JA21 VERKIEZINGSPROGRAMMA 2021-2025 Het Juiste Antwoord VOORWOORD

Net als velen van u zou ik nergens liever willen leven dan hier. Ons mooie land heeft een gigantisch potentieel. We zijn innovatief, nuchter, hardwer- kend, trots op wie we zijn en gezegend met een indrukwekkende geschie- denis en een gezonde handelsgeest. Een Nederland dat Nederland durft te zijn is tot ongekende prestaties in staat.

Al sinds de komst van Pim Fortuyn in 2002 laten miljoenen kiezers weten dat het op de grote terreinen van misdaad, migratie, het functioneren van de publieke sector en Europa anders moet. Nederland zal in een uitdijend en oncontroleerbaar Europa meer voor zichzelf moeten kiezen en vertrouwen en macht moeten terugleggen bij de kiezer.

Maar keer op keer krijgen rechtse kiezers geen waar voor hun stem. Wie rechts stemt krijgt daar immigratierecords, een steeds verder uitdijende overheid, stijgende lasten, een verstikkend ondernemersklimaat, afschaffing van het referendum en een onbetaalbaar en irrationeel klimaatbeleid voor terug die ten koste gaan van onze welvaart en ons woongenot.

Ons programma is een realistische conservatief-liberale koers voor ieder- een die de schouders onder Nederland wil zetten. Positieve keuzes voor een welvarender, veiliger en herkenbaarder land waarin we criminaliteit keihard aanpakken, behouden wat ons bindt en macht terughalen uit Europa. Met een overheid die er voor de burgers is en goed weet wat ze wel, maar ook juist niet moet doen. Een land waarin we hart hebben voor wie niet kan, maar hard zullen zijn voor wie niet wil.

Wij zijn er klaar voor. Samen met onze geweldige fracties in de Eerste Kamer, het Europees Parlement en de Amsterdamse gemeenteraad én met onze vertegenwoordigers in de Provinciale Staten zullen wij na 17 maart met grote trots ook uw stem in de Tweede Kamer gaan vertegenwoordigen.

Joost Eerdmans, Lijsttrekker

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 2 INLEIDING

JA21 gaat het gedachtegoed van de conservatieve liberalen direct vanaf de start stevig neerzetten in het politieke landschap. Daarvoor is een door- dacht verkiezingsprogramma nodig. Onze partij is jong, maar we kunnen rekenen op de inzet van ervaren politici en medewerkers die maar wat graag hun expertise wilden delen. Zo zijn we erin geslaagd in korte tijd een pro- gramma op te stellen dat in begrijpelijke taal richting geeft. Conservatief: verbonden en liberaal, dus vrij. Sociaalrechts. Helder en duidelijk zonder ongezonde hang naar het extreme. Stellig en nuchter tegelijk. Kortom, een verkiezingsprogramma dat in balans is. Dit programma is het inhoudelijke fundament waardoor onze vertegenwoordigers zich verbonden weten. Elk verkiezingsprogramma heeft een eigen opzet. Voor iedere indeling valt iets te zeggen. JA21 kiest voor een verdeling in vier blokken: overheid, samenleving, economie en buitenland.

In een vrij land ontleent de staat de soevereiniteit aan het volk. Invloed en betrokkenheid zijn onmisbaar voor het functioneren van een leven- de democratische rechtstaat. Eigendom vraagt respect, veiligheid dient vanzelfsprekend te zijn. Grenzen stellen wij open wanneer we willen, en we sluiten ze wanneer we dat nodig achten. De conservatief-liberale visie op de verhouding burger-overheid wordt uitgewerkt in Hoofdstuk 1, Betrouwbare Overheid. De overheid draagt zorg voor vrije burgers en een verbonden samenleving. Vanuit de conservatief-liberale kijk is het niet de overheid, maar zijn het de inwoners van Nederland die dit land vormen tot wat het is. Zaken als wonen, ontwikkelen, zorg, ontspanning, klimaat, informatieveilig- heid en kunst krijgen daarop uitwerking in Hoofdstuk 2, Vitale Samenleving. Met elkaar zorgen wij ervoor dat het geld dat nodig is om de maatschappij in stand te houden, wordt verdiend. Hoe vanuit de conservatief-liberale invalshoek een krachtig verdienvermogen kan worden gewaarborgd, hoe werken lonend is en ondernemen winstgevend mag zijn en hoe onze ener- gievoorziening kan worden gewaarborgd en vernieuwd, wordt uiteengezet in Hoofdstuk 3, Sterke Economie. Nederland heeft baat bij een sterk en betrokken buitenlandbeleid. Met landen in de EU, waarmee nauw wordt samengewerkt. Met de VS en het VK, waarmee we nauwe banden onder- houden. Met handelspartners, landen waarmee we samenwerken om hun economie en democratie te versterken. Hoe Nederland daar als soevereine

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 3 natie in staat, zet het conservatief-liberale perspectief in Hoofdstuk 4, Betrokken Buitenland uiteen.

Het verkiezingsprogramma van JA21 zoekt een evenwicht tussen het geven van richting en het benoemen van concrete punten. Wat het tweede betreft is de verleiding groot om in gedetailleerde en uitputtende wensenlijsten te verzanden. Maar een verkiezingsprogramma is meer dan een verlanglijstje. In dit document is daarom bewust het accent gelegd op het eerste, namelijk de richting die vanuit conservatief-liberaal perspectief voor samenleving, economie, overheid en buitenlandse verhoudingen bijdraagt aan een welva- rend, vrij, veilig en zelfbewust land. Voor een zelfbewuste partij die bevlogen en nuchter een eerlijk rechts geluid wil laten horen, is het van groot belang de positie in het politieke landschap van meet af aan helder te markeren.

JA21 is het juiste antwoord op rechts. Het verkiezingsprogramma maakt inzichtelijk waarom.

Nicki Pouw-Verweij Voorzitter programmacommissie

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 4 INHOUD

1. BETROUWBARE OVERHEID...... 6 1.1 De conservatief-liberale visie op burger en overheid...... 6 1.2 Invloed en betrokkenheid...... 6 1.4 Veiligheid en criminaliteit...... 12 1.5 Immigratie en asiel...... 16 1.6 Integratie en Nederlandse identiteit...... 19

2. VITALE SAMENLEVING...... 22 2.1 De conservatief-liberale visie op de samenleving...... 22 2.2 Van jong tot oud...... 22 2.3 Onderwijs en ontwikkeling...... 25 2.4 Wonen en bouwen...... 30 2.5 Volksgezondheid en zorg...... 35 2.6. Klimaat en milieu...... 39 2.7. Informatie en privacy...... 43 2.8 Cultuur en kunst...... 46

3. STERKE ECONOMIE...... 49 3.1. De conservatief-liberale visie op de economie...... 49 3.2. Collectieve sector en lastendruk...... 49 3.3 Sparen en pensioenen...... 52 3.4 Energie en energietransitie...... 56 3.5 Vervoer en infrastructuur...... 60 3.6 Ondernemen en vernieuwen...... 64 3.7 Landbouw en visserij...... 66

4. BETROKKEN BUITENLAND...... 70 4. 1 De conservatief-liberale visie op samenwerking...... 70 4.2 EU en euro...... 70 4.3 Defensie en veiligheid...... 73 4.4 Internationale handel en ontwikkeling...... 76

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 5 1. BETROUWBARE OVERHEID

1.1 De conservatief-liberale visie op burger en overheid

In een vrij land richten inwoners zelf hun leven in, samenleving. Een toenemend aantal mensen ervaart maken ze hun eigen keuzes en kiezen ze zelf hun de overheid als vervreemd van hun eigen wensen en bestemming. Onmisbaar is daarvoor de verbonden- behoeften en buiten hun controle, terwijl dezelfde heid met gezin, familie, vrienden, clubs, verenigingen, overheid blijft groeien en steeds dwingender optreedt geloofsgemeenschappen, cultuurinstellingen, sport- in de persoonlijke levenssfeer. Intussen beperkt de verenigingen en nog veel meer. Het gaat om alles invloed van gekozen vertegenwoordigingen zich steeds wat van Nederland het prachtige land maakt zoals meer doordat een groeiend statelijk apparaat met een de generaties voor ons dat in de loop van de eeuwen ondoordringbaar woud aan vertakkingen in de publieke hebben gevormd en zoals wij dat met iedereen dag en semipublieke sector in toenemende mate een eigen aan dag verder vormgeven. De overheid is er om het leven lijkt te gaan leiden. De coronacrisis heeft aan individu in dat fiere land aan de Noordzee te bescher- het licht gebracht hoezeer de overheid is verkokerd, in men, om kansen te bieden en om te waarborgen dat zichzelf is gekeerd en wordt gedomineerd door falende collectieve verbanden ontplooiing mogelijk maken. ambtelijke koninkrijken. JA21 wil terug naar een be- Diezelfde overheid dient zeer terughoudend te zijn trouwbare overheid die oog heeft voor de menselijke als het gaat om het ingrijpen in het leven van men- maat. Een overheid die de waarde van het individu en sen. Dat is temeer het geval wanneer de inwoners van zijn sociaal-maatschappelijke verbanden herkent, die Nederland het gevoel krijgen dat de overheid op steeds hun wensen en behoeften erkent en de noodzaak van meer terreinen opzichtig faalt en onthecht raakt van de vrijheid onderkent.

1.2 Invloed en betrokkenheid

Soevereiniteit behelst de hoogste macht om onafhan- Het volk kiest volksvertegenwoordigers in de verschil- kelijk beslissingen en besluiten te nemen binnen de lende geledingen die ons land rijk is. In de Nederlandse grenzen van een staat. In Nederland ontleent de staat traditie van coalities zijn samenwerking en compromis- deze macht aan het volk. De daadwerkelijke invloed sen onvermijdelijk. Negeren van grote groepen kiezers en betrokkenheid van ons volk op en bij de staat vormt door het uitsluiten van partijen in de coalitievorming de toetssteen voor de legitimiteit en geloofwaardig- schaadt het aanzien van de democratie. Wat de invloed heid van onze democratie. Die invloed is tanend, de van het volk tevens uitholt, is de kennelijke neiging om betrokkenheid staat onder druk. Het is daarom drin- wezenlijke vragen af te schilderen als te ingewikkeld gend geboden onze volkssoevereiniteit aan de basis te voor gewone mensen. Bij gehouden referenda is geble- verstevigen, in het besef dat de drang naar vrijheid een ken dat de kiezers zich terdege inhoudelijk verdiepten rode draad is in de geschiedenis van ons land. in de aan hen voorgelegde vragen. Vervolgens bleek

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 6 met hun stem niets te gebeuren. Het invoeren van een adviserende zin raakvlakken met de overheid hebben, referendum, waarvan de precieze opzet nader vorm kan moet de praktijk van partijpolitieke benoemingen uit krijgen maar dat volstrekt duidelijk maakt dat de wil van een klein netwerk worden teruggedrongen. het volk in een tijdig stadium serieus wordt genomen, draagt voor JA21 bij aan een grotere invloed van het Bestuurlijk Nederland is al tientallen jaren in de ban volk. Het instrument van een referendum op landelijk van een nietsontziende schaalvergroting. Inmiddels niveau kan provinciaal en gemeentelijk op manieren is genoegzaam bekend dat hierdoor de afstand wordt vorm krijgen die passen bij de bestuurslaag en bij de vergroot, de kosten worden verhoogd en de kwali- voorliggende vraag. Waar het om gaat, is dat het volk teit wordt verkleind. Ambitieuze bestuurders hebben ook na de verkiezingen invloed heeft. Het is mogelijk en miljoenen verspild aan prestigieuze gebouwen, con- het is hard nodig. sultants en organisatietrajecten. Tegelijk verdween de eigenlijke taak naar de achtergrond, nam de bu- Wat de invloed van het volk op het bestuur betreft, reaucratie toe en verminderde de dienstverlening. De valt te constateren dat Nederland in wezen nog altijd opschaling heeft geleid tot onherkenbare kolossen die een land is van regenten. De werkelijke bestuurlijke en vooral een schaduw over hun omgeving werpen. De adviserende macht is in handen van een kleine groep menselijke maat dient weer maatgevend te worden. mensen die in een onderling nauw verweven netwerk In plaats van een in zichzelf gekeerde bureaucratie te van personen en instellingen posten en posities verde- voeden, moeten overheidsinstellingen als het aan JA21 len. Afgezet tegen de politieke voorkeur zoals die tot ligt weer een dienende houding tegenover de samenle- uiting komt in verkiezingsuitslagen is er een aantoon- ving innemen. De schandelijke toeslagenaffaire spreekt bare onevenwichtigheid in de politieke voorkeur van boekdelen over de tegenovergestelde richting waarin benoemde functionarissen. Tussen de bevolking en de een onbeheersbaar uitdijend bestuurlijk-ambtelijk bestuurlijke elite ligt een kloof die om overbrugging stelsel zich heeft ontwikkeld. In plaats van het systeem vraagt. Ontmanteling van een hecht netwerk van per- hoort datgene wat de bedoeling is het uitgangspunt te sonen en instituties is een haast onmogelijke opgave. zijn. Het gaat immers om mensen en hun leefwereld. Toch zal invloed van het volk niet zonder wezenlijke Die focus dient bij wetten en regels voorop te staan. Bij bijstelling kunnen van de wijze waarop de macht in dit besluitvorming dient de kwaliteit en uitvoerbaarheid land wordt verdeeld. Wat tot een hecht bolwerk van van wet- en regelgeving meer centraal te staan. Voor gevestigde partijbelangen is verworden, zal de poor- ambtenaren is inhoudelijke vakkennis belangrijker dan ten moeten openen voor buitenstaanders. JA21 vindt ideologische gedrevenheid. dat een bestuurlijk-ambtelijk stelsel geen monopolie dient te zijn van partijpolitieke netwerken en benoe- Ook voor de gemeenten is zichtbaar hoe invloed en mingen die gevestigde belangen dienen, maar dat het betrokkenheid van de bevolking hebben moeten wijken toegankelijk dient te zijn voor de volle breedte van de voor de mantra ‘groot, groter, grootst’. Terwijl uitgere- samenleving. Ook bij instellingen die in uitvoerende en kend de zogeheten eerste overheid dicht bij de eigen

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 7 inwoners hoort te staan. Schaalvergroting doet afbreuk publieke belang vereist een publieke omroep die deze aan de eigenheid van gemeenschappen die zich in taken waarborgt en waarvoor commerciële media geen hun gemeente willen herkennen. Er dient een einde te alternatief bieden. komen aan gedwongen samenvoeging van gemeen- ten. Gemeenten dienen meer ruimte te krijgen om op Want invloed en betrokkenheid zijn nauw verweven met terreinen waarover zij gaan eigen keuzes te maken, ook de vrijheid om deze tot uiting te brengen. Tegenover in- als dat leidt tot verschillen tussen gemeenten. JA21 vloed en betrokkenheid staan sturing en onderwerping. is voor het invoeren van een gekozen burgemeester, Van een staatsinrichting gebaseerd op de soevereini- wat een herziening nodig maakt van de wijze waarop teit van het volk mag worden verwacht dat deze de vrij- een gemeente worden bestuurd en bijdraagt aan het heid voor ogen houdt. Een totalitaire staat als China die vergroten van de invloed en betrokkenheid van de de inwoners continu controleert en onder dreiging van inwoners. Gemeenteraden zijn geen filiaalhouders van sancties naar door de staat gewenst gedrag dirigeert, de landelijke politieke partijen. Gemeentepolitiek hoort mag niet ons voorland zijn. Nederland is ontstaan uit vooral gemeentelijk zijn. de drang naar vrijheid, uit de behoefte van mensen om zelfstandig hun eigen fundamentele keuzes te maken Verantwoord uitoefenen van invloed vergt verder in het leven. Als we er niet continu alert op zijn, dreigt gedegen, laagdrempelige en toegankelijke informatie. ook ons land sluipend in een land te veranderen waarin De Nederlandse Publieke Omroep (NPO) vervult daarin de staat haar onderdanen op elk moment van de dag een wezenlijke rol door het bieden van een breed plat- volgt, stuurt en controleert. Alertheid is nodig omdat form aan meningen en opvattingen die de hele samen- het kleine stapjes zijn die naar deze weg leiden, zonder leving evenwichtig vertegenwoordigen. In de praktijk is dat tegen de stapjes op zichzelf veel valt in te brengen. het omroepstelsel een spreekbuis geworden voor een beperkt deel van het politieke spectrum. De presenta- De vraag naar de juiste verhouding tussen de staat en toren, de keuze van thema’s, de inhoudelijke duiding, het volk tekent zich scherp af tijdens de COVID-crisis. dezelfde gasten die telkens weer worden uitgenodigd De staat heeft zich grote bevoegdheden toebemeten – alles wijst in één richting. Van onafhankelijkheid en in pogingen om het verloop van de pandemie beheers- objectiviteit wordt zelfs de schijn niet opgehouden. baar te houden. Het doorvoeren van maatregelen kan Grote groepen Nederlanders die zijn aangewezen op alleen wanneer er sprake is van doorzettingsmacht sociale media als tegenwicht voor de eenzijdige, op een om deze af te dwingen. Tegelijk mag niet uit het oog aantal terreinen zelfs als activistisch ervaren beeldvor- worden verloren dat het bevoegdheden betreft met ming door de NPO moeten zich weer thuis gaan voelen een tijdelijk karakter, en maatregelen die de toets van bij een publieke omroep die ook van hen is. Daarvoor proportionaliteit moeten kunnen doorstaan. Een onge- vindt JA21 bijsturing van de NPO nodig. Dit kan samen- kozen bestuurder die onder het motto ‘durven doorpak- gaan met een beperking van de rol van het omroep- ken’ meent een vuurwerkverbod meteen permanent stelsel tot een aantal duidelijk omschreven taken. Het te mogen maken, verliest zowel de tijdelijkheid van de

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 8 JA21 wil bevoegdheden als de proportionaliteit van de maatre- 6 Een referendum waarvan de precieze opzet gelen van het gremium dat hij vertegenwoordigt uit het nader vorm kan krijgen, maar dat volstrekt oog. De reikwijdte van draagvlak voor het bestrijden heldermaakt dat de wil van het volk in een van een crisis reikt tot aan de horizon van de crisis tijdig stadium serieus wordt genomen. zelf. Het streven is wat JA21 betreft om verantwoord zo snel mogelijk naar het vertrouwde normaal terug 6 Overheidsinstellingen die toegankelijk worden te gaan. Terug naar een normaal Nederland waarin voor kwaliteit uit de volle breedte van de inwoners weer zeggenschap hebben over zaken waarin samenleving, in plaats van een gesloten bol- ze met het oog op de crisis betrokken en met gevoel werk te vormen van partijpolitieke benoemin- voor verantwoordelijkheid een pas op de plaats ma- gen en gevestigde belangen. ken. Uit de aanpak van de COVID-crisis kunnen lessen worden getrokken die Nederland beter voorbereiden 6 Een terugkeer naar de menselijke maat als op een volgende pandemie. Met de verworven ken- richtinggevend voor overheden, zorginstellin- nis en inzichten moet het mogelijk zijn om scenario’s gen, woningcorporaties en het onderwijs. te ontwikkelen die herhaling van een maandenlange lockdown met onoverzienbare sociaal-economische en 6 Gemeenten die geen filiaal zijn van landelijke maatschappelijke gevolgen voorkomen. partijen, wat onder meer invoeren van een gekozen burgemeester betekent.

6 De rol van het omroepstelsel beperken tot een aantal duidelijk omschreven taken waarvan het publieke belang duidelijk is en bijsturing van de als activistisch ervaren beeldvorming door de NPO.

6 Er continu alert op zijn dat Nederland niet sluipend in een land verandert waarin de staat haar onderdanen op elk moment van de dag volgt, stuurt en controleert.

6 Scenario’s ontwikkelen die herhaling van een maandenlange lockdown met onoverzienbare sociaal-economische en maatschappelijke gevolgen voorkomen.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 9 1.3 Rechtstaat en politieke balans

Zoals in veel westerse landen is de Nederlandse evenwicht geboden. Hoe dat juridisch vorm kan krijgen, staatsinrichting beïnvloed door de trias politica van de is geen vooraf uitgemaakte zaak. Wel is duidelijk dat Franse filosoof Montesquieu. De driemachtenleer richt de rechterlijke macht zich niet in de richting van een de staat zo in dat de wetgevende macht, de uitvoe- Derde Kamer mag ontwikkelen. De wetgevende macht, rende macht en de rechtsprekende macht van elkaar en die van het parlement in het bijzonder, is bij een dui- gescheiden zijn en elkaars functioneren bewaken. Zo delijke terreinafbakening gebaat. Want politieke keuzes, krijgt niet een van deze machten de overhand. Dat daarover is JA21 helder, horen in wetten en aanverwan- voorkomt tirannie en bevordert vrijheid. In Nederland te regelgeving thuis in plaats van in vonnissen. Deze is de wetgevende macht de Staten-Generaal (Eerste notie van politiek primaat bij beleid betekent ook dat Kamer en Tweede Kamer). Het parlement deelt de organisaties die enkel en alleen zijn opgericht om op wetgevende taken met de uitvoerende macht, de rege- grond van door hun verondersteld ‘algemeen belang’ ring. Zowel de Staten-Generaal als de rechtsprekende overheidsbeleid aan te vechten een halt moet worden macht controleren de regering als uitvoerende macht. toegeroepen. Het dienen van het algemeen belang is bij uitstek een taak van de politiek. De rechter dient Daar waar de trias politica een zorgvuldig evenwicht zich te richten op de belangen van (groepen) individuen veronderstelt, signaleert JA21 dat de verhouding tus- die onrecht is aangedaan. Rechters die meegaan met sen de wetgevende macht en de rechterlijke macht uit activisten die beweren namens de hele samenleving te balans lijkt te raken. In verschillende rechtszaken met spreken, ondermijnen de democratie. zwaarwegende en verstrekkende maatschappelijke en politieke gevolgen motiveren rechters hun uitspraken Een aspect waarvoor in dit perspectief gezien aandacht met overwegingen die op de keper beschouwd voor is geboden, betreft de selectieprocedure van rech- politieke argumenten kunnen doorgaan. Het benutten ters. Rechters worden benoemd door de regering. In van een ruime interpretatiemarge wordt mogelijk door de praktijk wordt vrijwel altijd de aanbeveling gevolgd het naar eigen inzicht kunnen inkleuren van algemene vanuit de rechterlijke macht. Deze feitelijke coöpta- regelgeving en het inroepen van allerlei bepalingen uit tie is ondoorzichtig en brengt het risico met zich dat internationale verdragen. Het karakter van de uitspra- politieke en ideologische voorkeuren onuitgesproken ken wekt de indruk dat rechters in wezen politieke kno- doorwerken in een rechterlijke macht die zonder meer pen doorhakken. Dit verkleint de politieke speelruimte neutraal moet zijn. Het waarborgen van het evenwicht van de wetgevende macht en de uitvoerende macht. in de trias politica zoals deze in het Nederlandse staatsbestel vorm krijgt, maakt het onontkoombaar de Om de rechterlijke macht geen speler te laten worden procedure van de benoeming van rechters tegen het op het terrein dat aan de wetgevende macht en de licht te houden. Onafhankelijke, onpartijdige recht- uitvoerende macht toebehoort, is een herstel van het spraak vraagt ook om een balans in de achtergrond

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 10 JA21 wil van te benoemen rechters. JA21 vindt dat het niet zo 6 Voorkomen dat uitspraken van rechters met mag zijn dat onder de dekmantel van de scheiding van een ruime interpretatie van algemene regels machten een situatie ontstaat waarin het alleen met en internationale verdragen de politieke een in de selectieprocedure geaccepteerde politieke speelruimte van ons parlement verkleinen. achtergrond mogelijk is toe te treden tot het Openbaar Ministerie of de rechtspraak. 6 Dat rechters zich richten op de belangen van (groepen) individuen die onrecht is aangedaan in plaats van zich te lenen als vehikel voor activisten die beweren voor de hele samen­ leving te spreken.

