳﺪاري، ﻋﺎﻃﻔﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را در ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﺎز ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ رﺟﻮع ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺖ اﺳﺖ ؛ زﻳﺮا ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﻠﻤﻪ ﻣﺤﺪود ﻣﻲ داﻧﺪ ؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻓﺮاﻛﻠﻤﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪة ﻫﻤﺔ ﻋﻮاﻣﻞ دﺧﻴﻞ در ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ (ﺑﺎ ﺗﻠﺨﻴﺺ و ﺗﺼﺮف: ﺷﻌﻴﺮي، 1391 : 12 ـ 23 ، .)42 در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ روش ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻃﻨﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود.

4 3- . ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﮔﻔﺘﻤﺎن اوﻟﻴﻦ و ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ اﻣﺮ در ﺑﺤﺚ ﮔﻔﺘﻤﺎن، ﻋﻤﻞ زﺑﺎﻧﻲ اﺳﺖ. راﺑﻄﺔ ﺑﻴﻦ اﻧﺴﺎن و زﺑﺎن راﺑﻄﻪ اي ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ اﺳﺖ. اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺰان از زﺑﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد. زﺑﺎن و دﻧﻴﺎ ﻫﺮ دو داراي ﺧﻸ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻸﻳﻲ را ﭘﺮ ﻛﻨﺪ. در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن 36 « ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮدازي ﺑﻪ» ﻋﻨﻮان ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻔﺘﻤﺎن و ﻣﺘﻦ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد، در ﺧﺪﻣﺖ زﺑﺎن ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﺧﻸﻫﺎي آن را ﭘﺮ ﻛﻨﺪ. 39 38 37 ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ در ﺑﺴﺘﺮ زﺑﺎن ﺗﺎﺑﻊ دو ﻋﺎﻣ «ﻞ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي » «و اﺗﺼﺎل و اﻧﻔﺼﺎل »

31 32 . J.Énonciataire Fontanille 33 . . Semantic structure 34 . Discourse Analy sis 35 . Linguistics 36 . Enonciation 37 . Position 38 . Conjunction 39 . Disjunction

87 ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺷﻴﺮي و ﻫﻤﻜﺎران ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺎرﻛﺮد ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻃﻨﺰ در ......

ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ. ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻴﻦ ﺑﺮوﻧﻪ ﻫﺎ (ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ) و دروﻧﻪ ﻫﺎ (ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮا) ﺗﺒﺎدل و ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﺪ. اﻳﻦ ﺗﺒﺎدل ﻫﻤﺎن ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي اﺳﺖ. ﮔﻔﺘﻪ 40 ﭘﺮداز ﺑﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ، ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮد را اﻋﻼم ﻣﻲ ؛ﻛﻨﺪ ﻳ ﻌﻨﻲ ﻧﻮﻋﻲ ﺣﻀﻮر . ﻓﻮﻧﺘﻨﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ « ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮدازي ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻴﺰي را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ زﺑﺎن ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺣﺎﺿﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ » ( 1998 : 92 ). ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ، اﮔﺮ اوﻟﻴﻦ ﻋﻤﻞ زﺑﺎﻧﻲ را ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﺣﺎﺿﺮﺳﺎزي ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮد، ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺟﺴﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻳﻦ 41 ﺣﻀﻮر را اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺪ، ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ. اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪه را « ﺟﺴﻤﺎﻧﻪ » ﺗﻣﻲ ﻮان ﻧﺎﻣﻴﺪ ؛ زﻳﺮا ﺟﺴﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺸﺎﻧﻪ اي ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ، واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ. ﭘﺲ ، ﺑﻪ - ﻋﻨﻮان ﻣﺮﺟﻌﻲ ﺣﺴﺎس ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﻃﺮاف او ﺣﻀﻮر دارد، ﻣﻄﺮح اﺳﺖ. ﺟﺴﻤﺎﻧﻪ ﺑﻴﻦ دو ﺳﻄﺢ ﺑﺮوﻧﻪ و دروﻧﺔ زﺑﺎن ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﻋﻤﻞ ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد. ﻣﻼك ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺣﻀﻮر ﺟﺴﻤﺎر و واﻛﻨﺶ ﺣﺴﺎس او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﺶ را ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ارﺟﺎﻋﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ. ﭘﺲ ، ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ، ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻴﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي اﺗﺼﺎﻟﻲ « ﻣﻦ، اﻳﻨﺠﺎ، اﻛﻨﻮن » ﺑﺎ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي اﻧﻔﺼﺎﻟﻲ « او، ﻏﻴﺮاﻳﻨﺠﺎ، ﻏﻴﺮاﻛﻨﻮن » ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد. در زﻣﺎن ﺗﺤﻘﻖ ﻋﻤﻞ زﺑﺎﻧﻲ، ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻌﻀﻲ از واژه ﻫﺎي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﻴﺮون از ﺧﻮد ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﻮر ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻪ « ﮔﻔﺘﻪ » را ﻣﻴﺴﺮ ﻣﻲ ﺳﺎزد. ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻔﺘﻪ، راﻫﻲ ﺟﺰ ﻧﻔﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن « ﻣﻦ، اﻳﻨﺠﺎ، اﻛﻨﻮن » وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺮش ﻳﺎ « اﻧﻔﺼﺎل ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ » اﺳﺖ. ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﻧﻔﺼﺎﻟﻲ در اﻳﺠﺎد ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﻋﺒﺎرتا ﻧﺪ از: اﻧﻔﺼﺎل ﻋﺎﻣﻠﻲ، زﻣﺎﻧﻲ، ﻣﻜﺎﻧﻲ؛ « ﻣﻦ ﺑﻪ او » «، اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻏﻴﺮاﻳﻨﺠﺎ » «، اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻏﻴﺮاﻛﻨﻮن » ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ؛ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﮔﺮ در ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ « ﻛﺸﺎورز ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻚ روز ﺻﺒﺢ ﺑﻪ ﻣﺰرﻋﻪ اي دور از ﺧﺎﻧﻪ اش رﻓﺖ و در آن ﺟﺎ ﺣﻴﻮان ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺠﻴﺒﻲ دﻳﺪ ،» ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﻪ ﻧﻮع ﻋﻤﻞ اﻧﻔﺼﺎل ﻳﺎ ﺑﺮش ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ 1: «. ﻣﻦ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻦ »: ﻛﺸﺎورز ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮداز ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﻴﺮوﻧﻲ اﺳﺖ . 2 «. اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻏﻴﺮاﻛﻨﻮن »: زﻣﺎن اﻓﻌﺎل ﺑﻪ- ﻛﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه ﺑﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ دﻻﻟﺖ دارد و ﺑﺎ زﻣﺎن ﺣﺎل ﻛﻪ زﻣﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮداز اﺳﺖ، ﺗﻔﺎوت دارد. 3 . 3 ﻣﺰرﻋﻪ و ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻜﺎن ﻫﺎي ﻣ ﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺸﺎورز اﺳﺖ ؛ ﻳﻌﻨﻲ « ﮔﺬر ﺑﻪ ﻣﻜﺎن ﮔﻔﺘﻪ اي ». ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺮﻳﺎن اﻧﻔﺼﺎل ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺗﺨﻴﻞ ادﺑﻲ را ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﺳﺎزد و ﺑﺴﺘﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. اﻟﺒﺘﻪ ﮔﺬر از ﺣﺼﺎر ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺰ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﺻﻮرت ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد ؛ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀﻮر ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮداز از ﻣﻮﺿﻊ و ﺟﺎﻳﮕ ﺎه ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ، ﻋﻬﺪه دار ﺗﺤﻘﻖ آن ﺷﻮد. در ﻣﻘﺎﺑﻞ، اﺗﺼﺎل ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﺗﻚ ﺑ ﻌﺪي اﺳﺖ و راﻫﻲ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺟﺴﺖ وﺟﻮي وﺿﻌﻴﺖ اوﻟﻴﻪ ﻧﺪارد. اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ

40 . Presence 41 . Body proper /le corps propre

88 ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ دورة 9 ، ﺷﻤﺎرة 1 (ﭘﻴﺎﭘﻲ 43 )، ﻓﺮو ردﻳﻦ و اردﻳﺒﻬﺸﺖ 1397

اوﻟﻴﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ؛ اﻣﺎ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﺑﺎزﻧﻤﻮدي از « ﻣﻦ، اﻳﻨﺠﺎ، اﻛﻨﻮن » ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﮔﻮﻳﻲ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺣﺼﺎري ﻳﻪ دور ﺧﻮد ﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ. اﮔﺮ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺮ اﺗﺼﺎل ﺑﺎﺷﺪ، ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﺎزﻧﻤﻮدي از « ﺧﻮد » و دﻧﻴﺎي ﺧﻮد اﺳﺖ و در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي ﺑﺮ اﻧﻔﺼﺎل اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﺎزﻧﻤﻮد دﻧﻴﺎﻳﻲ « ﻣﺘﻔﺎوت از ﺧﻮد » اﺳﺖ (ﺷﻌﻴﺮي، 1392 : 20 ـ 31 ). ). ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮدازي ﻳﻚ ﻣﻴﺪان ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﺟﻬﺖ دار و ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﺴﻴﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ دروﻧﻪ ﻫﺎ و ﺑﺮوﻧﻪ ﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ ﺳﺒﺐ ﺧﻠﻖ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻧﻮ و ﻣﺘﻔﺎوت ﺷﻮد.

5 .3- ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻃﻨﺰ ﺑﺴﺘﺮ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻃﻨﺰ زﺑﺎن اﺳﺖ ؛ از اﺑﺰار اﺑﺘﺪاﻳﻲ ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ اﻧﺴﺎن ﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ زﺑﺎن ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻧﻈﺎم ﮔﺴﺘﺮده و ﭘﻴﭽﻴﺪة اﻣﺮوز. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺎرﺑﺮد وﻳﮋة ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي زﺑﺎن ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي ﺧﺎص در ﺑﺎﻓﺖ و ﺳﺎﺧﺘﺎر وﻳﮋه، ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد، ﻣﻲ ﺗﻮان ﻃﻨﺰ را ﮔﻔﺘﻤﺎن داﻧﺴﺖ ؛ ﭼﻮن ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي ﺧﺎصِ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮدازي در ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ ﺑﻴﻦ دروﻧﻪ ﻫﺎ و ﺑﺮوﻧﻪ ﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺧﻠﻖ، ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎ ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﻌ ﻨﺎﻳﻲ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ.

6 3- . اَﺷﻜﺎل رواﻳﻲ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﮔﻔﺘﻤﺎنِ ﭘﻮﻳﺎي ﻃﻨﺰ ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ و ﻛﻨﻜﺎش در زﺑﺎن، ﺑﺴﺘﺮ ﺑﺎزﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻌﻨﺎ را از ﻣﺴﻴﺮ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮدازي ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. ﻳﻜﻲ از ﺑﺴﺘﺮﻫﺎي ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮدازي ، اَﺷﻜﺎل رواﻳﻲ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻳﺎ ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ. ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻫﺎي ادﺑﻲ ﭼﻬﺎر ﻧ ﻈﺎم ﻛﻨﺸﻲ، ﺗﻨﺸﻲ، ﺷﻮﺷﻲ و ﺑﻮﺷﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ: 43 42 ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻛﻨﺸﻲ ﺑﺮ اﺻﻞ ﻛﻨﺸﮕﺮ، ﻛﻨﺶ و ﺗﺼﺎﺣﺐ اﺑﮋة ارزﺷﻲ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﺳﺖ. ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺷﻮِﺷﻲ ﺑﺮ اﺻﻞ ﺣﻀﻮر و راﺑﻄﺔ ﺣﺴﻲ ـ ادراﻛﻲ و ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺷﻮﺷﮕﺮ ﺑﺎ دﻧﻴﺎ، ﺧﻮد و دﻳﮕﺮي ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ. ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺗﻨﺸﻲ 44 ﺑﺮ اﺻﻞ راﺑﻄﺔ ﺳﻴﺎل و ﻃﻴﻔﻲ ﺑﻴ ﻦ دو ﺟﺮﻳﺎن « ﮔﺴﺘﺮه اي » (دﻧﻴﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﺑﻴﺮون از ﻣﻦ) و « ﻓﺸﺎره اي » (دﻧﻴﺎي ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﻋﺎﻃﻔﻲ و دروﻧﻲ) اﺳﺘﻮار اﺳﺖ. ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻮﺷﻲ ﻣﺴﺌﻠﺔ ﺑﻮدن و ﻧﺒﻮدن، ﺣﻀﻮر و ﺳﻠﺐ ﺣﻀﻮر و ﺗﺠﺮﺑﺔ زﻳﺴﺘﻲ را ﻣﺒﻨﺎي ﺣﺮﻛﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ (ﺷﻌﻴﺮي، 1395 : 14 ). ). ﻓﺮﺿﻴﺔ ﻣﺎ در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔ ﻔﺘﻤﺎن ﻃﻨﺰ، ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺸﻲ را ﺑﻪ ﻧﻈﺎم

4342 44 . SensibleActional System System . Tensive system

89 ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺷﻴﺮي و ﻫﻤﻜﺎران ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺎرﻛﺮد ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻃﻨﺰ در ......

ﺗﻨﺸﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ، ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺸﻲ و ﺗﻨﺸﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ روﺷﻨﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ.

