Tokat Bölgesinde Yerleşik Bir Alevi Topluluk
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ALEVİLİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ The Journal of Alevi Studies HAKEMLİ DERGİ Yaz/Summer 2013, Sayı/Volume 5 Uluslararası Süreli Yayın - 6 ayda bir yayımlanır - Ücretsizdir. ISSN 2146-4421 Ankara, Haziran - 2013 TOKAT BÖLGESİNDE YERLEŞİK BİR ALEVİ TOPLULUK: GÜVENÇ ABDAL OCAKLILARI-KÜRTÜNLÜLER AN ALEVI COMMUNITY SETTLED IN THE TOKAT REGION: THE MEMBERS OF GUVENC ABDAL-KURTUNLULER 1Coşkun KÖKEL2 toplulukları Sulucakara(h)öyük (bugün- kü Hacıbektaş ilçesi)’de kurulu dergahta ÖZET eğitim almış, yetişen dervişler Anadolu ve Balkanlar’ın farklı bölgelerine eren felsefe- 13. yüzyıl Anadolu tarihi için son de- sinin temsilcisi olarak gönderilmiştir. Hacı rece önemli bir dönemdir. 13. yüzyılda ya- Bektaş Veli Dergahı’na bağlı dervişler ken- şanan sosyal, siyasal, askeri, iktisadi, kül- dilerine faaliyet alanı olarak gösterilen böl- türel ve inançsal gelişmeler Anadolu’nun gelerde köy, ocak ve tekke kurarak Alevi- sosyolojik-tarihsel profiline kalıcı izler bı- Bektaşi inancının kurumsallaşıp organize rakmıştır. Alevi-Bektaşi inancı, 13. yüzyılda olmasını sağlamıştır. Anadolu’da kendi dinamiklerini oluştur- muş ve temsil edilmeye başlamıştır. 13. yüz- Güvenç Abdal da 13. yüzyılda yaşa- yılda Horasan coğrafyasından Anadolu’ya mış, Hacı Bektaş Veli tarafından eğitilmiş yönelen büyük kitlesel göç hareketleri bağ- ve Kuzey Anadolu’ya, Karadeniz bölge- lamında, Horasan tasavvuf geleneğine bağlı sine Alevi-Bektaşi inancının temsilciliğini derviş toplulukları da Anadolu’ya gelmiş yapmak üzere görevlendirilmiştir. Güvenç ve eren öğretisi adına Anadolu’da faaliyet Abdal, Gümüşhane-Kürtün-Harşit vadisine göstermiştir. Hacı Bektaş Veli 13. yüzyıl- giderek Taşlıca köyünü kurmuştur. Diğer da Horasan’dan Anadolu’ya gelerek Hoca taraftan adıyla anılan inanç-dede ocağını da Ahmed Yesevi düşün-inanç geleneği adına Taşlıca’da organize eden ve kuran Güvenç önemli etkinlikler göstermiştir. Hacı Bek- Abdal, bölgede önemli bir demografik güce taş Veli önderliğinde organize olan derviş sahip Çepni boyu mensubu Türkmenlere 1 Bu metin Gaziosmanpaşa Üniversitesi tarafından sosyal-dini önderlik yapmıştır. Tarihi süreç 25-26 Eylül 2014 tarihleri arasında düzenlenen Tokat içerisinde Güvenç Abdal Ocağı’nın mensu- Tarihi ve Kültürü Sempozyumu’nda sunulan bildiri- bu dede ve talip toplulukları başta Karade- nin genişletilmiş şeklidir. 2 Yrd. Doç. Dr., Tunceli Üniversitesi, Edebiyat Fakül- niz bölgesi olmak üzere İç Anadolu, Doğu tesi, Sosyoloji Bölümü. Anadolu ve Marmara bölgelerinin farklı 129 ALEVİLİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ yörelerine dağılmış ve ocağın etkinlik saha- ABSTRACT sı doğuda Kars-Sarıkamış, batıda Kocaeli- 13th century is a very important period Kandıra’ya kadar ulaşmıştır. in the history of Anatolia. The social, po- Tokat bölgesi de Güvenç Abdal ocaklı- litical, military, economic, cultural and reli- larının dede ve talip olarak mensuplarının gious developments of 13th century has left yerleşik olduğu bir bölgedir. Tokat’ın Nik- permanent traces on the sociological-histor- sar, Almus, Başçiftlik, Turhal ve Zile ilçele- ical profile of Anatolia. Alevi-Bektashi belief rine bağlı yerleşim