Ijdelheid Der Ijdelheden T En Leeg Palet
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Leiden is een stad van verf. Wie van ver komt, wordt getroffen door haar schilderachtige silhouet. Maar dat is niet alles. Gedurende de afgelopen eeuwen woonden en werkten enkele van ‘s werelds beste en beroemdste schilders in de stad en hielden haar een Cornelis Engebrechtsz. spiegel voor. Ze gaven haar een gezicht. Wekelijks neemt onno blom een schilderij van Kruisiging van Christus een Leidse schilder uit de collectie van De Lakenhal onder de loep. ca. 1510 Deze week: Vanitas - stilleven met zelfportret van de jonge schilder door David Bailly Lucas van Leyden Het laatste oordeel 1526 - 1527 s IJdelheid der ijdelheden t en leeg palet. Een prent van een der, maar liet hem zelf de techniek van het aanzien. Hij trouwde – rijkelijk laat – op luitspeler. Een schildersstok. tekenen ontdekken. Maar het bloed kroop 3 mei 1642 met Agneta van Swanenburg, a EEen tafel. Een fl uit. Een handvol waar het niet gaan kon. Toen hij bij toeval overigens geen directe verwante van de fa- dukaten. Een fl uit. Een bisamappel. Een in het atelier van Jacques de Gheyn terecht- meuze schildersfamilie. In 1648 was Bailly d mes met een ivoren heft. Een omgevallen, kwam, kon hij het niet laten om ‘het Graef- één van de oprichters van het Lukas Gilde, lege roemer. Drie zeepbellen. Een gesno- yser inde handt te nemen’. dat in Leiden de belangen van de schilders ten kaars in een koperen kandelaar. Een Vervolgens nam Jacques de Gheyn, een moest beschermen. In 1650 werd hij door Isaac Claesz. van lange parelketting. Een uurwerk met een begenadigd tekenaar en graveur, de schil- het gilde uitverkoren als voorman. v Swanenburg vergrootglas. Een portret van een heer. Een der van enkele schitterende stillevens, en Eén jaar later, in 1651, zevenenzestig Zelfportret portret van een dame. Een tekening van een echte intellectueel, die bevriend was jaar oud, schilderde hij dit stilleven. Het a 1568 een heremiet. Een half gevuld, hoog glas. met Hugo de Groot, de jongen een jaar is misschien aardig om te weten dat de Verwelkte rozen. De marmeren buste van lang onder zijn hoede om hem de kunst term ‘stilleven’ ooit voor het eerst werd n een meisje. Een rol perkament. Een beeldje van het graveren bij te brengen. Daarna gebruikt met betrekking tot Bailly. Bij een van de heilige Sebastiaan. Een schedel. Een wilde David zich ook bekwamen in het gravure naar het zelfportret van Bailly uit uitgedoofde pijp. Een zilveren zoutvat. schilderen, en bracht een tijd door in het 1649 heeft de graveur, Coenrad Waumans, Twee ingebonden boeken. Een zandloper. atelier van Adriaan Verburg, ‘expert chi- geschreven: ‘Il est un fort bon peintre v Een zwart gordijn. Een tafelkleed. Een leeg rurgijn ende goet schilder’. en pourtraicts, et en vie coye.’ ‘Hij is een David Bailly briefje dat op de grond valt. Een sierlijk In 1601, zeventien jaar oud, vertrok David krachtige, goede schilder van portretten en e Vanitas-stilleven omkrullend papier met de tekst: VANI- naar Amsterdam om gezel te worden bij van stil leven.’ met zelfportret TAS. VANITUM. / ET. OMNIA. VANITAS. / Cornelis van der Voort, een van de beste Tot zover zijn de geleerden het eens. Dit r 2010 23JANUARI ZATERDAG 1651 Dauid. Baillij. Pinxit. / Ao. 1651. portretschilders van de stad. Hij bleef er is een ‘stilleven’. Allen spreken zij van een Wat beweegt een schilder om al deze zes jaar en ontwikkelde in verbluffende ‘Vanitas’-stilleven, een schilderij waarop verf van fstad elementen, dit volgestouwde rariteitenka- vaart zijn talent. Zijn techniek ging met de objecten verbeelden dat het leven ver- binet, deze staalkaart van stoffen, materi- sprongen vooruit en hij bleek uitstekend gankelijk en vluchtig is. Het woord ‘vani- alen en objecten in één duizelingwekkend in het kopiëren van de schilderijen van tas’ betekent ‘ijdelheid’ en komt voor in de schilderij samen te brengen met het por- zijn eigen en andere meesters. Hij had een beroemde regel uit het Bijbelboek Prediker: tret van een jongeman die ons zelfbewust paneel waarop De tempel van Steenwijk was ‘vanitas vanitatum, omnia vanitas’. In de Rembrandt van Rijn aanstaart? geschilderd zo nauwkeurig gekopieerd dat oude vertaling: ‘ijdelheid der ijdelheden, Historiestuk Dat is de vraag. De geleerden vliegen ‘de gemelde Steenwijk bezwaarlyk het een alles is ijdelheid.’ Die regel staat ook op 1626 elkaar tot op heden in de haren over de stuk van het ander konde onderkennen’. Bailly’s omgekrulde papier, zij het met juiste interpretatie van dit schilderij, dat Toen Bailly als volleerd schilder terug- schrijffout. tot één van de absolute topstukken uit de keerde naar zijn geboortestad bleef hij Maar nu scheiden de wegen der kunst- het stilleven schilderde. Het portret naast Bailly hier zijn eigen geschiedenis heeft niets dan de dood. De pijp is opgerookt, de collectie van De Lakenhal moet worden daar maar kort. Hij wilde zijn horizon historici zich: hoe moeten de afzonderlijke hem zou dan zijn vrouw Agneta zijn. Het verbeeld? Van jong en aankomend kun- zandloper loopt leeg, de boeken zijn dicht beschouwd en in het Rijksmuseum of het verbreden en ging een paar jaar op reis. symbolen worden geduid? Wie zijn de lijkt waarschijnlijk dat zij, op het moment stenaar, aan de linker kant, naar geves- en het lege vel papier valt van de tafel. Bail- Louvre ook een ereplaats zou verdienen. In de winter van 1608 reisde hij eerst door afgebeelde personen? Welk verhaal vertel- dat Bailly dit maakte, niet meer leefde. tigd, getrouwd en weduwnaar aan de ly’s bestaan is haast ten einde. Aanbeland Over een aantal cruciale punten is men het Duitsland. Via Hamburg reisde hij naar len die samen? Die vragen hebben natuur- Niet voor niets staat daar het beeldje van rechterzijde. Het schilderij fungeert dan in de herfst van zijn leven gekomen, zet hij Jan Lievens nog altijd oneens. Maar laten we beginnen Frankfurt, Neurenberg, Augsburg, en ging lijk nauw met elkaar te maken. Eerst maar Sebastiaan, de heilige die symbool stond als een tijdslijn, waar heden en verleden nog één keer alles in één verband. Pilatus wast zijn met wat vaststaat: de schilder zelf, wiens daar de grens over naar Tirol. Zijn ware de personen. Voor de man links met de voor de marteling en ziekte, wiens beeld van elkaar worden gescheiden precies in Einde. handen in onschuld naam staat geschreven op het omkrullende doel was Italië. In Rome bleef hij niet lang, schildersstok in de hand, gezeten aan de geregeld opdook in tijden van een plaag of de zeepbel op de hoek van de muur in de Of niet? Het enige wat je zou kunnen ca. 1626 papier. maar in Venetië bleef hij vijf maanden, ‘om overladen tafel, zijn twee mogelijkheden de pest. achterwand. doen twijfelen is de overdaad, de overstel- David Bailly (1584-1657) was de zoon de behandelinge der Italiaanse konstschil- gesuggereerd: de opdrachtgever van het Was Agneta ten slachtoffer gevallen aan Die zeepbel zelf staat symbool voor het le- pende hoeveelheid bewijs. Is het schilderij van de ‘konstiche Leydse schilder’ Pieter ders, waar ’t mogelyk, af te zien’. doek, of Bailly zelf. een gruwelijke ziekte? Agneta’s schim ven van de mens. Homo bulla est, het leven is niet té duidelijk? Toen Bailly dit schilderij Bailly en Willempje Wolphertsdr. Pieter Vervolgens keerde hij terug naar het Wurfbain, oud-directeur van De Laken- zweeft, als je goed kijkt, achter het hoge, een zeepbel – en kan elk moment uit spat- maakte, was de mode van stillevens in Bailly was in dienst van de Universiteit Noorden. In Duitsland trok hij van hof hal, heeft wel gesuggereerd dat de op- half lege glas. Maar is zij het wel? Haar ten. De bulla is schitterend geschilderd, de Leiden al weer op zijn retour. Waarom zou als ‘schrijfmeester’, trad op als pedel en naar hof en voerde opdrachten uit van drachtgever de schilder Frans van Mieris vage beeltenis zou ook de muze van de illusie van transparantie is compleet. Bailly Bailly, een succesvol en begenadigd por- dreef een boekhandeltje bij de Academie. verschillende Duitse edellieden: de Graaf was en het portret van de vrouw in het schilderkunst kunnen zijn. Zij wordt vaker laat in een scherpe cirkel van wit zien wat tretschilder, het genre nog eens nadruk- Jan van Goyen Bovenal was hij een querulant. Zo is de van Styrum, de Graaf van der Lippe, de ovaal Anna Maria van Schuurman. Na als een schaduw afgebeeld. Had Plinius de bel refl ecteert: twee ramen, vervormd kelijk in het volle licht willen zetten? Hij Gezicht op Leiden oude Bailly in 1597 eens gehuld in ver- Graaf van Schouwenburgh en de Graaf van Wurfbain heeft niemand meer waarde aan soms niet geschreven dat de schilderkunst door de bolling. Een prachtig kwetsbaar heeft er, alsof het allemaal nog niet dui- 1650 momming in de kladden gegrepen door Oldenburg. Bailly sloeg het aanbod van de die suggestie gehecht. Maar het gissen was ontstaan door het natrekken van een beeld, geschilderd met de fi jnste penseel. delijk genoeg was, ook nog eens de aller-, een subsituut-schout. Hij was zo verbolgen Hertog van het Hof van Brunswijk af om ging door. Onlangs is geopperd dat de schaduw op de wand? De andere objecten lijken de biografi sche allerberoemdste tekst over de ijdelheid bij dat hij de volgende dag voor het huis van tegen een fraai salaris bij hem in dienst opdrachtgever wellicht Johannes van Over- Die schim is mysterieus. Een zeldzaam- interpretatie van dit schilderij te onder- geschreven. Met spelfout en al. de schout was gaan staan schelden: ‘Ghij te treden. Hij wilde terug naar huis. ‘Moe beeke zou zijn, de zoon van het puissant heid ook, in de schilderkunst van die tijd. steunen. Het palet ter linker zijde is nog Dat laat opnieuw ruimte aan interpre- stuck dieffs, ghij stuck schelvis, compter ghereyst zijnde is hij wederomme tot Ley- rijke verzamelaarsechtpaar Overbeeke, die Men heeft met behulp van röntgenappara- leeg.