6 Een selectieprocedure voor rechters die behalve in theorie ook in werkelijkheid waarborgt dat de achtergrond van personen die tot de rechterlijke macht toetreden niet afhankelijk is van een bepaalde politieke voorkeur.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 11 1.4 Veiligheid en criminaliteit

Voor vertrouwen in de rechtstaat als institutioneel en fysiek geweld niet wordt geschuwd. Hiertegen stelsel is vertrouwen in veiligheid op straat onmis- moet keihard worden opgetreden. Waar nu vaak taak- baar. Hoewel Nederland als zeer veilig bekend staat, straffen worden opgelegd, moeten deze vaker door is dat geen vanzelfsprekendheid meer. Miljoenen gevangenisstraffen worden vervangen. Nederlanders ervaren overlast, voelen zich onveilig of worden het slachtoffer van criminaliteit. Dit valt niet De georganiseerde criminaliteit, zoals drugs-, wapen-, te wijten aan al die mensen die zich dag en nacht voor vrouwenhandel, mensensmokkel, fraude en witwassen, onze veiligheid inzetten, maar aan falend, naïef veilig- ondermijnt en ontwricht de Nederlandse samenleving. heidsbeleid van de gevestigde politieke partijen. Nederland is het wereldwijde doorgeefluik van hard- drugs zoals cocaïne, en daarnaast de grootste produ- Beheersbaarheid van criminaliteit vraagt om een aan- cent en exporteur ter wereld van synthetische drugs. pak op het niveau van woonwijken. Daarom zijn wijk- Het gevaar van beïnvloeding en infiltratie door omko- agenten essentieel voor veiligheid, leefbaarheid en het ping en bedreiging ligt op de loer. Een veelgehoorde vroeg signaleren van criminaliteit. Wijkagenten die zijn open deur is dat criminaliteit niet mag lonen. Maar weggesaneerd, of die elders worden ingezet vanwege criminaliteit loont wél. Veel jongeren in grote steden capaciteitsproblemen binnen de politie, moeten weer vallen voor de lokroep van het snelle drugsgeld. Naast terug in de wijken. In de wijken openen als het aan een reguliere harde aanpak is het ondergraven van het JA21 ligt weer politiebureaus de deuren. De politie eergevoel van dergelijke jongeren een effectief middel. is ook gebaat bij het kunnen inzetten van camera- JA21 wil dan ook actief inzetten op ‘patsercontroles’, toezicht. Voor het verbeteren van de leefbaarheid in het opsporen, controleren en innemen van onverklaar- wijken en buurten moet de overlast worden terugge- bare luxegoederen zoals dure auto’s, merkkleding en drongen. Het beleid moet zich op de hardnekkigste sierraden, en ‘naming and shaming’. Het publiekelijk groep gaan richten: notoire overlastgevers. Deze laten uitvoeren van straffen zorgt ervoor dat foute groep bestaat voor een groot deel uit verslaafden, rolmodellen verworden tot afschrikwekkend voorbeeld asielzoekers, daklozen, jeugdgroepen en bendes. Deze voor jongeren die overwegen het foute pad op te gaan. overlastgevers komen veelvuldig in aanraking met de politie. Buurtbewoners kampen met intimidatie op De onveiligheid in de Nederlandse samenle- straat, bedreigingen, vernielingen, bedelen en (drugs) ving wordt voor een groot deel veroorzaakt door een afval. Politie, handhavers en andere hulpverleners groep recidivisten en veelplegers. Deze relatief klei- worden met name door deze groep frequent beledigd, ne groep is verantwoordelijk voor een groot deel van bedreigd of zelfs aangevallen. Ook buiten deze groep delicten als woninginbraken, overvallen, vernielingen, gedragen teveel mensen zich asociaal tegen hulpver- mishandelingen, verkrachtingen en cybercriminaliteit. leners en veiligheidsprofessionals, waarbij zelfs verbaal Wij pleiten dan ook voor een grondige herziening van

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 12 ons strafrechtstelsel waarbij recidivisten en veelple- en herkennen van radicalisering, een complex vraag- gers langdurig worden gedetineerd. Onze veiligheids- stuk, is cruciaal voor een succesvolle strijd tegen het diensten doen wat ze kunnen, maar worden telkens extremisme dat in het verlengde daarvan ligt. Nauwe weer teleurgesteld. De recidivist die zij keer op keer samenwerking tussen instanties is vereist. Het ligt voor oppakken, staat vaak de volgende dag weer voor hun de hand de politie een centrale rol toe te kennen in het neus. Deze herhaling van zetten wordt veroorzaakt verwerken van informatiestromen, vanwege de toegang door een laag gehalte aan lik-op-stukbeleid. JA21 wil tot expertise en informatievoorziening in de keten. zo veel mogelijk inzetten op snelrecht. Hierdoor wordt Betrokken disciplines moeten daarbij ongehinderd door de recidivist opgesloten totdat de rechter een uit- bureaucratische obstakels met elkaar kunnen samen- spraak heeft gedaan. Het eindeloos heenzenden van werken. In geval van dubbele nationaliteit wil JA21 dat verdachten met een dagvaarding wordt hierdoor zoveel van geradicaliseerde personen altijd de Nederlandse mogelijk vermeden. Ook hoeven we onze politiemensen nationaliteit wordt ontnomen. In geval van enkel de daarmee niet dubbel te belasten met opsporingsonder- Nederlandse nationaliteit wordt wat JA21 betreft zoeken zodra een verdachte bij verstek is veroordeeld. jihadisten die naar het buitenland reizen om zich daar Op deze manier wordt aan recidive een duidelijke grens bij buitenlandse terreurgroepen aan te sluiten, ook de gesteld en wordt overbelasting van de strafrechtke- Nederlandse nationaliteit ontnomen. Zo wordt voorko- ten voorkomen. De gevolgen van het eindeloos laten men dat ze naar Nederlands grondgebied terugkeren terugkeren van draaideurcriminelen in onze samenle- om daar een geradicaliseerd, extremistisch gevaar te ving, na lage straffen, zijn schrijnend en leiden tot veel vormen voor onze samenleving. Het spreekt verder voor leed bij slachtoffers. We mogen zacht zijn waar het kan zich dat ook vormen van extremisme die zich in de ui- maar moeten hard zijn waar het moet. De belangen van tersten van het politieke spectrum voordoen, of het nu criminelen mogen niet zwaarder wegen dan die van de links of rechts is, onacceptabel zijn en krachtig dienen slachtoffers. te worden bestreden.

Hard optreden tegen extremistische groeperingen De laatste jaren zien we in heel Nederland een nega- in Nederland beschermt onze veiligheid en voorkomt tieve trend ontstaan van bezit onder minderjarigen ondermijning van de democratische rechtstaat. van messen, machetes en vuurwapens. Antisociaal De aanpak van radicalisering en het bestrijden van en agressief gedrag vindt vaak al zijn oorsprong in de jihadisme vraagt om het wegnemen van de voedings- kinderjaren. Naast een antisociale of criminele vrien- bodem voor radicalisering en het bestrijden van de denkring en drank- en drugsgebruik, spelen factoren jihadistische beweging in Nederland. Daarbij passen als inadequate opvoeding, antisociaal gedrag van de maatregelen als stopzetten van buitenlandse financi- ouders, het niet accepteren van een systeem van ële steun aan gebedshuizen en actief vervolgen van straffen, mishandeling, armoede en het wonen in geestelijke voorgangers en andere leiders die oprui- achterstandswijken een rol bij de deelname aan een ende teksten verspreiden. Het vroegtijdig signaleren (criminele) jeugdgroep. Voor het terugdringen van

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 13 overlast en criminaliteit door jeugdigen acht JA21 en de juiste middelen om (digitale) criminaliteit op vroegtijdige signalering belangrijk. Criminaliteit kan te kunnen sporen en effectief tegen te kunnen gaan. beter worden voorkomen dan genezen. Daarnaast is er Opsporingsambtenaren moeten in hun werk niet on- veel aandacht nodig voor recidivisten, waaronder nodig worden belemmerd door gebrekkige wetgeving hardekernjongeren en jeugdige veelplegers, waarbij of tekortschietende bevoegdheden. De komende jaren controle- en toezichtmaatregelen en sanctionering een gaan er zo’n 17.000 politiemensen met pensioen. Dit belangrijke plaats innemen. Een nauwe samenwerking zal zorgen voor een nog groter capaciteitsprobleem. Er tussen instanties, controle- en toezichtmaatregelen en moet fors worden geïnvesteerd in de politieacademies. sanctiemogelijkheden zijn daarbij noodzakelijk. Veiligheid heeft onmiskenbaar een grensoverschrijden- Veel te vaak wordt vergeten dat vergelding een hoek- de dimensie. Het herinvoeren van mobiele grenscon- steen van het strafrecht vormt. Sommige misdrijven troles draagt bij aan een doeltreffender aanpak van zijn dermate schokkend en zorgen voor zo’n mate van grensoverschrijdende criminaliteit en grensoverschrij- maatschappelijke onrust, dat de vrijheid van rechters dend terrorisme. Waar mogelijk vindt berechting van om tot straffen te komen die tegen het rechtvaardig- niet-genaturaliseerde immigranten plaats in hun land heidsgevoel van de samenleving indruisen, dient te van herkomst. Asielzoekers en statushouders die een worden ingeperkt. Barmhartigheid jegens de wolven ernstig misdrijf plegen, moeten na het uitzitten van is onrecht jegens de schapen. Evenals beginnend hun straf zo snel mogelijk worden uitgezet. JA21 wil dat bestuurders moeten verkeershufters sneller een op het moment dat een asielzoeker of statushouder rijverbod kunnen krijgen bij herhaalde verkeersmis- wordt veroordeeld voor een misdrijf waarop minimaal dragingen. Drie grove verkeersovertredingen leiden drie jaar gevangenisstraf staat, de Immigratie- en tot langdurige invordering van de rijbevoegdheid. Naturalisatiedienst (IND) tot een uitzettingsprocedure Mishandeling en uitgaansgeweld kunnen niet meer overgaat. met een geldboete worden afgedaan. Bij ernstige delicten mag geen taakstraf worden opgelegd, maar volgt enkel een gevangenisstraf. Er moeten zwaardere straffen komen voor gewelds- en zedenmisdrijven en recidivisten. Voor bepaalde gewelds- en zedendelicten moeten minimumstraffen worden ingevoerd. Bij het plegen van drie ernstige gewelds- en/of zedendelicten volgt levenslange gevangenisstraf.

(Georganiseerde) criminaliteit bestrijden vraagt om meer capaciteit en bevoegdheden van de opspo- ringsdiensten. Hiervoor vraagt JA21 extra capaciteit

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 14 JA21 wil

6 Criminaliteit bestrijden door te beginnen met een 6 Zwaardere straffen invoeren voor recidivisten, aanpak op het niveau van buurten en wijken, onder gewelds- en, zedenmisdrijven, misdragingen in het meer door het heropenen van politiebureaus. verkeer en wangedrag in de gevangenis.

6 Door het opleggen van gevangenisstraffen keihard 6 Extra capaciteit en bevoegdheden voor opspo- optreden tegen degenen die het in hun hoofd halen ringsdiensten om georganiseerde criminaliteit en veiligheidsdiensten en hulpverleners te belagen. digitale criminaliteit doelmatig te kunnen opsporen en doeltreffend te kunnen bestrijden. 6 Snelrecht en hardere straffen voor recidivisten en veelplegers. 6 De inzet van (flexibel) cameratoezicht in onveilige wijken als eenvoudig en effectief middel om over- 6 Met een brede aanpak en voldoende samenwer- last en criminaliteit te bestrijden. king tussen instanties, met voldoende bevoegd- heden en niet gehinderd door bureaucratie, in een 6 Fors investeren in politieacademies om het capaci- vroeg stadium hard optreden tegen radicalisering, teitsprobleem dat komende jaren, mede vanwege extremisme en jihadisme, waarbij van terroristen de de pensionering van zo’n 17.000 politiemensen, te Nederlandse nationaliteit wordt ontnomen. ondervangen.

6 Criminaliteit onder minderjarigen bestrijden 6 Mobiele grenscontroles herinvoeren om grensover- door vroegsignalering, intensieve individuele schrijdende criminaliteit en terrorisme te kunnen begeleiding, nauwe samenwerking tussen instan- aanpakken. ties met gebruikmaking van een breed palet aan controlemiddelen, en toezichtmaatregelen en 6 Een asielzoeker of statushouder die een ernstig sanctiemogelijkheden. misdrijf pleegt zo snel mogelijk het land uitzetten.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 15 1.5 Immigratie en asiel

Nederland is hard toe aan een doeltreffend asiel- en vallen. Het gaat hier niet om een multiculturele omge- migratiebeleid. De afgelopen jaren heeft ons asielbe- ving met leuke restaurants en fancy winkeltjes, maar leid voornamelijk bestaan uit het ongericht openzetten om een samenleving die zwaar in de problemen komt van de slagbomen voor massale immigratie vanuit een door grootschalige immigratie. economische achtergrond. Dat is een onverantwoord en ook onhoudbaar beleid met grote gevolgen voor Een gezond uitgangspunt van immigratiebeleid is de Nederland. Er zijn grenzen. voor de hand liggende vraag wat migratie betekent voor Nederland, voor het absorptievermogen van onze Na een relatief lage groei in 2020 trekt naar verwach- samenleving en voor de financiën. De kosten van mi- ting de groei van de bevolking weer aan. In 2063 telt gratie zijn astronomisch hoog, wat betekent dat iedere Nederland 20 miljoen inwoners. De bevolking groeit per euro die hieraan wordt uitgegeven, niet voor andere saldo alleen nog door mensen met een migratieachter- doeleinden beschikbaar is. We moeten zelf kunnen grond. Eind 2020 heeft reeds een kwart van de bevol- bepalen wie we toelaten. Daar waar integratie mislukt, king een migratieachtergrond, over vijftig jaar is dit naar kan remigratie een redelijke oplossing zijn. Om dat verwachting gestegen naar twee op de vijf inwoners mogelijk te maken, moet worden bezien welke facilitei- van Nederland. Waarom is dat een probleem? Omdat ten daarvoor kunnen worden geboden. Voor het terug- iedere samenleving een bepaald absorptievermogen krijgen van zeggenschap over het eigen grondgebied heeft, wat de loop van de geschiedenis genoegzaam en controle over de eigen grenzen dient Nederland wat heeft aangetoond. Voor sociale cohesie en succesvolle JA21 betreft zeggenschap te herkrijgen over het eigen integratie vindt JA21 het noodzakelijk om daarvoor oog asiel- en migratiebeleid. We dienen te streven naar een te hebben. Nieuwkomers een eigen plaats geven en opt-out regeling binnen het nieuwe Migratiepact van succesvol in de samenleving opnemen, vereist de weg de EU om weer controle krijgen over de eigen grenzen. van de geleidelijkheid. Een onbeheerste, onbeheers- bare demografische ontwikkeling heeft een invloed op Met betrekking tot vluchtelingen is het uitgangspunt onze samenleving waarvan de gevolgen op termijn on- voor JA21 het organiseren van opvang van vluchte- overzienbaar zijn. De voortekenen van wat ons bij onge- lingen in de eigen regio, zéker bij grootschalige of wijzigd beleid te wachten staat, zijn er nu al. Naarmate langdurige conflicten die grote vluchtelingenstromen het beroep op sociale voorzieningen toeneemt, is een opwekken. In hun eigen regio zullen vluchtelingen drastische versobering van onze verzorgingsstaat minder grote verschillen tegenkomen op het vlak van onvermijdelijk. In het onderwijs is merkbaar hoe er een cultuur, taal en religie. Daarnaast kan er in de eigen tweedeling ontstaat tussen zogenoemde zwarte scho- regio voor hetzelfde budget aan veel meer mensen len en witte scholen. Er zijn wijken in steden die slechts veiligheid worden geboden. Er kunnen zich omstandig- met moeite als Nederlandse wijken te herkennen heden voordoen waarin vluchtelingen tijdelijk opvang

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 16 nodig hebben in Nederland. Hun opvang betekent recht op bed, bad en brood. Aan illegalen moeten we géén de facto verblijfsvergunning. Ongeacht de duur daarbij de eis stellen dat zij zich melden bij een uit- van het verblijf in Nederland is de opvang van meet af zetcentrum en meewerken aan hun vertrek. JA21 wil aan gericht op terugkeer naar het land van herkomst. een einde aan het aanmoedigen van illegaal verblijf Nadat de oorlog of situatie van vervolging voorbij is, met uitgebreide arrangementen door gemeenten en kunnen vluchtelingen terugkeren om hun eigen land de al even falende opvolger Landelijke Vreemdelingen te helpen opbouwen, met alle mogelijke hulp vanuit Voorzieningen (LVV). Illegaliteit moet strafbaar worden. Nederland. Hiermee voorkomen we meteen de zeer Illegalen dienen te worden uitgezet. ongewenste ‘braindrain’ die plaatsvindt bij ongeremde opvang. Nederland kan niet onbeperkt mensen opvan- gen. Indien ons land toch asielzoekers opvangt, dient dat aan strikte quota te zijn gebonden. De toegang tot sociale voorzieningen wordt tot een sobere basis beperkt. Asielzoekers krijgen geen voorrang meer op sociale huurwoningen.

JA21 wil een einde aan de zwaar gesubsidieerde asiel- industrie die in de loop van de jaren rond asielzoekers is opgetuigd. Dit betekent herziening en vereenvoudi- ging van regelgeving, versnelling van procedures, inper- king van beslistermijnen en beperking van beroeps- procedures. Asieladvocaten hebben nu belang bij het continu starten van nieuwe procedures. Zij krijgen de kans om het verblijf te rekken, vooruitlopend op weer een volgend generaal pardon. Dit moet afgelopen zijn. De overheid moet de vergoedingen aan asieladvocaten fors beperken.

In 1997 verbleven er naar schatting 194.000 illegalen in Nederland. Tien jaar later is dat aantal volgens een schatting van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) gedaald naar 23.000 tot 58.000. Nog altijd faciliteert het beleid illegaliteit. JA21 wil hard optreden tegen diegenen die misbruik willen maken van onze gastvrijheid. Ieder mens heeft

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 17 JA21 wil

6 Immigratie gericht beperken en beheersbaar ma- 6 De toegang tot sociale voorzieningen tot een ken om de gevolgen van de demografische ontwik- sobere basis beperken, wat ook betekent dat keling voor ons land in maatschappelijk opzicht, asielzoekers geen voorrang meer krijgen op sociale sociaal-economisch en cultureel beheersbaar te huurwoningen. houden. 6 Een einde aan de zwaar gesubsidieerde asiel- 6 Zeggenschap terugkrijgen over de eigen gren- industrie door herziening en vereenvoudiging zen en het eigen asiel- en migratiebeleid, onder van regelgeving, versnelling van procedures, meer door een opt-out regeling binnen het nieuwe inperking van beslistermijnen en beperking van Migratiepact van de EU. beroepsprocedures.

6 Vluchtelingen opvangen in de eigen regio, zeker 6 Hard optreden tegen diegenen die misbruik willen bij grootschalige of langdurige conflicten die grote maken van onze gastvrijheid, door onder andere vluchtelingenstromen opwekken. illegaliteit strafbaar te stellen en illegalen uit te zetten. 6 Het toelaten van asielzoekers aan strikte quota binden en terugkeer naar het eigen land altijd uit- gangspunt laten zijn.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 18 1.6 Integratie en Nederlandse identiteit

Respect voor de wet mag worden verwacht van ie- en zorginstellingen kleding die het gezicht geheel of dereen die in Nederland woont en verblijft. Dat is een gedeeltelijk bedekt of onherkenbaar maakt. JA21 wil minimum. De basis voor succesvolle integratie is het het boerkaverbod naar alle openbare plekken uitbrei- deel willen uitmaken van de samenleving en daar- den, dus ook op de straat. Wie zich in het buitenland aan zelf willen bijdragen. Het betekent actief aan de aansluit bij islamitische jihadbewegingen, wordt het Nederlandse economie bijdragen. Dit veronderstelt Nederlanderschap ontnomen. geen monotone eenvormigheid. Wat het wel veron- derstelt, is de vaste wil om te doen wat nodig is om als Met elkaar leven in Nederland, betekent voor JA21 Nederlander in Nederland te wonen. Om deel te wor- erkenning van het belang van onze Grondwet, die de den van een land met een eeuwenoude geschiedenis, kernwaarden waaraan onze samenleving betekenis een eigen identiteit, culturele tradities, gewoonten en toekent bevat. Immigratie en integratie roepen de gebruiken die Nederlanders koesteren en waar zij trots behoefte op om te weten wat de basis van herkenning op zijn. Van nieuwkomers wordt zonder meer verwacht inhoudt voor leven in Nederland. In ons land geldt dat zij de Nederlandse taal leren en willen integreren in gelijkheid voor de wet. Vrijheden, kansen, rechten en de dominante cultuur. plichten over en weer zijn voor iedereen in gelijke mate van toepassing. Dat geldt eveneens voor We hebben gezien dat met name de islam en de verschillende groepen die in de samenleving kunnen radicale aanhangers daarvan zich slecht verhouden worden onderscheiden. Welke diversiteit er is ook is tot onze vrije, westerse waarden en normen. Dit uit en mag zijn, de Nederlandse samenleving is niet zich in onwenselijke invloeden in onze samenleving, ingedeeld op basis van groepskenmerken die ook variërend van de weigering te integreren tot bloedige nog eens flink worden uitvergroot. Een overheid die terreur. Vanzelfsprekend heeft iedereen het recht om identiteitspolitiek voert, polariseert verhoudingen en in Nederland zijn of haar geloof te belijden, maar we splijt de samenleving. stellen wel harde grenzen. Waar de islamitische leer botst met onze wetten, waarden en normen, zullen Gelijke gevallen worden gelijk behandeld. De uitwer- die laatste altijd prevaleren. Buitenlandse financiering king van het gelijkheidsbeginsel in de Grondwet hoort van moskeeën en islamscholen moet worden verbo- primair van toepassing te zijn op de relatie van de staat den. Islamitische uitingen mogen het straatbeeld in met haar burgers. Zogenaamde positieve discriminatie onze steden niet domineren. Er komt een beperking op aan de hand van groepskenmerken doet de waarde van aantallen en hoogtes van minaretten en een verbod op individuen tekort en stigmatiseert de betreffende versterkte gebedsoproepen. De Wet gedeeltelijk ver- groep. Wat begripvol en behulpzaam is bedoeld, bod gezichtsbedekkende kleding verbiedt in het open- ondermijnt de gelijkheid voor de wet. Het afdwingen baar vervoer, in en rond scholen, overheidsinstellingen van allerlei quota en het opleggen van verondersteld

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 19 evenredige vertegenwoordigingen op basis ven groeps- Dat is inherent aan hun karakter en hoort bij een vrije denken hoort voor JA21 niet thuis in een democratische samenleving. Een overheid die de hoeder is van de rechtstaat die de waarde van het individu onderschrijft rechten en vrijheden van iedere persoon, ziet er wat en beschermt. JA21 aangaat scherp op toe dat de waarde van grond- rechten niet de speelbal wordt van politieke doelstel- Van de overheid verwacht JA21 neutraliteit. De over- lingen en inzichten. In lichtzinnig schuiven met funda- heid zorgt voor een gelijk speelveld waarop iedereen mentele rechten om aan de wens van de meerderheid zich vrij kan bewegen. Van de overheid mag dan ook tegemoet te komen, ligt de kiem van tirannie ten worden verwacht dat deze een vertrouwenwekkende opzichte van minderheden besloten. De overheid dient neutraliteit uitstraalt. Gezagsdragers zijn herkenbaar gepaste afstand te houden tot opportunistisch sleu- aan hun uniform of ambtskleding. Ambtenaren stellen telen. Grondrechten zijn geen bepalingen die lukraak zich neutraal op jegens iedereen met wie zij in functie kunnen worden veranderd of afgedankt omwille van de te maken krijgen. politieke populariteit van het moment.

Daar waar de overheid neutraal is, zijn burgers dat per In de Grondwet ligt het wijze besef besloten dat definitie niet. De Grondwet bevat rechten en vrijheden per­soonlijke individuele vrijheid een collectieve, die diep zijn geworteld in de Nederlandse geschie- organisatorische dimensie nodig heeft om tot bloei te denis. Hierin wordt mede de Nederlandse identiteit komen. De waarde van de bescherming van individuen weerspiegeld. Burgers moeten zich frank en vrij kunnen komt ook tot uiting in grondrechten die hen de vrijheid beroepen op de grondwettelijke vrijheden. Zo is een en ruimte toekennen om zich collectief te organiseren. belangrijk verschil tussen een democratische recht- Zonder dit maatschappelijke weefsel bestaat er een staat en een dictatuur de vrijheid van meningsuiting. gapend gat tussen individu en staat. In dat gat zal Uitgerekend in de westerse wereld wordt opgeroepen het individu het onderspit delven tegenover een tot zwijgen, wegkijken en zelfcensuur. De overheid staat die steeds dwingender de neiging aan de dag dient echter krachtig te staan voor dit grondrecht, ook zal leggen om voor te schrijven hoe het leven moet als het onwelgevallige meningen betreft. De openbare worden geleefd. De vrijheid van vereniging, de vrijheid ruimte is in de optiek van JA21 bij uitstek de aange- van godsdienst en levensovertuiging en de vrijheid wezen ruimte waar meningen haaks op elkaar mogen van onderwijs zijn uitingen van de erkenning van de staan. In plaats van de grenzen van het openbaar debat absolute noodzaak van een samenleving om zich vrij aan te scherpen, hoort de overheid – zowel de wetge- te kunnen organiseren. Burgers zijn vrij op basis van vende als de uitvoerende als de rechterlijke macht – de grondwettelijk gegarandeerde vrijheden om met pal te staan voor de vrijheid van meningsuiting. anderen om te gaan en zich te verenigen met wie zij willen. JA21 zet zich ervoor in dat daarmee zorgvuldig De Grondwet bevat een delicaat stelsel van rechten en wordt omgegaan. De staat onthoudt zich van identiteit- vrijheden. Deze kunnen met elkaar botsen en schuren. spolitiek zodat haar onderdanen zich in vrijheid

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 20 met elkaar kunnen verhouden zoals zij zich dat, met inachtneming van de wet en de verantwoordelijkheid tegenover elkaar als medeburgers, willen.

JA21 wil

6 Dat nieuwkomers de Nederlandse taal leren en de 6 Een overheid die voor een gelijk speelveld zorgt vaste wil aan de dag leggen om te doen wat nodig waarop iedereen zich vrij kan bewegen, met is om als Nederlander in Nederland te wonen en te overheidsdienaren die een vertrouwenwekkende leven. neutraliteit uitstralen.