.3-6-1 ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻨﺸﻲ ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺸﻲ از اوﻟﻴﻦ ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺑﺴﻂ آن ﺗﺤﻠﻴﻠﮕﺮان ﺑﺴﻴﺎري ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺮاپ، اﺳﺘﺮاوس ، ﮔﺮﻣﺲ و ﺑﺎرت ﻛﻮﺷﻴﺪه .اﻧﺪ وﺟﻪ اﺷﺘﺮاك ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ: ﻫﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎن رواﻳﻲ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﺔ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم « ﻛﻨﺶ » دارد ﻛﻪ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ در ﺗﺤﻮل ﻣﻌﻨﺎ و ﺗﻐﻴﻴﺮ وﺿﻌﻴﺖ اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ وﺿﻌﻴﺖ، ارزش و ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻣﻬﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ. در ﻳﻚ رواﻳﺖ ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻳﺖ ﻛﻨﺸﻲ، ﻛﻨﺸﮕ ﺮان در ﭘﻲ ﺗﺼﺎﺣﺐ « اﺑﮋة ارزﺷﻲ » از ﻃﺮﻳﻖ راﺑﻄﺔ « ﭘﻴﻮﺳﺖ / ﮔﺴﺴﺖ » ﻗﺮار دارﻧﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻳﺎ ﺑﺮاي ﺗﺼﺎﺣﺐ آن وارد ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻛﻨﺸﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ ﺻﺎﺣﺐِ اﺑﮋة ارزﺷﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ؛ اﻣﺎ ﻃﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﻛﻨﺸﻲ و دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﻲ آن را از دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ. ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ، راﺑﻄﺔ ﭘﻴﻮﺳﺖ / ﮔﺴﺴﺖ در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎﻳ ﻲ اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋه اي دارد . در ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻨﺸﻲ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻴﻦ ﻛﻨﺸﮕﺮان رواﺑﻂ ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲ ﺷﻮد و آﻧﭽﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ، ﻗﺪرت ﻣﺠﺎب ﺳﺎزي اﺳﺖ: ﻳﻜﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ دﻳﮕﺮي را ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺬﺑﭙ ﻳﺮد ﻛﻨﺸﻲ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ. ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺎﻣﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان « ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ » ﻧﺎﻣﻴﺪ ؛ ﭼﻮن ﺗﻔﻜﺮ و اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ ﺗﻮ اﻧﺪ ﺑﺎوري را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ و ﺑﺎور دﻳﮕﺮي را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آن ﻛﻨﺪ (ﺷﻌﻴﺮي، 1395 : 17 ـ 22 ). ﻛﻨﺸﮕﺮان در ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻨﺸﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﭽﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮده اﻧﺪ، ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و در ﻫﻤﺎن راﺳﺘﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ؛ زﻳﺮا ارزش ﻣﻮرد ﻧﻈﺮﺷﺎن از ﻧﻮع ارزش ﻫﺎي ﻫﻤﻪ ﺑﺎور اﺳﺖ و ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺼﺎﺣﺐ آن ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً راﻳﺞ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ اﺳﺖ.

3-6-2 . ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺗﻨﺸﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻨﺸﻲ، ﻧﻈﺎم ﺗﻨﺸﻲ ﻗﺮار دارد. « ﺗﻨﺶ » ﻣﺮﻛﺰ اﺻﻠﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ را در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲ ﮔﻴﺮد . دﻳﮕﺮ ﻛﻨﺶ ﻧﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ازﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺗﺎ ﺑﻊ رواﺑﻂ ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ ﻛﻨﺸﮕﺮان ﺑﺮاي ﻣﺠﺎب ﺳﺎزي. ﻛﻨﺶ ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻫﻢ ﺗﻨﻴﺪة ﻛﻨﺸﮕﺮان ﺑﺎ دﻧﻴﺎ و ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﻃﻴﻔﻲ اﺳﺖ. درﻧﺘﻴﺠﻪ ، ﻧﻘﺶ ﻫﺎي ﻛﻨﺸﮕﺮان ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎ و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻫﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد، « اﺑﮋة ارزﺷﻲ » ﺑﻪ دﻧﻴﺎي درون ﻛﻨﺸﮕﺮان واﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻃﻲ ﻓﺮ اﻳﻨﺪي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺣﺴﻲ ـ ادراﻛﻲ ﺑﺮ ﺣﺎﻻت روﺣﻲ و ﻋﺎﻃﻔﻲ آﻧﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد و از آﻧﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد.

90 ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ دورة 9 ، ﺷﻤﺎرة 1 (ﭘﻴﺎﭘﻲ 43 )، ﻓﺮو ردﻳﻦ و اردﻳﺒﻬﺸﺖ 1397

ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ، ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎﺳﺎزي ﺑﺎ ﺟﺮﻳﺎن ﻫﺎي ﻋﺎدي و راﻳﺞ زﺑﺎﻧﻲ ﺗﺰرﻳﻖ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻌﻤﻮل، ارﺗﻘﺎ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ. زﻳﻠﺒﺮﺑﺮگ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ « ﻓﺎﺻﻠﻪ از ﻫﻨﺠ ﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎﺳﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد » (zilberberg, 2012: 17- 36 .) اﻟﺒﺘﻪ ، ﻫﺮج و ﻫﺮج ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻴﺴﺖ ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻴﺰان ﭘﺬﻳﺮيِ ﻣﻮﺟﻪ در ﺣﻮزة ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ. ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﭘﺬﻳﺮي ﺑﺮاي ﻓﻀﺎي ﺗﻨﺸﻲ دو ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻓﺸﺎره اي و ﮔﺴﺘﺮه اي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺳﻮﮔﻴﺮي ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻓﺸﺎره اي ﺑﺮ دروﻧﻪ ﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺣﻀﻮرِ ﻛﻨﺸﮕﺮ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﺳﺖ ؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﮔﺴﺘﺮه اي ﻣﻨﻄﻘﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻮﮔﻴﺮي آن ﺑﺮ دﻧﻴﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ، ﻛﻤﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ، ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎ و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺤﺴﻮس از دو ﺟﻬﺖ ﻓﺸﺎره اي و ﮔﺴﺘﺮه اي ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ و ادراك ﻫﺴﺘﻨﺪ ؛ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﻘﻮﻟﺔ « ﻣﺘﺤﺮك و ﺛﺎﺑﺖ » ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺸﺎره و ﺷﺪت اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﻬﻤﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﻲء ﻣﺘﺤﺮك ﺳﻄﺢ اﻧﺮژي ﺑﺎﻻﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻲء ﺛﺎﺑﺖ دارد و درﻧﺘﻴﺠﻪ ، ، ﻓﺸﺎره اش ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺷﻲء ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﮔﺴﺘﺮه اي اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﻬﻤﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﺧﻼف ﺛﺒﺎت، ﺑﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻳﻚ ﺷﻲء در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﻲ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻣﺘﺪاد ﻣﻜﺎﻧﻲ و ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﺗﻮﺳﻂ آن ﺷﻲء اﺳﺖ ( Fontanille, 2006: 36 ). ). ﻓﻀﺎي ﺗﻨﺸﻲ در ﺑ ﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي از ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻫﻴﺠﺎن ﺗﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻫﻴﺠﺎن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ زﻳﻠﺒﺮﺑﺮگ ﻓ« ﺎﺻﻠﻪ از ﻫﻨﺠﺎر » ﻧﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ. ﻫﺮ اﻣﺮ ﻣﻌﻨﺎدار ﻳﺎ درواﻗﻊ ﻫﺮ « ﻧﺸﺎﻧﻪ » ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻫﺎ ﻳﺎ اﺑﻌﺎد ﻓﺸﺎره اي ـ ﮔﺴﺘﺮه اي اﺳﺖ. ﻓﺸﺎره ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ دروﻧﻲ، درون ـ ادراﻛﻲ و ﻣﻌﺮّف ﺳﻄﺢ ﻣﺤﺘﻮاﺳﺖ و ﮔﺴﺘﺮه ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ ﺑﻴﺮوﻧﻲ، ﺑﺮون ـ ادراﻛﻲ و ﻣﻌﺮف ﺳﻄﺢ ﺑﻴﺎن اﺳﺖ . ﻓﻀﺎي ﺗﻨﺸﻲ ﻣﺤﻞ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪيِ ﻓﺸﺎره ـ ﮔﺴﺘﺮه، درون ـ ﺑﻴﺮون، ﻣﺤﺘﻮ ا ـ ﺑﻴﺎن اﺳﺖ؛ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ـ ﻣﻌﻨﺎﻫﺎ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ و دﻻﻟﺖ ﻣﻔﺼﻞ ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﺷﻮد ( Fontanille, 2006: 38-39 ). ). ﻣﻲ ﺗﻮان از رﻫﻴﺎﻓﺖ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي « ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي » «و اﺗﺼﺎل و اﻧﻔﺼﺎل » ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ اﺑﻌﺎد ﮔﺴﺘﺮه اي و ﻓﺸﺎره اي ﻛﻤﻚ ﮔﺮﻓﺖ. ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﺑﺮﻗﺮاري ﺗﺒﺎدل ﺑﻴﻦ دروﻧﻪ ﻫﺎ و ﺑﺮوﻧﻪ ﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ اﺳﺖ. وﻗﺘﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮداز (ﺟﺴﻤﺎﻧﻪ) ﻣﺎ را ﺑﺎ دروﻧﺔ زﺑﺎن روﺑﻪ رو ﻣﻲ ،ﻛﻨﺪ ﺑﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي (ﻗﺒﺾ) ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﺎ ﺑﺮوﻧﺔ زﺑﺎﻧﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ، ﺑ ﻌﺪ ﮔﺴﺘﺮه اي اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ. ﻫﻨ ﮕﺎم ﺑﺮوز ﻓﺸﺎر ه اﺣﺴﺎس، ادراك و ﻋﻮاﻃﻒ ﻧﻘﺶ ﻓﻌﺎل دارﻧﺪ ؛ اﻣﺎ در ﮔﺴﺘﺮ ه ه ﺗﻌﺪد، ﻛﺜﺮت ﻳﺎ ﻛﻤﻴﺖ ﻧﻘﺶ اﺻﻠﻲ را اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ. ﻓﺸﺎره ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﺳﻮﻳﻲ ﻫﺪاﻳﺖ

91 ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺷﻴﺮي و ﻫﻤﻜﺎران ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺎرﻛﺮد ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻃﻨﺰ در ......

ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻫﺪف ﮔﻴﺮي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ؛ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﮔﺴﺘﺮه ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ درﻳﺎﻓﺖ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي اﺗﺼﺎﻟﻲ « ﻣﻦ، اﻳﻨﺠﺎ، اﻛﻨﻮن ﺑﻪ» دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮﺟﻊ ﺧﻮد ، ﻳﻌﻨﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮداز دارﻧﺪ و از ﺗﻮان ﺣﺴﻲ ادراﻛﻲ و ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺣﺎﺻﻞ از دروﻧﻪ ﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﺑ ﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي ﮔﻔﺘﻤﺎن را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ. در ﻣﻘﺎﺑﻞ، ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي اﻧﻔﺼﺎ ﻟﻲ « او، ﻏﻴﺮاﻳﻨﺠﺎ، ﻏﻴﺮاﻛﻨﻮن » ﺳﺒﺐ ﺗﻌﺪد و ﻛﺜﺮت و اﻓﺰاﻳﺶ ﮔﺴﺘﺮة ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ. ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﺸﺎﻧﻪ ـ ﻣﻌﻨﺎﻫﺎ را در ﻓﻀﺎي ﺗﻨﺸﻲ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ راﺑﻄﺔ ﮔﺴﺘﺮه اي و ﻓﺸﺎره اي روي ﺑ ﺮدار ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﺸﺎن داد. ﺑ ﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﭘﺬﻳﺮي ﺗﻨﺶ ﺿﻌﻴﻒ ﺗﺎ ﻗﻮي روي ﺑ ﺮدار ﻋﻤﻮدي و ﻛﻤﻴﺖ ﺑﻌﺪ ﮔﺴﺘﺮه اي روي ﺑ ﺮدار اﻓﻘﻲ از ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺗﺎ ﺑﺴﻴﻂ ﻗﺎﺑﻞ ﺳﻨﺠﺶ اﺳﺖ:

ﻗﻮي

اي ﻓﻀﺎي ﻫﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪي ﻓﺸﺎرهﺑﻌﺪ ﻓﺸﺎره ﻓﺸﺎره ـ ﮔﺴﺘﺮه

ﺿﻌﻴﻒ

ﺑﺴﻴﻂ ﺑﻌﺪ ﮔﺴﺘﺮه اي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ

ﻣﺤﻮر اﻓﻘﻲ: ﺑ ﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي از ﻣﻴﺰان ﺿﻌﻴﻒ ﺗﺎ ﻗﻮي. ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي: ﺑ ﻌﺪ ﮔﺴﺘﺮه اي از ﻛﻤﻴﻨﺔ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺗﺎ ﺑﻴﺸﻴﻨﺔ ﺑﻴﺴﻂ.