birimlerinde Güvenç Ab- created its own dynamics in the Anatolia in dal ocaklıları yaşamaktadır. Anadolu’daki the13th century. The dervish communities, tarihi yurtları Gümüşhane-Kürtün sebebiyle who came Anatolia to with a mass migra- Tokat yöresinde Kürtünlüler olarak anılan tion from Khorasan to Anatolia, spreaded ocaklılar, geleneksel-tarihsel Aleviliği temsil the information about sufism in the 13th eden önemli bir topluluktur. Tokat yöresin- century. Haci Bektaş Veli came to Anato- deki etkinlikleri 19. yüzyıldan itibaren baş- lia from Khorasan and he had spreaded layan Kürtünlüler topluluğu, konar-göçer Hodja Ahmed Yesevi’s thought-faith and bir yaşam biçimine sahip olmaları sebebiyle tradition. The dervish communities who başlangıçta kışlak alanı olarak değerlendir- were organized by Haci Bektaş Veli trained dikleri Tokat bölgesine devamındaki süreç- in the Sulucakara(h)oyuk (Now it’s called te iskan olmuştur. 19. yüzyılda bölgeye yer- Hacıbektaş districts) were sent to Anatolia leşen Kürtünlüler topluluğu onlarca köyde and the Balkans region to spread Sufism. varlığını günümüze kadar devam ettirmiş- The dervish communities who were dedi- tir. cated to the Haci Bektaş Veli’s belief estab- Bu çalışmada Kürtünlüler topluluğunun lished villages, shrines and hearth (ocak) and Tokat bölgesine iskanı, Tokat bölgesinde Alevi-Bektashi belief was organized in Ana- kurulan Kürtünlü köyleri, Kürtünlü toplu- tolia and Balkans by them. Guvenc Abdal luğunun sahip olduğu Alevi-Bektaşi inanç who lived in the 13th century was trained by profili, mevcut topluluğun diğer bölgelerde Haci Bektaş Veli and he was commissioned yerleşik Kürtünlüler ile irtibatları, devam to spreaded Alevi Bektashi belief in North eden dede ve talip diyaloğu, Kürtünlüler’in Anatolia and Black Sea region. Guvenc Ab- Tokat bölgesindeki diğer Alevi topluluklar- dal went to Gumushane-Kurtun- Harşit’s la ilişkileri, benzerlik ve farklılıkları ana baş- valley and he established Taşlıca villages. lıklarıyla değerlendirilecektir. Guvenc Abdal, who organized Inanç-Dede Anahtar Kelimeler: Alevilik, Bektaşilik, hearth (ocak) in Taslıca, managed Turk- Hacı Bektaş Veli, Güvenç Abdal, Güvenç men’s people who connected members of Abdal Ocağı, Tokat, Kürtünlüler, Güvenç Çepni’s people. In the historical process, the Abdal Ocaklıları. members of Guvenc Abdal Hearth (ocak) 130 2013 / Yıl: 3 Sayı: 5 spreaded Black Sea region, Central Anato- tasavvuf düşüncesini, eren öğretisini yay- lia, East Anatolia and Marmara region and mak ve örgütlemek üzere gönderilmiştir.3 Guvenc Abdal Hearth (ocak)’s activity had Diğer taraftan sözlü bilgilere göre; reached Kars –Sarıkamış’s region in the East 13. yüzyıldan önce Hacı Bektaş Veli’nin and Kocaeli-Kandıra’s region in the west. Anadolu’ya intikali öncesinde de Anadolu’da The Tokat district is a region on which dede, baba ve sultan sıfatlarıyla anılan der- the members of Guvenc Abdal Hearth (ocak) vişler yaşamıştır. Nitekim bazı inanç-dede settled. The members of Guvenc Abdal ocakları Anadolu’daki varlıklarını Hacı Hearth (ocak) has lived in Tokat’s districts Bektaş Veli öncesi döneme götürmektedir.4 such as Niksar, Almus, Başçiftlik, Turhal and Anadolu ve Balkanlar’da yerleşik Alevi- Zile. They are called Kurtunluler for they Bektaşi