6 Vrijheden, kansen, rechten en plichten over en weer 6 Burgers die zich zonder vrees frank en vrij kunnen voor iedereen op gelijke voet toepassen, waarbij beroepen op hun grondwettelijke rechten en vrijhe- de overheid geen identiteitspolitiek voert met het den, ook in de openbare ruimte. afdwingen van quota en opleggen van vertegen- woordigingen op basis ven groepsdenken waardoor 6 Voorkomen dat aan fundamentele grondrechten verhoudingen op de spits worden gedreven en de wordt gemorreld op basis van politieke overwe- samenleving splijt. gingen die geen recht doen aan de zorgvuldig te bewaken balans van rechten en vrijheden waar- 6 Waar de islamitische leer botst met onze vrije, wes- van onze Grondwet de zorgvuldig samengestelde terse waarden, normen en wetten garanderen dat weerslag bevat. die laatste altijd prevaleren. 6 De vrijheid van burgers waarborgen om zich tot en 6 Buitenlandse financiering van moskeeën en islam- met elkaar te verhouden zoals de wettelijke kaders scholen verbieden. dat mogelijk maken en zich te verenigen met wie zij willen, in plaats van als overheid dwingend de 6 Het Nederlanderschap ontnemen van wie zich in neiging aan de dag te leggen om voor te schrijven het buitenland aansluit bij jihadbewegingen. hoe het leven moet worden geleefd.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 21 2. VITALE SAMENLEVING

2.1 De conservatief-liberale visie op de samenleving

De conservatief-liberale kijk op de samenleving rust op verantwoordelijkheid. Het gaat om een leven dat in het de pijlers vrijheid en verbondenheid. Ze hebben elkaar teken staat van onderwijs en ontwikkeling. Het gaat om nodig, kunnen niet zonder elkaar. Wie vrij is, wil zich wonen. De zorg voor onze gezondheid is een onder- kunnen verbinden met anderen. Echte verbondenheid werp waarop grote slagen kunnen worden gemaakt. Als is alleen mogelijk wanneer iedereen vrij is om het leven het gaat om klimaat, legt JA21 een nadrukkelijk verband te leiden op grond van de keuzes die passen bij de met onze groene leefomgeving. Vrijheid en verbonden- strikt persoonlijke kenmerken en omstandigheden die heid zijn bij uitstek zaken die zwaar wegen bij een net- voor iedereen uniek zijn. Een fundamenteel uitgangs- werkwereld waarin stromen aan informatie grote gevol- punt voor JA21 is daarvoor dat mensen waardevol gen hebben voor de persoonlijke levenssfeer. In cultuur zijn. Elk leven dat vrijheid verdient, dat verbondenheid en kunst komt tot uiting hoe het conservatief-liberale nodig heeft, is leven dat bescherming waard is. De gedachtegoed aansluit bij het mooiste wat Nederland overheid heeft de taak en plicht om van jong tot oud te heeft voortgebracht en nog altijd voortbrengt. Een land waarborgen dat individuele keuzes in vrijheid kunnen van vrije mensen die zich met elkaar verbonden voelen. worden gemaakt, terwijl de verbondenheid tegelijk Over dat land gaat dit hoofdstuk. een waarborg biedt tegen kille collectieve onverschil- ligheid. Op een aantal terreinen heeft de overheid vanuit de conservatief-liberale visie een bijzondere

2.2 Van jong tot oud

Weinig dichtregels worden zo vaak geciteerd als die worden gekort als zij boodschappen cadeau krijgen. van Lucebert: ‘Alles van waarde is weerloos’. Deze Ouderen kampen in groten getale met eenzaamheid. prachtige zinsnede geeft in een notendop weer hoe De gehandicaptenzorg kampt al jaren met grote tekor- JA21 denkt over de waarde van elk leven. Al onze ten. Ook de weerlozen in onze samenleving zijn waar- staatsburgers horen bij Nederland, van jong tot oud, devol en verdienen onze steun. onafhankelijk van afkomst, geslacht, seksuele oriëntatie of andere persoonlijke kenmerken. En al deze burgers Het recht op abortus is een belangrijk vrouwenrecht verdienen het om te worden gezien en gekoesterd. Tot waaraan wij niet willen tornen. JA21 vindt echter niet ons verdriet zien we dat bepaalde groepen in de knel dat er te lichtvaardig mee dient te worden omgegaan. raken. Enkele voorbeelden. Er is te weinig begeleiding Abortus moet dan ook zo veel mogelijk worden voor- voor vrouwen die met een onbedoelde zwangerschap komen. Het is belangrijk om ons ervan bewust te zijn te maken krijgen. Alleenstaande moeders in de bijstand dat Nederland een zeer liberale abortuswetgeving

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 22 heeft. Nederland is vrijwel het enige land waar abortus met een redelijke, inkomensafhankelijke bijdrage van om niet-medische redenen mogelijk is tot 24 weken. ouders zorgt voor een laagdrempelige toegang tot Hoe later de abortus, hoe groter ook de risico’s voor deze voorziening. Daarbij is het van belang dat het kind de vrouw. Hoewel slechts een klein gedeelte van de ook kind mag blijven en onbekommerd mag spelen. zwangerschapsafbrekingen in het tweede trimester Kinderopvang is geen op allerlei toetsen gericht onder- plaatsvindt, veroorzaakt het een meerderheid van com- wijs waardoor de prestatiedruk op nog jongere leeftijd plicaties als ernstig bloedverlies of zelfs een grote buik- wordt opgevoerd. operatie. Omdat de medische mogelijkheden steeds verder toenemen en de kans op levensvatbaarheid van Hoewel het een feit is dat niet iedereen hetzelfde het ongeboren kind ook, vinden wij het te rigoureus om zal bereiken in zijn of haar leven, vinden we het heel 24 weken als termijn voor alle gevallen te hanteren. In waardevol om kinderen zo veel mogelijk gelijke kansen buurlanden zien we een opsplitsing tussen abortussen te bieden. Naast de bijstand als vangnet voor volwasse- op medische indicatie (zoals gevaar voor het leven van nen, moet de overheid op de bres springen voor kinde- de moeder of een ernstige handicap bij het kind) en so- ren die geen toegang hebben tot onderwijs. Onderwijs ciale indicatie (een verbroken relatie, financiële proble- is immers een belangrijk middel om aan armoede te men, of om andere redenen het kind niet willen). Deze ontsnappen. Is er sprake van een leerachterstand bij splitsing lijkt ons passend in een tijd van snelle medi- jonge kinderen, dan moet de overheid hierbij onder- sche vooruitgang. Wij willen graag het maatschappelij- steunen. Eerder is hier al een poging toe gedaan door ke debat hierover voeren. Daarnaast achten wij het van de zogenaamde voorscholen. Jammer genoeg lijkt zeer groot belang om meer in te zetten op preventie, via de huidige aanpak veel te weinig effect te hebben; goede informatie en het aanbieden van anticonceptie. sommige hoogleraren noemen het geld dat nu in het Bij vrouwen die herhaaldelijk voor een abortus komen programma wordt gestopt zelfs weggegooid geld. Dit (35 procent heeft eerder een zwangerschapsafbreking komt doordat een peuterspeelzaal of voorschool niet ondergaan) moet een extra consult en gratis anticon- de taak van de ouders kan overnemen. Als we kinderen ceptie worden aangeboden. Daarnaast moet iedere met een achterstand écht willen ondersteunen, vindt vrouw, conform de Wet afbreking zwangerschap (Waz), JA21 dat we ze thuis ook een programma moeten laten worden geïnformeerd over alle mogelijke oplossingen volgen dat niet alleen op taal is gericht, maar ook op voor de door haar ervaren noodsituatie. Mocht er spra- sociaal-emotionele ontwikkeling en gedragsmatige ke zijn van twijfel, dan volgt er een vervolggesprek met schoolrijpheid. een andere, onafhankelijke arts. De al langer bestaande tekorten in de gehandicapten- JA21 onderkent de noodzaak van goede kinderopvang zorg verergeren door een dalende instroom vanuit be- om het ouders mogelijk te maken hun gezinsleven met roepsopleidingen. Hierbij speelt op de achtergrond een werk te combineren. Het financieren door de over- verandering van het werk, met meer focus op stimu- heid van instellingen voor kinderopvang in combinatie lerenvan zelfstandigheid van cliënten, technologische

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 23 JA21 wil ver­anderingen en toename van complexe zorgvragen. 6 Erkenning van de weerlozen in onze samenle- Hierdoor zijn hoger geschoolde zorgmedewerkers ving als waardevol, wat betekent dat zij onze nodig, waar ook juist in de ouderenzorg een tekort aan steun verdienen. is. Het grootste probleem speelt bij de zeer zorginten­ sieve cliënten, zoals ernstig meervoudig beperkte 6 Met het oog op de risico’s voor de vrouw en kin­­­deren met complexe medische problemen, maar ook de levensvatbaarheid van het kind, in een tijd verstandelijk beperkte mensen met agressief gedrag. van snelle medische vooruitgang het maat- JA21 acht het van groot belang dat er een specifieke schappelijke debat over de 24-wekentermijn arbeidsmarktaanpak wordt ontwikkeld voor de gehan- voor abortus voeren. dicaptenzorg. Hierbij kan gebruik worden gemaakt van zowel schoolverlaters als zij-instromers. Het doel, meer 6 Kinderopvang toegankelijk maken door goed opgeleide krachten die de complexe problematiek overheidsfinanciering van instellingen voor het hoofd kunnen bieden, moet in ieder geval worden kinderopvang te combineren met een redelij- gehaald. ke, inkomensafhankelijke bijdrage van ouders.

Ouderen horen niet aan de rand, maar in het hart van 6 Kinderen met een achterstand steunen door onze samenleving thuis. Toch is de ouderenzorg steeds ze thuis een programma te laten volgen dat verder afgebroken. Bezuinigingen op vrijwel alle facet- zich behalve op taal op sociaal-emotionele ten van de ouderenzorg hebben er voor gezorgd dat ontwikkeling en gedragsmatige schoolrijpheid inmiddels ruim de helft van alle ouderen eenzaam is. richt. Dit vinden wij moreel onacceptabel. Dergelijke een- zaamheid kan leiden tot een gevoel dat door andere 6 Een specifieke arbeidsmarktaanpak ontwikke- partijen ‘voltooid leven’ genoemd wordt en dat door len voor de gehandicaptenzorg. uitbreiding van de euthanasiewetgeving opgelost kan worden. JA21 ziet dit anders. Uit onderzoek is gebleken 6 Geen ongeremde uitbreiding van de huidige dat eenzaamheid, het gevoel er niet meer toe te doen, zorgvuldige euthanasiepraktijk, door meer de angst om afhankelijk te zijn van anderen (of hen tot aandacht te besteden aan eenzaamheid, last te zijn) en het onvermogen om zichzelf te uiten, angst en andere factoren die het gevoel van belangrijke factoren zijn bij het gevoel van voltooid een zogenaamd ‘voltooid’ leven opwekken. leven. Deze problemen moeten worden opgelost door in te zetten op zorg voor en waardering van ouderen, in plaats van hen buiten de samenleving te plaatsen. De zogenaamde voltooidlevenwet is geen oplossing voor dit veel existentiëlere probleem. Wij steunen de huidige euthanasiepraktijk, die door artsen en patiënten erva- ren wordt als zorgvuldig. Verdere uitbreiding van deze wet naar mensen zonder uitzichtloos, medisch lijden of wilsonbekwamen, achten wij onwenselijk.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 24 2.3 Onderwijs en ontwikkeling

‘De keuze van een onderwijssysteem is van meer belang om ze voor te bereiden op de uitdagingen van het voor een volk dan de keuze van een regeringsstelsel’, lesgeven. Docenten worden beter begeleid en krijgen zei eens een Franse socioloog. Onderwijs is sinds ruim meer en betere toegang tot professionalisering om de twee eeuwen een overheidsaangelegenheid geworden. kwaliteit van het onderwijs te borgen. Het salaris van Maar hoe komt goed onderwijs tot stand? Eén ding docenten gaat wat JA21 betreft omhoog om het vak staat vast: een relatie waarin iemand iets van een ander docent aantrekkelijker te maken en het lerarentekort leert, is een van de belangrijkste relaties die een mens aan te pakken. Daarbij acht JA21 het van belang om kan hebben. Deze relatie staat in onze cultuur onder ook de salariskloof tussen primair onderwijs en secun- druk, naarmate het onderwijs bureaucratiseert. Die druk dair onderwijs te overbruggen. is vandaag de dag voelbaar: van primair onderwijs tot hoger onderwijs. Het hoger onderwijs is een soort pro- JA21 vindt dat de leerkracht meer professionele ruimte cesindustrie geworden, waarbij de input, de studenten, en vertrouwen en daarbij meer eigen verantwoorde- zo snel mogelijk moet worden verwerkt, met zo weinig lijkheid voor goed onderwijs dient te krijgen. De op- mogelijk lekkage en obstructie in het buizenstelsel. leidingseisen voor toekomstige leerkrachten moeten omhoog. Er moet worden ingezet op kwaliteit en niet Goed onderwijs is een essentiële bouwsteen voor de op kwantiteit. Als het aanzien van de leerkrachten en ontwikkeling van ieder kind. De kwaliteit van het onder­ hun beloning omhooggaan, de groepen kleiner worden, wijs moet daarom weer prioriteit krijgen, zodat we een de werkdruk omlaag gaat en het passend onderwijs drastische verbetering van het onderwijs kunnen be-­ wordt begrensd, wordt het beroep van leerkracht weer werkstelligen. Hiervoor vindt JA21 het nodig dat docen- een stuk aantrekkelijker waardoor er meer instroom ten meer vrijheid en autonomie in de klas en college- plaatsvindt en het lerarentekort opgelost kan worden. zaal krijgen. Niet het aan allerlei administratieve rand- voorwaarden voldoen, maar onderwijs verzorgen dient Wij staan schaalverkleining in het onderwijs voor. weer de corebusiness te worden van alle onderwijsin- Kleinere klassen in het primair en voortgezet onderwijs stellingen. Hierbij dient de relatie van de docent tot de zijn noodzakelijk voor de kwaliteit van het onderwijs en student/leerling centraal te staan. Scholen dienen te het welbevinden van zowel docenten als leerlingen. Te beschikken over goede en ruime huisvesting, waarin grote klassen zorgen ervoor dat leerlingen te weinig het prettig werken is voor leerlingen en personeel. aandacht krijgen en leerlingen op elk niveau onvol- doende uitgedaagd worden. Meer ondersteuning in de Basisonderwijs dient in het teken te staan van het groep (door onderwijsassistenten) draagt bij aan een beste uit elke leerling te halen. Daarvoor is een goede, lagere werkdruk in en verbetering van de kwaliteit van veilige en stimulerende omgeving noodzakelijk. het onderwijs. Er dient voldoende ruimte te zijn voor Toekomstige docenten moeten beter opgeleid worden individuele begeleiding door docenten. De coronacrisis

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 25 leerlingen moeten opleiden in overeenstemming met dat we scholen en bedrijven (in de regio) heel praktisch de behoefte op de arbeidsmarkt aan vakbekwame samen de verantwoordelijkheid geven voor de invulling medewerkers en ondernemers. Wegens ‘algemene van de actuele en adequate onderwijsprogramma’s. vaardigheden’ en de ‘kenniseconomie’ zijn onze be- JA21 wil ruimte voor de professionaliteit van docenten roepsopleidingen brede, algemene opleidingen gewor- en ervaren leermeesters / vakmensen die samen door den. Dit doet geen recht aan de praktisch ingestelde uitwisseling van kennis en kunde het beroepsonderwijs leerlingen. Daardoor zijn de uitvalpercentages hoog en vorm geven. verlaten veel jongeren zonder een diploma de school. De jongvolwassenen die de opleiding wél afronden zijn Vakmensen hebben momenteel maar beperkte mo- nauwelijks in staat een specifiek vak uit te oefenen, gelijkheden voor specialisatie. De veelal theoretisch simpelweg omdat ze dit niet hebben geleerd. Hierdoor ingerichte opleidingen in het hbo sluiten niet aan bij de is een tekort ontstaan aan vakmensen. behoefte aan doorontwikkeling van vakbekwaamheid en ondernemerschap. Een potentieel getalenteerde JA21 wil dat het beroepsonderwijs (vmbo en mbo) (v)mbo’er die wil ‘doorleren’, komt daardoor op een anders wordt ingericht. In het beroepsonderwijs moet dood spoor. JA21 vindt dat ook mensen die met hun een scheiding worden aangebracht tussen een theore- handen werken, moeten kunnen excelleren; ‘meester’ tische en praktische leerweg. Beroepen die zich beter moeten kunnen worden in hún vak. In veel projecten in lenen voor een theoretische leerlijn, kunnen via die Nederland voeren buitenlandse lassers, pijpfitters en route worden aangeleerd. Leerlingen die echter het ta- betonvlechters al specialistische werkzaamheden uit. lent hebben met hun handen te werken en die gemak- Nederlandse jongeren moeten trots kunnen vinden in kelijker door middel van hun handen leren, kunnen via deze banen, om zo dit gat op te vullen. een praktische leerweg hun vaardigheden en vakman- schap ontwikkelen. In het mbo komt meer aandacht Universiteiten zijn ooit bedoeld om de elite op te voor praktijklessen en ambachten. Er moet een betere leiden. Kleinschalig onderwijs, gericht op leidingge- aansluiting komen op de wensen vanuit de arbeids- vende posities in het Nederlandse politieke, culturele markt. Ook stimuleren we differentiatie op niveau in het en bedrijfsleven. De huidige universiteiten zijn daar ver onderwijs. Om leerlingen te stimuleren het beste uit van verwijderd. De extreme internationalisering van de zichzelf te halen, moet het mogelijk worden vakken op universiteiten, waardoor een mix van Nederlandse en een hoger niveau te volgen en af te ronden. Duitse studenten les krijgen in matig Engels, gedreven door niets dan financiële overwegingen – onder het Voor de invulling van de praktische onderwijsprogram- mom van ideële – doet het niveau van de studenten, de ma’s moet een nadrukkelijke rol worden weggelegd docenten en de papers en scripties sterk dalen. Daarbij voor ervaren leermeesters en vakmensen uit desbetref- leren Nederlandse studenten zichzelf niet meer te fend vakgebied. Dat betekent dat we niet langer het pri- verwoorden in Nederlands op een hoog niveau. Gevolg: maat leggen bij logge instituties en organisaties, maar een Nederlands dat beneden de maat is én een Engels

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 27 dat dat ook is. Ook studenten met een migratieach- tergrond kiezen eerder voor een universitaire studie als Nederlands de voertaal is. Het kernelement kennis opdoen omwille van kennis en zo een elite opleiden, raakt steeds meer op de achtergrond. Universiteiten zijn bedrijven geworden, op zoek naar de meeste winst. JA21 is van mening dat universiteiten weer terug moe- ten naar hun kern, waarin het onderwijs centraal staat voor studenten die graag willen worden uitgedaagd. Universiteiten zijn opleidingsinstituten, geen bedrijven: ze moeten minder inzetten op vastgoedportefeuilles en winst maken, maar hun aandacht richten op het geven van onderwijs. We moeten stoppen met het betalen van scholen en universiteiten op basis van het aantal mensen dat een diploma haalt (output-financiering). Want daarmee stimuleert de overheid de daling van de kwaliteit van het onderwijs. Om de kwaliteit verder te bevorderen, dienen topdocenten en onderzoekers ook les te geven aan de propedeusefase en niet alleen aan de hoofdfase. We willen studenten vanaf het begin inspireren en motiveren.

JA21 wil geen onderwijsvernieuwingen meer die door de overheid worden aangestuurd. Daarentegen staat het scholen en besturen zélf vrij om te expe- rimenteren met nieuwe onderwijsvormen, met de Onderwijsinspectie als toezichthouder. In het kader van ‘een leven lang leren’ dienen opleidingen flexibel te worden ingericht, ook qua toelating en toetsing, zo- dat gemotiveerde mensen die op latere leeftijd willen studeren, een extra studie willen doen of hun loopbaan willen verleggen, daartoe de kans krijgen. Daarbij dient aansluiting te worden gezocht bij het bedrijfsleven. Colleges van Openbare Universiteiten komen zoveel mogelijk gratis online beschikbaar.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 28 JA21 wil

6 Onderwijs met daarin centraal de relatie 6 Om leerlingen te stimuleren het beste uit zichzelf docent-leerling, in plaats van voldoen aan allerlei te halen, het mogelijk maken vakken op een hoger administratieve randvoorwaarden, als corebusiness niveau te volgen en af te ronden. van alle onderwijsinstellingen. 6 Versimpeling van de nodeloos complexe onder- 6 De salariskloof tussen primair onderwijs en secun- wijsorganisatie door kleinschaliger onderwijs, dair onderwijs overbruggen. scholen voor voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs met minder scholieren en eigen 6 Uitsluitend bevoegde docenten voor de klas en het schoolbesturen. gemakkelijker maken deze bevoegdheid te behalen. 6 Universiteiten die weer ware kennisinstellingen 6 Meer onderscheid tussen theoretisch en praktisch worden, in plaats van hun energie te richten op ingestelde leerlingen, behoud van de differentiatie internationalisering, verengelsing en andere rand- op niveau in het voortgezet onderwijs. zaken die het niveau van onderwijs en onderzoek verarmen. 6 Géén socialistische middenschoolexperimenten, bescherming van categorale gymnasia en ruim 6 In het kader van ‘een leven lang leren’ opleidingen baan voor het technasium. flexibel inrichten, ook qua toelating en toetsing, zodat gemotiveerde mensen die op latere leeftijd 6 Beroepsonderwijs dat leerlingen praktisch opleidt willen studeren, een extra studie willen doen of hun naar de behoefte op de arbeidsmarkt aan vakbe- loopbaan willen verleggen daartoe de kans krijgen. kwame medewerkers en ondernemers.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 29 2.4 Wonen en bouwen

Wonen is een primaire levensbehoefte. De vraag naar lenen door ruimere leennormen voor hypotheken én in- woningen is groot in Nederland. Het tekort aan wonin- vesteren in woningen dankzij de lage rente toenemend gen is enorm. In 2024 zijn er 415.000 woningen te wei- interessant wordt voor vastgoedbeleggers. JA21 steunt nig in ons land. Tienduizenden mensen wonen in een het beleid om speculatie op de woningmarkt tegen te huisje op een vakantiepark. Veel jongeren wonen nog gaan. Voor particuliere kopers is een eenvoudige fiscale bij hun ouders, terwijl ze het liefst een eigen huis zou- maatregel om de kosten te drukken het permanent ver- den willen. Afgelopen tien jaar verdubbelde het aantal lagen van de overdrachtsbelasting over de hele linie tot daklozen tot zo’n veertigduizend. Om aan de groeiende 2 procent voor iedere woning en het afschaffen ervan vraag te voldoen, moeten er komende tien jaar in totaal voor starters. 845.000 woningen bij komen. Wat voor kopen geldt, geldt eveneens voor de huur- Een van de oorzaken van het tekort gaat terug op de markt. Gecorrigeerd voor de inflatie stegen de huur- bankencrisis van 2008, die ook in de bouw diepe sporen prijzen in de laatste kwart eeuw met 21 procent. De heeft getrokken. Vooral in de koopsector liep de bouw gemiddelde cao-lonen stegen in diezelfde periode met sterk terug. Vijfduizend bouwbedrijven stopten en van slechts 8 procent. Veel starters, als ze al een woning de 500.000 bouwvakkers zocht 40 procent elders werk. vinden, betalen nu al meer dan de helft van hun in- Hun aantal is een decennium later nog steeds niet op komen aan huur. Onze hoofdstad is een exorbitant het oude peil. Intussen bleven de prijzen van bouwma- voorbeeld van de scheefgroei in woonlasten. In 1911 terialen stijgen. Dit leidde ertoe dat projecten financieel waren Amsterdammers gemiddeld nog 16,2 procent minder snel rond te krijgen zijn. van hun inkomen kwijt aan een woning. In 2015 was dat gestegen naar 38,9 procent. Een ontwikkeling die Een gemiddelde koopwoning kost 330.000 euro. Een veel huurders het wonen zuur maakt, is de mogelijkheid hypotheek daarvoor vereist een inkomen van 75.000 om de duur van huurcontracten sterk te verkorten tot euro per jaar. Volgens de Primos-bevolkingsprognose een duur van maximaal twee jaar (Wet Doorstroming (ABF Research) kost een gemiddelde nieuwbouwwo- huurmarkt uit 2016). Dat moet verhuren zo aantrekkelijk ning 411.000 euro, terwijl de helft van de toekomstige mogelijk maken. Het is gelukt, want dit instrument dat kopers een woning zoekt tot 255.000 euro. Voor mid- slechts incidenteel zou worden ingezet, blijkt sluipend deninkomens is een koopwoning derhalve eenvoudig een middel te zijn geworden om reguliere huurders in onbetaalbaar. Het desastreuze rentebeleid van de onzekerheid te laten en de prijzen te kunnen verho- Europese Centrale Bank draagt bij aan de prijsopdrij- gen. Wonen vraagt om zekerheid. Het gaat immers om ving. Dit maakt het verder mogelijk om tegen steeds huurders die in toenemende mate geen zekerheid meer lagere rente steeds hogere hypotheken af te sluiten. hebben over werk en inkomen. De situatie waarin het Dit effect wordt versterkt nu particulieren meer kunnen verband tussen inkomen en huurprijs zoek raakt, vraagt

