Zbliżają się dni, w których z wielką ra- dością zaśpiewamy „Wesoły nam dzień dziś nastał”. Ten śpiew, proklamujący tajemnicę Zmartwychwstania, niech napełni nasze serca nadzieją, która rozjaśni mroki naszego życia i pozwoli z optymizmem patrzeć w przyszłość. Życzę wszystkim Czytelnikom Ziemi Kolbu- szowskiej radosnego przeżywania tych „Świę- tych Dni”. Niech staną się one dla każdego z nas do- świadczeniem wiary, która pozwoli nam w każ- dej Mszy Św. spotykać Jezusa, naszego Pana i Zbawiciela.

Chrystus Zmartwychwstał. - Prawdziwie Zmartwychwstał!

Ks. Lucjan Szumierz Nr 3 (222) - Marzec 2014 3

Wydarzenia

Na pełen nadziei czas przeżywania Świąt Wielkanocnych życzymy, aby szczęście i wiara towarzyszyły Państwu każdego dnia, pozwalając realizować osobiste i zawodowe zamierzenia. Niech wielkanocnemu świętowaniu towarzyszą chwile wytchnienia, przepełnione radością i optymizmem.

Krzysztof Wilk Jan Zuba Przewodniczący Rady Burmistrz Kolbuszowej Miejskiej

Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych w SP w Werynii

1 marca to data, która jeszcze nie wszystkim kojarzy się z Narodowym Dniem Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”. Jednak uczniowie i nauczyciele Szkoły Podstawowej w Weryni wiedzą o tym dniu dobrze. Przecież ich szkole patronuje jeden z bohaterów święta - major Józef Batory. Był on wśród żołnierzy, którzy w czasie II wojny światowej walczyli w ZWZ - AK o wyzwolenie Polski spod okupacji niemieckiej, a po wojnie w Zrzeszeniu „Wolność i Niezawisłość” o to, aby „Polska była Polską”. Ceną patriotyzmu była kara śmierci wykonana 1 marca 1951 roku.

Uroczystości poświęcone „Żołnie- mistrz Kolbuszowej Jan Zuba, Inspektor Sołeckiej, dyrektorzy szkół z terenu gmi- rzom Wyklętym” rozpoczęły się 2 marca d/s Oświaty w UM w Kolbuszowej Irene- ny Kolbuszowa: Dyrektor ZS Nr 1 Dorota 2015 r., około godz. 830, przed budynkiem usz Kogut, Inspektor d/s Promocji w UM Rabczak wraz z z-cą Stanisławem Kraw- szkoły podstawowej w Weryni, gdzie zgro- w Kolbuszowej Andrzej Selwa, brat patro- czykiem, Dyrektor ZS Nr 2 w Kolbuszo- madziła się cała jej społeczność, którą za- na SP w Weryni Franciszek Batory, Pre- wej Mirosław Kaczmarczyk wraz z z-cą szczycili zaproszeni goście: Wicedziekan zes Oddziału Związku Sybiraków w Kol- Jerzym Sitko, Dyrektor SP w Kolbuszo- Dekanatu Kolbuszowa - Wschód ks. Lu- buszowej Jan Szadkowski, Sołtys Wery- wej Górnej Krystyna Czochara, Dyrek- cjan Szumierz, ks. Prałat Stanisław Wójcik, ni Julian Dragan wraz z członkami Rady tor ZS w Widełce Mirosław Karkut, Iwo- Proboszcz parafii w Weryni ks. Jarosław Depczyński, Poseł na Sejm RP Zbigniew Chmielowiec, przedstawiciele samorządu wojewódzkiego: Radna Sejmiku Woje- wódzkiego Ewa Draus, dyrektor kancela- rii przewodniczącego Sejmiku Wojewódz- kiego Rafał Polak, z ramienia Podkarpac- kiego Kuratorium Oświaty Marek Kon- dziołka, kpt. Janusz Głodowski z WKU w Mielcu, przedstawiciele samorządu powiatowego: Starosta Kolbuszowski Jó- zef Kardyś, Wicestarosta Kolbuszowski Wojciech Cebula, Radny Rady Powiatu Emil Wilk, Dyrektor Miejskiej i Powiato- wej Biblioteki Publicznej w Kolbuszowej Andrzej Dominik Jagodziński, Dyrektor PPP w Kolbuszowej Elżbieta Mikołajczyk, Prezes Spółdzielni „SCH” w Kolbuszowej Stefan Batory, Prezes Zarządu Powiatowe- go Związku OSP Ryszard Skowron, przed- Warta honorowa przy tablicy Patrona szkoły stawiciele samorządu miejskiego: Bur- 4 Nr 3 (222) - Marzec 2014

