Şletmelerde Performans Yönetimi
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T. C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İş letme Anabilim Dalı Muhasebe Bilim Dalı Doktora Tezi İş letmelerde Performans Yönetimi: Bir Yönetim Muhasebesi Aracı Olarak Performans Karnesi Ali Co şkun 2502990093 Tez Danı şmanı Prof. Dr. Cengiz Erdamar İstanbul - 2005 i ii İş letmelerde Performans Yönetimi: Bir Yönetim Muhasebesi Aracı Olarak Performans Karnesi Ali Co şkun ÖZ İş letmelerde, performansın etkin olarak ölçülmesi ve dikkatli bir şekilde yönetilmesi gereklidir. Bu tezde, i şletme yazınının önerdi ği performans ölçümünde ve yönetiminde kullanılan araç ve yöntemler incelenmi ştir. Bu araçlardan biri olan performans karnesinde (balanced scorecard), finansal ve finansal olmayan performans ölçütleri kapsamlı bir şekilde kullanılmakta ve i şletmelerin strateji odaklı hale gelmesi sa ğlanmaktadır. Yakın zamanda ortaya çıkmasına ra ğmen performans karnesi, dünya çapında yaygın bir performans yönetim aracı haline gelmi ştir. Bu tez, Türkiye’deki 500 Büyük Sanayi İş letmesindeki performans ölçüm ve yönetim sistemleri, bu i şletmelerde kullanılan performans ölçütleri ve performans karnesinin bu i şletmelerde kullanılıp kullanılmadı ğı ile ilgili bir anket çalı şmasını içermektedir. Bu çalı şmada, performans karnesi kullanan ve kullanmayan i şletmelerin performans ölçüm sistemleri kar şıla ştırılmı ştır. Sonuç olarak, performans karnesi kullanan işletmelerdeki performans yönetiminin performans karnesi kullanmayan i şletmelere göre daha iyi oldu ğu belirlenmi ş ve performans karnesi kullanan i şletmelerdeki yöneticilerin, i şletmelerinin kurumsal performansından daha fazla memnun oldukları görülmü ştür. iii Corporate Performance Management: The Balanced Scorecard as a Managerial Accounting Tool Ali Co şkun ABSTRACT The performance should be effectively measured and carefully managed in any type of organization. This thesis reviews the performance measurement and management tools and techniques offered by the management literature. One of these tools is the balanced scorecard that provides a comprehensive set of financial and nonfinancial performance measures for the organizations to be strategy focused. Although introduced a short time ago, the balanced scorecard has become a widespread performance management tool throughout the world. The thesis includes a survey on the implementation of performance management systems, importance and use of performance measures, and the adoption of the balanced scorecard in the biggest 500 Turkish manufacturing companies. In this study, the comparison of the performance measurement systems of the balanced scorecard users and nonusers shows that the performance management is better implemented and the managers are more satisfied with the corporate performance in the balanced scorecard users. iv ÖNSÖZ Performans ölçümü ve yönetimi, işletme yönetiminin önemli bir işlevi olan kontrolün bir parçasıdır. Yöneticiler, ba şarıya ula şmak istiyorlarsa, i şletmelerinin kurumsal performansını düzenli olarak ölçmeleri ve düzeltici faaliyetler üzerinde çalı şmaları gerekmektedir. Performans kavramına yakla şımlar, yıllar içinde de ğişim göstermi ştir. İş dünyası, 1990’lı yılların ba şlarında performans kavramına bütüncül bir yakla şım getirerek, performans yönetiminde önemli bir dönüm noktası olan performans karnesi ile tanı şmı ştır. Performans karnesi ile, i şletmelerin finansal performans ölçütleri yanında finansal olmayan performans ölçütlerini de kullanmaları önerilmi ş ve kurumsal performansın çok boyutlu olarak ölçülmesi sa ğlanmı ştır. Ülkemizdeki i şletmelerin de küresel rekabet ortamında ayakta durabilmeleri ve ba şarılarını devam ettirebilmeleri için performans yönetimine önem vermeleri gerekmektedir. Bu çalı şmada, performans ölçümü ve yönetiminin önemine dikkat çekilmekte ve i şletme yönetiminde kurumsal performansa nasıl yakla ştı ğı açıklanmaktadır. Bununla birlikte, bir yönetim muhasebesi aracı olarak performans karnesi, ayrıntılı bir şekilde incelenmekte ve sanayi, ticaret ve hizmet i şletmelerindeki performans karnesi uygulamalarına Türkiye’den ve dünyanın de ğişik bölgelerinden bir çok örnek verilmektedir. Tezin i şletme yazınına katkısı, çok kapsamlı bir literatür çalı şmasını ve Türkiye’deki büyük sanayi i şletmelerindeki performans ölçüm ve yönetim sistemleri ile ilgili ayrıntılı bir ara ştırmayı içermesidir. Bu çalı şma, büyük sanayi işletmelerindeki yöneticilerin performans kavramına bakı şlarını ve bu işletmelerindeki performans yönetimi uygulamalarını ortaya koymaktadır. Ayrıca, büyük sanayi i şletmelerindeki uygulamalarda kar şıla şılan eksik yanlar belirlenmi ştir. Bir çok ülkede yaygın olarak kullanılan performans karnesinin, Türkiye’deki sanayi işletmelerindeki kullanımı, ilk defa bu tez kapsamında incelenmi ş