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 30 om correctie. Malafide verhuurders moeten worden Intussen bouwen woningcorporaties veel te weinig aangepakt. Daar waar nodig, moet het wettelijk instru- woningen. Ze realiseren jaarlijks slechts 62 procent mentarium daartoe de mogelijkheden bieden. van hun bouwplannen. Behalve met externe oorzaken als regels en procedures heeft dit met een gebrek- Nodeloos strenge regelgeving en ingewikkelde pro- kige eigen prioriteitenstelling en planning te maken cedures werken belemmerend en drijven de prijs op. die corporaties afleidt van de eigenlijke doelstelling: Zo is EU-regelgeving in Nederland vertaald in Bijna voldoende woningen garanderen in de sociale sector. EnergieNeutraal Gebouw (BENG). Bij alle vergun- Een financieel obstakel dat kan worden weggenomen, ningsaanvragen voor de omgevingsvergunning vanaf 1 is de verhuurdersheffing voor sociale verhuurders die januari 2021 dienen de te bouwen woningen te worden in 2013 in het leven is geroepen. Deze volgde op een gebouwd conform de BENG-normen. Deze zijn vele reeks schandalen waarin frauduleuze corporatiedirec- malen strenger dan de 0,6 Energie Prestatie Coëfficiënt teuren met hun risicovolle commerciële projecten het (EPC) waaraan nieuwbouwwoningen tot dan toe sociale bouwen in gevaar brachten. De heffing schiet moesten voldoen. Strengere regels over geluidshin- haar doel voorbij, doordat de belasting van jaarlijks der dreigen nieuwbouw in delen van Noord-Holland liefst 1,7 miljard euro de nieuwbouw van sociale wonin- en Zuid-Holland onmogelijk te maken, vanwege de gen remt. JA21 kan zich voorstellen dat deze heffing geluidsnormen voor Schiphol. Ook de noodzaak van wordt afgeschaft, maar dan gekoppeld aan dwingende spoedwetgeving om de verlammende invloed van prestatieverplichtingen die financieel worden gesanc- PFAS en stikstofnormeringen op de bouw te verlichten, tioneerd bij het niet behalen van bouwdoelstellingen. toont genoegzaam aan dat bij regelgeving met omge- Het klimaatbeleid legt verder het volle gewicht op het vingseisen van uiteenlopende aard voortaan van meet verduurzamen van woningen. Hierdoor is minder geld af aan de gevolgen voor de bouw dienen te worden beschikbaar voor de eigenlijke taken van woningcorpo- meegenomen. raties, namelijk het bouwen van woningen. Om inves- teren in de bouw van huurwoningen aantrekkelijker te Een andere oorzaak van de druk op de woningmarkt is maken, dient te worden bezien welke belemmeringen de massale immigratie. Jaarlijks komt er in Nederland die private marktpartijen in de weg staan uit de weg een stad bij met de omvang van Zwolle of Leiden. kunnen worden geruimd. Asielzoekers hebben met voorrang recht op een sociale huurwoning. Gemeenten zijn verplicht de voorraad Onze steden zijn feitelijk uitgegroeid. Verdere woning- huurwoningen aan de markt te onttrekken door ver- bouw in de bestaande urbane gebieden zal onherroe- plichte quota voor het huisvesten van asielzoekers. pelijk leiden tot vernietiging van het al beperkte groen Aan de gedwongen spreiding en de huisvestingsplicht, en afname van de leefbaarheid. JA21 wil de woning- in 2021 gaat het om 27.000 statushouders, moet een nood verder verkleinen door het stichten van een einde komen. nieuwe stad. Een nieuwe stad van 100.000 tot 150.000 inwoners kan in de toekomst de plek zijn waar starters,

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 31 jonge gezinnen en ouderen hun heil kunnen vinden. bedrijven, tot woningen en het zoeken van aansluiting Veel groen, mooie grondgebonden laagbouw, fraaie bij bestaande straten, buurten en wijken. Het wegne- natuur, goede voorzieningen en een gezellig stadscen- men van administratieve belemmeringen is nodig om trum. Geen slaapstad dus met een doods stadshart. In vergunningverlening mogelijk te maken en te versnel- de nieuwe stad is ruimte voor speciale starterswonin- len, daarbij gericht inspelend op behoeften die de gen voor een behapbaar bedrag en onder voorwaarden samenleving laat zien. Daarbij is in ieder geval duide- die doorverkoop reguleren. De keuze voor de locatie lijk dat het middensegment om een snelle toename van de nieuwe stad zal worden bepaald op aanvraag van het aanbod vraagt. Het realiseren van voldoende vanuit de regio’s en via inspraak van burgers en de betaalbare woningen voor de middenklasse bevordert provincies. De bouw van een nieuwe stad geeft een de doorstroming en leidt tot een verlaging van de druk enorme impuls aan de werkgelegenheid. op zowel de onderkant van de koopmarkt als van de sociale huurmarkt. Doorstroming op de woningmarkt vraagt om bouwen, maar ook om verbouwen en ombouwen. Het bevor- Eigenwoningbezit dient te worden gestimuleerd. deren van flexibiliteit is daarvoor onontbeerlijk. De Corporaties moeten worden gestimuleerd huurders te woningmarkt is te weinig ingericht op de specifieke helpen met het kopen van hun woning. Eigendom dient behoefte van woningzoekenden, over de volle linie te worden gerespecteerd. Dat zou een vanzelfspre- van student tot oudere. Het beeld varieert van onvol- kende overweging moeten zijn. Maar in navolging van doende inspelen op de vraag naar huisvesting voor de auto gaat de overheid eigen huis en haard steeds eenpersoonshuishoudens tot niet tegemoetkomen meer beschouwen als een melkkoe. We gaan ernaartoe aan de vraag naar ruime woningen die omzien naar dat iedere woning met een prijs boven het gemiddel- elkaar mogelijk maken. Wonen dient nadrukkelijker de wordt beschouwd als onnodige luxe en derhalve te worden verbonden met brede maatschappelijke vrijelijk door de staat af te romen vermogen. Het trends en ontwikkelingen. Mensen hebben recht op een afschaffen van de hypotheekrenteaftrek, waarvan het woning die aan hun wensen en behoeften voldoet, op tempo in tegenstelling tot beloften wordt versneld, is een woning die ze behalve als een huis herkennen als een maatregel die moet leiden tot het verminderen van hun eigen thuis. Woningen die geen massale anonimi- schulden. Dan is het bijzonder wrang en onrechtvaardig teit uitstralen, die worden gebouwd in een omgeving dat zodra de schulden eenmaal zijn afgelost, dezelfde waarin aandacht is voor (groene) leefbaarheid en waar woningeigenaar met een extra belasting wordt ge- ideologisch geïnspireerde obstakels de bereikbaarheid straft. Voor wie vanwege een kleine eigenwoningschuld van de woning met de auto niet afstraffen, dragen bij geen of weinig rente betaalt, is het eigenwoningforfait aan het thuisgevoel in onze samenleving. Dat vraagt meestal hoger dan de aftrekbare kosten voor de eigen om aandacht voor inbreiding, vernieuwing van buur- woning. Op grond van de Wet Hillen bestaat er recht op ten en wijken, transformeren van gebouwen met een een aftrek. Vanaf 2019 wordt deze aftrek echter over 30 andere bestemming, zoals kantoren en voormalige jaar afgebouwd. De principiële reden voor deze afbouw

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 32 is onredelijk. JA21 wil de bijtelling van woningwaarde op De situatie in steden is anders dan die in de landelijke het belastbare inkomen (eigenwoningforfait) afschaf- regio’s. De Randstad kent andere opgaven dan krimp- fen. Ook de villatax, een jaloeziebelasting op woningen regio’s. Centrale coördinatie van kernopgaven maakt in het hoge segment waaronder door de prijsstijging het mogelijk de druk op de Randstad te verminderen steeds meer woningen zullen vallen, dient te worden en oog voor te hebben voor uiteenlopende ontwikke- afgeschaft of in ieder geval mee te groeien met de lingen in kennisregio’s aan de ene kant en krimpregio’s marktprijzen, zodat alleen de werkelijke top van de aan de andere kant. Wonen en bouwen dienen na- woningmarkt wordt belast. drukkelijk in het teken te komen staan van bereikbaar- heid en goede verbindingen, zowel fysiek als digitaal. Behalve naar het Rijk kijkt JA21 naar de gemeenten. De Voor een totaaloverzicht is een aparte minister van gemeentelijke woonlasten zullen in 2021 aanzienlijk Volkshuisvesting nodig met voldoende bevoegdheden sterker stijgen dan de inflatie. Volgens berekeningen om van dit terrein weer een bedrijvige bouwput te ma- van onderzoeksinstituut COELO betalen huurders 8,0 ken in plaats van een doolhof van misgelopen kansen procent meer en woningeigenaren 6,2 procent. De en gestrande mogelijkheden. afvalstoffenheffing stijgt het sterkst, gevolgd door de onroerende zaakbelasting (ozb). Op het niveau van gemeenten, die als ‘eerste overheid’ het dichtst bij de inwoners staat, dient te worden voorkomen dat de ozb met sprongen worden verhoogd om gaten in een ambitieuze begroting te dekken en dat de leges voor vergunningtrajecten in geen verhouding meer staan tot de bouwkosten.

Terwijl de markt stagneert, geeft het Rijk steeds minder thuis. Met de afnemende betrokkenheid van Den Haag verdwenen de sturing op wonen en bouwen en ook de subsidies. Het afschaffen van het ministerie van Volkshuisvesting (en Ruimtelijke Ordening en Milieu) in 2010 spreekt boekdelen. Sinds 2017 bestaat er zelfs geen minister meer zonder portefeuille die wonen erbij klust. Deze situatie is een logisch gevolg van jarenlang beleid waar de politieke prioriteiten alle richtingen uitgaan, behalve naar bouwen en wonen. Om wonen en bouwen weer in de steigers te zetten, is een nationale regie nodig. Daarbij horen harde prestatieafspraken.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 33 JA21 wil

6 Speculatie op de woningmarkt tegengaan. 6 De woningnood verkleinen door het stichten van een mooie, nieuwe stad van 75.000 tot 150.000 6 De overdrachtsbelasting over de hele linie tot 2 inwoners waar starters, jonge gezinnen en ouderen procent verlagen en deze voor starters afschaffen zich kunnen vestigen. voor de aankoop van iedere woning. 6 Woningcorporaties aansporen en stimuleren zich 6 Reguliere huurders zekerheid bieden over hun op hun eigenlijke taak, het bouwen van woningen, woonzekerheid en een reële koppeling tussen te richten. inkomen en huurprijs bevorderen. 6 Eigenwoningbezit stimuleren en eigendom respec- 6 De bouw bevorderen door doelgroepen bij bouwen, teren, onder meer door het herinvoeren van de Wet verbouwen én ombouwen voor ogen te houden en Hillen en het afschaffen van het eigenwoningforfait een einde te maken aan overbodige regelgeving (bijtelling woningwaarde op belastbaar inkomen). en ingewikkelde procedures die de woningbouw belemmeren en de prijs opdrijven. 6 Voorkomen dat gemeenten de ozb met sprongen verhogen om gaten in de begroting te dekken en 6 De doorstroming bevorderen door voldoende voorkomen dat leges voor vergunningtrajecten in betaalbare woningen te realiseren voor de midden- geen verhouding meer staan tot de bouwkosten. klasse, wat leidt tot een verlaging van de druk op zowel de onderkant van de koopmarkt als van de 6 Een aparte minister van Volkshuisvesting met vol- sociale huurmarkt. doende bevoegdheden om van wonen en bouwen weer een bedrijvige bouwput te maken in plaats 6 Woningen die geen massale anonimiteit uitstra- van een doolhof van misgelopen kansen en ge- len, die worden gebouwd in een omgeving waar- strande mogelijkheden. in aandacht is voor (groene) leefbaarheid, waar ideologisch geïnspireerde obstakels de bereik- baarheid van de woning met de auto niet afstraffen en die aan het thuisgevoel van onze samenleving bijdragen.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 34 2.5 Volksgezondheid en zorg

Gezondheidszorg is meer dan mensen vrij maken van bezuinigen hiervoor niet het doel zijn, maar juist ziekte of beperkingen. Gezondheidszorg is ook kunnen toename van kwaliteit van de zorg en contact tussen studeren dankzij medicijnen voor epilepsie, sporten patiënt en zorgverlener. Gemakkelijke bezuinigingen met behulp van een rolstoel, en je gekoesterd voelen om snelle besparingen in te boeken, met als enkel doel tijdens het wassen omdat je dat zelf niet meer kan. De het beheersbaar houden van de zorgbegroting, hebben gezondheidszorg is weer toe aan tijdig zicht op deze desastreuze effecten. De huidige staat van de zorg laat menselijke maat. zien wat een decennium aan verkeerde prioriteitenstel- ling, averechtse financiële prikkels en de gestage op- In de afgelopen jaren is de focus verschoven van empa- bouw van een slopende bureaucratie heeft opgeleverd. thie en aandacht in verzorging en behandeling naar In de huidige COVID-situatie, waarin ons zorgstelsel de kostprijs en kosteneffectiviteit van zogenoemde een centrale positie heeft in het laten functioneren van diagnosebehandelingcombinaties (DBC’s). Dit vanwege onze samenleving, moet deze uitholling van de zorg op almaar oplopende zorgkosten, deels, maar niet volledig, slimme en effectieve wijze worden teruggedraaid. veroorzaakt door een vergrijzende bevolking. Terwijl de kosten van operaties, stents en medicijnen opliepen, De recente COVID-crisis heeft ons geconfronteerd met daalde het aantal minuten per cliënt in de thuiszorg. De de vlakken waarop de Nederlandse (zorg)systemen niet steunkous-met-praatje werd gereduceerd tot een mi- voorbereid zijn op een pandemie of op een ramp met nuut durende technische handeling, terwijl de chirurg vele zieken of doden als gevolg. De lessen die we hier- de operatietafel verliet voor het technische wonder van uit hebben geleerd, moeten we inzetten om ons beter de robotchirurgie. Decennia lang zijn er grote stappen voor te bereiden op toekomstige rampen (zoals bijvoor- gezet in de medische zorg met levensverlenging als beeld ook terroristische aanslagen of vliegtuigram- doel. Hoewel dit een groot goed is, is het ten koste pen). Er is gebleken dat het huidige aantal IC-bedden gegaan van het persoonlijk contact tussen zorgverle- onvoldoende is om ruimte voor snelle opschaling te ner en patiënt dat zo belangrijk is voor de kwaliteit van bieden. Dit wordt veroorzaakt doordat Nederland zeer leven. zuinig omgaat met de IC-capaciteit, wat geld bespaart, maar ook risico’s van tekorten met zich mee brengt. Er ligt hier ook een andere existentiële vraag voor: in Daarnaast is het problematisch dat door sluiten of welke mate zijn wij bereid om van gezondheidszorg, fuseren van ziekenhuizen het aantal spoedeisende en dan met name zorgen voor de ander, een prioriteit hulpen is afgenomen. Daarnaast verdelen fuserende te maken? JA21 keert zich af van de suggestie dat ziekenhuizen specialisaties over locaties, waardoor de gezondheidszorg dé grote kostenpost is waarop generalistische expertise verloren gaat. Het is essen- moet worden bezuinigd. Hoewel het budget slimmer tieel dat ziekenhuizen alleen fuseren bij aangetoond en effectiever kan en moet worden besteed, moet voordeel voor de patiënt, en dat ziekenhuizen met een

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 35 regiofunctie worden behouden. JA21 wil ziekenhuisor- werkplezier toe. Op dit moment zijn artsen en verpleeg- ganisaties verplichten in het geval van voorgenomen kundigen veel tijd kwijt aan indicatoren en zieken- sluiting van locaties ervoor te zorg te dragen dat kern- huisaccreditaties, waardoor ze minder bij het bed van functies op de betreffende locaties behouden blijven. hun patiënt staan. Terwijl nu juist dat hun roeping is. De criteria daarvoor dienen nader te worden doordacht Door dit terug te dringen, nemen de kosten af en neemt en uitgewerkt. Op deze wijze kan verdere verschraling de tijd voor zorg toe. Verder is het essentieel om het van de ziekenhuiszorg een halt worden toegeroepen. verplegende en ondersteunend personeel beter te be- lonen. De huidige tekorten, schrijnend duidelijk gewor- Tijdens de ‘lessons learned’-sessies rond COVID kwam den in de COVID-crisis, zijn met name ontstaan door ook pijnlijk naar voren hoe stroef de communicatie slechte arbeidsvoorwaarden. Wij willen een structurele tussen medisch specialisten en ambtenaren van het salarisverhoging voor verplegend personeel. Tenslotte ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport moeten gespecialiseerde verpleegkundigen passend (VWS) vaak verliep. Het is cruciaal dat er meer inhoude- worden gewaardeerd, of zij nu een mbo- of hbo-ach- lijke expertise wordt ingebracht in de top van ministerie tergrond hebben. Een baan in de zorg moet weer het VWS, wat overigens ook voor andere departementen aanzien terugkrijgen dat deze verdient. geldt, waardoor er niet alleen snellere en duidelijkere keuzes kunnen worden gemaakt, maar deze ook beter De huisarts is de sleutelfiguur in het Nederlandse naar onze bevolking kunnen worden gecommuniceerd, zorgstelsel. De huisarts fungeert niet als één, maar met eerlijkheid en transparantie over onzekerheden. Dit als drie dokters: poortwachter van specialistische en belang werd overduidelijk tijdens deze gezondheidscri- tweedelijns zorg door diagnose en verwijzing, zelfstan- sis, maar is voor mensen in het medisch veld al langer dig medisch behandelaar, en, misschien wel de belang- zichtbaar. De gezondheidszorg in Nederland is een rijkste rol, de persoonlijke dokter met wie je als patiënt prachtig systeem bestaande uit verschillende lijnen, die een vertrouwensband hebt. Door een toename in het onderling nauw verbonden zijn. Begrip voor dit systeem aantal ‘waarnemers’ en zzp-huisartsen bestaat dit veel en al haar componenten is noodzakelijk om het minis- minder dan vroeger normaal was. De vertrouwensband terie VWS aan te kunnen sturen. in de relatie tussen arts en patiënt komt onder druk te staan. JA21 vindt het van groot belang dat patiënten Door de invoering van de prestatiebegroting en ver- hun huisartsen als hun eerste zorgverlener blijven zien, scherpte controles hebben ziekenhuizen te maken met en niet slechts als een doorverwijsloket naar het zie- een snelle stijging van de accountantskosten. In plaats kenhuis. Dit vereist meer tijd voor de patiënt, wat zich van meer management is er in de zorg behoefte aan uiteindelijk terugbetaalt door betere beslissingen en beter leiderschap. Zorgmedewerkers zijn zelf goed in minder voorgeschreven medicijnen. Daarnaast moeten staat om de regie in eigen handen te nemen. Door het huisartspraktijken inzetten op primaire preventie en po- terugdringen van regeldruk, iets waarvan JA21 sterk sitieve gezondheid, onder andere met gespecialiseerde voorstander is, nemen zowel tijd voor zorg als het verpleegkundigen en praktijkondersteuners. Dit kost

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 36 op korte termijn geld, maar door het voorkomen van van zorg die in zwaar weer verkeren. Wat JA21 betreft, ziekten verdient dit zich op lange termijn ruimschoots wordt de samenwerking in de jeugdzorgregio’s minder terug. vrijblijvend en steviger aangezet. De lokale democratie is meer gebaat bij scherp toezicht op een kwalitatief Waar de huisartsenzorg essentieel is voor de eerstelijns goede uitvoering van de jeugdzorg door het college in behandeling van lichamelijke klachten, is onze geeste- de eigen gemeente dan in het uitvinden van een wiel lijke gezondheidzorg (GGZ) onmisbaar voor psychische dat net iets ronder is dat het exemplaar waar de buur- klachten. Helaas zien we daar lange wachtlijsten en gemeente aan schaaft. De transformatie daadwerkelijk grote personeelstekorten, wat de toegankelijkheid van naar een hoger plan tillen vraagt behalve om lokale deze essentiële zorg vermindert. Medewerkers raken nuances, die altijd mogelijk moeten blijven, vooral om overspoeld met administratieve taken als de minuten- het vastberaden voornemen om als jeugdzorgregio registratie en ze zijn hier meer tijd aan kwijt dan aan gezamenlijk op te trekken. contact met de patiënt zelf. De Wet Verplichte GGZ, die begin 2020 ondanks protesten vanuit de beroepsver- Ook voor beschermd wonen en maatschappelijke eniging is ingevoerd, heeft sterk bijgedragen aan deze opvang is regionale samenwerking noodzakelijk. De administratieve last. Absurde administratieve regels landelijke toegang van hulpvragers tot deze voorzie- dragen niet bij aan het welzijn van de patiënt of het be- ningen moet blijven gehandhaafd. Voorkomen moet ter functioneren van een zorginstelling, en moeten dan worden dat gemeenten elkaar de bal toespelen en dat ook drastisch worden verminderd. JA21 wil daarom een de hulpvrager het nakijken heeft. evaluatie en herziening van de Wet Verplichte GGZ. De structurele bezuinigen hebben alle takken van de Volle aandacht verdient ook de wijze waarop de jeugd- zorg geraakt, maar geen een zo sterk als de ouderen- zorg functioneert. Het toekennen van een coördine- zorg. Onder de mantra dat ouderen zelf langer thuis rende rol aan samenwerkende gemeenten verenigd in wilden wonen is een derde van de verzorgingshuizen jeugdzorgregio’s in de organisatie en financiering van gesloten en werden de eisen voor verpleeghuizen de jeugdzorg zou moeten leiden tot een goedkopere verhoogd. Desondanks zijn er gemiddeld 20.000 wach- en betere jeugdzorg. Het eerste blijkt beter te realise- tenden, een schrijnend getal, waarvoor thuis blijven al ren dan het tweede. Toch zijn tijdige passende onder- langere tijd onhaalbaar is. In de praktijk zorgt dit echter steuning, zorg op maat en betere samenwerking rond voor een vrijwel niet te overbruggen gat tussen alleen jongeren en gezinnen cruciaal om ervoor te zorgen thuis wonen en opname in een verpleeghuis. Dit gat wil dat geen kind of jeugdige tussen wal en schip valt. De JA21 opvullen door toereikende thuiszorg en mantel- beoogde transformatie van de jeugdzorg stagneert zorg. Hierdoor komt de band met de patiënt weer cen- door een aantal knelpunten als het ontbreken aan des- traal te staan. Ook moet er een halt worden toegeroe- kundigheid bij gemeenten, gebrek aan samenwerking, pen aan zorg als lopendebandwerk, waarbij er slechts geldtekort, administratieve rompslomp en aanbieders minuten zijn om een steunkous aan of uit te trekken en

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 37 een gesprek voeren niet meer binnen de berekende tijd centrale functie gehad in de huisvesting en zorg voor kan. Ook moeten mantelzorgers beter worden begeleid ouderen. Het sluiten of ombouwen van verzorgings- en moeten de mogelijkheden voor respijtzorg tussen huizen moet per direct stoppen, en ouderen met een gemeenten gelijk worden getrokken. Dit alles zal echter lage zorg­indicatie moeten hier weer terecht kunnen. onvoldoende zijn om de ouderenzorg weer toereikend Hiermee wordt het gat tussen thuis wonen en het ver- te maken. Het is noodzakelijk bejaardentehuizen, met pleeghuis weer gedicht, en kunnen deze organisaties naast een medische ook zeer belangrijke sociale ook weer dag­activiteiten organiseren voor nog thuis functie, te herintroduceren. Deze hebben altijd een wonende ­eenzame ouderen.

JA21 wil

6 De uitholling van de zorg na decennia van ver- preventie en positieve gezondheid, onder andere keerde prioriteitenstelling, averechtse financiële met gespecialiseerde verpleegkundigen en prak- prikkels en de gestage opbouw van een slopende tijkondersteuners, en een herwaardering van het bureaucratie op slimme en effectieve wijze onge- belang van de arts-patiëntrelatie. daan maken. 6 Kappen in het woud aan regels in de geestelijke ge- 6 Meer inhoudelijke expertise inbrengen in het minis- zondheidszorg om wachtlijsten in te korten, proce- terie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), dures te vereenvoudigen en zodoende bij te dragen om zodoende beleid beter te laten aansluiten op aan beter functionerende instellingen die hun ei- datgene wat ‘het veld’ nodig heeft. genlijke doelstellingen kunnen nastreven in plaats van de weg kwijt te raken in randverschijnselen. 6 Nederland beter voorbereiden op crises en pan- demieën, onder andere door uitbreiding van de 6 De samenwerking in de jeugdzorgregio’s steviger IC-capaciteit. aanzetten en minder vrijblijvend maken.

6 Ziekenhuisorganisaties verplichten in het geval van 6 Het gat tussen alleen thuis wonen en opname in voorgenomen sluiting van locaties ervoor te zorg te een verpleeghuis opvullen met thuiszorg, mantel- dragen dat kernfuncties op de betreffende locaties zorg en de herintroductie van bejaardenhuizen. behouden blijven.