na Margańska z SP w Zarębkach, Dyrek- tor ZSA-E w Weryni Stanisław Olszówka wraz z z-cą Witoldem Cesarzem, Dyrektor LO w Kolbuszowej Dariusz Fus, Dyrek- tor ZST w Kolbuszowej Ryszard Zieliński, Dyrektor Przedszkola w Weryni Barbara Wilk, Przewodnicząca Rady Rodziców SP w Weryni Maria Tylutka, Kierownik filii Miejskiej i Powiatowej Biblioteki w We- ryni Maria Opalińska, Prezes Stowarzy- szenia na Rzecz Rozwoju i Promocji Wsi Werynia Lucyna Kwaśnik, Przewodniczą- ca Koła Gospodyń Wiejskich Janina Koza, Przewodniczący Rady Parafialnej Andrzej Nowak, Prezes Koła Caritas Weronika Są- dej, Prezes Koła PSL w Weryni Zbigniew Pytlak, przedstawiciele regionalnej prasy: Barbara Szafraniec - Ziemia Kolbuszow- ska, Joanna Serafin - Korso Kolbuszow- skie, Stanisław Gorzelany - Przegląd Kol- Uroczysty przemarsz do Kościoła buszowski. Na początku uroczystości uczniowie aby nigdy więcej Polak nie stawał prze- ZS Nr 2 w Kolbuszowej - Natalia Rozen- odśpiewali hymn szkoły, po czym delega- ciwko Polakowi. bajgier, Karolina Stąpor, Iga Zimny. Na- cje, w asyście werblistów z MDK w Kol- Dalsza część uroczystości odbyła się tomiast w kategorii plastycznej I miejsce buszowej, złożyły kwiaty przed tablicą w świetlicy domu kultury. Tam uczniowie zajęła Magdalena Surowiec z kl. III SP upamiętniającą kapitana Józefa Batorego. szkoły przedstawili inscenizację poświę- w Kolbuszowej Górnej. Następnie wszyscy, pod kierunkiem coną patronowi szkoły i jego kolegom Ostatnim punktem święta „Żołnierzy Ryszarda Skowrona, przeszli w kolum- - „Żołnierzom Wyklętym”, przygotowaną Wyklętych” była projekcja filmu Arkadiu- nie do kościoła parafialnego w Weryni przez nauczycieli SP Werynia. Scenariusz sza Gołębiewskiego „Kwatera Ł”. na uroczystą Mszę św. koncelebrowaną, napisał Grzegorz Zywer, nad całością czu- Cała społeczność Szkoły Podstawo- której przewodniczył wicedziekan De- wali: Bożena Salach, Bożena Janus, Mał- wej im. kpt. Józefa Batorego w Wery- kanatu Kolbuszowa - Wschód ks. Lucjan gorzata Andryś oraz Grzegorz Starzec. ni dziękuje wszystkim za udział w uro- Szumierz. Podczas Mszy świętej ks. Pro- Później zebrani wysłuchali wykładu czystościach. Dziękujemy Burmistrzowi boszcz Jarosław Depczyński odniósł się Franciszka Batorego i wystąpień gości: Kolbuszowej Janowi Zubie, ks. Probosz- w kazaniu do postaci kapitana Batorego Zbigniewa Chmielowca, Ewy Draus, Jana czowi Jarosławowi Depczyńskiemu, Pre- i „Żołnierzy Wyklętych” przypominając, Zuby. zesowi Powiatowemu OSP Ryszardowi co było celem ich walki, jaka była jej ska- Następnie Dyrektor SP w Weryni Aga- Skowronowi, Prezesowi Spółdzielni SCH la i konsekwencje dla walczących, a po- ta Świętek ogłosiła wyniki I Międzyszkol- Stefanowi Batoremu, Dyrektorowi Sta- tem przez dziesiątki lat także dla ich ro- nego Konkursu „Śladami Żołnierzy Wy- nisławowi Olszówce i Agnieszce Biestek dzin. Ksiądz Proboszcz powiedział także, klętych - osoba i pamięć - mjr Józef Bato- z ZSZA-E, Sołtysowi Julianowi Dragano- że jako chrześcijanie powinniśmy pamię- ry - Żołnierz Wyklety”. Konkurs przebie- wi i Radzie Sołeckiej, Radzie Rodziców tać w modlitwach o tych, którzy z różnych gał w dwóch kategoriach: multimedialnej SP Werynia za wszelką pomoc i wsparcie powodów w okresie powojennym nie byli i plastycznej. Zwycięzcami w kategorii w organizacji uroczystości. po właściwej stronie toczącej się walki, mulimedialnej był zespół uczennic z kl VI G. Zywer

Wszyscy zebrani ze wzruszeniem wysłuchali wykładu Inscenizacja słowno-muzyczna poświęcona „Żołnierzom Franciszka Batorego Wyklętym” Nr 3 (222) - Marzec 2014 5 Bibliotekarka Z cmolasu kandydatką do nagrody bibliotekarz roku 2014 Pierwsza edycja konkursu SBP na ogólnopolskiego Bibliotekarza Roku odbyła się w 2011 r. Kandydatów do tego tytułu znajdujemy wśród kreatywnych i ambitnych bibliotekarzy, którzy w minionym roku potrafili zmienić wizerunek swoich bibliotek tak, aby zaspokoić rosnące oczekiwania użytkowników. To z ich inicjatywy biblioteki modernizują lokale i wyposażenie, unowocześniają metody pracy, stale poszerzają ofertę dla czytelników. Promując ich dokonania promujemy, ważny społecznie, zawód bibliotekarza.