ﻧﻤﻮدار1 ﻃﺮﺣﻮاره ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻨﺸﻲ Figure 1: The Scheme of the tensive process

7 .3- ﺑ ﻌﺪ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در ﮔﻔﺘﻤﺎن و اﻳﺠﺎد ﺑﺎور ﻛﺸﺶ اوﻟﻴﻪ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮداز (ﺟﺴﻤﺎﻧﻪ) ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺣﻀﻮر ﭼﻴﺰي ﺷﻮد ﻳﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن

92 ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ دورة 9 ، ﺷﻤﺎرة 1 (ﭘﻴﺎﭘﻲ 43 )، ﻓﺮو ردﻳﻦ و اردﻳﺒﻬﺸﺖ 1397

ﺣﺴﺎس ﺷﻮد ﻧﺎﺷﻲ از راﺑﻄﺔ ﺣﺴﻲ ـ ادراﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي ﺧﺎص ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن 45 ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺸﺶ اوﻟﻴﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ « ﻓﻀﺎي اﻋﺘﺒﺎ ري » ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آﻳﺪ. در ﺷﺮاﻳﻂ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ ﻓﻀﺎي اﻋﺘﺒﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ « ارزش » در ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻳﺎ از ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻋﺘﺒﺎري ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲ ﺷﻮد ﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺒﺐ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ارزش ﻫﺎﻳﻲ ﻓﺮاﺗﺮ ﻳﺎ ﻓﺮوﺗﺮ از ارزش ﻫﺎي راﻳﺞ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ از ﻗﺒﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺪار ﻧﺒﻮده اﺳﺖ. اﻳﻦ ﻧﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ را ﻛﻪ ﻣﺤﺼﻮل راﺑﻄﻪ اي ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ، ﺣﺴﻲ، ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ و رﺧﺪادي اﺳﺖ، « ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺎورﻣﺪار و ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺮ ﺣﻀﻮر و اﺳﻄﻮره اي » ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ. ﻧﻘﺶ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ در ﺗﺤﻘﻖ ﻓﺮاﻳﻨﺪ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﻫﻤﻴﺖ دارد . ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﻳﻦ ﺷﻴﻮة اﻳﺠﺎد ﺑﺎور، ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺮ ﻋﻮاﻃﻒ و اﺣﺴﺎﺳﺎت آدﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ؛ از اﻳﻦ ،رو ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮداز ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻨﺼﺮي از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻮﺟﻮد در زﺑﺎن را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ و در ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺗﻨﺸﻲ آن را ﺑﺮ اﺳﺎس راﺑﻄﺔ ﺣﺴﻲ ـ ادراﻛﻲ در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻗﺮار دﻫﺪ ﺗﺎ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ارﺟﺎﻋﻲ و ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ راﻳﺞ را ﺑﺮ ﻫﻢ ﺑﺰﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ، در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺟﺮﻳﺎن زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ، ارزش ﻳﺎ ارزش ﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮش را ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ . ﻣﺤﺼﻮل اﻳﻦ ﺳﺮﻛﺸﻲ زﺑﺎﻧﻲ، ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺑﺎورﻫﺎ و ارزش ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ. ﺗﻮﻟﻴﺪات ادﺑﻲ ﻫﻤﻮاره ﺑﻴﻦ آﻧﭽﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﮔﺮاﻳﻲ و ﺗﺤﻮل ﮔﺮاﻳﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ، در ﺗﺐو ﺗﺎب اﻧﺪ. ﻣﻌﻨﺎﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺪم ﺑ ﺮ ﻋﻤﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ؛ ﻳﻌﻨﻲ در ﺣﺎﻓﻈﺔ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﺎﻣﻌﺔ زﺑﺎﻧﻲ، در ﺑﺎﻳﮕﺎﻧﻲ زﺑﺎن و ﻗﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﺎر ﺑﻪ ﺛﺒﺖ رﺳﻴﺪه اﻧﺪ و ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل رﻣﺰﮔﺎن و اﺷﻜﺎل ﺑﻴﺎﻧﻲ زﺑﺎن ﺑﻪ ﺳﺮ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ. .(ﺷﻌﻴﺮي، 1392 : 47 ، 85 ، 140 ، 205 ). ). ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮداز ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻓﺮدي ﮔﻔﺘﻤﺎن، ﻳﺎ اﺷﻜﺎل زﺑﺎﻧﻲ را ﻓﺮا ﻣﻲ ﺧﻮاﻧ ﺪ ، ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻣﻲ ﺳﺎزد و دوﺑﺎره آن ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻳﺎ آن ﻫﺎ را در ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺗﻨﺸﻲ ﺑﺎزﺳﺎزي و دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. وي ﺑﻪ واﺳﻄﺔ اﻳﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ و ﺧﻠﻖ، ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آورد ﻛﻪ از ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ « ﻫﻨﺠﺎرﮔﺮﻳﺰي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ » ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲ ﺷﻮد . اﻳﻦ ﻫﻨﺠﺎر ﮔﺮﻳﺰي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺳﺒﺐ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻣﻌﻨﺎﻫﺎي ﺑﺪﻳﻊ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺟﺮﻳﺎن زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ، ارزش ﻫﺎﻳﻲ دﮔﺮﮔﻮن را در ﮔﻔﺘﻤﺎن ادﺑﻲ ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪ.

4 . روش ﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻮﺳﺘﺎن ﻧﻤﻮد ﺟﻬﺎن آرﻣﺎﻧﻲ ﺳﻌﺪي اﺳﺖ ؛ اﻣﺎ ﺳﻌﺪي در ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ دﻧﻴﺎي واﻗﻌﻲ و

45 . Tensive space

93 ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺷﻴﺮي و ﻫﻤﻜﺎران ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺎرﻛﺮد ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻃﻨﺰ در ......

ﺑﻴﺎن ﻧﮕﺮش ﺧﻮد ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي اﻳﻦ دﻧﻴ ﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ. ﺳﻌﺪي در ﺑﺎب اول ﮔﻠﺴﺘﺎن ، رﻓﺘﺎر ﺣﺎﻛﻤﺎن را ﻫﺪف ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﻳﻜﻲ از ﻫﻨﺮﻣﻨﺪي ﻫﺎﻳﺶ ـ ﻛﻪ ﻃﻨﺰ اﺳﺖ ـ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه اي ﺑﻠﻴﻎ و ﻇﺮﻳﻒ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻧﻤﻲ ﭘﺴﻨﺪد ، اﻧﺘﻘﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و راه ﺻﻼح را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ . در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ از ﻃﻨﺰ در ﺑﺎب اول ﮔﻠﺴﺘﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪي از وﻳﮋﮔﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻮدن و اﺻﻼح اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺟﺮﻳﺎن زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻌﻨﺎي ﻃﻨﺰ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺑﺎرزﺗﺮ و ﻗﻮي ﺗﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺎﻟﺐِ ﻧﮕﺎرش ﮔﻠﺴﺘﺎن ، رواﻳﺖ (ﺣﻜﺎﻳﺖ ﭘﺮدازي) اﺳﺖ، ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﻜﺎﻳﺎت، ﺳﻴﺮ رواﻳﻲ را ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻨﺸﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ ﺑﺮد ؛ اﻣﺎ اوج ﻳﺎ ﺑﺰﻧﮕﺎه ﻃﻨﺰ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻨﺸﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎ در ﻓﻀﺎي ﻓﺸﺎره اي ـ ﮔﺴﺘﺮه اي، ﺑﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻋﺎﻃﻔﻪ در ﻧﻮﺳﺎن اﺳﺖ ، اﻣﺎ اﻳﻦ ﺑ ﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي و ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻃﻨﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻛﻨﺸﮕﺮان ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻌﻨﺎ را ﺑﻪ ﺳﻤﺘﻲ از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ راوي (ﺳﻌﺪي) اﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﮕﺮش اﻧﺘﻘﺎدي او را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﻧﺸﺎن دﻫﺪ و ارزش ﻫﺎي راﻳﺞ را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ . اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲ رود اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻃﻨﺰ را در ﺑﺎب اول ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺳﻌﺪي ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و اﻟﮕﻮ ﻳﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﺗﻨﺸﻲ را د ر ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي اﻳﻦ ﻣﺘﻦ ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪ.

5 . ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻃﻨﺰ در ﺑﺎب اول ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎب ﮔﻠﺴﺘﺎن «، در ﺳﻴﺮت ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن » اﺳﺖ . ﺳﻌﺪي آﻧﭽﻪ را ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺣ ﻜﺎم ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧﺪ ، ﺑﻴﺶ از ﺑﺨﺶ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ، در اﻳﻦ ﺑﺎب آورده اﺳﺖ. ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺳﺨﻦ ﺳﻌﺪي در دﻳﺒﺎﭼﻪ، اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﺣﺎﻛﻢ وﻗ ﺖ ﺷﻴﺮاز « ﻣﻈﻔﺮاﻟﺪﻳﻦ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ زﻧﮕﻲ » (ﺳﻌﺪي، 1377 : 51 ) در ﺳﺎل 656 ق اﻫﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ. اوﺿﺎع ﺷﻴﺮاز از ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ در اﻳﻦ دوره ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ: ﻣﻈﻔﺮاﻟﺪﻳﻦ ﺣﺎﻛﻢ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪي ﺑﻮد، ﻋﻠﻤﺎ و ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان را ﻣﻲ ﻧﻮاﺧﺖ و ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻓﺎرس را از ﺗﺎﺧﺖو ﺗﺎز ﺗﺎز ﻣﻐﻮﻻن در اﻣﺎن ﻧﮕﺎه دارد ؛ ﺑﺮادرش را ﻧﺰد اوﻛﺘﺎي ﻗﺎآن ﻓﺮﺳﺘﺎد و داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮد را ﺗﺤﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ او ﻗﺮار داد ؛ اﻣﺎ درﻋﻮض ، ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪ ﺧﺮاج ﮔﺬار ﻣﻐﻮﻻن ﺷﻮد. ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻓﺎرس ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻬﺮﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﻳﺮان ﻟﮕﺪﻛﻮب ﺳﭙﺎه ﻣﻐﻮل ﻧﺸﺪ ؛ اﻣﺎ ﻣﺸﻜﻼت اﻗﺘﺼﺎدي، ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺘﻴﻼي ﻣﻐﻮﻻن آﺷﻜﺎر ﺷﺪ ، ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺸﻜﻴﺪن رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي ﻛﻢ ﺷﺪ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ رو ﺑﻪ زوال رﻓﺖ ؛ اﻣﺎ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻫﺎي ﮔﺰاف ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻴﻞ اﻳﻠﺨﺎن ﻣﻐﻮل

94 ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ دورة 9 ، ﺷﻤﺎرة 1 (ﭘﻴﺎﭘﻲ 43 )، ﻓﺮو ردﻳﻦ و اردﻳﺒﻬﺸﺖ 1397

ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ (اﺷﭙﻮﻟﺮ، 1351 : 145 ـ 150 ؛ ﭘﻄﺮوﺷﻔﺴﻜﻲ و ﻫﻤﻜﺎران، 1366 : ).12 ﺳﻌﺪي اﻧﺴﺎن آﮔﺎه و ژرف ﺑﻴﻨﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻢ اوﺿﺎع ﻓﺎرس ر ا ﻣﻲ دﻳﺪه ، ﻫﻢ از اﺣﻮال ﻣﺮدم ﺳﺘﻤﺪﻳﺪة ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕﺮ در ﻫﺠﻮم ﻣﻐﻮﻻن ﻣﻄﻠﻊ ﺑﻮده اﺳﺖ . ﺑﺎب اول ﮔﻠﺴﺘﺎن ، ﺷﺎﻫﺪي ﻣﺴﺘﺪل ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎﺳﺖ. ﻣﻐﻮﻻن ﻛﻪ ﺑ ﺎ ﺳﻼح ﻛﺸﺘﺎر و وﺣﺸﺖ ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ، ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺑﺎج ﻫﺎ و ﺧﺮاج ﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ، ﺻﺪاي ﻫﺮ اﻋﺘﺮاﺿﻲ را در ﮔﻠﻮ ﺧﻔﻪ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ . در ﭼﻨﻴ ﻦ زﻣﺎﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل ﺟﻮﻳﻨﻲ « ﻗﺤﻂ ﺳﺎل ﻣﺮوت و ﻓﺘﻮت، روزﺑﺎزار ﺿﻼﻟﺖ و ﺟﻬﺎﻟﺖ، ﻛﺮﻳﻢ ﻓﺎﺿﻞ ﺗﺎﻓﺘﺔ دام ﻣﺤﻨﺖ و ﻟﺌﻴﻢ ﺟﺎﻫﻞ ﻳﺎﻓﺘﺔ ﻛﺎم ﻧﻌﻤﺖ » ( 1387 : 179 ) ﺑﻮد، ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ در ﺑﺎب درﺳﺘﻲ و ﻧﺎدرﺳﺘﻲ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺣﻜﺎم ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺟﺎنِ ﮔﻮﻳﻨﺪه ﺗﻤﺎم ﻣﻲ ؛ﺷﺪ اﻣﺎ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻃﻨﺰ ﺑﻪ ﺳﺒ ﺐ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪي از « زﺑﺎن ﻣﻄﺎﻳﺒﻪ » «و ﻓﺮاﻏﺖ ﺑﺨﺸﻲ » از واﻛﻨﺶ ﺧﺸﻦ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﺮد، ﻟﺬا ﺷﻴﻮه اي اﻣﻦ و ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎد و آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻮد. ﻳﻜﻲ از راه ﻫﺎي اﻳﺠﺎد ﻓﺮاﻏﺖ، اﻧﻔﺼﺎل ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ: « ﻫﺮ ﭼﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ دورﺗﺮ ﻳﺎ ﺧﻴﺎﻟﻲ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ، ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻓﻀﺎي ﻓﺮاﻏﺖ آﺳﺎن ﺗﺮ اﺳﺖ » (ﻣﻮرﻳﻞ، 1393 : 106 ؛) از اﻳﻦ رو ﺳﻌﺪي در ﻃﻨﺰ ﺑﺎ آوردن «ي » ﻧﻜﺮه ﻣﺎﻧﻨﺪ « ﺣﺎﻛﻤﻲ، ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ » ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن را ﺑﻪ دوردﺳﺖ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺮد ﻳﺎ از ﺷﺎﻫﺎﻧﻲ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺎل ﻫﺎﺳﺖ درﮔﺬﺷﺘﻪ ؛اﻧﺪ ﻧﻈﻴﺮ اﻧﻮﺷﻴﺮوان و ﺣﺠﺎج ﻳﻮﺳﻒ. ﺳﻌﺪي از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﻜﺎﻳﺎت، رﻓﺘﺎرﻫﺎي راﻳﺞ در ﻋﺼﺮ و زﻣﺎن ﺧﻮد را ﺛﺒﺖ و ﺿﺒﻂ ﻛﺮده اﺳﺖ و اﻋﺘﺮاض و اﻧﺘﻘﺎد ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اوﺿﺎﻋﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪ، ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش ﺗﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ، اﻣﺎ ﻧﻪ از آن ﻧﻮع ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﺣﺎﻛﻤﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ: « ﻣﻐﻮﻻن ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻠﻢ ﺗﺎرﻳﺦ را ﻛﻪ ﺷﺮح وﻗﺎﻳﻊ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ آﻧﺎن را ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﻲ داﺷﺖ، ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ » (اﺷﭙﻮﻟﺮ، 1351 : 437 ؛) ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ واﻗﻌﻲ ﻛﻪ از وراي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻃﻨﺰ ﻋﻴﻮﺑﻲ را آﺷﻜﺎر ﻛﻣﻲ ﺮد ﻛﻪ در آﺷﻔﺘﮕﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺘﻴﻼي ﻣﻐﻮل، ﮔﺮﻳﺒﺎن ﮔﻴﺮ ﻣﺮدم و ﺣ ﻜﺎم ﺷﺪه ﺑﻮد. ﺳﻌﺪي ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب آﮔﺎﻫﺎﻧﺔ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻃﻨﺰ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮرداري از ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي وﻳﮋه، ارﺗﺒﺎط ﺑﺮوﻧﻪ ـ دروﻧﺔ زﺑﺎﻧﻲ را دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻨﺸﻲ ﺑﺎ ﻛﺎرﻛﺮد ﻓﺸﺎره اي ـ ﮔﺴﺘﺮه اي ﻣﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪ. در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺣﻀﻮر ﺣﺴﻲ ـ ادراﻛﻲ ﻛﻨﺸﮕﺮ و در ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮداز (ﺟﺴﻤﺎﻧﻪ) ﺑﻪ ﺗﻨﺶ ﺑﻴﻦ اﺑﻌﺎد ﻓﺸﺎره اي و ﮔﺴﺘﺮه اي ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ ﻛﻪ ﺑﺮوﻧﻪ ﻫﺎي زﺑﺎن را از دروﻧﻪ ﻫﺎي راﻳﺞ، ﺗﻬﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن دروﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ . ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ، ، ﺳﻌﺪي ﻗﺎدر ﺑﻮد ارزش ﻫﺎي راﻳﺞ و رﻓﺘﺎر ﺷﺎﻫﺎن ﻋﺼﺮ ﺧﻮد را در ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻃﻨﺰ ﺑﻪ ﺑﻮﺗﺔ اﻧﺘﻘﺎد

95 ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺷﻴﺮي و ﻫﻤﻜﺎران ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺎرﻛﺮد ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻃﻨﺰ در ......

ﺑﺴﭙﺎرد ، ﮔﻔﺘﻪ ﻳﺎب را ﺑﻪ ﻗﻀﺎوت ﺑﻨﺸﺎﻧﺪ ﺗﺎ در اﻳﻦ ﻓﻀﺎ ارزش ﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﻪ ﺑﺎور را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﺟﺮﻳﺎن زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻃﻨﺰ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه ﻳﺎ دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ از اﻳﻦ رﻫﮕﺬر ﺷﻨﺎﺧﺖ و دﻳﺪﮔﺎه ﮔﻔﺘﻪ ﻳﺎب درﺑﺎرة ﻣﺼﺎدﻳﻖ اﻳﻦ ارزش ﻫﺎ ﺑﻪ اﺻﻼح و ﺑﻬﺒﻮد ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮد. ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﺑﺎب، ﺳﺨﻦ از ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ اﺳﻴﺮي ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ. ﺳﻌﺪي ﺑﺪون ذﻛﺮ ﻧﺎم ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎ در ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺑﺴﻨﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﮔﻔﺘﻪ ﻳﺎب، ﺧﻮاه در ﻋﺼﺮ ﺳﻌﺪي ، ﺧﻮاه اﻛﻨﻮن، ﺑﻪ راﺑﻄﺔ آن ﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﺪ و ﺧﻮد ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﻀﺎوت ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ. اﺳﻴﺮِ ﻧﺎاﻣﻴﺪ زﻳﺮ ﻟﺐ دﺷﻨﺎم ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ؛ اﻣﺎ وزﻳﺮ ﻧﻴﻚ ﻣﺤﻀﺮ ﺑﻪ ﺟﺎي آن، ﺑﻪ ﮔﻮش ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ: « واﻟْﻜَﺎﻇ ﻤﻴﻦَ اﻟْﻐَﻴﻆَ واﻟْﻌﺎﻓﻴﻦَ ﻋﻦِ اﻟﻨﱠﺎسِ » (آل ﻋﻤﺮان 3/ / 134 ) و ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﭘﺎدﺷﺎه از اﺳﻴﺮ ﺑﮕﺬرد. ﺗﺎ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ، ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻨﺸﻲ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ ؛آﻳﺪ اﻣﺎ وزﻳﺮ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺿﺪ وزﻳﺮ ﻧﻴﻚ ﻣﺤﻀﺮ اﺳﺖ، ﻫﺸﺪار ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ « ﻧﺸﺎﻳﺪ ﺟﺰ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ » و ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻨﺸ ﻲ را ﺑﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻨﺸﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. وزﻳﺮ اول ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ اﺳﻴﺮ را ﻧﺠﺎت دﻫﺪ ؛ اﻣﺎ ﻫﺪف وزﻳﺮ دوم رﺳﻮا ﻛﺮدن اﺳﺖ. ﻫﺮ دو ﻛﻨﺶِ « ﻧﺠﺎت اﺳﻴﺮ » «و رﺳﻮا ﻛﺮدن » در ﺣﺎﻓﻈﺔ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و زﺑﺎﻧﻲ، ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ آﺷﻨﺎ و ﺗﻜﺮارﭘﺬﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﮔﺴﺘﺮه اي ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ؛ اﻣﺎ ﺳﻌﺪي از زﺑﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺨﻨﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑ ﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي را ﺷﺪت ﻣﻲ دﻫﺪ و ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻃﻨﺰ را رﻗﻢ ﻣﻲ زﻧﺪ: « ﻣﺮا آن دروغ وي ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺗﺮ آﻣﺪ ازﻳﻦ راﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﻲ، ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ دروﻏﻲ ﻣﺼﻠﺤﺖ آﻣﻴﺰ ﺑﻪ از راﺳﺘﻲ ﻓﺘﻨﻪ اﻧﮕﻴﺰ » (ﺳﻌﺪي، 1377 : 58 ). اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻨﺸﻲ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﺻﻨﻌﺖ ادﺑﻲ ﺗﻀﺎد ﺑﻴﻦ راﺳﺖ ـ در وغ و ﻓﺘﻨﻪ ـ ﻣﺼﻠﺤﺖ، ﻓﻀﺎﻳﻲ اﻋﺘﺒﺎري و ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﻫﻨﺠﺎر ﻣﻲ ﺳﺎزد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻓﻀﺎ راﺳﺖ ﮔﻮﻳﻲ ﺳﺒﺐ ﻣﺮگ اﺳﻴﺮ و دروغ ﮔﻮﻳﻲ ﺳﺒﺐ ﻧﺠﺎت اﺳﻴﺮ اﺳﺖ. در ﭘﺎد ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺧﻼﻗﻲ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﻳﻢ ﻛﻪ راﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻧﻪ دروغ. « ﭘﺎد ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺜﺒﺖ ﻫﻤﺮاه، ﻧﮕﻬﺒﺎن، ﻫﻢ ﺳﻮ و ﺷﺮﻳﻚ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻳﺎري دﻫﻨﺪه ﻛﻪ داراي ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻣﺸﺨﺺ و از ﻗﺒﻞ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه در ﺳﻄﺢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ » (ﺷﻌﻴﺮي، 1395 : 34 )؛ اﻣﺎ در اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ، اﻋﺘﺒﺎر راﺳﺖ و دروغ ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ، ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﻄﻮره اي ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﺎور ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﻧﺸﺎﻧﻪ رﻓﺘﻪ و ﺑﺎوري ﻧﻮ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ و ﺑ ﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي را ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺷﺪت ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ . .

96 ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ دورة 9 ، ﺷﻤﺎرة 1 (ﭘﻴﺎﭘﻲ 43 )، ﻓﺮو ردﻳﻦ و اردﻳﺒﻬﺸﺖ 1397

ﺑ ﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي: دروﻏﻲ ﻣﺼﻠﺤﺖ آﻣﻴﺰ ﺑﻪ از راﺳﺘﻲ ﻓﺘﻨﻪ اﻧﮕﻴﺰ

ﻗﻮي

اي

ﺑﻌﺪ ﻓﺸﺎره

ﺿﻌﻴﻒ ﺑ ﻌﺪ ﮔﺴﺘﺮه اي: ﻧﺸﺎﻳﺪ ﺟﺰ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ

ﺑﺴﻴﻂ ﺑﻌﺪ ﮔﺴﺘﺮه اي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻧﻤﻮدار 2 : ﻃﺮ ﺣﻮاره ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺻﻌﻮدي Figure 2: The scheme of the ascending process

ﻓﻀﺎي ﺗﻨﺸﻲ در اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ، ﺑﺎ اﻟﮕﻮي اوج ﻓﺸﺎرة ﻋ ﺎﻃﻔﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﺖ: « زﻧﺠﻴﺮة ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﻫﺎ و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻛﻨﺸﮕﺮان ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﮔﺴﺘﺮه اي و ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ، ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﭽﻪ ﻧﻘﻄﺔ اﻧﻔﺠﺎر ﻳﺎ ﺗﻜﺎﻧﺔ ﻧﻬﺎﻳﻲ ـ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻃﻨﺰ اﺳﺖ ـ ﻣﻲ ﺑﺮد » (ﺷﻌﻴﺮي، 1392 : .( .( 37 ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺸﻲ ﺑﻪ « ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﻄﺒﻴﻖ و ﺗﻌﺎﻣﻞ » ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد. « ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻗﺒﻞ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ وﺗﻨﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﺷﻜﺎرﮔﻲ آن ﺗﻨﻬﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر و ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي دوﺟﺎﻧﺒﺔ ﻫﺮ دو ﻃﺮف در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ » (ﺑﺎﺑﻚ ﻣﻌﻴﻦ، 1394 : 48 ). ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ، ﻣﺘﻦ از ﻣﺤﻞ ا ﻧﺘﻘﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع آن ارﺗﻘﺎ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪﻫﺎي راﻳﺞ اﺧﻼﻗﻲ را ﻣﻮرد ﻫﺪف ﻗﺮار دﻫﺪ. « دروﻏﻲ ﻣﺼﻠﺤﺖ آﻣﻴﺰ ﺑﻪ از راﺳﺘﻲ ﻓﺘﻨﻪ اﻧﮕﻴﺰ » از زﺑﺎن ﭘﺎدﺷﺎه، ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﺧﻔﻘﺎن آور اﺳﺘﺒﺪاد اﺷﺎره ﻛﻨﺪ: ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي اﻣﺮ ﻧﻴﻜﻮي ﻧﺠﺎت اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﻣﺠﺒﻮري ﺑﻪ دروغ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮي ؛ ﭼﻮن اﺻﻞ و اﺳﺎس ﻓﻘﻂ « ﻣﻴﻞ ﺷﺎه » اﺳﺖ . . ﺳﻌﺪي در ﺣﻜﺎﻳﺖ ،32 از ﺷﻴﺎدي ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ در ﻣﺤﻀﺮ ﻣ ﻠﻚ ﺧﻮد را ﺷﺎﻋﺮ، ﻋﻠﻮي و ﺣﺞ ﮔﺰار ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ؛ اﻣﺎ ﻧﺪﻳﻤﺎن ﻣﻲ ﻓﻬﻤﻨﺪ، ﭘﺲ ﺷﺎه ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﺑﻪ ﺟﺮم دروغ ﺑﺎﻓﻲ ﻣﺠﺎزاﺗﺶ ﻛﻨﻨﺪ. ﺷﻴﺎد اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ دل ﻣﻠﻚ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آورد: « ﻳﻚ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ در ﺧﺪﻣﺖ ﺑﮕﻮﻳﻢ اﮔﺮ راﺳﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻲ ﺳﺰاوارم،

ﻏﺮﻳﺒــــﻲ ﮔــــﺮت ﻣﺎﺳــــﺖ ﭘــــﻴﺶ آورد دو ﭘﻴﻤﺎﻧــﻪ آب اﺳــﺖ، ﻳــﻚ ﭼﻤﭽــﻪ دوغ

97 ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺷﻴﺮي و ﻫﻤﻜﺎران ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺎرﻛﺮد ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻃﻨﺰ در ......