6 Huisartspraktijken sterker inzetten op primaire

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 38 2.6. Klimaat en milieu

JA21 wil verstandig zorgdragen voor de omgang met ons minder kwetsbaar en bieden nieuwe kansen voor klimaat en milieu. Een noodtoestand voor het kli- de ruimtelijke inrichting van Nederland. Zo kijkt JA21 maat, zoals in 2019 uitgeroepen door het Europees hier tegenaan. In plaats van de onhaalbare ambitie om Parlement, is daarvoor bepaald niet nodig. Het het klimaat aan te passen kan het geld beter nuttig Nederlandse klimaatbeleid kenmerkt zich door con- worden besteed. Met een ervaring van eeuwen als sequent foute keuzes die bovendien vaak averechts basis, resulterend in polders, dammen, waterkeringen, werken. De besluitvorming over klimaatdoelen staat dijken en Deltawerken, heeft Nederland de kennis en in het teken van buigen voor belangen en eisen van deskundigheid in huis om in te zetten op aanpassing. actiegroepen, gebrek aan draagvlak, onrealistische en Het treffen van maatregelen tegen wateroverlast, onhaalbare doelen met een onbetaalbaar prijskaartje. bescherming tegen hoog water, inspelen op droogte Het effect is vooral dat ons landschap grondig wordt en hitte, de ruimtelijke ordening inrichten op klimaat- aangetast. aanpassing vergt miljarden euro’s aan investeringen. Kortom, de aangewezen route voor Nederland is geen Economische grootmachten die voor een substantieel mitigatie, maar adaptatie. Bijstelling van het klimaat- deel van de CO2-uitstoot verantwoordelijk zijn, hebben beleid is vereist om deze richting in te slaan. Als we zich niet gebonden aan het Akkoord van Parijs als on- ons aanpassingsvermogen verder vergroten, zijn we derdeel van het Klimaatverdrag dat de opwarming van nóg beter in staat met opwarming of afkoeling om te de aarde marginaal wil intomen. Alleen al de groei van gaan. Het geld voor adaptatie wordt nuttig besteed aan de wereldbevolking doet alle veronderstelde winst die onderzoek en innovatie in onze kenniseconomie, niet Nederland kan boeken teniet. Er bestaat meer dan vol- weggegooid aan subsidie voor te dure en inefficiënte doende reden om ons te richten op aanpassing aan het energiebronnen. klimaat in plaats van het klimaat aan te passen. Laat klimaatadaptatie nu uitgerekend een terrein zijn waarin Blijft het terugdringen van CO2 overigens toch een Nederland tot de wereldtop behoort. Klimaatadaptatie doelstelling, dan graag praktisch verantwoord, stap om de gevolgen van klimaatverandering te ondervan- voor stap, voorzien van draagvlak, haalbaar en betaal- gen brengt ontkoppeling mee van klimaatbeleid aan baar. Niet door star vasthouden aan theoretische mo- energiedoelstellingen. In plaats van het terugdringen dellen, maar door openstaan voor innovatie en nieuwe van de uitstoot van CO2 wordt het doel omgaan met ontwikkelingen. Want ons land is door mensenhanden veranderingen die we niet betekenisvol kunnen te- gevormd. Er is geen ongerepte natuur in Nederland. genhouden (zelfs niet met een paar nullen achter de Zo zijn onze bossen aangelegd, door afplaggen ont- komma), in plaats van er vruchteloos strijd tegen te stonden heidegebieden en door nog extremere na- voeren. Maatregelen nemen die bewust en doordacht tuurvernietiging ontstonden zandverstuivingen. Zelfs op deze veranderingen in het klimaat inspelen, maken de Veluwe is eerst volledig ontbost voor de lokale

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 39 ijzerproductie, daarna afgeplagd tot er weinig meer Uit het oogpunt van landschap en milieu is de nood- groeide, en ten slotte weer beplant met bomen om hout zaak van het stoppen van zich als schimmels uitbrei- te leveren aan de Limburgse mijnen. Als de mens niets dende zonnevlaktes, veelal op vruchtbare landbouw- zou doen, zou al deze ‘natuur’ na verloop van tijd weer gronden, voor JA21 onontkoombaar. De overheid dient in een boslandschap veranderen. Dat is het resultaat erin te voorzien dat windturbines en zonnevlaktes na van het natuurlijke verloop van de groeiprocessen op de economische levensduur van vijftien tot twintig onze breedtegraad. Het Nederlandse landschap is een jaar worden ontmanteld, waarbij het terrein waarop cultuurlandschap. Een mooi en geliefd landschap, dat ze zijn geplaatst in de oorspronkelijke staat met de steeds verder wordt aangetast door pressiegroepen oorspronkelijke bestemming wordt teruggebracht. Er met deelbelangen. Een van de oorzaken daarvan is in zijn in Nederland voldoende grote daken beschikbaar de visie van JA21 dat het Nederlandse landschap niet om gebruik te maken van zonne-energie zonder dat meer integraal wordt bekeken, maar is verkaveld in ‘na- ons landschap verder wordt aangetast. Wellicht nog tuur’ en ‘landbouw’. En dat terwijl het landschap bestaat het meest aansprekende voorbeeld van de fnuikende uit beide categorieën. Een integrale visie op landschap gevolgen voor het milieu van het koppelen van klimaat is daarom noodzakelijk. en energie is het bizarre verdienmodel van biomassa. Activisten hebben verzonnen dat het kaalkappen van Daarvoor vindt JA21 ontkoppeling van klimaatbeleid en bossen en wouden om deze te verbranden in industrië- energiedoelstellingen nodig. De industrialisering van le installaties bijdraagt aan ‘het klimaat’. Flora en fauna het landschap door windturbines en zonnevlaktes staat kreunen en steunen onder deze brute aanslag op de in geen verhouding tot de veronderstelde opbrengsten biodiversiteit terwijl de stijging van de zeespiegel geen in duurzaam rendement en afname van broeikasgas- centimeter wordt beïnvloed. sen. Er komen duizenden windturbines groter dan de Euromast op land en ter grootte van de Eiffeltoren op Het ontkoppelen van klimaat en energie neemt de zee. Windturbines zorgen voor horizonvervuiling en zware hypotheek op natuur en landschap weg. De voor gezondheidsproblemen door slagschaduw en groene leefomgeving draagt bij aan het geestelijk en laagfrequente tonen. Na de levensduur zorgt ontman- lichamelijk welbevinden. Goede zorg voor natuur en teling en verwerking van schroot voor een volgend en landschap is cruciaal. Dat kunnen wij. Het Nederlandse nog niet opgelost milieuprobleem. Ook in zee gaat het landschap, bossen, heide en ook natuurgebieden, zijn in de verkeerde kant op. Het geplande grootschalige net- de loop van de eeuwen door mensenhanden gevormd. werk van windturbineparken in de Noordzee belooft in Wij willen nauwe samenwerking tussen alle huidige tegenstelling tot de voorgespiegelde fata morgana van gebruikers van het landschap, van agrariërs tot natuur- blauwe paradijzen een funeste uitwerking te gaan heb- beheerders, omdat we de gezamenlijke plicht hebben ben op het onderwaterleven, onder meer door trillingen dit te beschermen. Uiteraard kan er een spanning en geluiden die zich over grote afstanden voortplanten bestaan tussen landbouwareaal en natuur, en tussen en het zeeleven verstoren. agrarische belangen en die van de natuurbeheerder. In

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 40 dit spanningsveld wil JA21 verstandig opereren en de totaalplaatje. Zo wordt het groen onlosmakelijk deel belanghebbenden met elkaar in gesprek brengen om van onze leefomgeving. op die manier niet eenzijdig voor bepaalde activistische belangen te kiezen. Dat doen we door hen samen te De zorg voor deze groene leefomgeving betekent laten werken voor behoud en verbetering van karakte- ook zorg voor het milieu. Tot vijftig jaar geleden was ristieke Nederlandse landschappen. In dit kader zien Nederland sterk vervuild: oppervlaktewater werd we bijvoorbeeld hoe eigenaren van landgoederen zich standaard als riool gebruikt en fabrieken en energie- inzetten om de groene leefomgeving in goede staat centrales bliezen hun vieze rook ongezuiverd de lucht te houden en het landschap te verbeteren. Natuur en in. Kraanwater in Rotterdam smaakte ronduit smerig. landschap dienen toegankelijk te zijn voor bezoekers Alle aandacht was gericht op het opbouwen van onze daar waar het kan. Daarbij moet worden aangetekend economie en hopelijk daarmee een beter leven: met dat ruimte moet blijven voor rustgebieden voor flora en andere woorden op het opbouwen van de welvaart die fauna. We moeten doordacht omgaan met openstelling, we nu als volslagen vanzelfsprekend en onaantastbaar aangezien niet alle gebieden zich daarvoor lenen. beschouwen. Sindsdien zijn er steeds op basis van voortschrijdende inzichten nieuwe milieueisen opge- Met de tijd veranderen de inzichten en daarmee ook de steld en zijn onze rivieren en onze lucht een heel stuk wijze waarop met natuur en landschap wordt omge- schoner geworden. JA21 is voor het voortzetten van gaan. Het modelleren van de groene leefomgeving zal een strikt milieubeleid: onze lucht, water en bodem nooit ophouden. Het beschermen en bevorderen van moeten schoon en gezond blijven. landschappelijke waarden en natuur staan in het teken van het gegeven dat Nederland een dichtbevolkt land is met een relatief klein oppervlak. Omgaan met de groene buitenruimte vraagt om verstandige keuzes. Wat ons bindt, is dat het landschap van ons allemaal is. De waarde van landschap strekt volgens JA21 veel ver- der dan dat van geïsoleerde stukken grond beschermd door straffe regels en omgeven met hoge hekken. Landschap is met de omgeving verweven, wat betekent dat natuurbeschermers het koesteren, dat boeren er oog voor hebben in hun bedrijfsvoering, dat recreanten baat hebben bij het groen, dat er aansluiting is met terreinen die een andere bestemming hebben. Door het hanteren van dit brede perspectief voorkomen we een tunnelvisie. Besluitvorming over ons landschap vraagt een belangenafweging die rekening houdt met het

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 41 JA21 wil

6 Klimaatadaptatie, dus aanpassing aan het klimaat, 6 Zorgvuldig omgaan met ons landschap zonder om de gevolgen van klimaatverandering te on- daarbij eenzijdig voor activistische deelbelangen te dervangen in plaats van vruchteloos strijd voeren kiezen. tegen het klimaat zelf. 6 Het voortzetten van een strikt milieubeleid om 6 Het ontkoppelen van klimaatdoelstellingen en lucht, water en bodem schoon en gezond te energiebeleid, zodat ons landschap blijft gespaard houden. en we een nuchter energiebeleid kunnen voeren.

6 Stoppen met windturbines op land en in zee, met zonnevlaktes en met biomassacentrales.

6 Windturbines en zonnevlaktes na de economi- sche levensduur van vijftien tot twintig jaar laten ontmantelen, waarbij het terrein waarop ze zijn geplaatst in de oorspronkelijke staat met de oor- spronkelijke bestemming wordt teruggebracht.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 42 2.7. Informatie en privacy

Het leven begeeft zich meer en meer online. In het haatzaaien, aanzetten tot geweld. Het platform zou niet afgelopen jaar is dat onder invloed van de coronamaat- verantwoordelijk moeten worden gehouden voor de regelen in een stroomversnelling geraakt. Zowel de acties van individuen op hun platform. Wellicht zou- nieuwsgaring als het publieke debat vinden momenteel den platformen wel verantwoordelijk kunnen worden grotendeels plaats op een select aantal sociale online gehouden voor het ontwikkelen van algoritmes met platformen. Deze platformen willen zo veel mogelijk ontwrichtende elementen voor de samenleving. Dit is mensen binden die zo veel mogelijk tijd besteden op wellicht te sturen met privacywetgeving. Als platformen hun platform. De algoritmes die zij ontwikkelen hebben weinig tot geen persoonlijke data kunnen gebruiken om bovenstaande als doel, met als gevolg een zorgwek- hun algoritmes te voeden, zullen ze ook lastiger filter- kende ontwikkeling waarbij gebruikers steeds extre- bubbels kunnen creëren. mere content voorgeschoteld krijgen, omdat dat is wat gebruikers bindt. Het gevolg is een vicieuze cirkel Door de technologische ontwikkelingen van de af- waarbij media steeds extremere content (met click- gelopen jaren is het verzamelen van onze gegevens baittitels) moeten maken om te kunnen overleven en nooit zo makkelijk geweest als nu. Daarom is ook het gebruikers in steeds extremere zogeheten filterbubbels opkomen voor privacy belangrijker dan ooit. Door het terecht komen. Het gevolg is alsmaar toenemende op grote schaal verzamelen van data groeit de macht polarisatie met steeds heftigere demonstraties en van de overheden en grote bedrijven ten opzichte van geweld als gevolg. Door platforms verantwoordelijk de individu. Omdat deze macht kan worden misbruikt, te maken voor de content op hun platform hebben is het belangrijk om hieraan grenzen te stellen. De ze niet alleen het recht maar nu ook de plicht om te verzameling van gegevens gebeurt op verschillende modereren. Van een commercieel platform kan niet manieren, het is daarom belangrijk om op verschillende worden verwacht dat het rechtspreekt op een even- fronten die grens te trekken en de machtsbalans weer wichtige en objectieve manier zoals onze rechters dat in de richting van de burger te verschuiven. Minder kunnen aan de hand van een door de eeuwen heen dataverzameling staat gelijk aan een kleiner risico voor zorgvuldig en gebalanceerd opgebouwde wetgeving de burger. Wij zetten ons daarom in voor minimale en jarenlange opleiding en ervaring. Bovendien heb- dataverzameling vanuit de overheid en bedrijven. De ben deze platformen tegenstrijdige belangen, omdat minimale data die vervolgens wel aan een organisatie ze bovenal geld willen verdienen. Een oplossing voor zijn toevertrouwd, moeten veilig worden opgeslagen. de censuur van big tech zou kunnen zijn om de plicht Te vaak blijven bij geconstateerde datalekken serieu- het toezien op toelaatbaarheid van de inhoud op het ze consequenties voor de nalatige partij achterwege. platform weg te halen bij platformen en deze terug te Consequente handhaving in combinatie met sancties brengen bij de plek waar die volgens JA21 hoort: de bij overtreding moet organisaties een prikkel geven om rechter die individuen beoordeelt op zaken als opruiing, te verbeteren. Dat is onverminderd van toepassing op

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 43 de overheid. Zo bleek in januari 2021 dat ambtenaren in CTIVD. Daardoor wordt de persoonlijke levenssfeer het hele land persoonsgegevens van miljoenen (voor- van burgers geschonden. Een van de knelpunten is malige) klanten bij uitkeringsinstantie UWV kunnen dat zogenoemde bulkdata van burgers te lang worden opvragen. IT-systeem Sonar bij UWV dat klantgegevens bewaard. Het komt erop neer dat inlichtingendiensten bewaart, voldoet aan géén van de beginselen uit de uit verworven gegevens, na bijvoorbeeld een hack van privacywet AVG. Uit een onderzoek van KMPG blijkt een telecomprovider, relevante gegevens mogen halen, opnieuw hoe de overheid systemen vóór mensen stelt. terwijl ze de rest van de data moeten vernietigen. Door ‘Het interesseert ze niet bij UWV. Ook omdat ingrijpen de hele dataset als ‘relevant’ te beoordelen, inclusief de als een groter risico wordt gezien. Als er dan iets fout gegevens van duizenden mensen die geen doelwit zijn, gaat, kunnen drieduizend mensen die dagelijks ge- verlengen de diensten ‘kunstmatig’ de bewaartermijn. bruikmaken van Sonar hun werk niet doen. Dat willen Iedere burger wordt zo een verdachte. ze te allen tijde voorkomen,’ vat een IT-deskundige het onderzoek samen. Een betere bescherming van per- Anders dan bij big tech wordt verondersteld, vindt JA21 soonsgegevens is hoognodig en kan wat JA21 betreft dat wij zelf de eigenaar zijn van onze data. Als we het worden bereikt door de overheid en bedrijven verant- niet zijn, is het hoog tijd dat we het zo snel mogelijk woordelijk te stellen voor datalekken. Falen wordt ge- worden. Bedrijven moeten het mogelijk maken om te sanctioneerd met financiële compensatie aan getroffen verzoeken persoonlijke gegevens met één druk op de personen, organisaties en bedrijven. knop te verwijderen.

Het totalitaire Chinese model, waarbij sommige ste- Bescherming van de persoonlijke levenssfeer heeft den compleet volhangen met camera’s die ook over ook betrekking op de wijze van betalen. Cash betalen gezichtsherkenning beschikken, is het perfecte voor- raakt langzamerhand in onbruik. Toch verdient de beeld van welke kant het in Nederland vooral niet mogelijkheid om contant te betalen bescherming. Het moet uitgaan. Er zijn genoeg historische en actuele biedt een waarborg om anoniem, nergens geregis- voorbeelden te noemen van dergelijke overheden die treerd aankopen te doen. De mogelijkheid om met cash niet altijd even goedwillend zijn. Buitenlandse bedrij- te betalen, verdient bescherming. Bitcoin en andere ven, zoals producenten van mobiele telefoons, die zich digitale munten vergroten de keuzevrijheid. Innovatie aan spionage schuldig maken, dienen strenge sancties uit deze sector moeten we daarom omarmen en niet tegemoet te zien. Ook in eigen land worden grenzen wegreguleren. overschreden door onze eigen overheid. Waarvoor twee jaar geleden bij de invoering van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 (‘Sleepwet’) al werd gevreesd, is realiteit geworden. De Nederlandse veiligheids- en inlichtingendiensten AIVD en MIVD hou- den zich niet aan de wet, concludeert toezichthouder

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 44 JA21 wil

6 Het beoordelen van de toelaatbaarheid van de inhoud van sociale online platformen overlaten aan de rechter in plaats van big tech te laten censureren.

6 Een grens stellen aan het verzamelen en verhande- len van data van burgers om paal en perk te stellen aan machtsmisbruik door bedrijven en de overheid.

6 Overheid en bedrijven verantwoordelijk stellen voor datalekken.

6 Cash betalen in stand houden.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 45 2.8 Cultuur en kunst

Onze Nederlandse muziek, schilderkunst, literatuur, een Nederlands museum. Kunst- en cultuurlessen in toneel, poëzie en beeldhouwkunst zijn het mooiste het onderwijs richten zich primair op Nederlandse kunst dat we als land in de loop der eeuwen hebben voort- en cultuur. Dit hoort wat JA21 betreft weer een belang- gebracht. JA21 vindt dat we weer trots mogen zijn op rijk onderdeel te zijn van het curriculum van scholen. onze vaderlandse kunst en cultuur en dat die weer overal zichtbaar mag zijn. Een belangrijke taak van de JA21 is trots op onze geschiedenis en op de mensen overheid is het Nederlandse culturele erfgoed te be- die Nederland hebben gemaakt tot wat het vandaag houden en actief te ontsluiten voor een breed publiek. de dag is. Deze geschiedenis moet aanwezig zijn in ons Nederlandse musea, kunstinstellingen en scholen straatbeeld; in standbeelden en straatnamen en over- spelen daarin een essentiële rol. heidsinstellingen en instituten die naar ze genoemd worden. Op school moet iedereen leren over deze Op dit moment subsidieert de Nederlandse overheid vaderlandse geschiedenis, iets waarvoor momenteel te op basis van subjectieve factoren zoals kleur, gender weinig aandacht en waardering voor is. en afkomst in plaats van kwaliteit. Standbeelden worden weggehaald en straatnamen veranderd. JA21 gaat dit In de laatste jaren ontstaat er steeds meer een tendens beleid stoppen. Voor een beter cultuurbeleid hoeft niet om met de huidige bril en modieuze morele standaar- meer geld te worden uitgegeven. Het huidige budget den naar de geschiedenis te kijken en historische moet anders en beter worden besteed. Kwaliteit zal personen en gebeurtenissen de maat te nemen. Dit daarbij het enige criterium zijn bij het toekennen van zorgt voor onhaalbare en zelfs schadelijke eisen, zoals kunst- en cultuursubsidies. Ook wordt er een actief het willen ‘dekoloniseren’ van Nederlandse steden beleid gevoerd om subsidiegelden primair te laten gaan door straatnamen te veranderen of standbeelden en naar culturele instellingen die zich richten op afbeeldingen te verwijderen en de geschiedenisboekjes Nederlandse culturele uitingen en tradities. Codes te zuiveren. Ook zouden er excuses moeten worden inzake diversiteit en inclusiviteit, convenanten en af- gemaakt voor gebeurtenissen uit het verleden die spraken die een ander criterium hanteren dan kwaliteit in onze huidige maatschappij als laakbaar worden om kunst- en cultuursubsidies toe te kennen, worden gekwalificeerd, maar die in het verleden in de context afgeschaft. van de toenmalige tijd als normaal werden gezien. De wereld verandert, en hoe we met elkaar omgaan en wat Om kunst breder toegankelijk te maken, zullen rijks- als normaal wordt ervaren, verandert mee. Hier mag musea die met belastinggeld worden onderhouden vrij wat JA21 betreft elke discussie over worden gevoerd. toegankelijk dienen te worden voor alle Nederlanders. Maar dit betekent niet dat met terugwerkende kracht Leerlingen in het primair, voortgezet en middelbaar de geschiedenis gaat worden herschreven of dat links beroepsonderwijs bezoeken minimaal eenmaal per jaar en rechts excuses worden aangeboden.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 46 Door zijn lange geschiedenis staat Nederland vol met niet mogelijk is, wordt een functie gezocht in lijn met monumentaal erfgoed, waaronder gebouwen en stand- de aard van het kerkgebouw. Kunst en cultuur vragen beelden van personen die in onze geschiedenis van om maatwerk. De overheid dient bij te dragen aan het onschatbare waarde zijn geweest en die moeten wor- onderhoud van kerkgebouwen met een monumenta- den beschermd. Een standbeeld is een stille sprekende le status waarvan de bekostiging niet uit functionele getuige van onze historie, met al zijn hoogtepunten en bronnen, zoals kerkelijke activiteiten, kan worden schaduwkanten. Daarmee overstijgt een standbeeld de opgebracht. verbeelding van heersende normatieve opvattingen. De esthetiek van onze historische binnensteden is in de loop van eeuwen opgebouwd en is essentieel voor de schoonheid van ons land. Ook met nieuwe ontwikkelin- gen dient hiermee zorgvuldig te worden omgegaan.

De primaire taak van monumentenzorg is het behoud van ons erfgoed in een zo oorspronkelijk mogelijke staat en omgeving. In de afgelopen tientallen jaren zijn zeer veel gebouwen en erfgoed van onschatbare cultu- rele waarde aangetast. Maar ook het willen ‘verduurza- men’ van historische monumenten die niet daarop zijn ingericht, vormt een wezenlijk probleem. Voorbeelden van ongelukkige ingrepen aan monumenten zijn onder andere het Concertgebouw in Amsterdam en museum De Fundatie in Zwolle. Wij pleiten voor het behoud van ons erfgoed. Bij restauratie van rijksmonumenten dient in de ogen van JA21 de originele uitstraling in te worden behouden. Moderniseringen mogen worden doorgevoerd, zolang ze het karakter van het gebouw onaangetast laten.

Nederland kent ongelofelijk veel prachtige kerkge- bouwen. Ze hebben in de loop van de eeuwen aan de karakteristieke uitstraling van dorpen en steden bij- gedragen. Vele zijn beschermde monumenten. Kerken moeten zoveel mogelijk hun functie behouden. Als dat

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 47 JA21 wil

6 Dat de overheid het Nederlandse culturele erfgoed 6 Een streep door onhaalbare en zelfs schadelijke behoudt en actief ontsluit voor een breed publiek. eisen, zoals Nederlandse steden willen ‘dekoloni- seren’ door het veranderen van straatnamen en 6 Codes inzake diversiteit en inclusiviteit, convenan- verwijderen van standbeelden en afbeeldingen ten en afspraken die een ander criterium hanteren zuiveren van de geschiedenisboeken. dan kwaliteit om kunst- en cultuursubsidies toe te kennen, afschaffen. 6 Bijdragen aan het onderhoud van kerkgebouwen met een monumentale status waarvan het belang 6 Leerlingen in het primair, voortgezet en middelbaar van het gebouw verder gaat dan met de bekosti- beroepsonderwijs minimaal eenmaal per jaar een ging uit functionele bronnen, zoals kerkelijke activi- Nederlands museum laten bezoeken. teiten, kan worden opgebracht.

6 Bij restauratie van rijksmonumenten de originele uitstraling behouden.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 48 3. STERKE ECONOMIE

3.1. De conservatief-liberale visie op de economie

JA21 bekijkt de economie vanuit een samenhangend gewaardeerd, worden ambitieuze mensen uitgedaagd totaalperspectief. Een economie staat altijd ten dienste een eigen onderneming te starten en gedijt het mid- van de gemeenschap, niet andersom. De bevolking is den- en kleinbedrijf (mkb). Een gezonde Nederlandse niet alleen maar voor de staat of (buitenlandse) eige- economie weet zijn landbouw en visserij naar waarde naren werkzaam, maar ook voor zichzelf en daarmee te schatten. Wij steunen een markteconomie, maar voor de Nederlandse samenleving als geheel. Een land geen volledig geglobaliseerde economie die zich waarin onderlinge betrokkenheid en verbondenheid aan alle regels behalve die van de multinationals zelf wezenlijke waarden zijn, is een land dat eigendom onttrekt. Wanneer veel mensen werkloos thuis zitten respecteert. Een overheid die werken en ondernemen terwijl werkenden uit andere landen het goederenver- wil stimuleren, is een overheid die ervoor zorgt dat voer verzorgen, het werk in de kassen doen, pakketten werken en ondernemen lonend zijn in plaats van iedere rondbrengen en op het land werken, is er iets mis met verworven euro maximaal af te romen. Op deze basis de prikkels die werken lonend maken. Dat is het geval kan de samenleving welvaart en welzijn nastreven. In in Nederland, waar de collectieve sector steeds groter een sterke economie dient de staat vooral de basis- wordt, de overheid zich steeds dwingender laat gelden voorwaarden te scheppen die noodzakelijk zijn voor en de inwoners van dit land steeds zwaardere lasten de start, groei en voortgang van bedrijvigheid voor krijgen opgelegd om dit te bekostigen. JA21 wil weer ondernemers, agrariërs en andere werkenden. In een naar een economie toegroeien die kansen de moeite sterke economie wordt de inspanning van werkenden waard maakt om te benutten.