toplulukların çoğunluğunun Hacı had settled Gumushane-Kurtun. Kurtun- Bektaş Veli’yi Alevi-Bektaşi inancının tarihi- luler whose activity started in 19th century karizmatik önderi kabul ettiği tarihsel- had had nomadic lifestyle settled in Tokat’s toplumsal-inançsal bir gerçektir. Nitekim region. They are stil living in this region. Hacı Bektaş Veli, Alevi-Bektaşi kitlelerce, farklı ocak ve süreklere bağlı gruplarca; pir, The current study, the topics which serçeşme ve hünkar gibi sıfatlarla anılarak are about settled Kurtunluler’s members yüceltilmiş ve erenler yolunun asli önderi in Tokat’s region, their villages, their belief profiles, their communication with other’s Alevi’s members will be analyses. 3 Bkz. Abdülbâki Gölpınarlı, Vilâyet-Nâme Manâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Veli, 1995, 16, İstanbul. Key Words: Alevism, Bektashism, Gu- 4 Hacı Bektaş Veli Velâyetnamesi’nde de Hacı Bek- venc Abdal, Guvenc Abdal Hearth (Ocak), taş Veli’den önce Anadolu’da eren öğretisini temsil Tokat, Kurtunluler, The members of Guvenc eden dervişlerin bulunduğundan bahsedilmektedir. Velâyetname’de Hacı Bektaş Veli’nin Anadolu’ya Abdal Ocagı (Clans). intikali esnasında elli yedi bin erenin öğreti için Anadolu’da faaliyette bulunduğu aktarılmaktadır. Bkz. Abdülbâki Gölpınarlı, Vilâyet-Nâme Manâkıb-ı Anadolu’da Alevi inancı ocak adı veri- Hünkâr Hacı Bektâş-ı Veli, 1995, 18, İstanbul. len tarihi inanç merkezleri aracılığı ile orga- Anadolu’da gerçekleştirdiğimiz alan çalışmalarında, nize olmuş ve kurumsallaşmıştır. Özellikle Dede Kargın (Garkın) Ocağı mensubu dedeler dip de- 13. yüzyıldan itibaren Anadolu’da Alevi delerinin Hacı Bektaş Veli’den önce Anadolu’ya gelip Alevi inancının örgütlenmesi için çalışmalar yürüttü- inanç-dede ocakları oluşmaya başlamıştır. ğünü tarafımıza aktarmıştır. Anadolu’da inanç-dede ocaklarının organi- Diğer taraftan On İki İmamlar’ın adıyla anılan Zeynel ze oluşunun merkezinde Hacı Bektaş Veli ve Abidin, Musa-i Kazım gibi inanç-dede ocaklarının ve dergahı yer almaktadır. Nitekim adıyla anı- özellikle Tunceli (Dersim) coğrafyasında etkinliğe sa- hip kimi inanç-dede ocaklarının da benzeri bir arka ta- lan velâyetnamede Hacı Bektaş Veli, Rum rih algısı içinde olduğu saha çalışmalarında ve ocaklı ülkesi olarak anılan Anadolu topraklarına dede mülakatlarında tespit edilmiştir. 131 ALEVİLİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ kabul edilmiştir.5 Bu bağlamda Anadolu’da dergahta yetiştirdiği halifelerini öğreti adı- ve Balkanlar’da etkinlik kurmuş birçok na farklı bölgelere görevlendirdiği tarihsel- ocak, sürek ve topluluk ait oldukları inanç inançsal argümanlar bağlamında analiz merkezinin teşekkülünün merkezine Hacı edilmelidir.9 Bektaş Veli’yi almıştır.6 Bu Alevi inanç-dede ocaklılarının, süreklilerinin aktardığı söz- 9 Hacı Bektaş Veli Velâyetnamesi’nde, Hacı Bektaş Veli’nin Anadolu’ya gelişi ile beraber kendisinin mev- lü bilgilere göre ocak ve süreklerin organi- cut derviş gruplarıyla olan ilişkilerine dair bilgiler de ze oluşu Hacı Bektaş Veli’nin Horasan’dan verilmektedir. Velâyetname’de güvercin donunda Anadolu’ya gelerek Sulucakara(h)öyük’te Hacı Bektaş Veli’nin Anadolu’ya gelişini, doğan do- nunda karşı duruşla karşılayan dervişlerden bahis ge- dergah kurmasının