ﮔـــﺮ از ﺑﻨـــﺪه ﻟﻐـــﻮي ﺷـــﻨﻴﺪي ﺑـــﺒﺨﺶ ﺟﻬــــﺎن دﻳــــﺪه ﺑﺴــــﻴﺎر ﮔﻮﻳــــﺪ دروغ»

(ﺳﻌﺪي، 1377 : )81 )81 وﻗﺘﻲ ﺷﻴﺎد ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت ﺧﻮد ﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ ، ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺸﻲ ﺑﻪ ﺗﻨﺸﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ .ﻛﻨﺪ آ وردن ﺗﻤﺜﻴﻞ در ﺑﻴﺖ ﻧﺨﺴﺖ، ﺑ ﻌﺪ ﮔﺴﺘﺮه اي را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ: ﻏﺮﻳﺐ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻴﺴﺖ! ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﺶ ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺳﻌﺪي از ﻫﻤﻴﻦ ﮔﺰاره ﻛﻪ در ﺑﺎور ﺷﺎه ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ، اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺰﻧﮕﺎه ﻃﻨﺰ را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺳﺎزد: « ﺟﻬﺎن دﻳﺪه ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻮﻳﺪ دروغ » و ﺑ ﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي ﻧ ﺎﮔﻬﺎن اوج ﻣﻲ ﮔﻴﺮد، ﻣﮕﺮ ﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن دﻳﺪه ﺑﺎﻳﺪ راﺳﺖ ﮔﻮ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺷﻴﺎد ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﺑ ﻌﺪ ﮔﺴﺘﺮه اي، ﻗﺪرت ﻣﺠﺎب ﺳﺎزي ﺧﻮد را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ . ﺳﭙﺲ ، ارزش ﻣﻮرد ﻧﻈﺮش را اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ. ﻧﻈﺮ ﺟﺎن ﻣﻮرﻳﻞ، در ﺑﺎب ﻃﻨﺰ ﻣﺆﻳﺪ ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺖ: ﻳﻚ ﺑﺎزﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ از ﺗﺠﺮﺑﺔ ادر اﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺮﻳﻊ در ادراك ﻳﺎ اﻓﻜﺎرﻣﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد ؛ اﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﻴﺞ ﺷﺪن و ﻫﺮاﺳﻴﺪن، ﺑﻪ اﻳﻦ اﻧﺘﻘﺎل ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻓﺮاﻏﺖ ﺑﺨﺶ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ. اﻧﺘﻘﺎل ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻚ آﻣﺎﻳﺶ و ﺿﺮﺑﻪ اﺳﺖ: آﻣﺎﻳﺶ ﻫﻤﺎن ﭘﺲ زﻣﻴﻨﺔ اﻓﻜﺎر و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺎﺳﺖ، ﺿﺮﺑﻪ آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻓﻜﺎر و ﻋﻘ ﺎﻳﺪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ (ﻣﻮرﻳﻞ، 1392 : 91 ـ 93 ، 101 ). ). در اﻳﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه، راﺳﺖ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺑﻲ ﻧﺼﻴﺒﻲ ؛ اﻣﺎ دروغ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻧﺼﻴﺐ ﻳﺎﻓﺘﻦ. ﻫﺪف ﺳﻌﺪي از اﻛﺘﻔﺎ ﺑﻪ ذﻛﺮ ﺻﻔﺖ ﺷﻴﺎد ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺟﻬﺎن دﻳﺪه اي دروغ ﮔﻮ ﻧﻴﺴﺖ و اﻳﻦ، ﻛﺎر ﺷﻴﺎدان اﺳﺖ. اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﭘﻴﺸﻴﻦ، ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻟﮕﻮي اوج ﻓﺸﺎرة ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. در ﺣﻜﺎﻳﺖ 32 ، ﺳﻌﺪي ﻓﻀﺎ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪ اﻧﻮﺷﻴﺮوان ﻣﻲ ﺑﺮد ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﻤﻬﺮ ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺰد ﺷﺎه ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﺖ ؛ اﻣﺎ ﺧﻼف ﺷﺎه ﻧﻈﺮي ﻧﻤﻲ دﻫﺪ ﺗﺎ اﮔﺮ ﺧﻄﺎ ﺷﺪ از ﻋﻮاﻗﺐ ﺑﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﭘﻴﺮوي، در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ. ﺳﻌﺪي از اﻧ ﺘﺨﺎب اﻳﻦ دو ﺷﺨﺼﻴﺖ، دو ﻫﺪف را دﻧﺒﺎل ﻛﺮده اﺳﺖ: اﻳﺠﺎد اﻧﻔﺼﺎل ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﺎﺻﻠﺔ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻋﻬﺪ ﺧﻮد؛ و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﺣﺘﻴﺎط ﺑﺰرﮔﻤﻬﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮي وزﻳﺮ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ. ﺳﻌﺪي ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺸﻲ ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ؛ اﻣﺎ دو ﺑﻴﺖ ﻣﻲ آورد: ﺧـــــﻼف راي ﺳـــــﻠﻄﺎن راي ﺟﺴـــــﺘﻦ ﺑــﻪ ﺧــﻮن ﺧــﻮﻳﺶ ﺑﺎﺷــﺪ دﺳــﺖ ﺷﺴــﺘﻦ اﮔـﺮ ﺧــﻮد روز را ﮔﻮﻳــﺪ ﺷــﺐ اﺳــﺖ اﻳــﻦ ﺑﺒﺎﻳـــﺪ ﮔﻔـــﺘﻦ اﻳﻨـــﻚ ﻣـــﺎه و ﭘـــﺮوﻳﻦ

(ﺳﻌﺪي، 1377 : )81 )81

98 ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ دورة 9 ، ﺷﻤﺎرة 1 (ﭘﻴﺎﭘﻲ 43 )، ﻓﺮو ردﻳﻦ و اردﻳﺒﻬﺸﺖ 1397

ﻗﻮي ﺑﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي: ﺑﺒﺎﻳﺪ ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻨﻚ ﻣﺎه و ﭘﺮوﻳﻦ

اي ﻓﺸﺎرهﺑﻌﺪ ﻓﺸﺎره

ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻌﺪ ﮔﺴﺘﺮه اي: ﺑﻴﺖ اول، اﻋﻼم ﻣﻮﺿﻊ ﺳﻌﺪي ﺑﻌﺪ از رواﻳﺖ

ﺑﺴﻴﻂ ﺑﻌﺪ ﮔﺴﺘﺮه اي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ

ﻧﻤﻮدا 3ر : ﻃﺮﺣﻮاره ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺻﻌﻮدي - ﻧﺰوﻟﻲ Figure 3: The scheme of the ascending-descending process

در ﻧﻤﻮدار 3 اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ را ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان « ﺻﻌﻮدي ـ ﻧﺰوﻟﻲ » ﻧﺎم ﻧﻬﺎد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮداز ﺑﺎ اﺗﺼﺎل ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي ﺧﺎص ﺧﻮد را اﻋﻼم ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. ﺑﻴﺖ ﻧﺨﺴﺖ ﺑ ﻌﺪ ﮔﺴﺘﺮه اي ﻣﻌﻨﺎ را ﺑﺎ ﮔﺰارة آﺷﻜﺎر اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ. ﺑﻴﺖ دوم ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از « ﺻﻨﻌﺖ ﺗﻀﺎد » ﺑﻴﻦ روز ـ ﺷﺐ، ﺑ ﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻃﻨﺰ رﻓﺘﺎر ﺷﺎه را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﺎه روز را ﺷﺐ اﻧﮕﺎﺷﺖ، ﺗﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺪﻣﻲ ﻓﺮاﺗﺮ ﺑﮕﺬاري و ﺑﮕﻮﻳﻲ اﻳﻨﻚ ﻣﺎه و ﭘﺮوﻳﻦ ﭘﻴﺪاﺳﺖ! ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻃﻨﺰ در اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ اوج و ﻓﺮود دارد. اوجِ ﻓﺸﺎره اي را در ﺑﻴﺖ دوم ﺑﺰﻧﮕﺎه ﻃﻨﺰ ﻣﻲ ﺳﺎزد و ﻓﺮود ﻳﺎ ﮔﺴﺘﺮة ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را ذﻛﺮ اﻳﻦ اﺑﻴﺎت ﺷﻜﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ اﻃﺎﻋﺖ از ﺷﺎه، ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺗﻜﺮارﭘﺬﻳﺮ و ﻫﻤﻪ ﺑﺎور اﺳﺖ. در ﺣﻜﺎﻳﺖ 37 ، ﺳﻌﺪي از اﻧﻮﺷﻴﺮوان ﭼﻨﻴﻦ ﻳﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﮋده ﻣﻲ آورﻧﺪ « ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻓﻼن دﺷﻤﻨﺖ را ﺑﺮداﺷﺖ. ﮔﻔﺖ: ﻫﻴﭻ ﺷﻨﻴ ﺪي ﻛﻪ ﻣﺮا ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺖ؟ » ( 1377 : .)83 ﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎر، ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﺷﺎه ﺑﻪ ﻣﺮگ دﺷﻤﻦ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮدن « ﺻﻨﻌﺖ ﺗﻀﺎد » ﺑﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺖ و ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺖ در ﻗﺎﻟﺐ « اﺳﺘﻔﻬﺎم ﺗﺄﻛﻴﺪي » ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺑ ﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ، ، اﻳﺠﺎز و ﻓﺸﺮده ﮔﻮﻳﻲ ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ آﻫﻨﮓ رواﻳﺖ، ﺑﺮ ﻣ ﻴﺰان ﻧﻴﺮوي ﻓﺸﺎره اي اﻓﺰوده و ﺑﻪ - ﻧﻮﻋﻲ ﻛﻮﺑﺶ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه اﺳﺖ. در ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻧﻬﻢ ﻧﻴﺰ ﺳﻌﺪي ﺑﺮاي ﻫﺸﺪار ﺑﻪ ﺷﺎﻫﺎن، ﻣ ﻠﻚ ﭘﻴﺮ و رﻧﺠﻮري را رواﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﮋدة ﻓﺘﺢ ﺑﻪ او ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ؛ اﻣﺎ ﻣﻠﻚ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ: « اﻳﻦ ﻣﮋده ﻣﺮا ﻧﻴﺴﺖ، دﺷﻤﻨﺎﻧﻢ راﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ وارﺛﺎن ﻣﻤﻠﻜﺖ » (ﺳﻌﺪي، 1377 : )65 . ﻣﮋده را از آنِ دﺷﻤﻦ داﻧﺴﺘﻦ و وارﺛﺎن را دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آوردن، ﺗﻨﺎﻗﻀﻲ اﺳﺖ

99 ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺷﻴﺮي و ﻫﻤﻜﺎران ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺎرﻛﺮد ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻃﻨﺰ در ......

ﻛﻪ در ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻃﻨﺰ، ﺑﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺑ ﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي ﺑﻪ ﻛﻤﻚ دروﻧﻪ ﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ و راﺑﻄﺔ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ، زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺎور ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻃﻨﺰ در اﻳﻦ دو ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻧﻴﺰ از اﻟﮕﻮي اوج ﻓﺸﺎرة ﻋ ﺎﻃﻔﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ اﺑﻌﺎد ﮔﺴﺘﺮه اي و ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. در ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﺸﺘﻢ ، دروﻳﺶ ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎ ﺑﻪ ﺷﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻧﺰدﻳﻚ او ﻣﻲ ﮔﺬرد و در ﭘﺎﺳﺦ وزﻳﺮ ـ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻛُ ﺮﻧﺶ ﻓﺮاﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ ـ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ: « ﺗﻮﻗﻊ ﺧﺪﻣﺖ از ﻛﺴﻲ دار ﻛﻪ ﺗﻮﻗﻊ ﻧﻌﻤﺖ از ﺗﻮ دارد » (ﺳﻌﺪي ، 1377 : 80 ). ﺑﻲ ﻧﻴﺎزي دروﻳﺶ ﻫﻢ ﺑ ﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲ ،ﻛﻨﺪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎدﮔﻔﺘﻤﺎن اﺧﻼﻗﻲ او را ﻣﺼﻮن ﻣﻲ دارد ﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدن « ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣ ﺮگ » ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﮔﻔﺘﻤﺎن را ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮة ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ : :

« ﻓـــﺮق ﺷـــﺎﻫﻲ و ﺑﻨـــﺪﮔﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳـــﺖ ﭼـــﻮن ﻗﻀـــﺎي ﻧﺒﺸـــﺘﻪ آﻣـــﺪ ﭘـــﻴﺶ» (ﻫ ﻤﺎن: 80 ) 80 اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ﺑﻪ راﺑﻄﺔ ﺷﺎه و رﻋﻴﺖ، ﮔﻔﺘﻪ ﻳﺎب ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻫﻢ ﻋﺼﺮ ﺳﻌﺪي را ﻏﺎﻓﻞ ﮔﻴﺮ ﻣﻲ ؛ﻛﻨﺪ وﻟﻲ اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺎﺟﺮا ﻧﻴﺴﺖ: « ﻣﻠﻚ را ﮔﻔﺘﺎر دروﻳﺶ اﺳﺘﻮار آﻣﺪ، ﮔﻔﺖ: ﭼﻴﺰي از ﻣﻦ ﺑﺨﻮاه. ﮔﻔﺖ: ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ زﺣﻤﺖ ﻣﻦ ﻧﺪﻫﻲ !» ( ﻫﻤﺎن ﺟﺎ) . .

ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺑﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي: ﺑﻲ ﻧﻴﺎزي دروﻳﺶ: ﺗﻮﻗﻊ ﺧﺪﻣﺖ از ﻛﺴﻲ دار ﻛﻪ ﺗﻮﻗﻊ ﻧﻌﻤﺖ از ﺗﻮ دارد. دوﻣﻴﻦ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺑ ﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي: ﺑﻴﺰاري از ﻟﻄﻒ ﻣ ﻠ ﻚ، ﺑﺰﻧﮕﺎه ﻃﻨﺰ، ﭼﻴﺰي از ﻣﻦ ﺑﺨﻮاه. ﮔﻔﺖ: ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ زﺣﻤﺖ ﻣﻦ ﻧﺪﻫﻲ ! !

ﻗﻮي

اي

ﺑﻌﺪ ﻓﺸﺎره

ﺑ ﻌﺪ ﮔﺴﺘﺮه اي ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺮگ

ﺿﻌﻴﻒ

ﺑﺴﻴﻂ ﺑﻌﺪ ﮔﺴﺘﺮه اي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻧﻤﻮدار 4 : ﻃﺮﺣﻮاره ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ Figure 4: The scheme of the combined process

100 ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ دورة 9 ، ﺷﻤﺎرة 1 (ﭘﻴﺎﭘﻲ 43 )، ﻓﺮو ردﻳﻦ و اردﻳﺒﻬﺸﺖ 1397

ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﺳﺖ از اﻟﮕﻮﻫـﺎي اﻓﺰاﻳﺸـﻲ ـ ﻧﺰوﻟـﻲ ـ ﺻـﻌﻮدي ﻛـﻪ ﺑـﺮ اﺳﺎس ﻧﻮﺳﺎن ﺗﻨﺶ ﺑﻴﻦ اﺑﻌﺎد ﮔﺴﺘﺮه اي و ﻓﺸﺎره اي ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﺳـﻌﺪي ﺑﻌـﺪ از اوﻟـﻴﻦ ﺗﻨﺶ ﻓﺸﺎره اي ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺑﻲ ﻧﻴﺎزي دروﻳﺶ، ﺑﺎ آﻳﺮوﻧﻲ ﻃﻨﺰآﻓﺮﻳﻦ دوﺑـﺎره ﻓﻀـﺎي ﺗﻨﺸـﻲ را ﺑـﻪ ﺳﻤﺖ اوج ﻓﺸﺎرة ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﺸـﺎﻧﺪ: « آﻳﺮوﻧـﻲ ﺗﻀـﺎدﻫﺎي درون ﻣﻌﻨـﺎ را ﮔﺴـﺘﺮش ﻣـﻲ دﻫـﺪ و اﻟﻘﺎﺋﺎت ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ را ﭼﻨﺪوﺟﻬﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ، ﺑﻪ ﻃﻮ ري ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و اﻟﻘﺎﺋﺎت ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻣﺘﻀﺎد ﻫﺴﺘﻴﻢ » (ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ، 1389 : 15 ). دروﻳﺶ ﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻠﻚ، ﺧﻮاﻫﺸﻲ ﻛﻪ ﻧـﺪارد ﻫـﻴﭻ، از وﺟﻮد ﻣﻠﻚ ﻫﻢ آزرده اﺳﺖ. در ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻳﺎزدﻫﻢ، ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎري ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺠﺎج ﻳﻮﺳﻒ ﻃﻠﺐ دﻋﺎي ﺧﻴﺮ از دروﻳﺸﻲ ﻣﺴﺘﺠﺎب اﻟﺪﻋﻮه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ، د ﻋﺎي ﺧﻴﺮ دروﻳﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ: « ﺧﺪاﻳﺎ ﺟﺎﻧﺶ ﺑﺴﺘﺎن! ﮔﻔﺖ: از ﺑﻬﺮ ﺧﺪا اﻳﻦ ﭼﻪ دﻋﺎﺳﺖ؟! ﮔﻔﺖ دﻋﺎي ﺧﻴﺮ اﺳﺖ ﺗﻮ را و ﺟﻤﻠﺔ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را » (ﺳﻌﺪي، 1377 : 67 ). ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻃﻨﺰ در اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺎم ﺣﺠﺎج ﻳﻮﺳﻒ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮن ﺧﻮاري ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮده از اﻧﻔﺼﺎل ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﺑﻬﺮه ﺑﺮده، ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﺳﻌﺔ ﺑﻌﺪ ﮔﺴﺘﺮه اي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺷﺪ ه اﺳﺖ و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﺳﺘﻌﺎرة ﺿﻤﻨﻲ ﺑﻪ اﻳﻠﺨﺎﻧﺎن ﻣﻐﻮل ﺑﺎﺷﺪ. ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺑﺮﻫﻢ زدن ﻫﻨﺠﺎر و ﺷﺘﺎب ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ آﻫﻨﮓ رواﻳﺖ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﺪرت ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲِ دروﻳﺶ، ﻣﻮﺟﺐ ﻫﺪاﻳﺖ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اوج ﻓﺸﺎره اي و ﺧﻠﻖ ﺑﻌﺪ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد. دﻋﺎي ﺧﻴﺮ دروﻳﺶ در اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺮگ ﺣﺠﺎج ﻳﻮﺳﻒ! ﺧﺎرج از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن، ﻣﺼﺪاق دﻋﺎي ﺧﻴﺮ، ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ؛ اﻣﺎ در ﺟﺮﻳﺎن اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ، ﻣﺼﺪاق دﻋﺎي ﺧﻴﺮ دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻃﻨﺰ را ﻣﻲ ﺳﺎزد. ﭘﺸﺘﻮاﻧﺔ ﺑﺎور دروﻳﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺎﻫﺎﻧﻲ، ﻫﺪاﻳﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻓﻘﻂ ﻣﺮگ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻢ آن ﻫﺎ را ﻧﺠﺎت دﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را. ﺣﻜﺎﻳﺖ دوازدﻫﻢ اﻳﻦ ﻃﻮر آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد: « ﻳﻜﻲ از ﻣﻠﻮك ﺑﻲ اﻧﺼﺎف، ﭘﺎرﺳﺎﻳﻲ را ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ از ﻋﺒﺎدت ﻫﺎ ﻛﺪام ﻓﺎﺿﻞ ﺗﺮ اﺳﺖ؟» (ﺳﻌﺪي، 1377 : 67 ). از آﻏﺎز ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺑﺎ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺗﻨﺎﻗﺾ، ﺑﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي روﻧﺪ ﺻﻌﻮدي ﻣﻲ ﮔﻴﺮد: ﻣﻠﻚ ﺑﻲ اﻧﺼﺎف را ﭼ ﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت؟ آن ﻫﻢ ﻓﺎﺿﻞ ﺗﺮﻳﻨﺶ! ﭘﺎﺳﺦ ﭘﺎرﺳﺎ ﻛﻮﺗﺎه، آﺷﻜﺎر و ﻏﺎﻓﻞ ﮔﻴﺮﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ: « ﺧﻮاب ﻧﻴﻤﺮوز ﺗﺎ در آن ﺧﻠﻖ را ﻧﻴﺎزاري » ( ﻫﻤﺎن ﺟﺎ ). اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻋﺒﺎدت ﻛﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺪار ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﺧﻮاب؛ اﻣﺎ در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن، دروﻧﺔ زﺑﺎﻧﻲ « ﻋﺒﺎدت » دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲ ﺷﻮد؛ ﭼﻮن ﻣﻠﻚ ﺗﻤﺎم وﻗﺖ ﻣﺸﻐﻮل آزا ر ﺧﻠﻖ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﺑﺪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊِ ﺧﻠﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻃﻨﺰ در اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ، از ﻧﻮع اوج ﻓﺸﺎرة ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻳﺎ ﺻﻌﻮدي

101 ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺷﻴﺮي و ﻫﻤﻜﺎران ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺎرﻛﺮد ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻃﻨﺰ در ......

اﺳﺖ. ﺳﻌﺪي در ﻧﻜﻮﻫﺶ رواﺑﻂ ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﺔ اﻓﺮاد در درﺑﺎر ﺣﺎﻛﻤﺎن، ﺑﻨﺪه اي را رواﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﺮﻳﺰد، وﻗﺘﻲ او را ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻣﻲ آورﻧﺪ، ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻏﺮﺿﻲ ﻛﻪ وزﻳﺮ ﺑﺎ او دارد، ﺑﻪ ﻣﺮگ ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲ ﺷﻮد. ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻛﻨﺶ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آﻳﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻨﺪه ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت ﺗﺪﺑﻴﺮي ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﺪ: « ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آﻧﻜﻪ ﭘﺮوردة ﻧﻌﻤﺖ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪاﻧﻢ، ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﻛﻪ در ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺧﻮن ﻣﻦ ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻳﻲ. اﮔﺮ ﺑﻲ ﮔﻤﺎن اﻳﻦ ﺑﻨﺪه را ﺑﺨﻮاﻫﻲ ﻛﺸﺖ ﺑﻪ ﺗﺄوﻳﻠﻲ ﺷﺮﻋﻲ ﺑﻜﺶ ﺗﺎ در ﻗﻴﺎﻣ ﺖ ﻣﺄﺧﻮذ ﻧﺒﺎﺷﻲ. ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺖ: ﺗﺄوﻳﻞ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟» ( ﻫﻤﺎن: 76 ). ﺗﻨﻬﺎ راه ﻧﺠﺎت ﺑﻨﺪه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺎه ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ. ﭘﺲ، ﺑﺮاي دﻓﺎﻋﻴﺎت ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﭘﺎدﮔﻔﺘﻤﺎن « ﻣﺠﺎزات اﻟﻬﻲ در ﻗﻴﺎﻣﺖ » ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﺟﻠﺐ ﻣﻴﻞ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻲ ﺷﺎه « ﻗﺪرت ﻣﺠﺎب ﺳﺎزي » ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آورد. ﭘﺎدﺷﺎه ﻛﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ دم ﺑ ﺎ ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﺳﻜﻮت اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ، ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺨﻦ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺷﻨﻮد ﺑﻪ ﺗﺄوﻳﻞ ﺑﻨﺪه ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. ﭘﺎﺳﺦ زﻳﺮﻛﺎﻧﺔ ﺑﻨﺪه، ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻨﺸﻲ را در ﻣﻌﻨﺎي ﻃﻨﺰ از زاوﻳﻪ اي رﻗﻢ ﻣﻲ زﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﻜﺮش را ﻣﻲ ﻛﺮد و ﻧﻪ وزﻳﺮي ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﺮدن ﺑﻨﺪه را داﺷﺖ: « اﺟﺎزت ﻓﺮﻣ ﺎي ﺗﺎ وزﻳﺮ را ﺑﻜﺸﻢ! آﻧﮕﻪ ﻓﺮﻣﺎي ﺗﺎ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻗﺼﺎص ﺑﻜﺸﻨﺪ. ﻣﻠﻚ ﺑﺨﻨﺪﻳﺪ. وزﻳﺮ را ﮔﻔﺖ ﭼﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻲ؟ » ( ﻫﻤﺎن ﺟﺎ ). اوج ﺑﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي ﺑﺎ ﻛﻨﺶ ﻏﺎﻓﻞ ﮔﻴﺮﻛﻨﻨﺪة ﺑﻨﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻔﺘﻤﺎن را ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻤﻨﺎ از ﺷﺎه، ﺑﻪ ﻗﺼﺎص ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ دﻫﺪ ﺗﺎ وزﻳﺮ را از ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻗﺪرت، ﺑﻪ ﺿﻌﻒ ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ. ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﭘﺎﺳﺦ وزﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ وزﻳﺮ ﻫﻢ از ﻫﻤﺎن راﻫﻲ ﻣﻲ رود ﻛﻪ ﺑﻨﺪه رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﻮﻓﻖ ﻣﻲ ﺷﻮد؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺨﻦ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺘﻦ: « ﺑﻪ ﺻﺪﻗﺔ ﮔﻮر ﭘﺪرت اﻳﻦ ﺷﻮخ دﻳﺪه را رﻫﺎ ﻛﻦ ﺗﺎ ﻣﺮا در ﺑﻼﻳﻲ ﻧﻴﻔﻜﻨﺪ » ( ﻫﻤﺎن ﺟﺎ ). ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ، ﺑﺰﻧﮕﺎه ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻃﻨﺰ ﺑﺎ ﻛﻨﺶ ﺑﻨﺪ ه ﺑﻪ اوج ﻓﺸﺎره ﻣﻲ رﺳﺪ؛ اﻣﺎ ﻛﻨﺶ وزﻳﺮ، ﻣﺴﻴﺮ ﻓﺮاﻳﻨﺪ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﮔﺴﺘﺮة ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ « ﺻﺪﻗﻪ » ﻣﻲ آورد و ﻧﺠﺎت ﺑﻨﺪه را ﻣﻴﺴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ:

102 ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ دورة 9 ، ﺷﻤﺎرة 1 (ﭘﻴﺎﭘﻲ 43 )، ﻓﺮو ردﻳﻦ و اردﻳﺒﻬﺸﺖ 1397

1 . اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻌﺪ ﮔﺴﺘﺮه اي: ﺑﻪ ﺗﺄوﻳﻠﻲ ﺷﺮﻋﻲ ﺑﻜﺶ ﺗﺎ در ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﺄﺧﻮذ ﻧﺒﺎﺷﻲ. 2 . ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻮﺿﻊ ﺑﻨﺪه از ﻋﺠﺰ ﺑﻪ ﻗﺼﺎص، ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻓﺸﺎرة ﻃﻨﺰ:

اﺟﺎزت ﻓﺮﻣﺎي ﺗﺎ وزﻳﺮ را ﺑﻜﺸﻢ! آﻧﮕﻪ ﻓﺮﻣﺎي ﺗﺎ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻗﺼﺎص ﺑﻜﺸﻨﺪ . 2 ﻗﻮي

3 . ارزش ﺻﺪﻗﻪ، اﻓﺖ ﻓﺸﺎره: ﺑﻪ ﺻﺪﻗﺔ ﮔﻮر ﭘﺪرت اﻳﻦ ﺷﻮخ دﻳﺪه را رﻫﺎ ﻛﻦ. اي

ﺑﻌﺪ ﻓﺸﺎره ﻓﺸﺎره

3 1 ﺿﻌﻴﻒ 4 . ﻧﺠﺎت ﺑﻨﺪه

ﺑﺴﻴﻂ ﺑﻌﺪ ﮔﺴﺘﺮه اي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ

ﻧﻤﻮدار 5 : ﻃﺮﺣﻮاره ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ Figure 5: The scheme of the combined process

ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻌﻨﺎي ﻃﻨﺰ در ﻓﻀﺎي ﺗﻨﺸﻲ ﺑﻴﻦ اﺑﻌﺎد ﻋﺎﻃﻔﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﻮﺳﺎن دارد. ﭘﻴﺶ زﻣﻴﻨﺔ ﺑﺎور ﮔﻔﺘﻪ ﻳﺎب ﺑ ﻌﺪ ﺷﻨﺎﺧ ﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اوج ﮔﻴﺮي ﺑ ﻌﺪ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺰﻧﮕﺎه ﻃﻨﺰ را ﺑﺎ اراﺋﺔ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ و اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻮ در ﻧﮕﺮش وﻳﮋ ه و ﻣﺤﺼﻮل ﺑ ﻌﺪ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮداز ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎورﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺑﺎورﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. ﺑﻪ ﺟﺰ ﺣﻜﺎﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪ، ﺳﻌ ﺪي در ﺧﻼل ﺣﻜﺎﻳﺎت دﻳﮕﺮ ﻫﻢ از ﻃﻨﺰ ﺑﻬﺮه ﺑﺮده اﺳﺖ ؛ ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ « ده دروﻳﺶ در ﮔﻠﻴﻤﻲ ﺑﺨﺴﺒﻨﺪ و دو ﭘﺎدﺷﺎه در اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻧﮕﻨﺠﻨﺪ » (ﺳﻌﺪي، 1377 : 60 ) ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻨﺸﻲ در ﺣﻜﺎﻳﺎت ﭘﻴﺸﻴﻦ اﺳﺖ.

5 . ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي در ﺣﻜﺎﻳﺎت ﮔﻠﺴﺘﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮداز (ﺳﻌﺪي) ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻃﻨﺰ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮرداري از ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي وﻳﮋه ، ، ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺮوﻧﻪ ـ دروﻧﺔ زﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﭘﺮدازد: ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﺣﻀﻮر ﺣﺴﻲ ـ ادراﻛﻲ

103 ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺷﻴﺮي و ﻫﻤﻜﺎران ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺎرﻛﺮد ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻃﻨﺰ در ......

ﻛﻨﺸﮕﺮ، ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﻫﺎ را از ﻣﻌﻨﺎﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ و راﻳﺞ ﺗﻬﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؛ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎ را از ﻛﻨﺶ ﻣﺤﻮري ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗ ﻨﺸﻲ ﺑﺎ ﻛﺎرﻛﺮد ﻓﺸﺎره اي - ﮔﺴﺘﺮه اي ﻣﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪ. در اﻳﻦ ﻓﻀﺎ ارزش ﻫﺎي ﻫﻤﻪ ﺑﺎور ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﺟﺮﻳﺎن زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه و دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ، ﺑﺎ ﻛﻤﻚ اﻧﻔﺼﺎل ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ از اﺷﺨﺎص و ﻣﻜﺎن ﻫﺎﻳﻲ دور و ﻧﺎﺷﻨﺎس ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺗﺎ از واﻛﻨﺶ ﺧﺸﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻳﺎب ﺑﭙﺮﻫﻴﺰد. ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻃﻨﺰﻫﺎي ﺣﻮزة ادﺑﻴﺎت از اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ؛ ﻣﺜﻞ اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ از رﺳﺎﻟﺔ دﻟﮕﺸﺎ : : « ﺧﻄﻴﺒﻲ را ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ ﻣﻦ ﻣﺮدي ﺧﻄﻴﺒﻢ، ﻣﺮا ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﭼﻪ ﻛﺎر اﺳﺖ! » (زاﻛﺎﻧﻲ، 1999 : 303 .) ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﻄﻴﺐ، در ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻳﺎب ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ؛ اﻣﺎ در اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻮﺟﺰ، ﻣﻌﻨﺎ د ﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻛﻨﺸﮕﺮ از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﺧﻄﻴﺐ ﺑﻮدن ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ را دارد، ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ: « ﻣﻦ ﻣﺮدي ﺧﻄﻴﺒﻢ، ﻣﺮا ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﭼﻪ ﻛﺎر اﺳﺖ؟ » ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻮ ، ﺑ ﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي (ﻋﺎﻃﻔﻲ، دورﻧﻲ) اوج ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺑﺎ ﺷﺘﺎب در ﻫﻤﻴﻦ ﻓﻀﺎي ﺗﻨﺸﻲ ، ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺎزه اي ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻪ ﻳﺎب ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻄﻴﺐ و اﻣﺜﺎل او، ﺑﺪون اﻋﺘﻘﺎد و ﻛﺮدار از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻓﻘﻂ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ! درﻧﺘﻴﺠﻪ، ﺑ ﻌﺪ ﮔﺴﺘﺮه اي و ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ اي در ﻣﺎﻫﻴﺘﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ « ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻄﻴﺒﺎن! » » اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺲ زﻣﻴﻨﺔ ﮔﺴﺘﺮه اي، ﻫﻢ ﻧﻴ ﺮوي ﻣﺠﺎب ﺳﺎزي را در رواﻳﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ ، ﻫﻢ ﺑﺴﺘﺮ ﺑﺰﻧﮕﺎه ﻃﻨﺰ و ﻏﺎﻓﻞ ﮔﻴﺮي ﮔﻔﺘﻪ ﻳﺎب را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اوج ﮔﻴﺮي ﺑ ﻌﺪ ﻓﺸﺎره اي اﺳﺖ و از ﺳﻮي ﺟﺮﻳﺎن زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺗﻘﻮﻳﺖ و ﺗﻐﺬ ﻳﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد . در ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻋﺒﻴﺪ « ﭘﺮﺳﺶ اﻧﻜﺎري » اﻳﻦ ﻧﻘﺶ را اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ؛ﻛﻨﺪ ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺸ ﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﻄﻴﺐ را از ﺑﺎﻓﺖ راﻳﺞ زﺑﺎﻧﻲ ﺟﺪا ﻛﺮده و در ﺑﺎﻓﺘﻲ دﮔﺮﮔﻮن ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻣﺘﻔﺎوت « ﻣﺮا ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﭼﻪ ﻛﺎر اﺳﺖ؟ » ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﺮﻗﺮاري ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ از ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي ﻣﺘﻔﺎوت، ﻧﮕﺮﺷﻲ ﻧﻮ را ﺑﻪ اﻣﻮر راﻳﺞ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. اﻳﻦ ﻧﮕﺮش در ﻓﻀﺎي ﺗﻨﺸﻲ ﻃﻨﺰ، ﻧﻮﻋﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﻄﻮره اي ﻳﺎ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ را اراﺋﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎور ﻋﺎدي و راﻳﺞ را ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ارزش ﻫﺎي ﺗﺎزه ﻣﻲ ﺳﺎزد ﻛﻪ ﺑﺎ ارزش ﻫﺎي ﻫﻤﻪ ﺑﺎور ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ. ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ وﻳﮋﮔﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻮدن ﻃﻨﺰ آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻋﺘﺮاض ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮداز را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ. ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺮداز ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﮋي و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪي اﺳﺖ، ﻣﻮﺿﻊ ﺣﺴﺎس دارد و اﻳﻦ را در ﻃﻨﺰ ﺑﺎ ﻫﺪف اﺻﻼح رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﻧﺴﺎن و ﺟﺎﻣﻌﻪ آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ، ﻣﺘﻦ از ﻣﺤﻞ اﻧﺘﻘﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع آن ارﺗﻘﺎ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪﻫﺎي راﻳﺞ اﺧﻼﻗﻲ را ﻣﻮرد ﻫﺪف ﻗﺮار دﻫﺪ. ﺳﻌﺪي در ﺑﺎب اول ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺑﺮاي

104 ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ دورة 9 ، ﺷﻤﺎرة 1 (ﭘﻴﺎﭘﻲ 43 )، ﻓﺮو ردﻳﻦ و اردﻳﺒﻬﺸﺖ 1397

ﺑﻴﺎن اﻋﺘﺮاض و اﻧﺘﻘﺎد ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻜﺎم ﺟﺎﻣﻌﻪ، ﮔﻔﺘﻤﺎن ادﺑﻲ ﻃﻨﺰ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ، ﺑﻲ آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﭙﺮدازد، در ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﭘﻮﻳﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺟﺮﻳﺎن زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻳﺎب را ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻓﺮا ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ، او را ﺑﻪ ﻗﻀﺎوت ﻣﻲ ﻧﺸﺎﻧﺪ و ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ واﻗﻌﻴﺖ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺣﻜﺎم ﺑﺎ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﭼﻘﺪر ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد. ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻃﻨﺰ در ﺳﺮاﺳﺮ ﮔﻠﺴﺘﺎن و دﻳﮕﺮ آﺛﺎر ادﺑﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺖ . اﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ روش ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ، ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻓﺮاﮔﻴﺮﺗﺮ در ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻛﻨﻜﺎش و ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ.

6 . ﭘﻲ ﻧﻮﺷﺖ ﻫﺎ ﻫﺎ 1. satire 2. sémiotique du discourse /semiotics of discourse 3. école de Paris 4. interactive a. discourse 5. position 6. expression 7. content 8. action system 9. tensive proces 10. contractive-dilative 11. perceptive 12. subject 13. enunciator 14. value 15. aesthetics 16. facetiae 17. Lampoon 18. Humor 19. irony 20. exaggeration 21. ridicule 22. criticize 23. or (ﻣﺘﻮﻟﺪ 1939 ، روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎر ﻃﻨﺰﻧﻮﻳﺲ و اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎه اﺳﺘﻮﻧﻲ ﻧﻴﻮﻳﻮرك) David Bouchier .24 25. structuralism 26. Ferdinand de saussure

105 ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺷﻴﺮي و ﻫﻤﻜﺎران ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺎرﻛﺮد ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻃﻨﺰ در ......

27. Louis Hjelmslev 28. Roland Barthes 29. Algirdas Julien Greimas 30. J. Fontanille 31. énonciataire 32. semantic structure 33. discourse analysis 34. linguistics 35. enonciation 36. position 37. conjunction 38. disjunction 39. presence 40. body proper /le corps propre 41. actional system 42. sensible system 43. tensive system 44. tensive space 7 . ﻣﻨﺎﺑﻊ • اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ ﭘﻮر، زﻫﺮا ( 1389 ). « ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻃﻨﺰآﻣﻴﺰ در ﻛﻼم ﺳﻌﺪي و ذﻛﺮ ﭘﺎره اي از ﻧﻜﺎت روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ». ﻧﺎﻣﺔ ﭘﺎرﺳﻲ . ش 52 . ﺻﺺ ـ5 24 . • اﺷﭙﻮﻟﺮ، ﺑﺮﺗﻮﻟﺪ ( 1351 ). ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻐﻮل در اﻳﺮان . ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﺤﻤﻮد ﻣﻴﺮآﻓﺘﺎب. ﺗﻬﺮان: ﺑﻨﮕﺎه ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻧﺸﺮ ﻛﺘﺎب. • اﺻﻼﻧﻲ، ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ( 1394 ). ﻓﺮﻫﻨﮓ واژﮔﺎن و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻃﻨﺰ. وﻳﺮاﻳ ﺶ ﺟﺪﻳﺪ. ﺗﻬﺮان: ﻣﺮوارﻳﺪ. • اﷲ دادي، ﻃﺎﻫﺮه ( 1392 ). ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﺒﻚ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻃﻨﺰ ﺷﺎﻋﺮان ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺮا و ﺷﺎﻋﺮان ﺻﻮﻓﻲ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ آﺛﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺮاﻳﺎن " ﺳﻌﺪي، اﻧﻮري، ﻋﺒﻴﺪ" و ﺷﺎﻋﺮان ﺻﻮﻓﻲ " ﺳﻨﺎﻳﻲ، ﻋﻄﺎر، ﻣﻮﻟﻮي" . ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻣﺔ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ. رﺷﺘﺔ زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ. داﻧﺸﮕﺎه ﺧﻮارزﻣﻲ. • اﻧﻮﺷﻪ، ﺣﺴﻦ ( 1376 ). ﻓﺮﻫﻨﮕﻨﺎﻣﺔ ادﺑﻲ ﻓﺎرﺳﻲ . ﺗﻬﺮان: وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﻲ. • ﺑﺎﺑﻚ ﻣﻌﻴﻦ، ﻣﺮﺗﻀﻲ ( 1394 ). ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﺗﺠﺮﺑﺔ زﻳﺴﺘﻪ. 1چ . ﺗﻬﺮان: ﺳﺨﻦ.