3.2. Collectieve sector en lastendruk

Een democratische rechtstaat gedijt bij een goed ge- procent en in 2020 maakte de collectieve sector 46 reguleerde vrije markt. In een dynamische samenleving procent van het BBP uit. Daarmee drukken de collec- krijgen mensen ruimte om zich werkend en onderne- tieve lasten nog zwaarder op dat deel van de economie mend te ontplooien. De vruchten van harde arbeid en dat de crisis doorstaat. Oneindig stapelen van lasten- zakelijke inspanningen verdienen een beloning. Mensen verzwaringen kan alleen een halt worden toegeroepen weten zelf hoe ze hun werkzame leven willen inrich- als de ongeremde groei van de collectieve sector stopt. ten. Daarbij past het streven naar een kleine overheid. Terwijl de economie in zwaar weer verkeert, groeit de De overheidsbemoeienis met de Nederlandse samen- omvang van de collectieve sector als deel van het BBP leving is gigantisch geworden. De overheid met aanver- echter. Bedroeg de omvang van de collectieve sector wante instellingen is verreweg de grootste werkgever in 2001 nog 35 procent, in 2019 steeg deze naar 39 in Nederland. Er is een enorm apparaat opgetuigd dat

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 49 het land overstelpt met regels, procedures, commissies, voorbeeld van een overheid die met zorgvuldig sparen programma’s, rondetafelgesprekken, procesbegelei- verworven eigendom naar zich toe trekt, is de erf- en ders, controleurs, risicomanagers en andere officers die schenkbelasting. Waarom zouden ouders nog sparen value moeten toevoegen. JA21 signaleert een dreigen- voor hun kinderen, als ze weten dat de Belastingdienst de tweedeling tussen enerzijds mensen met vast werk na hun overlijden direct op de stoep staat om een flinke en anderzijds mensen die maar moeten zien hoe ze portie van de erfenis naar binnen te slepen? De belas- iedere maand een inkomen verwerven. De coronacrisis tingvrije grens voor schenkingen moet wat JA21 betreft toont schrijnend aan hoe de maatregelen vooral de flink omhoog en de tarieven omlaag. tweede groep treffen. Je zult ’s middags maar te horen krijgen dat ’s avonds je bedrijf voor een paar weken In de nota Bouwstenen voor een beter belastingstel- moet sluiten. Structureel vergroten van de economi- sel staat dat een efficiënt belastingvoorstel de keuzes sche dynamiek vraagt om het systematisch verkleinen van burgers en bedrijven zo min mogelijk beïnvloedt. van de overheidsbemoeienis. Geld dat de overheid Duidelijk mag zijn dat voorstellen die aan dat criterium verdeelt, is geld dat elders is verdiend. voldoen, welhaast een unicum zijn. De aaneenschake- ling van drama’s rond de Belastingdienst, uiteenlopend Werken hoort te lonen in plaats van te worden afge- van haperende systemen en een ontstellende bureau- straft. Ondernemen hoort te worden gestimuleerd in cratie tot aan onbegrijpelijke regelingen met als diep- plaats van te worden tegengewerkt. Een overheid hoort tepunt het menselijke drama rond de toeslagen, maakt eigendom te respecteren in plaats van af te pakken en hard ingrijpen onvermijdelijk. Zware lasten verzachten over te hevelen. In Nederland raken we steeds verder met een steeds ingewikkelder systeem van toeslagen van deze vanzelfsprekende noties verwijderd. Inmiddels en andere bypasses is voor JA21 het paard achter de is de belasting op inkomen uit arbeid zo immens geste- wagen spannen. In plaats van geld herverdelen door gen, dat het verder opschroeven van belastingen geen steeds zwaardere belastingen te heffen en de euro’s reële optie meer is. In 2005 maakte de inkomstenbe- vervolgens door de samenleving te gaan rondpom- lasting een kwart uit van de totale belastinginkomsten. pen, zorgt daadwerkelijke, rechtstreekse verlaging van Inmiddels is dat een derde. Hoe problematisch ons lasten voor een directe stijging van de koopkracht. Een belastingstelsel is, wijst het bestaan van een armoe- hogere belastingvrije voet in de inkomstenbelasting deval uit, waardoor mensen die de stap zetten van is een stap in de goede richting met een onmiddellijk uitkering naar betaald werk er financieel op achteruit positief effect door de stijging van (met name lagere) gaan doordat lastenverzwaringen in de plaats komen besteedbare inkomens. Het stelsel als zodanig is aan van tegemoetkomingen. Het Rijk zoekt naar nieuwe een grondige herziening toe. JA21 wil toewerken naar bronnen van inkomsten. De BTW steeg van 19 naar een fiscaal systeem dat gezinnen ondersteunt. 21 procent. In Duitsland werd, om de klappen van de coronacrisis op te vangen, de BTW tijdelijk van 19 naar Vaste lasten worden betaald via een broninhouding 16 procent verlaagd. Zo kan het ook. Een eenvoudig voor mensen in de bijstand. Er moet een betere

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 50 JA21 wil koppeling komen tussen inkomsten, kredietwaardigheid 6 Een einde aan de onbeheerste groei van de en schuld. Het faillissementsrecht wordt aangepast. collectieve sector. Doorlooptijd van schuldsanering wordt verkort. De Wet verbetering poortwachter, die als doel heeft het aantal 6 Een hogere belastingvrije voet voor de langdurig zieke werknemers terug te dringen, heeft een inkomstenbelasting. sterke vereenvoudiging nodig. 6 Directe koopkrachtstijging door lagere lasten, Het leenstelsel wordt afgeschaft ten gunste van een in plaats van geld herverdelen met steeds studiebeurs voor alle studenten die vanaf 2015 een zwaardere belastingen en de opbrengst met lening hebben afgesloten. JA21 bepleit een herinvoering toeslagen door de samenleving rondpompen. van een studiebeurs (bedrag gebaseerd op levens- onderhoud), gerelateerd aan het inkomen van de ou- 6 Een drastische herziening en vereenvoudiging ders en een variabel collegegeld (bedrag gebaseerd van het belastingstelsel. op type studie). 6 Toewerken naar een fiscaal stelsel dat Er bestaat een indicator voor het succes van de gezinnen ondersteunt. Nederlandse economie. Stijgen reële netto-inkomens en nemen privévermogens weer toe? Een bevestiging 6 Een hogere belastingvrije grens voor van deze vraag is voor JA21 het juiste ant­woord voor schenkingen. werk en inkomen. Dat maakt een verlaging van de tarieven van de inkomstenbelasting nodig, als­mede het 6 Afschaffen van het leenstelsel afschaffen van vermogensbelasting voor particulieren en het verruimen van de vrijstellingen voor schenkingen 6 Permanente verlaging BTW-tarieven, alsmede en erfbelasting. De BTW-tarieven worden verlaagd tot een tijdelijke verlaging om ondernemers te de percentages die in Duitsland worden gehanteerd, helpen de COVID-19-crisis door te komen. derhalve van 21 naar 19 procent en van 9 naar 7 procent, alsmede een tijdelijke verlaging naar 16 respectievelijk 5 procent om ondernemers te helpen de COVID-19-crisis door te komen. Ook de brandstof­accijnzen worden ver- laagd. Deze correcties schelen de schatkist inkomsten. Deze worden gecompenseerd door het instellen van plafonds in de rijksbegroting die bij de jaarlijkse (meer- jaren)begroting dwingen tot scherpere keuzes in plaats van de publieke en financiële sector te laten uitdijen op rekening van de inwoners van dit land.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 51 3.3 Sparen en pensioenen

Respect voor eigendom en vermogen is onvermijdelijk vanzelfsprekende zekerheid van een waardevaste met een vrije samenleving verbonden. Dat maakt het voorziening voor de oude dag. Niet voor niets stond mogelijk een eigen leven te leiden en in vrijheid keu- ons pensioenstelsel bekend als het beste ter wereld. zes te maken, in plaats van steeds sterker te worden In de afgelopen jaren kwam alles op losse schroeven gestuurd door een (herverdelende) overheid. Vanuit te staan. Wanneer gaat de pensioenleeftijd in? Wat is een conservatief-liberale invalshoek bezien, werkt de nog de waarde van waardevastheid? Wordt rekening economie ten dienste van de gemeenschap, van de gehouden met verschillende generaties? Zo zijn er burgerij, van de kiezers. In die opvatting is er volgens veel meer vragen. JA21 wil zich inzetten voor de juiste JA21 minder ruimte voor een enorme, uitdijende staat antwoorden, zodat onze samenleving weer kan bouwen of een gigantische financiële sector waarin alles en op ons pensioen. iedereen aan het infuus ligt. ‘De beste bank ben je zelf’, drukt dat beginsel goed uit. Wij stimuleren én be- Het Nederlandse pensioenstelsel is een gestapeld schermen de vorming van eigendom en vermogen bij geheel van inkomensverzekeringen. Elke pensioen- de Nederlandse bevolking zelf. Alleen dát maakt een gerechtigde krijgt per zogenoemd gewoond jaar in samenleving schokbestendig. Fiscale belasting dient Nederland een staatspensioen (AOW). Werknemers zich te richten op met name transacties en inkomens. betalen daarnaast vaak, al dan niet samen met hun Privévermogens dienen voor het overgrote deel te wor- werkgever, verplicht premie in een sectoraal bedrijfs- den ontzien. Sparen hoort te worden aangemoedigd in pensioenfonds. Daarnaast kan iedereen zich individueel plaats van te worden ontmoedigd. Door de prijsstijging bijverzekeren of ‘gewoon’ sparen. Het voordeel van een van woningen zijn er nu al rijtjeshuizen die sluipend verzekering is de betaalbaarheid van het stelsel. Het onder de jaloeziebelasting ‘villatax’ vallen. JA21 nadeel is dat een leven lang afstaan van inkomen door beschouwt het ontmoedigen van sparen als een straf middel van premies niet leidt tot individueel bezit. van de staat voor het verwerven van vermogen. Kunstmatig lage rente door beleid ECB De politiek heeft al sinds de jaren 90 de pensioen- U denkt gespaard te hebben middels de inhoudingen problematiek aan zien komen die door de vergrijzing is op uw loonstrook, maar die inleg is naar de algemene ontstaan. Doordat de gevestigde partijen al die jaren pot gegaan waaruit de op dat moment gerechtigde hun handen niet aan de pensioenmaterie hebben dur- pensioenen worden betaald. Als tegenprestatie hebt ven branden, zijn we nu op een punt gekomen dat u een aanspraak gekregen. Dit was op zichzelf een er wel moet worden ingegrepen. solidair systeem. Maar door aanhoudende vergrijzing en vooral doordat de Europese Centrale Bank (ECB) de Tientallen jaren bood het Nederlandse pensioen- rente kunstmatig laag houdt, is deze vorm eigenlijk niet stelsel op het oog de even geruststellende als langer houdbaar.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 52 Vorig jaar is er een pensioenakkoord gesloten. Het degenen die voor hun pensioen sparen waarborgt. Wij akkoord over pensioenen en AOW ligt aan de basis van kunnen ons vinden in het vergroten van persoonlijke het wetsvoorstel Wet Toekomst Pensioenen dat het invloed maar zullen ons óók inzetten voor het doorvoe- kabinet met de organisaties van werknemers en werk- ren van een aantal verbeteringen. gevers heeft gesloten. Bij zware beroepen eerder met pensioen Afspraken pensioenakkoord: Het moet mogelijk worden naar een variabele pensioen- – De AOW-leeftijd stijgt met de gemiddelde levens- leeftijd toe te werken waarover u zelf de keuze hebt. verwachting mee naar 67 jaar. Zeker bij zware beroepen wegen veertig gewerkte – De premie wordt leeftijdsonafhankelijk en leidend arbeidsjaren voor JA21 zwaar bij het vaststellen van de voor de pensioenopbouw. De totale pensioenop- AOW-leeftijd. Het moet mogelijk zijn om eerder met bouw wordt degressief, dus lager naarmate u ouder pensioen te gaan. Andere mensen willen misschien juist bent. langer doorwerken, of hun loopbaan met deeltijdwerk – Het nabestaandenpensioen wordt eenvoudiger en afbouwen. Voor JA21 is het belangrijk dat de pensioen- eenvormiger. leeftijd het (nog) vitale grootouders mogelijk maakt hun – De pensioenhoogte is niet langer een garantie kinderen en kleinkinderen enigszins te ontlasten. Bij maar een verwachting. Er komen twee typen een te hoge pensioenleeftijd is dat niet het geval. contracten, een ‘nieuw contract’ en een ‘nieuwe verbeterde premieregeling’. Persoonlijke omstandigheden, mogelijkheden én on- – Er komen meer keuzemogelijkheden en maatwerk mogelijkheden vragen om maatwerk en een vergroting voor het individu. van de individuele invloed op de pensioenvorming. Om – Er komt voor zzp’ers een wettelijke verzeke- aan verschillende wensen tegemoet te komen, moet ringsplicht voor het arbeidsongeschiktheidsrisico het voor ouderen mogelijk worden het werkzame leven en er wordt onderzocht hoe zij voor hun pensioen flexibeler af te bouwen tot het moment waarop de kunnen sparen. arbeidsproces definitief ten einde is. – Werkgevers krijgen tijdelijk de mogelijkheid fiscaal aantrekkelijke regelingen te treffen voor werkne- Eindloon- en middelloonpensioen zijn met de nieuwe mers die vervroegd met pensioen willen gaan. pensioenwet niet meer toegestaan. Een aantal belang- rijke principes komt daarmee op de tocht te staan. Dat De tijdsdruk is groot, want volgens de planning moet heeft gevolgen voor veel mensen die de leeftijd van de pensioenwet al op 1 januari 2022 ingaan. JA21 zal vijftig jaar zijn gepasseerd. De nieuwe wetgeving maakt zich gaan inzetten voor een nieuwe pensioenwet die het mogelijk dat bedrijfspensioenen meebewegen met de belangen van zowel pensioengerechtigden als van de economie.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 53 JA21 is tegen een wettelijke verzekeringsplicht voor van de overheid bescherming eisen van het geld dat we zzp’ers voor het arbeidsongeschiktheidsrisico. opzijzetten voor later. Dat vergt heldere afspraken over de rechten van deelnemers aan pensioenfondsen en Een pensioen is geen loterij over de financiële tegemoetkoming bij de overgang van JA21 staat voor een zogeheten garantie-inbouw. Bij het ene naar het andere systeem. het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd moet wat JA21 betreft de ‘soms zit het mee, soms zit het Realisme in plaats van theorie tegen’-optie eruit. Het aangekochte pensioen moet zijn Om kortingen op miljoenen pensioenen te voorkomen, gegarandeerd op basis van wat men zelf heeft inge- is bovendien een realistisch beeld vereist van de prak- legd. Het risico van investeringsdalingen mag niet bij tijk van de overgang naar een nieuw pensioenstelsel in de pensioengerechtigde liggen. JA21 wil waardevast- plaats van een theoretisch ideaalplaatje. We verzetten heid vanaf het moment van aankoop van het pensioen. ons tegen het desastreuze beleid van de ECB dat de Een uitkering dient in ieder geval (minimaal) te zijn waarde van onze pensioenen ondergraaft. gebaseerd op de ingelegde premies plus de samenge- stelde rente. Dreigt de uitkering lager te worden, dan Kortom, JA21 staat voor maatwerk en het vergroten moet de overheid zorgen voor aanvulling tot dit niveau, van de persoonlijke invloed, op basis van het principe wat bekostigd dient te worden door een verlaging van dat Nederlands pensioengeld van Nederland is. afdrachten en garantstellingen aan de EU. De ECB is Waardevast. Daarvoor zullen wij ons vanaf de eerste immers door het gevoerde rentebeleid de hoofdveroor- dag in de Tweede Kamer gaan inzetten. zaker van de jarenlange reële waardevermindering van onze bedrijfspensioenen.

JA21 staat voor een pragmatische aanpak die meer rekening houdt met de jarenlange afdrachten en belof- tes die in het verleden zijn gedaan. Dat is de uitdaging waarvoor het nog in wetgeving om te zetten pensi- oenakkoord ons stelt.

JA21 kan zich vinden in het inzichtelijker en persoon- lijker maken van het pensioen. Er is namelijk meer zeggenschap nodig over het eigen pensioen. Linksom of rechtsom, de basis moet op orde zijn. Dat begint met een waardevaste opbouw van het pensioen. Wij mogen

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 54 JA21 wil

6 De vorming van eigendom en vermogen bij de 6 Geen wettelijke verzekeringsplicht voor zzp’ers Nederlandse bevolking stimuleren én beschermen. voor het arbeidsongeschiktheidsrisico.

6 Een pragmatische pensioenaanpak die meer 6 Waardevastheid vanaf het moment van aankoop rekening houdt met de jarenlange afdrachten en van het pensioen. Het risico voor investerings- beloftes die in het verleden zijn gedaan. dalingen mag niet bij de gerechtigden komen te liggen. 6 Een nieuwe pensioenwet die de belangen van zowel pensioengerechtigden als van degenen die 6 Een uitkering die tenminste is gebaseerd op de sparen voor hun pensioen waarborgt. ingelegde premies plus de samengestelde rente. Dreigt de uitkering lager te zijn, dan moet de 6 Een variabele pensioenleeftijd. overheid zorgen voor aanvulling tot dit niveau.

6 Voor zware beroepen wegen de veertig gewerkte arbeidsjaren zwaar voor het moment waarop de AOW-leeftijd wordt bereikt.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 55 3.4 Energie en energietransitie

Ondanks alle ambities van de Europese Unie en ons Nederland zo’n 700 miljard euro. De energierekening eigen Klimaatakkoord zal door opkomende economie- begint al met meer dan honderd euro per jaar op te ën de mondiale energiebehoefte blijven stijgen. Dat lopen. gaat zodanig snel dat het onmogelijk is om die groei alleen met zon en wind bij te houden: ondanks de enor- Aardgas zal de komende decennia wereldwijd steeds me investeringen in duurzame energie is het aandeel meer de leidende schone en betaalbare energievorm fossiel al decennia lang ongeveer gelijk gebleven, en worden. Niet toevallig beschikt Nederland over een van zitten zon en wind rond de 1 procent van de wereldwij- de beste netwerken ter wereld voor aardgas. Veel huis- de energieproductie. Zelfs in de meest optimistische houdens krijgen binnenkort te maken met het verplicht scenario’s (vanuit het oogpunt van een spectaculaire gasloos maken van de woning. Dat kost per woning toename van duurzame energie) is in 2050 nog steeds 15.000 tot meer dan 100.000 euro. We moeten stoppen meer dan de helft van het wereldwijde energiegebruik met het gedwongen CO2-vrij maken van alle bestaan- fossiel. In de meer realistische scenario’s is het fossiele de woningen en gebouwen. Het beleid om alle huizen energiegebruik wereldwijd in 2050 zelfs flink hoger dan geforceerd vóór 2050 van het gas te halen is volgens nu, ondanks de enorme uitgaven aan klimaatbeleid in JA21 onbetaalbaar en onhaalbaar. Van de kosten is een paar West-Europese landen: de echt grote uitsto- slechts een fractie ooit terug te verdienen op bespaard ters China en India zullen namelijk de komende decen- gas. Ook is het sowieso totaal onmogelijk om 240.000 nia veel meer CO2 gaan uitstoten. Dat mag gewoon woningen per jaar zodanig te verbouwen dat ze van het van het Akkoord van Parijs. gas af kunnen. De Wet Voortgang Energietransitie (Wet VET) die een streep haalt door aardgas in nieuwbouw, Het Nederlandse klimaatbeleid dreigt energie onbe- dient te worden herzien. Aardgas is immers een ener- taalbaar te maken. Nederland kan volgens het KNMI giebron waarvoor Nederland in de loop van de jaren door de CO2-uitstoot met 49 procent te verlagen de een uitstekende, goed onderhouden infrastructuur van temperatuurstijging tot ongeveer 0,00007 graden wereldklasse heeft opgebouwd. Celsius terugdringen. Het realiseren van de klimaat- doelstelling van Parijs voor 2030 (40 procent minder JA21 vindt het onverantwoord om als een van de weini- CO2) kost ieder huishouden zeker 350 euro bovenop ge landen in de wereld onze welvaart op te offeren aan de kosten van het Energieakkoord. Dat is nog zonder een utopisch plan om in 2050 met de wereld van fossiel de extra inspanningen die linkse politieke partijen af te zijn. Daarom moeten we terug naar energiebeleid verlangen. Ook dan zijn we er nog lang niet, want in dat alleen is gericht op onze energievoorziening, met de Klimaatwet is vastgelegd dat Nederland al in 2050 als criteria: betrouwbaar, schoon, haalbaar, met draag- minder CO2-neutraal moet zijn. De kosten daarvan vlak en betaalbaar. We moeten in ieder geval geen zijn astronomisch hoog, volgens de Volkskrant voor CO2-maatregelen nemen die nog verder gaan dan de

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 56 EU-regelgeving, want dat zal de welvaart in Nederland We moeten voortdurend zoeken naar betere energie- onevenredig hard treffen doordat de zware industrie bronnen. En ‘beter’ wil dus zeggen: schoon, betrouw- ons land zal verlaten. baar, haalbaar en betaalbaar. Transities naar dure, onbetrouwbare en inefficiëntere systemen zijn immers In de klimaatplannen van de regering voor 2030 blijkt gedoemd te mislukken omdat ze stuklopen op econo- van de duurzame energie 60 procent te zijn gebaseerd mische problemen, het landschap aantasten en een op biomassa. Er bestaat wetenschappelijk geen twijfel bedreiging vormen voor het milieu. Daarom moet bij de over dat houtige biomassa onterecht als duurzaam en overheidsuitgaven aan de energietransitie de focus wat CO2-reducerend beschouwd wordt: de CO2-reductie JA21 betreft geheel verschuiven van het subsidiëren volgt pas over honderd jaar en de verbranding produ- van onrendabele duurzame bronnen naar energieon- ceert naast aanzienlijk meer luchtvervuiling ook meer derzoek en innovatie. dan twee maal zoveel CO2 als het huidige aardgas. Biomassa is dus geen duurzame energie en verhoogt JA21 is voorstander van kernenergie. Kernenergie is be- sterk de CO2-emissies. Dat er geen alternatief zou trouwbaar en veilig, beschikbaar naar behoefte, schoon zijn dat wél duurzaam is, kan daarom nooit reden zijn en betaalbaar en neemt nog minder ruimte in dan om met biomassa door te gaan tot 2030 en daar vele fossiele centrales. Daardoor kan kernenergie op termijn miljarden subsidie aan te besteden. Toch is dit wel de fossiele energie vervangen en daarbij welvaart ver- redenering in Den Haag. Kappen dus met biomassa. Tot sterken in plaats van afbreken. Kernenergiecentrales slot speelt ook nog het ruimtegebruik mee: Nederland dragen bovendien op ieder moment van de dag bij zou bijna alle resterende open gebieden op land en zee aan het regelvermogen van het elektriciteitssysteem vol moeten zetten met zon- en windparken om daar- en garanderen beschikbaarheid ook als er geen wind mee aan zijn energiebehoefte in 2050 te voldoen. Ook en/of zon is; tijdens periodes van laag verbruik kan zou de stabiliteit en betrouwbaarheid van ons elektrici- daarnaast op efficiënte wijze de elektriciteit worden teitsnet ernstig worden aangetast door deze wisselval- gebruikt voor het produceren van waterstof. Het enige lige bronnen. JA21 wil daarom stoppen met het huidige wat hiervoor nodig is, is een langdurig commitment van klimaatbeleid (subsidiëren van onder andere zon, wind, de Nederlandse overheid. Dan kunnen voorwaarden biobrandstoffen en met name met het biomassabeleid) geschapen worden waarop commercieel rendabele onder het juk van de Klimaatwet. De onrealistische kerncentrales gebouwd kunnen worden die voor 60 doelen voor duurzame energie en CO2-reductie in tot 80 jaar betrouwbare en voordelige stroom kunnen 2023, 2030 en 2050 moeten worden afgeschaft. We leveren en kan snel met de bouw begonnen worden. moeten stoppen met de plannen voor een extra hoge De vergunning voor de kerncentrale in Borssele dient CO2-belasting voor bedrijven. Wat wel dringend nodig te worden verlengd. Nederland kan met het vergroten is, is dat Nederland naar een degelijk energiebeleid van het aandeel kernenergie in de energiemix beginnen terugkeert met de focus op betrouwbare, schone en door het aanbesteden van een aantal nieuwe kerncen- betaalbare energie. trales in Borssele, de Eemshaven en de Maasvlakte.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 57 Goedkope en betrouwbare kernenergie kan op lange termijn ook via waterstof synthetische alternatieven produceren voor diesel en kerosine en voor industriële grondstoffen. JA21 is overigens tegen het substantieel subsidiëren van de productie van kernenergie, water- stof of welke energievorm dan ook. Alleen concurre- rende kernenergie is een betere optie dan fossiel. In afwachting van een groot aandeel kernenergie kunnen we blijven vertrouwen op geïmporteerd aardgas, en op de schone en efficiënte gloednieuwe kolencentra- les die we kortgeleden hebben geopend, maar die de overheid alweer aan het sluiten is. Het sluitingsbesluit voor onze gloednieuwe en schone kolencentrales moet worden ongedaan gemaakt.

Voor energievoorziening op lange termijn wil JA21 mede inzetten op gesmoltenzoutreactoren (MSR). Deze nieuwe vorm van kernenergie is absoluut vei- lig, produceert nauwelijks langlevend afval en vooral: wordt zelfs flink goedkoper dan steenkool en aard- gas. In Nederland is bij Technische Universiteit Delft, NRG (HFR-reactor Petten) en EPZ (kerncentrale Borssele) unieke knowhow op dit gebied aanwezig. Veelbelovende MSR-startups laten hier al onderzoek doen of willen zich graag in Nederland vestigen. De plannen daarvoor liggen klaar. JA21 wil het onderzoek opschalen en de vestiging van startups faciliteren.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 58 JA21 wil

6 Stoppen met het gedwongen CO2-vrij maken van 6 Het sluitingsbesluit voor onze gloednieuwe en alle bestaande woningen en gebouwen. schone kolencentrales ongedaan maken.

