UvA-DARE (Digital Academic Repository) Soli Deo Gloria Het Bijbels Museum van ds. Leendert Schouten (1828-1905) als getuigenis van de profetische en historische waarheid van de Bijbel: Een dubbelbiografie Pool, H.A. Publication date 2021 Document Version Final published version License Other Link to publication Citation for published version (APA): Pool, H. A. (2021). Soli Deo Gloria: Het Bijbels Museum van ds. Leendert Schouten (1828- 1905) als getuigenis van de profetische en historische waarheid van de Bijbel: Een dubbelbiografie. General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl) Download date:06 Oct 2021 Soli Deo Gloria Het Bijbels Museum van ds. Leendert Schouten (1828-1905) als getuigenis van de profetische en historische waarheid van de Bijbel Een dubbelbiografie Hermine Pool 1 2 Soli Deo Gloria Het Bijbels Museum van ds. Leendert Schouten (1828-1905) als getuigenis van de profetische en historische waarheid van de Bijbel Een dubbelbiografie ACADEMISCH PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit van Amsterdam op gezag van de Rector Magnificus prof. dr. ir. K.I.J. Maex ten overstaan van een door het College voor Promoties ingestelde commissie, in het openbaar te verdedigen in de Aula der Universiteit op 22 januari 2021, te 11:00 uur door Hermina Agatha Pool geboren te Zandvoort 1 Promotiecommissie: Promotor: prof. dr. J.W. van Henten Universiteit van Amsterdam Copromotor: dr. M.H.E. Hoijtink Universiteit van Amsterdam Overige leden: prof. dr. W. den Boer Universiteit van Amsterdam prof. dr. G.A. Wiegers Universiteit van Amsterdam prof. dr. I.E. Zwiep Universiteit van Amsterdam prof. dr. P.J. ter Keurs Universiteit Leiden prof. dr. A.A. den Hollander Vrije Universiteit Amsterdam prof. dr. I.L. Stengs Vrije Universiteit Amsterdam Faculteit der Geesteswetenschappen Het onderzoek dat ten grondslag ligt aan deze dissertatie is mede mogelijk gemaakt door het programma Museumbeurzen (looptijd van 01/08/2016 tot 01/06/2019) van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Projectnummer 333-54-011 Deze publicatie kwam tot stand met financiële steun van het Rita en Rudolf Boon-Schillingfonds. Soli Deo Gloria Het Bijbels Museum van ds. Leendert Schouten (1828-1905) als getuigenis van de profetische en historische waarheid van de Bijbel Een dubbelbiografie Hermine Pool 4 Voor mijn ouders in dierbare herinnering Aaltje Hermina Pool-Smit Amsterdam 15 februari 1930 Bentveld 3 juli 2013 Gerardus Pool Zandvoort 8 augustus 1929 Bentveld 1 december 2013 5 INHOUD 6 2 Kerk en theologie 46 1 Kerkelijke kwesties: de toga, 46 INLEIDING 13 de evangelische gezangen 1 Het Bijbels Museum van 15 en dr. Abraham Kuyper ds. Leendert Schouten in de negen- 2 Theologische richtingenstrijd 48 tiende eeuw: een geordende verza- en de historisch-kritische exegese meling met een religieuze praxis 2 Het ‘Schoutenkabinet’ in de eenen- 18 3 Zending, de eindtijd 50 twintigste eeuw: musealisering, en het Heilige Land historisering en de relatie tussen 1 Het verlangen naar de eindtijd 50 erfgoed en de Nederlandse identiteit en de zending onder de Joden 3 Musea en kennisoverdracht 22 2 De London Society for Promoting 54 4 Religieuze identiteit en de paradox 22 Christianity amongst the Jews en de van materieel religieus erfgoed koloniale agenda van Engeland en 5 Een negentiende-eeuws tableau: 25 Pruisen in het Heilige Land de selectie en presentatie van voorwerpen, hun relatie met mensen Slotbeschouwing 57 en hun biografie en taken 6 Een netwerk van 'gelijkgestemden': 29 de relatie tussen de model­­­bouwers Hoofdstuk 2 61 ds. Leendert Schouten en Leven in dienst van het dr. Conrad Schick Woord van God 7 Ds. Leendert Schouten en zijn 30 Religie in de biografie van oudste zoon Hubertus Johannes ds. Leendert Schouten en Schouten dr. Conrad Schick 8 Opzet en indeling van het boek 31 9 Bronnen 33 Inleiding 61 10 Woorden doen ertoe 35 1 Jeugd en studiejaren 62 van Leendert Schouten 1 Flora, fauna, boeken en een 62 Hoofdstuk 1 39 tafeltheater De negentiende eeuw 2 De ark van het verbond 63 van ds. Leendert Schouten 3 De studie der Hebreeuwse 64 De maatschappelijke, theo- oudheden lo gische en politieke context 4 Eltheto en Secor Dabar 66 waarin ds. Leendert Schouten zijn ambt uitoefent en zijn 2 De dominee-verzamelaar, 67 Bijbels Museum vormt zijn tabernakeldiensten en de bezoekers van zijn museum Inleiding 39 1 Enkel door de genade van God 67 2 De orde van dienst 68 1 Geschiedenis, het oude 41 3 De bezoekers van het 71 Egypte en het Oosten Bijbels Museum 1 Het verlangen naar geschiedenis 41 4 Soli Deo Gloria 73 2 Het verzamelen van Egyptische 43 5 De bekering van Joden bij de 74 oudheden in relatie tot de Bijbel