ve performans karnesi kullanan i şletmelerle performans karnesi kullanmayan i şletmeler arasındaki farklılıklar belirlenmi ştir. v Bu çalı şmanın her a şamasında deste ğini esirgemeyen, yönlendirici ele ştirileri ve katkıları ile çalı şmanın bu noktaya gelmesinde önemli yardımları olan tez danı şmanım Prof. Dr. Cengiz Erdamar’a te şekkür ederim. Kıymetli anneme, babama ve yo ğun çalı şmalarım sırasında her türlü hoşgörüyü gösteren e şime de şükranlarımı sunarım. Ayrıca, bu tezi hazırlarken eserlerinden yararlandı ğım bütün akademisyenlere ve ara ştırmanın ampirik (deneysel) kısmını olu şturan anket formunu cevaplandırıp gönderen firma yetkililerine de te şekkür ederim. vi İÇİNDEK İLER ÖZ .............................................................................................................................iii ABSTRACT................................................................................................................ iv ÖNSÖZ......................................................................................................................... v İÇİNDEK İLER ......................................................................................................... vii TABLOLAR .............................................................................................................. xii ŞEK İLLER ............................................................................................................... xix KISALTMALAR ..................................................................................................... xxi GİRİŞ ........................................................................................................................... 1 1. BİRİNC İ BÖLÜM: PERFORMANS ÖLÇÜMÜ VE YÖNET İMİ ............... 4 1.1. PERFORMANS ÖLÇÜMÜ KAVRAMI ............................................................. 4 1.1.1. Performans Ölçümünün Tanımı.................................................................. 4 1.1.2. Performansın Ölçülmesinin Nedenleri........................................................ 6 1.1.3. Performans Ölçümünün Tarihsel Geli şimi.................................................. 7 1.1.4. Performans Ölçümü Yaparken Dikkat Edilmesi Gerekenler...................... 8 1.2. FİNANSAL PERFORMANS ÖLÇÜM YÖNTEMLER İ.................................... 11 1.2.1. Finansal Tabloların Oran Yöntemi ile Analizi.......................................... 11 1.2.2. Artık Gelir ................................................................................................. 17 1.2.3. Ekonomik Katma De ğer............................................................................ 19 1.2.4. Finansal Performans Ölçütlerinin Yaygın Olarak Kullanılmasının Nedenleri ve Bu Ölçütlere Yapılan Ele ştiriler .......................................... 21 1.3. FİNANSAL OLMAYAN PERFORMANS ÖLÇÜM YÖNTEMLER İ ................ 22 1.3.1. Üretim Esaslı Performans Ölçümü............................................................ 22 1.3.1.1. Verimlilik ......................................................................................... 22 1.3.1.2. Etkinlik............................................................................................. 25 1.3.1.3. Etkililik............................................................................................. 26 1.3.1.4. Çalı şma Ya şamı Kalitesi.................................................................. 27 1.3.1.5. Yenilik.............................................................................................. 27 1.3.2. Kalite Esaslı Performans Ölçümü ............................................................. 28 1.3.2.1. Malcolm Baldrige Ulusal Kalite Ödülü ........................................... 29 1.3.2.2. Avrupa Kalite Yönetimi Vakfı Avrupa Kalite Ödülü...................... 31 1.3.2.3. ISO 9000 Kalite Yönetim Sistemi ................................................... 32 1.3.3. Pazarlama Esaslı Performans Ölçümü ...................................................... 33 1.3.3.1. Pazarlama Verimlilik ve Etkinlik Analizleri.................................... 34 1.3.3.1.1. Satı ş Analizleri........................................................................... 34 1.3.3.1.2. Satı ş Performans Endeksi........................................................... 35 1.3.3.1.3. Pazar (Marka) Payı Analizleri.................................................... 36 vii 1.3.3.1.4. Pazarlama Oran Analizleri ......................................................... 36 1.3.3.1.5. Mü şteri Tutumlarının İzlenmesi................................................. 37 1.3.3.2. Pazarlama Denetimi ......................................................................... 38 1.3.4. Stratejik Yönetim Esaslı Performans Ölçümü .......................................... 40 1.3.5. İnternet Esaslı