6 Geen CO2-maatregelen nemen die nog verder 6 Het aandeel kernenergie in de energiemix vergro- gaan dan EU-regelgeving verplicht. ten door het aanbesteden van een aantal nieuwe kerncentrales in Borssele, de Eemshaven en de 6 Niet alle huizen geforceerd vóór 2050 van het gas Maasvlakte. halen, omdat het onbetaalbaar en onhaalbaar is. 6 Inzetten op energievoorziening door middel van 6 De Wet Voortgang Energietransitie (Wet VET), gesmoltenzoutreactoren (MSR) en het onderzoek die een streep haalt door aardgas in nieuwbouw, daarvoor opschalen. herzien omdat aardgas een goedkope schone bron van energie is waarvoor Nederland in de loop van 6 Geen bossen kappen om biomassacentrales van de jaren een uitstekende, goed onderhouden infra- brandstof te voorzien. structuur van wereldklasse heeft opgebouwd. 6 We respecteren het besluit dat er na 2022 niet 6 Voortdurend zoeken naar betere energiebronnen meer geboord zal worden in Groningen. Wel blijven met als kenmerk schoon, betrouwbaar, haalbaar en een aantal locaties stand-by voor noodsituaties als betaalbaar. extreme kou of problemen met gasimport uit het buitenland. 6 Bij overheidsuitgaven aan de energietransitie de focus geheel verschuiven van het subsidiëren van 6 *De compensatie voor geleden schade aan onrendabele duurzame bronnen naar energieon- Groningers dient snel en ruimhartig te worden derzoek en innovatie. afgehandeld

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 59 3.5 Vervoer en infrastructuur

Een gezonde economie in Nederland is geen vanzelf- infrastructuurgebied, in relatie met ruimtelijke ordening, sprekendheid. Nederland heeft zijn welvaart te danken geluidshinder, congestie en luchtvervuiling, vraagstuk- aan decennialange investeringen in onze economie en ken voort die integraal moeten worden aangepakt. onze internationale concurrentiekracht. JA21 signaleert Bestuurlijk is de Randstad echter versnipperd. Voor dat onze infrastructuur een cruciale rol speelt. Met de aanpak van integrale problemen dient het mogelijk name de efficiëntie van het zee- en luchttransport en te zijn om bestuurlijk mechanismen te creëren die het de kwaliteit van de wegen scoort internationaal hoog. mogelijk maken bestuurlijk slagvaardiger op te treden. Hoge scores zijn mooi, maar om in de top te blijven Tegelijk tonen kennisregio Eindhoven en economische mogen we niet achterover gaan leunen, en zeker niet topregio Zwolle, om twee voorbeelden van buiten het de kip met de gouden eieren gaan slachten, door ver- Westen te noemen, aan hoe samenwerking de kracht voer onbetaalbaar te maken of zodanig te verwaarlozen van de regio ook in andere delen van ons land kan dat het onze economie gaat schaden. Net zoals een bundelen en bevorderen. JA21 staat positief tegenover boer zijn land bemest, moet Nederland blijven inves- de komst van de Lelylijn, die volgens onderzoeken teren in zijn infrastructuur om het land vruchtbaar te kostendekkend valt te exploiteren en kan bijdragen aan houden. Daarnaast is onderhoud aan infrastructurele de economische groei van de noordelijk provincies en werken een belangrijke factor die de afgelopen decen- de onbalans tussen stad en platteland kan verkleinen. nia is verwaarloosd. Zo dient onze overheid blijvend Noord-Nederland dient qua infrastructuur verder te te investeren in goed bereikbare zeehavens, waarin worden ontwikkeld middels snelle treinverbindingen continu schaalvergroting en technische vernieuwing die West-Nederland met Noord-Duitsland (Bremen/ plaatsvindt, zodat containerladingen en bulkgoederen Hamburg) verbinden om daarmee de economie te tegen zo laag mogelijke verhandelingskosten en met stimuleren en ruimte te creëren voor uitbreiding van zo weinig mogelijk tijdsverlies hun weg vinden naar hun bedrijvigheid waar in het Westen het gebrek aan ruimte volgende bestemming. Hiervoor wordt gebruik gemaakt steeds knellender wordt. Noord-Nederland heeft vol- van wegtransport, spoor en binnenvaart. doende mogelijkheden (havens, universiteit, ruimte) om een belangrijke bijdrage te leveren aan de Nederlandse Om in de toekomst ook een economische hoofd- economie. JA21 wijst ook op het belang in het Oosten rolspeler te zijn, moeten we in Nederland de infra- van ons land van de Nedersaksenlijn tussen Enschede structuur van de komende decennia nu goed op de en Groningen. Er moet werk worden gemaakt van een kaart zetten. De prestaties van het wegennet moeten snelle treinverbinding tussen Amsterdam en Aken. integraal worden bekeken, met aandacht voor het Realisatie van dit soort projecten vergt versimpeling en op elkaar aansluiten van verschillende vervoersmo- verkorting van bureaucratische trajecten die de aanleg daliteiten. De Randstad is de economische motor van nieuwe infrastructuur vertragen. van Nederland. De verstedelijking daar brengt ook op

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 60 Om in de komende decennia een topspeler te zijn in lo- onderzoek leert ons dat niet alleen het spoor op orde gistiek, dienen knelpunten in het Nederlandse weggen- dient te zijn, maar dat ook overheden hun prioriteiten net te worden aangepakt, zoals de verbinding A8-A9 en op orde dienen te hebben. het ombouwen van de N35 naar de A35. JA21 is voor een tolvrije Westerscheldetunnel. Zo wordt Zeeuws- Voor de groei van het containervervoer via binnenvaart Vlaanderen vrij bereikbaar, ontstaat een gelijk econo- is JA21 voorstander van een verdere optimalisatie van misch speelveld en wordt een krachtige impuls gege- de gehele keten van overslag en transport. Dit is meer ven aan verdere economische samenwerking met het dan alleen het bouwen van meer overslag. Het gaat Vlaamse achterland. Limburg is gebaat bij een betere immers om de volledige doorlooptijd van haven tot doorstroming op de A2 en A67. In de onwil om dergelij- eindbestemming. Er valt echter ook veel te winnen, als ke knelpunten voortvarend uit de weg te ruimen, liggen men nagaat dat een binnenvaartschip de capaciteit de grootste oorzaken van vertraging. In de moderne be- heeft van tientallen vrachtwagens. drijfsvoering is punctualiteit steeds belangrijker gewor- den. Daarom pleit JA21 voor een herinvoering van een Veel gezinnen wonen buiten de regio waar ze werken maximumsnelheid van 130 kilometer per uur overdag en forenzen. Dagelijks stappen miljoenen Nederlanders op onze snelwegen, wat alleen al mogelijk is doordat de de voordeur uit om zich via fiets, auto of openbaar invloed van de verlaging naar maximaal 100 kilometer vervoer naar hun werk en school te begeven. JA21 per uur overdag op de stikstofuitstoot nihil is. zet in op een combinatie van deze transportmiddelen (multimodaliteit), in plaats van ze als concurrenten te De belangrijkste slagader voor vrachtwagens is de zien. Treinstations als overstapplek voor automobilisten A15. Ten opzichte van Antwerpen, Hamburg en Bremen met volop voorzieningen tussen perron en parkeer- levert deze snelweg de minste vertraging op, wijst de plaats, bussen als luxe transitcoaches voor mensen TomTom Traffic index 2019 uit. De volledig geëlektri- die verder van hun werk wonen en geen treinstation in ficeerde havenspoorlijn en de Betuweroute vormen de buurt hebben. Daarnaast ziet JA21 meer in hoog- een steeds belangrijkere verbinding met Zuidwest- frequente snelle (lightrail) spoorverbindingen die ook Duitsland. Voor de Rotterdamse haven is hier nog meer minder dichtbevolkte gebieden kunnen ontsluiten en groeipotentieel, maar dan moet er wat JA21 betreft het woon-werk verkeer voorspelbaar en betrouwbaar vaart worden gezet achter een tijdige vergroting van maken. Dit is een beter alternatief dan het subsidiëren de spoorcapaciteit, waaronder het tijdig opleveren van van elektrische auto’s, omdat het fileprobleem daarmee de spoorverbreding. Recent onderzoek van ProRail niet wordt opgelost, en nieuwe problemen worden ver- (‘non-conformiteiten’ Rotterdamse havenspoorlijn) oorzaakt zoals het winnen van de benodigde schaarse toont aan dat onverwachte stremmingen op de havens- metalen en de belasting van het elektriciteitsnetwerk. poorlijn vooral werden veroorzaakt door achterstand JA21 heeft dan ook met de verfijning van het spoornet- in onderhoud, het niet adequaat aanpakken hiervan, werk een verdere verbetering van het personenvervoer en disproportionele weerstand uit de omgeving. Dit voor ogen, met volop kansen voor ondernemerschap.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 61 Niet alleen de capaciteit van onze infrastructuur is van infrastructuur voor het transport en de opslag van bits belang, maar ook de kwaliteit en vooral de (verkeers-) & bytes geeft ons land een geweldige voorsprong en veiligheid. Iedereen wil immers dat zijn of haar geliefde past heel goed in onze economische traditie. In een weer veilig thuis komt. De verkeersveiligheidsdoelen dichtbevolkt land zijn de aanlegkosten relatief laag. Zo van 2020 werden door de huidige regering niet ge- ontwikkelt zich rond de Eemshaven inmiddels een van haald. De afgelopen tien jaar steeg het aantal verkeers- de grootste datacentra van Europa. De internetecono- doden vooral onder fietsers, ouderen en scootmo- mie is uitermate geschikt voor krappe binnensteden bielrijders. Om het tij te keren zijn er op korte termijn en meer afgelegen krimpgebieden. Distributie tast het effectieve maatregelen op grote schaal nodig, gericht landschap niet aan en voor opslag zou de overheid op het duurzaam veilig inrichten van wegen, inclusief kunnen investeren om thans vrijstaande of vrijkomende de infrastructuur voor fietsers. Zo wil JA21 extra gaan productiehallen op bedrijventerreinen kabelmatig met investeren in separate fietspaden en snelfietsroutes elkaar te verbinden. De ICT-economie trekt heel veel voor onder andere scooters en elektrische fietsen. kapitaal en hoogopgeleide mensen aan, is een échte Fietsers kunnen ook zelf bijdragen aan hun eigen veilig- economie (anders dan bijvoorbeeld windturbines of heid, bijvoorbeeld door het dragen van een fietshelm en zonnevlaktes) en geneert heel goede inkomens. reflecterende kleding/door een fietshelm en reflecte- rende kleding te dragen en extra verlichting te voeren. Net als bij de klassieke infrastructuur is het belang- Volgens het SWOV scheelt dit maar liefst 85 verkeers- rijk dat de digitale infrastructuur nationaal bezit is of doden per jaar. JA21 is hier zeker voorstander van, maar nationaal toezicht kent. Dus in plaats van een woud ziet het gebruik ervan als eigen verantwoordelijkheid. van private 5G-masten liever een eigen ondergronds Handhaving van maximumsnelheden dient te zijn ge- netwerk van hightech bekabeling. Misschien moet daar, richt op het bevorderen van de veiligheid. analoog aan wegen en vaarwegen, een ‘Rijksdigistaat’ voor opgericht worden. Verlekkerd zal de staat de Waar weggebruikers niet zelf kunnen kiezen, dient de mogelijkheid van een dataverbruiksbelasting gaan overheid voor veiligheid te zorgen. Onveilige, gelijk- onderzoeken. JA21 zegt: niet doen. Dit alles is wellicht vloerse spoorwegkruisingen zijn niet meer van deze tijd, wat duurder, maar het zal een enorme boost geven aan daarom willen wij extra investeren in ongelijkvloerse allerlei nieuwe mkb-bedrijven die afhankelijk zijn van spoorwegkruisingen in het hele land. De kosten hiervan deze topfaciliteit. In combinatie met het aantrekkelijk kunnen drastisch omlaag indien deze onderdoorgan- maken van ICT-opleidingen is de ICT-economie het gen worden gestandaardiseerd. Onze schoolgaande allerbeste paard waar ons land op kan wedden. Kortom, jeugd moet veilig op de fiets naar school kunnen gaan. ook in de economie geldt: conservatief-liberaal is het nieuwe progressief. Naast de klassieke logistiek van personen en goederen is Nederland ideaal voor die derde distributiesoort: Overheidsfinanciering van technologische ontwikke- data. Een modern, robuust en 100 procent veilige lingen is volgens JA21 alleen verantwoord indien deze

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 62 JA21 wil ontwikkeling te langdurig is om louter door bedrijven 6 Voorkomen dat onderhoud aan infrastructuur te laten trekken, of als ze een samenwerking tussen wordt verwaarloosd. bedrijven vergt die door de overheid kan worden gefa- ciliteerd. In alle gevallen gaat het om een tijdelijke duw 6 Investeren in infrastructuur zoals de Lelylijn, in de rug, waarna bedrijven weer volop winstgevend de Nedersaksenlijn en goede treinverbin- zijn en op eigen kracht door kunnen. Daarbij moet de dingen tussen het Westen van het land met overheid opletten dat de opbrengsten weer ten goede Noord-Duitsland en Aken. komen aan onze maatschappij. 6 Optimalisatie van de transportketen van containervervoer over water.

6 Knelpunten in het wegennet aanpakken, zoals het ombouwen van N35 naar A35, het realiseren van de verbinding A8-A9 of het verbeteren van de doorstroming op de A2.

6 Een tolvrije tunnel onder de Westerschelde.

6 Inzetten op multimodaliteit, zodat verschillen- de vormen van vervoer elkaar versterken.

6 Terug naar een maximumsnelheid van 130 kilometer per uur overdag op onze snelwegen.

6 Duurzaam en veilig inrichten van wegen, in- clusief de infrastructuur voor fietsers.

6 Onveilige, gelijkvloerse spoorwegkruisingen vervangen door ongelijkvloerse kruisingen.

6 Investeren in de digitale infrastructuur om de ICT-economie en het transport van data te stimuleren.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 63 3.6 Ondernemen en vernieuwen

Sinds 2011 daalt het aantal nieuw gestichte mkb- worden aangenomen. Wij vinden dat de eerste WW- bedrijven met personeel tussen de 60 procent (‘klein’ maanden nog wel een hoger percentage mogen mkb) en 80 procent (‘groot’ mkb). Net als de bevolking kennen (90 in plaats van 75 procent loonpercentage). vergrijst het mkb dus. Dit is de situatie van vóór de Tevens moet de doorbetalingsverplichting bij ziekte COVID-crisis. Het starten van een mkb-onderneming van werknemers (nu 2 jaar) aanzienlijk worden verkort. is daarom helemaal niet populair. Dit ondergraaft al vrij Daarbij geldt de regel: hoe kleiner het mkb-bedrijf, hoe snel de traditionele banenmotor die het mkb nu nog is. korter de doorbetalingsverplichting. Tevens is het huidige mkb-bedrijf een kleine onderne- ming: er werkt gemiddeld een handvol mensen, inclu- JA21 wil de wet DBA (deregulering beoordeling ar- sief de ondernemer zelf. Een toename van het aantal beidsrelatie) afschaffen met behoud van een verplichte nieuwe mkb-bedrijven met (!) personeel is een een- veronderstelde dienstbetrekking voor de lage tarieven, voudige indicator voor de staat van het Nederlandse bijvoorbeeld bij gedwongen ondernemerschap. Met een bedrijfsleven. Een ‘geboortegolf’ van nieuwe mkb- verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering (AOV) ondernemingen is voor ons land van levensbelang. prijst de overheid onze eigen mensen uit de markt. De verplichting moet eraf, zodat zzp’ers hun eigen inschat- Zzp’ers zijn van enorm belang voor onze economie. ting en afweging kunnen maken. Ze belichamen de Nederlandse ondernemersgeest en behoefte aan vrijheid als geen ander. We zien echter Behalve het mkb is ook de overheid als werkgever steeds vaker dat mensen er niet bewust voor kiezen uit balans geraakt. Aan beleidsdeskundigen is geen om eigen baas te zijn, maar hiertoe worden gedwon- gebrek. Op het niveau van de werkvloer is de publie- gen als gevolg van de doorgeschoten flexibilisering ke sector de afgelopen decennia echter verregaand van de arbeidsmarkt en het bureaucratische woud dat verschraald, tot op het onverantwoordelijke af. Dat zien het verder uitbouwen van een onderneming nagenoeg we nu goed bij het bestrijden van COVID-19, dat in de onmogelijk maakt. JA21 wil behoud van fiscale voorde- kern gewoon neerkomt op een tekort aan mensen en len voor de klassieke ondernemer en de fiscale regels middelen. De COVID-crisis is in wezen een capaciteits- vereenvoudigen. Als mkb-vriendelijke partij wil JA21 crisis. JA21 wil in de omvang en samenstelling van het een fiscaal systeem dat zzp’ers ondersteunt om samen ambtelijk apparaat een herschikking ten gunste van de een nieuwe mkb-onderneming te starten. Het moet vakmensen en ten koste van procesbegeleiders. Ook weer aantrekkelijk worden voor ondernemers om wil JA21 dat ondernemers bij overheden en instellingen werknemers aan te trekken in loondienstverband, of in de publieke sector met hun vragen terechtkunnen bij om samen met andere zzp’ers een volwaardige mkb- een eigen ondernemersloket. Financieel ligt momenteel onderneming te starten. Door een soepeler ontslag- het verantwoorde plafond van de overheid op zo’n recht voor het mkb kunnen er weer sneller werknemers 35 procent van het bruto binnenlands product (BBP).

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 64 JA21 wil

Het MKB kent niet de luxe van allerlei stafafdelingen 6 Fiscale regels en het arbeidsrecht dusdanig die voor hen de immer groeiende berg aan overheids- aanpassen en versoepelen dat het weer aan- bepalingen kan bijhouden. De overheid dient zich voor trekkelijk wordt om personeel aan te nemen hen verregaand te vereenvoudigen en daarbij helpt het en een mkb-onderneming te starten. stimuleren van een state-of-the-art digitale overheid die op zijn beurt doe-het-zelf gedrag bij burgers en 6 Dat ondernemers bij overheden en instellin- bedrijven bevordert. gen in de publieke sector met hun vragen te- rechtkunnen bij een eigen ondernemersloket. Een concurrerende Nederlandse economie is een economie die innoveert. Op internationale ranglijsten 6 De eenzijdige focus op multinationals ombui- scoort Nederland hoog als het gaat om deze aspecten. gen naar een beleid dat ook het belang van Een kenniseconomie kan niet zonder maakbedrijven. middelgrote en kleine ondernemingen voor de JA21 is pleitbezorger van een innovatiebeleid dat te Nederlandse economie onderkent. verwerven kennis en inzichten koppelt aan maakindus- trie in eigen land. Middelgrote ondernemingen en kleine 6 Een innovatiebeleid dat te verwerven kennis bedrijven vormen de ruggengraat van onze economie. en inzichten koppelt aan maakindustrie in De politiek legt echter graag het volle gewicht op grote, eigen land, omdat kennis en het vervaardigen multinationale ondernemingen met klinkende namen, van producten onlosmakelijk met elkaar zijn zoals de poging om de dividendbelasting af te schaffen verbonden. laat zien. JA21 wil geen beleid voor alleen een beperkt deel van de Nederlandse economie, hoe waardevol 6 Fiscaal shoppen van ondernemingen grote bedrijven ook zijn. Een eenzijdige focus op ontmoedigen. multinationals leidt tot vernieuwing en verbetering van producten en diensten waarmee buitenlandse 6 Een welvaartstoets bij het vestigen van ondernemingen voordeel doen, maar onvoldoende tot buitenlandse bedrijven. werkgelegenheid in Nederland. JA21 staat dan ook kri- tisch tegenover het ongelimiteerd vestigen van buiten- landse bedrijven. Liever richten wij onze energie op de terugkeer van een moderne maakindustrie binnen onze grenzen. Het fiscaal shoppen van ondernemingen wordt sterk ontmoedigd. Bij het verlenen van een vergunning aan een buitenlands bedrijf dient er een welvaartstoets te komen.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 65 3.7 Landbouw en visserij

De agrarische sector is onlosmakelijk met Nederland weinig doen, behalve sturen met subsidies. Aan de kant verbonden. Goed opgeleide (!) vakmensen en bedrijven van de kosten valt er een wereld te winnen. Doordachte in deze technologisch hoogwaardige bedrijfstakken regelgeving met oog voor eenvoudige uitvoerbaarheid leveren wereldklasse. Tegelijk zorgen ontwikkelingen en beheersbare kosten, bijvoorbeeld ten aanzien van voor zware druk. Boeren voelen zich klemgezet door fosfaat, maakt het verschil tussen winst of verlies. JA21 steeds knellender wetgeving. Vissers voelen zich in is er voorstander van dat de overheid innovatie stimu- hun bestaan bedreigd. Wij willen landbouw en visserij leert, onder meer door groen licht, mét respect voor behouden en versterken, robuust duurzaam en met oog soortgrenzen, voor de introductie van moderne inno- voor dierenwelzijn. Boeren en vissers verdienen waar- vatieve technieken van plantveredeling zoals CRISPR- dering en respect. Cas, een methode waarmee erfelijk materiaal met ongekende precisie kan worden gemodificeerd. Het Voedsel is en blijft een wereldmarkt. Agrarische pro- stimuleren van weidevogels kan beter worden gesti- ducten van Nederlandse herkomst worden in bijna alle muleerd door boeren en terreinbeheerders te betalen landen ter wereld verkocht en geconsumeerd. In een dan door adviseurs in te huren en projecten te draaien. aantal sectoren zal productie voor nabijgelegen mark- Trouwens, het beschermen van weidevogels vraagt om ten belangrijker zijn dan die voor verafgelegen mark- het onder controle houden van het aantal predatoren. ten. Tegelijk is er internationaal een sterk toenemende vraag naar voedsel, zaden en pootgoed, sierteelt pro- De landbouwsubsidie van de EU is in feite een ducten en genetica. In toenemende mate spitst de pro- soort compensatie voor buitengewoon strenge EU- ductie van levensmiddelen zich daarbij toe op kwaliteit regelgeving voor de agrarische sector ten opzichte van in plaats van kwantiteit. Agrarisch ondernemen in de niet EU-lidstaten. Het subsidiebeleid verandert steeds 21e eeuw vraagt om aansluiting bij deze ontwikkeling. meer in een sturingsinstrument om politieke wensen Door het stikstofdossier, het klimaatakkoord en am- in de landbouw door te drukken. JA21 streeft naar bities op het vlak van biodiversiteit staan sommige een vermindering van de EU-regelgeving. Dring door agrarische verdienmodellen onder druk. Agrarische on- bureaucraten bedachte landbouwsystemen terug. Laat dernemers willen graag innoveren, maar dat vergt tijd, de markt binnen maatschappelijk aanvaarde kaders inzicht, financiering en begeleiding. Uiteindelijk dient zijn werk doen zonder dwang door marktverstorende de hele keten (dus ook de consument) verantwoorde- sturing en regelgeving. Niet alleen in Brussel valt nog lijkheid te nemen. veel te verbeteren wat betreft knellende regelgeving. Hetzelfde geldt voor Den Haag. Zo is een herijking van Het inkomen van ondernemers wordt bepaald door het het Natura 2000-beleid nodig. verschil tussen opbrengsten en kosten. Dat geldt ook voor agrariërs. Aan de opbrengsten kan een overheid Voor de agrarische sector is het belang van een

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 66 zorgvuldige omgang met de omgeving, ook bij gebruik verbetering van het beheer en het niveau van dieren- van diergeneesmiddelen, gewasbeschermingsmiddelen welzijn van deze grote grazers mogelijk. en andere chemicaliën, een belang dat zorgvuldig in de bedrijfsvoering dient te zijn ingebed. Standaarden voor Na de uitspraak van de Raad van State in 2019 over dierenwelzijn in Nederland zijn hoog. Misstanden moe- het toepassen van de stikstofwetgeving dreigde heel ten sneller worden opgespoord en aangepakt. Van de Nederland op slot te gaan. De bouw lag plat, de snel- Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) mag heid op snelwegen werd overdag begrensd en boeren worden verwacht dat deze de focus bij de kerntaken kwamen in de knel. Op een kwart van de gebieden is de toezicht en handhaving legt en deze efficiënt en kos- norm zelfs zo streng dat deze nog zou worden over- tenbewust uitvoert. Regelgeving die een verbetering schreden als alle menselijke activiteit in ons land zou in dierenwelzijn of milieuvriendelijke innovatie tegen- worden gestopt, omdat de stikstofnorm daar strenger houdt, dient wat JA21 betreft te worden aangepast. is dan de achtergrondwaarde. Op het stikstofdossier wil JA21 een nuchter, redelijk en proportioneel beleid De koe in de wei is al eeuwen een belangrijk kenmerk waarin alle relevante belangen evenwichtig worden van het Nederlandse landschap. Versterk de kansen afgewogen. voor de weidende koe in het landschap en geef boe- ren die robuust duurzaam produceren de ruimte. Deze Onbekommerd naar visgronden varen is er voor onze robuust grondgebonden veehouders die in geschikte vissers niet bij. Met name het EU-beleid is schadelijk jaargetijden onder passende weersomstandigheden voor onze vissers. Keer op keer wordt hen de voet voor weidegang gaan, dienen in de optiek van JA21 met dwars gezet, zoals in het dossier over de pulskorvis- minder strenge mestwetgeving en regelgeving te ma- serij pijnlijk blijkt. De EU houdt vast aan achterhaalde, ken te krijgen dan niet grondgebonden veehouders, die traditionele brandstof verslindende en zeebodem-aan- om hen moverende redenen een andere keuze maken tastende vangstmethoden. Dit komt omdat met name en het hele jaar door stalling geven. Frankrijk en de zuidelijke EU-lidstaten niet willen investeren in innovatie en voortschrijdende kennis in- Van een zorgvuldige weidegang is in natuurgebieden zake milieu en betere vangstmethoden negeren. Zaken bepaald geen sprake. De afgelopen jaren zijn er veel- waarin Nederland en de Nederlandse visserij juist vuldig situaties ontstaan bij natuurbeherende organi- vooroplopen. De EU staat nieuwe en voor het milieu saties waarbij zogenaamde grote grazers werden (en betere vangstmethoden niet toe. JA21 wil bijvoorbeeld nog steeds worden) ingezet bij het beheer van gebie- pulskorvisserij echter niet alleen toestaan, maar juist den. Dat heeft tot schrijnende toestanden geleid. Een aanmoedigen in de hele sector. Het streven moet erop scherpere controle op het dierenwelzijn is nodig. Het gericht zijn dat buitenlandse vissersschepen die vissen opzetten van een team vrijwilligers die ondersteund in het Nederlandse deel van de Noordzee verplicht door professionals regelmatig toezicht houden op het gebruik maken van een pulskortuig. welzijn van de grote grazers in natuurgebieden, maakt

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 67 Ontwikkelingen in de verkeerde richting maken het ver- waarbij de sector als het aan JA21 ligt onder meer een leggen van de koers volgens JA21 noodzakelijk. De aan- zwaarder belang wordt toegekend bij de ruimtelijke landplicht, die vissers dwingt ongewenste bijvangsten ordening van de Noordzee. en ondermaatse vissen aan land te brengen terwijl die nog een overlevingskans hebben als ze tijdig overboord worden gezet, moet worden afgeschaft. Visquota moe- ten zijn gebaseerd op wetenschappelijk vastgestelde reële duurzaamheid, waarop alle EU-landen zich dienen vast te leggen. De schelpdiervisserij in de Zeeuwse Delta en garnalenvisserij langs de Nederlandse kust en de Waddenzee is een traditioneel Nederlandse bedrijvigheid die eerlijke, lokale Nederlandse produc- ten levert. Bij infrastructurele projecten moeten ook de gevolgen voor de lokale schelpdier- en garnalen- vissers worden meegenomen. Onze vissers worden verder klemgezet doordat grote windturbineparken op de visgronden worden aangelegd. Visgronden trekken zich niets aan van menselijke planning. Door de indus- trialisatie van de Noordzee worden vissers gedwongen om steeds verder te gaan en steeds meer te vissen in kleinere, onrendabele visgebiedjes met lokale overbe- vissing tot gevolg.