tabernakel 3 Het verlangen naar het Oosten 44 3 Conrad Schick en zijn 77 terugblik op 50 jaar leven en werken in Jeruzalem 1 Wandelen met God 77 6 2 St. Chrischona 78 3 Een broederhuis in Jeruzalem 78 5 De hogepriester van Sebald Rau en 102 4 Het Land van de Bijbel 79 het tabernakelmodel van David Mill 6 Utrecht 1879-1886: 103 4 Conrad Schick en het toekomstig 82 overblijfselen van de tabernakel Koninkrijk van God op aarde van Emo Lucius Vriemoet 1 Het Vredesrijk 82 7 Schouten en het model 103 2 Het Jeruzalemsyndroom 82 van de hogepriester van 3 Jeruzalem zal roepen van diep 83 Bernard Sebastiaan Cremer onder de grond 4 De tabernakel van Schouten 105 Slotbeschouwing 84 te midden van andere modellen en geleerde werken 1 Boeken over de tabernakel in het 105 Hoofdstuk 3 87 Engels, Frans, Duits en Nederlands De strijd om het behoud van 2 Modellen van de tabernakel 106 de profetische en his torische in Engeland, de Verenigde Staten waarheid van de Bijbel en Jeruzalem Modellen van de tabernakel en Hebreeuwse oudheden 5 Profetische godgeleerdheid en de 108 strijd tegen de moderne theologie Inleiding 87 1 Schouten en de protestantse 108 traditie van de typologische 1 De vervaardiging van het model 89 exegese van de tabernakel 2 Schouten en de strijd tegen de 109 1 Topstuk en levenswerk 89 moderne theologie in de pastorie 2 Utrecht 1849-1854: studiejaren 91 Slotbeschouwing 112 3 Koudekerke 1855-1857, Veenendaal 92 1862-1863 en Apeldoorn-Het Loo 1863-1867 Hoofdstuk 4 4 Utrecht 1879-1905: internationale 92 Israël in Egypte 115 bezienswaardigheid Egyptische goden, mummies, sjabti’s en een tichelsteen 2 Schouten en de protestantse 95 traditie van modelbouw Inleiding 115 van Bijbelse oudheden 1 Geleerde reconstructies van de 95 1 De verwerving van de Egyptische 117 tabernakel en de tempel oudheden 2 Joods-christelijke samenwerking 96 1 Ruiling, koop en schenkingen 117 in Nederland 3 De verwerving van de 98 2 Aankopen in Parijs 120 achttiende-eeuwse modellen 3 Aankopen uit Caïro en Berlijn 122 van Hebreeuwse oudheden 1 De teloorgang van erfgoed 98 2 De Egyptische collectie beschreven, 123 2 De Hebreeuwse oudheden 99 geordend en herordend in het Bijbels Museum 1 De catalogus van dr. Willem Pleyte 123 3 Vianen 1858-1863: de tabernakel 100 2 De Egyptische collectie in de 124 van Bernard Sebastiaan Cremer catalogi van Hubertus Schouten 4 Utrecht 1879: de tempel 101 3 De presentatie in het Bijbels 126 van David Mill Museum door ds. Leendert Schouten 7 3 De betekenis van het oude Egypte 129 3 De reconstructie van het landschap 159 voor dr. Abraham Kuyper en en de stad ds. Leendert Schouten 4 De souvenirindustrie 160 1 Dr. Abraham Kuyper over de oude 129 wereldculturen en de algemene 4 Bijbelse verzamelingen en attracties 162 genade in de negentiende eeuw 162 2 Ds. Leendert Schouten over valse 130 1 Een echt Bijbels Museum goden en de architect van de 2 Lake Chautauqua’s Palestine Park 162 tabernakel in New York 3 De verzameling van rev. William 163 Slotbeschouwing 132 Henry Hechler in Wenen 4 Het Palästina Museum van het 163 Deutsches Evangelisches Institut Hoofdstuk 5 135 für Altertumswissenschaft des Het Heilige Land in de pastorie Heiligen Landes in Jerusalem Natuurhistorische en 5 Het Bijbels Museum van het Church 163 archeologische voorwerpen, Sunday School Institute in Londen geografische kaarten, 6 La Salle Judaïque in museum het 164 foto’s, souvenirs en Joodse Louvre in Parijs, de collectie van ceremoniële voorwerpen baron Von Ustinov in Jaffa en de Tschinili-Kiöschk van de sultan Inleiding 135 van Constantinopel 7 Tentoonstellingen in Engeland 165 1 De verwerving van voorwerpen 139 en de Verenigde Staten uit het Heilige Land 8 Een katholiek Jeruzalempanorama 166 1 Betekenisvolle plaatsen in het 139 Heilige Land Slotbeschouwing 167 2 Schenkingen van protestanten 140 werkzaam in het Heilige Land 3 Schenkingen van reizigers naar 141 Hoofdstuk 6 171 het Heilige Land De tempel van Jeruzalem en de 4 Aankopen bij dr. Conrad Schick 143 erfgenamen van het ‘ware Israël’ 5 Geografische kaarten 146 De modellen van de tempelberg, 6 Foto’s en souvenirs 147 Jeruzalem in het jaar der 7 Joodse ceremoniële voorwerpen 148 verwoesting door Titus en de tempel van Herodes 2 Bijbelse archeologie en afgietsels 150 van archeologische vondsten Inleiding 171 1 Bijbelse archeologie 150 2 Thanatonsteen 150 1 De verwerving en vervaardiging 175 3 Steen van Mesa 151 van de modellen van de tempelberg, 4 Steen van Siloam 153 Jeruzalem in het jaar der verwoesting 5 Afgietsels van een grafsteen, een 154 door Titus en de tempel van Herodes kleitablet uit Lachish en zegels, 1 De aankoop van een belangrijke 175 gewichten en munten bezienswaardigheid 2 Dr.