106 ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ دورة 9 ، ﺷﻤﺎرة 1 (ﭘﻴﺎﭘﻲ 43 )، ﻓﺮو ردﻳﻦ و اردﻳﺒﻬﺸﺖ 1397

• ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ، زﻫﺮا ( 1389 ). « آﻳﺮوﻧﻲ و ﺗﻔﺎوت آن ﺑﺎ ﻃﻨﺰ و ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﻼﻏﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ». زﺑﺎن و ادب ﭘﺎرﺳﻲ . ش 45 . ﺻﺺ 9 ـ .36 .36 • ﺑﻬﺰادي اﻧﺪوﻫﺠﺮدي، ﺣﺴﻴﻦ ( 1381 ). ﻃﻨﺰ و ﻃﻨﺰﭘﺮدازي در اﻳﺮان: ﭘﮋوﻫﺸﻲ در ادﺑﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، ﺳﻴﺎﺳﻲ، اﻧﺘﻘﺎدي، ﻋﻠﻞ رواﻧﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ . ﺗﻬﺮان: ﺻﻨﺪوق. • ﭘﺰﺷﻜﺰاد، اﻳﺮج ( 1381 ). ﻃﻨﺰ ﻓﺎﺧﺮ ﺳﻌﺪي . ﺗﻬﺮان: ﺷﻬﺎب. • ﭘﻄﺮوﺷﻔﺴﻜﻲ، اﻳﻠﻴﺎ ﭘﺎوﻟﻴﭻ و ﻫﻤﻜﺎران ( 1366 ). ﺗﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان در دورة ﻣﻐﻮل . ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻳﻌﻘﻮب آژﻧﺪ. ﺗﻬﺮان: اﻃﻼﻋﺎت. • ﺟﻮﻳﻨﻲ، ﻋﻼءاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻄﺎﻣﻠﻚ ( 1387 ). ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎي . ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺴﺨﺔ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺰوﻳﻨﻲ. ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎﺗﻤﻲ. چ 1 . ﺗﻬﺮان: ﻋﻠﻢ. • ﺧﺎﻗﺎﻧﻲ، اﻓﻀﻞ اﻟﺪﻳﻦ ( 1375 ). دﻳﻮان . ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﻣﻴﺮ ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﻛﺰازي. ﺗﻬﺮان: ﻧﺸﺮ ﻣﺮﻛﺰ. • دو ﻟﺖ آﺑﺎدي، آرش و ﻣﻮﺳﻲ داﻣﻦ ﻛﺶ ( 1391 ). « ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﻼﻏﺖ در ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺳﺎزي ﻃﻨﺰ ﮔﻠﺴﺘﺎن » . ﺑﻬﺎر ادب . دور ة 5 . ش 3 ( ).17 ﺻﺺ 157ـ 173 . . • دﻫﺨﺪا، ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ ( 1377 ). ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪ . ﺗﻬﺮان: ﻣﺆﺳﺴﺔ ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﺔ دﻫﺨﺪا. • زاﻛﺎﻧﻲ، ﻋﺒﻴﺪاﷲ ( 1999 ). ﻛﻠﻴﺎت ﻋﺒﻴﺪ زاﻛﺎﻧﻲ. ﻣﺼﺤﺢ ﻣﺤﻤﺪﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﺠﻮب. ﻧﻴﻮﻳﻮر ك: ﻛﺘﺐ اﻳﺮاﻧﻲ (Bibliotheca Persica) • ﺳﻌﺪي ﺷﻴﺮازي، ﻣﺼﺢ اﻟﺪﻳﻦ ( 1377 ). ﮔﻠﺴﺘﺎن . ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﻮﺿﻴﺢِ ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﻳﻮﺳﻔﻲ. چ 5 . ﺗﻬﺮان: ﺧﻮارزﻣﻲ. • ﺳﻠﻴﻤﺎﻧﻲ، ﻣﺤﺴﻦ ( 1391 ). اﺳﺮار و اﺑﺰار ﻃﻨﺰﻧﻮﻳﺴﻲ. ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ داﺳﺘﺎﻧﻤﺎن را ﻃﻨﺰآﻣﻴﺰ ﻛﻨﻴﻢ؟. دﻳﻮﻳﺪ ﺑﻮﭼﺌﻴﺮ. ﺗﻬﺮان: ﺳﻮرة ﻣﻬﺮ. • ﺷﻌﻴﺮي، ﺣﻤﻴﺪرﺿﺎ ( 1391 ). ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻮﻳﻦ . چ 3 . ﺗﻬﺮان: ﺳﻤﺖ. • ______( 1392 ). ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﻔﺘﻤﺎن . چ 3 . ﺗﻬﺮان: ﺳﻤﺖ. • ______( 1395 ). ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ادﺑﻴﺎت . چ 1 . ﺗﻬﺮان: داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس. • ﺷﻴﺮي، ﻗﻬﺮﻣﺎن ( 1377 «)، راز ﻃﻨﺰآوري ». ﺳ ﻨﺠﺶ و ﭘﮋوﻫﺶ . ش 13 - 14 . ﺻﺺ 200 - . . 216

107 ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺷﻴﺮي و ﻫﻤﻜﺎران ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺎرﻛﺮد ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻃﻨﺰ در ......

• ﺷﻔﻴﻌﻲ ﻛﺪﻛﻨﻲ، ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ( 1384 ). « ﻃﻨﺰ ﺣﺎﻓﻆ ». ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﺔ ﺣﺎﻓﻆ . ش 19 . ﺻﺺ ـ39 42 . . 42 • ﺻﻼﺣﻲ، ﻋﻤﺮان ( 1381 ). ﻃﻨﺰآوران اﻣﺮوز اﻳﺮان . چ 7 . ﺗﻬﺮان: ﻣﺮوارﻳﺪ. • ﻗﻮام، اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ و ﻧﻴﻤﺎ ﺗﺠﺒﺮ ( 1388 ). « واژة ﻃﻨﺰ ﭼﮕﻮﻧﻪ و از ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ اﺻﻄﻼح ﺷﺪ؟ ». ﺗ ﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت. ش 62 . ﺻﺺ 167 ـ 188 . . • ﻛﺮﻣﻲ، ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ و ﻫﻤﻜﺎران ( 1388 ). « ﭘﮋوﻫﺸﻲ در ﺗﺌﻮري و ﻛﺎرﻛﺮد ﻃﻨﺰ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ». ﻣﺘﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ ادب ﻓﺎرﺳﻲ . د 45 . ش 1 . ﺻﺺ ـ1 16 . . 16 • ﻣﺠﺎﺑﻲ، ﺟﻮاد ( 1358 ). ﻳﺎدداﺷﺖ ﻫﺎي ﺑﺪون ﺗﺎرﻳﺦ . ﺗﻬﺮان: اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ. • ﻣﺤﻤﺪي ﻛﻠﻪ ﺳﺮ، ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ و ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﻲ ﺧﺰاﻧﻪ دارﻟﻮ ( 1390 ). « درآﻣﺪي ﺑﺮ ﻃﻨﺰ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﺣﻮزة ﻃﻨﺰ ». ﻣﺘﻦ ﭘﮋوﻫﻲ ادﺑﻲ . ش 48 . ﺻﺺ 65 .-92 .-92 65 • ﻣﻮرﻳﻞ، ﺟﺎن ( 1393 ). ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻃﻨﺰ . ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﺤﻤﻮد ﻓﺮﺟﺎﻣﻲ و داﻧﻴﺎل ﺟﻌﻔﺮي. چ 2 . ﺗﻬﺮان: ﻧﺸﺮ ﻧﻲ. References : • Allah Dadi, T. (2013). The Cognitive Style Analysis of the Satire of Social Oriented Poets Based on the Works of the Socialists "Saadi, Anwari, Obaid" and Sufi Poets Based on the Works of "Sanai, Attar, Rumi . M.A Thesis. Kharazmi University. [In Persian]. • Anousheh, H. (1997). Persian Literary Encyclopedia . Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance Publication. [In Persian]. • Aslani, M. R. (2015). Dictionary of Satire Terms . New edition Tehran:Morvarid. [In Persian]. • Babak Moin, M. (2015). Meaning as Living Experience . First Edition. Tehran: Sokhan. [In Persian]. • Bahremand, Z. (2010). “Irony and its difference with satire and similar rhetorical figure speeches”. Journal of Persian Language and Literature . No. 45. Autumn. Pp.9 – 36. [In Persian].

108 ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ دورة 9 ، ﺷﻤﺎرة 1 (ﭘﻴﺎﭘﻲ 43 )، ﻓﺮو ردﻳﻦ و اردﻳﺒﻬﺸﺖ 1397

• Behzadi Andohajerdi, H. (2002). Satire and Satire Composition in Iran: Research in Political, Critical, Psychological and Social Sciences . Tehran: Saduq Publication. [In Persian]. • Dehkhoda, A. A. (2008). Loghat Nam-e. Tehran: Dehkhoda Institution. [In Persian]. • Dolatabadi, Arash & M Damankesh, (2012), “Rhymes' influence on Golestan satire highlighting”. Bahar-e adab . Vol. 5. No. 3 (Rev. 17). Pp. 157-173. [In Persian]. • Ebrahimipour, Z. (2010). “The study of satirical elements in Sa'di's works and some of the psychological points”. Namey-e- Parsi . Vol.52. Pp. 24-5. [In Persian]. • Fontanille, J. (1998). Sémiotique du Discours . Limoges , Pulim.[In French]. • ------(2006) The Semiotics of Discourse (trans. Heidi Bostic). New York: Peter Lang. • Juvayni, A. A. (2008). Tar īkh-i Jah ān-gush ā (History of the World Conqueror), According to Mohammad Qazvini's edition. Edited by :Mohammad Khatami. 1th Edition. Tehran: Elm. [In Persian]. • Karami, M. H. et. al. (2009). “Research in constitutional satire theory and functionality”. Journal of Persian Literature Textology . Vol.45. Issue 1. Pp. 1- 16. [In Persian]. • Khaghani, A. A. (1996). Divan-e Khaghani . Mir-Jalaluddin Kazazi. Tehran: Markaz. [In Persian]. • Literaryterm: https://literaryterms.net/ satire/ Retrieved: 10/12/2016. • Mohammadi Kaleh Sar, A.R. & M. A. Khazaneh Darlou, (2011), “An introduction to mystical satire with a critical look at satire research”. Literary Textology Journal. No. 48. Summer. Pp. 65-92. [In Persian]. • Mojabi, J. (1979). Unnamed Notes. Tehran: Amir Kabir. [In Persian].

109 ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺷﻴﺮي و ﻫﻤﻜﺎران ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺎرﻛﺮد ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻃﻨﺰ در ......

• Morel, J. (2014). The Philosophy of Satire . Translators: Mahmoud Farjami and Daniel Jafari. 2th edition. Tehran: Ney. [In Persian]. • Oxford dictionaries: https://en.oxforddictionaries.com/definition/ satire/ Retrieved: 10/12/2016 • Petrushevsky, I. et. al. (1987). Socio-economic history of Iran during the Mongual period. Translator: Yaqub Ajand. Tehran: Etelaat. [In Persian]. • Pezeshkzad, I. (2002). Saadi's Briliant Satire . Tehran: Shahab. [In Persian]. • Qawam, A. & N. Tajbir, (2009). “How and when did the term "satire" arise? ”. Journal of Literary History . Fall. No. 62. Pp. 167-188. [In Persian]. • Saadi Shirazi, Muslih al-Dīn. (1998). Golestan. Revised by : Gholam Hossein Yousefi. 5th Edition. Tehran: Kharazmi. [In Persian]. • Salahi, I. (2002). Today's Iranian satire composing. 7th edition.Tehran Morvarid. [In Persian]. • Shafie Kadkani, M. R. (2005). “Hafez Satire”. Hafez Monthly . No. 19. October. Pp. 39-42. [In Persian]. • Shairi, H. R. (1395). Semiotics of Literature. Theories and Practices of Literary Discourse Regimes . First Edition. Tehran: Tarbiat Modares University Press. [In Persian]. • ------. (2012). The Basics of Modern Semantics. 3th edition. Tehran: Samt. [In Persian]. • ------. (2013). Semiotic Analysis of Discourse . 3th edition. Tehran: Samt . [In Persian]. • Shiri, Gh. (1998). “The secret of satire”. Journal of Validation and Research . Nos. 13 & 14. Pp. 200-216. [In Persian]. • Soleimani, M. (2012). Secrets and Tools of Comedy Writting. How to Make our Story Comic?. David Boucher. Tehran: Surah Mehr .[In Persian]. • Spuler, B. (1972). Mughal History in Iran . Translator: Mahmoud Mir Aftab. Tehran: Translation and Publishing Company. [In Persian].

110 ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ دورة 9 ، ﺷﻤﺎرة 1 (ﭘﻴﺎﭘﻲ 43 )، ﻓﺮو ردﻳﻦ و اردﻳﺒﻬﺸﺖ 1397

• Zakani, O. A. (1999). Koliat-e Obaid Zakani . editor: Mohammad Jafar Mahjub. New York: Bibliotheca Persic .[In Persian]. • Zilberberg, CL. (2012). La structure tensive . Belgiqe: Presses universitaiers de Liege.

111