Eerlijke, werkbare en rechtvaardige afspraken in EU- verband zijn cruciaal om perspectief te bieden aan de sector. Dit is zeker het geval in het licht van de brexit, die onze vissers honderden miljoenen euro’s gaat kosten vanwege de overgang van een kwart van de EU-vangstrechten naar het Verenigd Koninkrijk. Na de overgangsperiode van 5,5 jaar vanaf 1 januari 2021 zal opnieuw moeten worden onderhandeld over visgronden en quota. Omdat onze regering in Brussel halfbakken onderhandelt, wordt onze vissers ernstig te kort gedaan. Om het tij te keren, zal Nederland harder moeten opkomen voor de belangen van de visserij,

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 68 JA21 wil

6 De verantwoordelijkheid voor het inkomen van boe- 6 Koeien in de wei en regelgeving die boeren die zich ren tuinders en de ontwikkeling van bijbehorende inzetten voor weidegang faciliteert in plaats van bij de gehele keten neerleggen, in plaats van deze beperkt. eenzijdig bij de primaire agrarische sector neer te leggen. 6 Pulskorvisserij niet alleen toetaan maar juist/zelfs? stimuleren in de hele sector, evenals anders inno- 6 Innovatie stimuleren, onder meer door groen licht, vaties in de visserij die nu met oneigenlijke voor- mét respect voor soortgrenzen, voor de intro- wendselen op weerstand stuiten in Brussel. ductie van moderne innovatieve technieken van plantveredeling. 6 Visquota baseren op wetenschappelijk vastgestel- de reële duurzaamheid, waarop alle EU-landen zich 6 Snellere en meer controle op dierenwelzijn dienen vast te leggen. gecombineerd met zware sancties bij gebleken overtredingen van regelgeving terzake. 6 Een gedegen voorbereiding en lobby om de on- derhandelingen met het Verenigd Koninkrijk na de 6 De markt binnen maatschappelijk aanvaarde overgangsperiode van 5,5 jaar vanaf 1 januari 2021 kaders zijn werk laten doen zonder dwang door over visgronden en quota geen drama te laten wor- EU-regelgeving en sturing die door bureaucraten den voor onze vissers. bedachte landbouwsystemen willen opdringen.

6 Een herijking van het Natura 2000-beleid.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 69 4. BETROKKEN BUITENLAND

4. 1 De conservatief-liberale visie op samenwerking

Nederland is een soevereine natie met een open nog altijd vanuit een naïef wereldbeeld waarin iedereen economie die een wereldspeler van belang is. zich keurig aan papieren spelregels houdt. Maar de Internationale samenwerking is daarvoor essentieel, machtsverhoudingen in de wereld lenen zich daar niet waarbij onafhankelijke keuzes die duidelijk meerwaarde toe. De geopolitieke machtsverhoudingen, zowel mili- opleveren vooropstaan. Samenwerking in de Europese tair als economisch, verschuiven constant. Denk aan Unie richt zich op economische samenwerking in de opkomst van China, de moeizame relatie van het plaats van op het nastreven van een steeds hechtere Westen met Rusland, de politieke polarisatie in de VS, politieke eenwording. Nederland hoort niet de pinau- de licht ontvlambare situatie in het Midden-Oosten en tomaat van Europa te zijn, een proces dat zich door de explosieve bevolkingsgroei in Afrika. In die wereld de euro en de transferunie steeds meer aftekent. JA21 moet Nederland haar plek vinden en opeisen. JA21 hecht waarde aan de trans-Atlantische oriëntatie die staat voor een buitenlands beleid dat is gebaseerd op ons land in de loop van de eeuwen heeft gekenmerkt. realpolitik. Daarin staat het Nederlands belang cen- Samenwerking in de NAVO blijft een hoeksteen van traal. Machtsverhoudingen worden benoemd en geduid onze internationale veiligheid. Het Nederlandse buiten- zoals ze zijn. Het ministerie van Buitenlandse Zaken landbeleid stond afgelopen decennia in het teken van richt zich op de kerntaken: bevorderen van handel, in- de zogenaamd ‘heilzame werking’ van globalisme en perken van illegale en kansarme immigratie, versterken multilateralisme. Zo werd China in 2001 toegelaten tot van politieke en militaire allianties en een beleid van de Wereldhandelsorganisatie in de veronderstelling dat culturele diplomatie gericht op het versterken van de dit communistische land zich zou schikken of zelfs om- Nederlandse taal en cultuur. vormen naar westerse waarden. De oude politiek denkt

4.2 EU en euro

De Europese Unie wil een federale staat worden, met samenwerking voor ogen met een focus op vooral een EU-regering, EU-belastingen en een eigen leger. economische samenwerking. In plaats van machtscon- Veel beleidsterreinen kwamen sluipenderwijs in Brussel centratie bij de EU dient de koers te worden verlegd terecht. Nederland, wat betreft het aantal inwoners naar een lossere Gemeenschap van Europese Staten de zevende van de 27 EU-lidstaten en in omvang de waarin soevereiniteit behouden blijft. Dat is beter voor vijfde van de EU-economieën, heeft daar steeds minder Nederland als soeverein handelsland. Van een politieke over te zeggen. JA21 wil deze trend keren. unie onder Frans-Duitse leiding, het opengrenzenbeleid en de euro als eenheidsmunt die ongelijke economieën De Europese Unie moet dus terug naar de teken- in een wurggreep houdt, moeten we af. Een land mag tafel. JA21 staat een afgeslankte, meer flexibele zelf beslissen of en wanneer grenzen worden geopend

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 70 en gesloten. Ieder nieuw EU-verdrag brengt een uitbrei- Nederland moet er wat JA21 betreft proactief op aan- ding van bevoegdheden van EU-instellingen en bureau- sturen dat de EU weer een lossere Gemeenschap van craten uit Brussel teweeg en zet nationale parlementen Europese Staten wordt. Nederland is geen onbeduiden- en regeringen verder buiten spel. Het recht voor een de provincie in een centralistisch gedirigeerde federale opt-out te kiezen, verschaft Denemarken een fantasti- EU-staat. Daarom is het van belang dat het vetorecht sche positie. Dat hebben wij ook nodig om onze vitale in de Europese Raad behouden blijft. Het is voor belangen te dienen. Nederland een belangrijk wapen bij het tegenhouden van ongewenst Brussels beleid en geeft de regering Een gemeenschappelijke markt heeft geen gemeen- de mogelijkheid om bevoegdheden van de EU terug te schappelijke munt nodig. Wat zeker niet nodig is en draaien. JA21 wil ook afdwingen dat de EU per direct zelfs averechts werkt, is een munt die verschillen stopt met uitbreiding. Lidmaatschap van bijvoorbeeld tussen landen vergroot en economische en politieke Albanië, Noord-Macedonië en Servië zijn niet in het spanningen teweegbrengt. De euro is zo’n munt die belang van Nederland. Turkije mag nooit en te nimmer voor onhoudbare verhoudingen zorgt. De Europese lid worden van de EU. De EU moet dan ook onmiddellijk Centrale Bank (ECB) interpreteert het mandaat steeds stoppen met de onderhandelingen over voorwaarden ruimer, zodat er geen enkele nationale grip meer is op voor toetreding. het monetair beleid. Het grootste probleem van de eu- rozone is de euro zelf. Daarom moet de euro voor EU- Het Europees Parlement moet vergaderen op één lidstaten een optie zijn in plaats van een verplichting. locatie. De functie Europarlementariër wordt een De euro duwt Nederland steeds dieper een Europese dubbelmandaat vanuit de nationale parlementen. Ook transferunie in, met een permanente geldstroom van wil JA21 een streep zetten door de Groene Deal van de Noord naar Zuid. Nederland staat in het eurosysteem EU. In plaats daarvan moet Nederland zelf investeren inmiddels al garant voor 245 miljard euro. Op deze ma- in kernenergie, aardgas en een schoon milieu zonder nier is ons land de pinautomaat voor Zuid-Europa. Onze windturbineparken, zonnevlaktes en vernietigende bevolking dient zich volgens JA21 hierover te kunnen biomassacentrales. uitspreken. Daarom moet er een referendum over de euro komen. Schragende EU-verdragen zoals die van Om de ongecontroleerde immigratie, mede mogelijk Maastricht, Amsterdam, Nice en Lissabon dienen te gemaakt door EU-beleid, tegen te houden, wil JA21 dat worden herzien om macht terug te brengen van Brussel een EU-migratiepact met verplichte opname van asiel- naar de lidstaten. zoekers niet wordt ondertekend. Tegelijk is een herzie- ning van het Verdrag van Schengen noodzakelijk. Het Ondanks dat de Europese Unie ongecontroleerd lijkt te moet voor EU-lidstaten weer mogelijk zijn om – des- zijn doorgegroeid, ligt de uiteindelijke beslissingsmacht noods in samenwerking met gelijkgestemde buurlan- nog steeds bij de lidstaten. In 2020 is de EU begon- den– naar eigen inzicht grenscontroles in te voeren. nen met de Conferentie over Toekomst van Europa.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 71 JA21 wil

6 Een afgeslankte, meer flexibele samenwerking tus- 6 Behoud vetorecht in de Europese Raad. sen EU-lidstaten met een focus op vooral economi- sche samenwerking. 6 Nooit en te nimmer toetreding van Turkije tot de EU, wat het onmiddellijk staken van de toetre- 6 Schragende EU-verdragen zoals die van dingsonderhandelingen met dit land betekent. Maastricht, Amsterdam, Nice, Lissabon en Schengen herzien om macht terug te brengen van 6 Dat het Europees Parlement op één locatie ver- Brussel naar de lidstaten en Nederland mogelijk- gadert, waarbij de functie europarlementariër heden te bieden voor opting-out op terreinen die een dubbelmandaat wordt vanuit het nationale vitaal nationaal raken. parlement.

6 Voorkomen dat Nederland steeds dieper de trans- 6 Een streep door de Groene Deal van de EU. ferunie wordt ingezogen en zodoende de pinauto- maat van Zuid-Europa wordt. 6 Afzien van ondertekening van een EU- immigratiepact dat tot verplichte opname van 6 Een referendum over de toekomst van de euro. asielzoekers verplicht.

6 Behalve stoppen met de immer verdergaande politieke verdieping van de EU ook ophouden met de onophoudelijke uitbreiding met nieuwe lidsta- ten, omdat het Nederlandse belang daarmee niet is gediend.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 72 4.3 Defensie en veiligheid

Wij leven in een snel veranderende wereld waarin drei- voeren. Drie brigades van de Koninklijke Landmacht gingen steeds complexer worden. De internationale be- dienen volledig operationeel uitgerust inzetbaar dreiging van de Nederlandse belangen door terrorisme, te worden gemaakt. Uitbreiding van de Koninklijke ondermijning en cybercriminaliteit vergt een robuuste, Marechaussee is nodig om de grenzen beter te bewa- innovatieve en wendbare krijgsmacht, die altijd en over- ken. De Nederlandse defensie-industrie wordt wat JA21 al inzetbaar is. Samenwerking op internationaal niveau betreft meer betrokken bij de aanschaf, het onderhoud is aan de orde wanneer dat in Nederlands belang is en en de ontwikkeling van materieel. Ook de arbeidsvoor- meerwaarde oplevert. waarden moeten worden verbeterd. Hierdoor kunnen we gerichter informatiegestuurd optreden en ontwik- De strijd speelt zich af op het land, op zee en in de kelingen op het vlak van digitale oorlogvoering beter lucht, in de ruimte en in de cyberspace. Onze belang- bijbenen. De door Defensie te betalen boete ingevolge rijkste verzekeringspolis is een krachtige krijgsmacht de Regeling Vroegtijdige Uittreding (RVU-boete) moet die robuust, innovatief en wendbaar aan al onze grond- worden ingetrokken, onder restitutie van de reeds door wettelijke eisen kan voldoen. Nu en in de toekomst. De Defensie tot op heden betaalde boetes. Reparatie is staat van onze krijgsmacht is echter ronduit slecht. nodig van het AOW-gat voor de gedwongen met functi- Decennialange bezuinigingen hebben onze verdedi- oneel leeftijdsontslag gegane militairen. ging uitgehold. Wij willen investeren in onze veiligheid. JA21 is ervan overtuigd dat Nederland na decennia van Om de krijgsmacht te versterken wil JA21 een grote- ontoelaatbare verwaarlozing de eigen krijgsmacht in re en breder inzetbare nationale reserve vormgeven. snel tempo op peil hoort te brengen. Daarvoor zijn veel Zo wordt het mogelijk zelfstandig deel te nemen aan maatregelen nodig, op zowel materieel gebied als op missies die Nederland zelf uitkiest en die in het be- het vlak van arbeidsvoorwaarden. Zo moeten budget- lang zijn van ons land, op een manier die Nederland ten voor materieel, oefeningen en voorraden op peil zelf bepaalt. JA21 wil Defensie alleen inzetten op een worden gebracht. Concreet betekent dit uitbreiding en manier waarop wij voldoende zeggenschap houden vernieuwing van maritieme middelen. Om de marine over onze eigen mensen en taken. Teneinde een snelle effectief te kunnen laten optreden, moet de vloot in en juiste noodhulp op 24-uur-basis te kunnen verlenen aantallen en in capaciteit tegen lucht- en onderwater bij allerlei rampen, wil JA21 een interdepartementaal dreiging worden uitgebreid. De maritieme patrouille- Noodhulpverkenningsteam in het leven roepen. Dit capaciteit vraagt om uitbreiding. Door de onverant- interdepartementale team zal bestaan uit specialisten woorde bezuinigingen mist de marine nu een capaciteit vanuit onder andere de nationale politie, brandweer, van vitaal belang. Maritieme patrouillevliegtuigen zijn veiligheidsregio’s en defensie. Het team zal, onder nodig om oppervlakte- en onderzeebootbestrijding, aansturing van Defensie, op een korte reactietijd snel contradrugsoperaties en kustwachttaken uit te kunnen overal waar een ramp heeft plaatsgevonden snel een

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 73 inschatting kunnen maken over wat ter plekke nodig is JA21 respecteert de soevereiniteit en cultuurhistori- maar ook zelf direct steun verlenen (bergen en zoeken sche context van landen en de mogelijkheid te kiezen van slachtoffers etcetera). voor hun eigen politieke systeem en keuzes. Er kun- nen zich omstandigheden voordoen waarin het in de De NAVO blijft een belangrijke hoeksteen van onze internationale arena nodig is beleid af te dwingen met internationale veiligheid. JA21 wil flink investeren in machtsmiddelen zoals economische sancties. Die de trans-Atlantische samenwerking door in 2024 te dienen dusdanig te worden toegepast dat er daadwer- voldoen aan de 2 procentnorm. Nederland moet kelijk politieke doelen worden bereikt. Voorkomen dient waakzaam zijn voor betrokkenheid bij internationale te worden dat sancties alleen de bevolking straffen. Wij militaire operaties. De afgelopen decennia is pleiten voor een zorgvuldig, doelgericht gebruik van het Nederland, ook onder de NAVO-vlag, betrokken machtsmiddel sancties. geraakt bij regime change-oorlogen en in naam vredesmissies, waardoor in de praktijk de situatie in Nederland en Israël zijn vrienden. JA21 wil investeren de betreffende landen verre van stabiel werd. JA21 wil in de relatie met Israël. De ambassade van Nederland een einde aan de betrokkenheid bij zulk soort missies. dient – net als die van de Verenigde Staten – te verhui- Een EU-leger naar Frans ideaal onder Duits bevel doet zen naar Jeruzalem, de hoofdstad van Israël. vanuit het perspectief van JA21 afbreuk aan onze soevereiniteit, is politiek onwenselijk, duur en Vrijheid en verbondenheid hebben ook betekenis overbodig. wanneer we kijken naar de positie van minderheden in veel landen. De jaarlijkse publicatie van de ranglijst Nederland moet wereldwijd kordaat opkomen voor christenvervolging van Open Doors is een jaarlijkse de nationale belangen en veiligheid. Een goede ver- schokkende herinnering aan de verdrukking en ver- houding met de buren is iets anders dan de buren de volging van christenen omwille van hun geloof. Het lot baas laten spelen in eigen huis. De relatie met groot- van de Jezidi’s, slachtoffers van islamitische terreur, is macht China vergt een proactieve houding. Het land schrijnend. De bejegening van Oeigoeren in China laat treedt politiek, economisch en óók militair vaker en zien hoe een complete bevolkingsgroep systematisch assertiever op. De coronacrisis heeft aangetoond dat wordt onderdrukt. JA21 wil in het buitenlandbeleid Nederland kwetsbaar is als het zo afhankelijk is van van Nederland nadrukkelijk aandacht voor de verbe- deze wereldmacht. De relatie met China moet dus tering van de positie van achtergestelde en vervolgde anders. Oneerlijke handel moet worden aangepakt. minderheden. Evenals de toenemende mate van cybercriminaliteit en technologieroof. Investeringen waarbij gevoelige data is gemoeid, zoals 5G, mogen niet aan Chinese partijen worden uitbesteed.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 74 JA21 wil

6 Een krachtige krijgsmacht die robuust, innovatief 6 De NAVO als belangrijke hoeksteen van onze inter- en wendbaar aan al onze grondwettelijke eisen nationale veiligheid houden, waarvoor nodig is dat kan voldoen en waarin na decennia verwaarlozing Nederland flink investeert in de trans-Atlantische stevig wordt geïnvesteerd, zowel in materieel en samenwerking door in 2024 te voldoen aan de 2 inzetbare capaciteit als in arbeidsvoorwaarden. procentnorm.

6 Innovatie stimuleren waardoor ons land op 6 Geen EU-krijgsmacht naar Frans ideaal onder Duits defensiegebied gerichter informatiegestuurd bevel. kan optreden en ontwikkelingen op het vlak van digitale oorlogvoering beter kan bijbenen. 6 Geen betrokkenheid van Nederland bij regime change-oorlogen. 6 Samenwerking op internationaal niveau wan- neer dat in Nederlands belang is en meerwaarde 6 Een proactieve houding om onze relatie met de oplevert. opmars van wereldmacht China vorm te geven en onze nationale belangen en veiligheid daarbij te 6 Teneinde een snelle en juiste noodhulp bewaken. op 24-uur-basis te kunnen verlenen bij allerlei rampen een interdepartementaal 6 De positie van verdrukte christenen en Noodhulpverkenningsteam in het leven roepen. andere achtergestelde bevolkingsgroepen een nadrukkelijke plaats toekennen in het Nederlandse buitenlandbeleid.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 75 4.4 Internationale handel en ontwikkeling

JA21 is voorstander van internationale vrijhandelsver- Nederland kan duurzame groei stimuleren door vrije dragen. Met grensoverschrijdende handel verdienen handel te bevorderen en handelsbelemmeringen weg we ons geld. Maar handelsverdragen moeten wel eerlijk te nemen. Ontwikkelingshulp dient te zijn gerelateerd zijn voor Nederland. Bij EU-handelsverdragen worden aan concrete projecten, waarbij bestedingen en reali- de Nederlandse belangen echter vaak ondergeschikt satie aan Nederland dienen te worden gerapporteerd. gesteld. JA21 vindt dat behalve multinationals ook het Bij meerdere mislukkingen wordt de ontwikkelingshulp Nederlandse mkb van vrijhandelsverdragen moet profi- gestopt. Tenslotte werken we op deze wijze ook met teren. Onze boeren moeten er hun voordeel mee doen. binnenlandse subsidies. De centrale thema’s voor JA21 Bij afspraken over vrijhandel zijn verder voedselveilig- zijn goed bestuur, watermanagement en onderwijs. heid en internationale arbitragehoven een zorg. Als een Door tientallen jaren naïef ontwikkelingsbeleid met vrijhandelsverdrag onder de streep niet in het belang is de beste bedoelingen, vage doelstellingen en geen van Nederland, moet de regering een veto durven uit te verantwoording zijn echter miljarden euro’s in een spreken. bodemloze put gestort. De huidige vorm van ontwik- kelingshulp houdt landen gevangen in een relatie van Internationale organisaties zoals VN, WHO, IMF en blijvende afhankelijkheid van donaties in plaats van dat Wereldbank zijn immense bureaucratieën met de nei- ze werkelijk zelfstandig worden. Nederland kan deze ging tot in het oneindige uit te dijen. Wat JA21 betreft, zinloze exercitie zonder problemen stoppen. JA21 wil gaan zij terug naar de kerntaken waarvoor zij ooit zijn daarom de Nederlandse ontwikkelingshulp verminde- opgericht. Artikel 120 van de Grondwet verbiedt de ren naar maximaal het gemiddelde van de EU-landen. rechter om de grondwettigheid van wetten en verdra- Het budget wat overblijft, dient primair te zijn bestemd gen te beoordelen. De democratische rechtstaat, in het voor het verlenen van noodhulp. licht ook van het nationaal belang, kan worden ver- sterkt door het toetsingsverbod af te schaffen. Het op- JA21 wil daarnaast inzetten op effectievere noodhulp richten van een constitutioneel hof, zoals in Duitsland, en het indammen van migratiestromen vanuit het biedt de mogelijkheid om scherper toe te zien op de Midden-Oosten en Afrika. Om stromen van kansarme verenigbaarheid van wetten en verdragen met onze migranten te stoppen, is het van belang te investeren Grondwet dan in de huidige situatie, waarin dit aan de in de relaties met landen die kampen met een uit- wetgever is overgelaten. stroom van inwoners. De terugkeer van uitgeproce- deerde asielzoekers moet door het land van herkomst Ontwikkeling en economische groei van landen zijn worden geaccepteerd. Als een land daar niet aan wil gebaat bij beschermen van eigendom, bestrijden meewerken, zoals onlangs Marokko, moeten er wat van corruptie, stimuleren van kennis en bouwen aan JA21 aangaat stevige tegenmaatregelen komen, zoals een infrastructuur die vooruitgang mogelijk maakt. het intrekken van financiële steun of landingsrechten.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 76 JA21 wil

Om zeggenschap te krijgen over eigen beleid, dient 6 Handelsverdragen afsluiten die de belangen Nederland het VN-Migratiepact op te zeggen en het van Nederland behartigen en die evident in EU-Migratiepact af te keuren. het voordeel zijn van ons land, waarbij een veto dient te worden uitgesproken als aan Non-gouvernementele organisaties moeten voor hun deze voorwaarden niet wordt voldaan. eigen financiering zorgen. De inzet dient te zijn gericht op het verlenen van noodhulp in geval van ernstige 6 Ontwikkelingshulp afbouwen tot maximaal rampen en het verlenen van assistentie aan landen in het gemiddelde niveau van de EU-lidstaten. geval van crises. 6 Ontwikkelingshulp relateren aan concrete JA21 wil in Caribisch Nederland vanuit het nationaal projecten, waarbij bestedingen en realisatie groeifonds investeren in betere infrastructuur, haven­ aan Nederland te worden gerapporteerd en bij faciliteiten en het stimuleren van de landbouw. meerdere mislukkingen de ontwikkelingshulp wordt gestopt.

6 Effectievere noodhulp en het indammen van migratiestromen vanuit het Midden-Oosten en Afrika.

6 Dat landen van herkomst de terugkeer van uitgeprocedeerde asielzoekers accepteren en als ze dat niet doen, zoals onlangs Marokko, Nederland stevige tegenmaatregelen treft zoals het intrekken van financiële steun of landingsrechten.

6 In Caribisch Nederland vanuit het nationaal groeifonds investeren in betere infrastructuur, havenfaciliteiten en het stimuleren van de landbouw.

JA21 Verkiezingsprogramma 2021 77