Formuła Konkursu jest otwarta. Kan- dydaci mogą reprezentować różne typy bibliotek, a oceniane dokonania dotyczyć różnych obszarów aktywności zawodo- wej. Konkurs składa się z dwóch etapów. W pierwszym, zarządy okręgów wybie- rają Bibliotekarzy Roku poszczególnych województw. Zwycięzcy przechodzą do etapu drugiego i jako finaliści biorą udział w ogólnopolskim plebiscycie interneto- wym, wyłaniającym Bibliotekarza Roku w skali kraju. To szansa, aby wypromować także bibliotekę w swojej miejscowości. W tym roku Stowarzyszenie Bibliote- karzy Polskich, Oddział w Kolbuszowej, wyłoniło do konkursu kandydaturę Da- nuty Zuba, Dyrektora Gminnej Biblioteki Publicznej w Cmolasie. Kandydatka jest bibliotekarzem z 25 letnim stażem pracy. Kieruje GBP w Cmolasie wraz z Filiami Danuta Zuba została już Bibliotekarzem Roku Powiatu Kolbuszowskiego oraz w Ostrowach Tuszowskich, Porębach Dy- Bibliotekarzem Roku Województwa Podkarpackiego, czy uda się jej zostać też marskich i Trzęsówce. Pracuje w Centrali najlepszą w kraju? Na zdjęciu Andrzej Jagodziński, dyrektor MiPBP w Kolbuszowej Biblioteki. GBP w Cmolasie, jako jedyna oraz członek Zarządu Głównego SBP wręcza laureatce nagrodę z Województwa z bibliotek wiejskich powiatu kolbuszow- Podkarpackiego skiego, posiada dwa oddziały: dla Dzie- ci i dla Dorosłych. Kandydatka pracuje pożyczania elektronicznego, poprzez im- Ponadto Pani Dyrektor publikuje w lo- w Wypożyczalni dla dorosłych. W 2014 plementację pakietu bibliotecznego MAK+. kalnym czasopiśmie Panorama Gminy roku, między innymi dzięki jej pracy, bi- Dzięki wdrożeniu systemu bibliotecznego Cmolas. Jej artykuły dotyczą promocji bi- blioteka w Cmolasie osiągnęła najlepsze MAK+ biblioteka zautomatyzowała proce- blioteki i czytelnictwa, porad, jak korzystać wyniki czytelnicze spośród gmin wiejskich sy biblioteczne. Kandydatka jest współini- z biblioteki oraz promocji Małej Ojczyzny. powiatu kolbuszowskiego. Od 2014 roku cjatorką porozumienia „Jedna Karta biblio- Podobne informacje nadawane są też przez biblioteka zorganizowała mobilny księgo- teczna w powiecie kolbuszowskim”. Poro- Radio Cmolas. zbiór, wymienny z punktami biblioteczny- zumienie ma umożliwić wypożyczanie we Danuta Zuba, dzięki swoim cechom mi na terenie szkół podstawowych w miej- wszystkich bibliotekach w powiecie przy osobowym, potrafiła zorganizować zespół scowościach: Hadykówka, Jagodnik, Trzę- pomocy jednej karty czytelnika. Wpro- pracowników umiejący w sposób kreatyw- sówka. wadzenie elektronicznej rejestracji wypo- ny adaptować nowe technologie w pracy Podczas jej kadencji dyrektorskiej życzeń od stycznia 2015 roku umożliwia z czytelnikiem w bibliotece wiejskiej. Jest zmodernizowano budynek centrali biblio- udostępnienie czytelnikom nowych metod osobą zorganizowaną, sumienną, umiejącą teki oraz pomieszczenia wszystkich trzech przeglądania katalogu, kontrolowania swo- z wyprzedzeniem planować pracę bibliote- filii bibliotecznych. Placówki wyposażono ich wypożyczeń oraz dokonywania rezer- ki. Zdobyła duży autorytet w środowisku. w nowoczesny sprzęt komputerowy oraz wacji. Jej pracownicy potrafili w rekordo- Angażuje się w pracę społeczną. Między zapewniono dostęp do Internetu. wo szybkim czasie zbudować elektronicz- innymi działa aktywnie w Lokalnej Gru- W 2013 roku w Ostrowach Tuszow- ny katalog. W ciągu 30 miesięcy w centra- pie Działania „Lasovia”, Stowarzyszeniu skich zostało otwarte Centrum Edukacji li i w filiach wprowadzono opisy do 80% Bibliotekarzy Polskich. Była wielokrot- Ekologicznej Puszcza Sandomierska. Cen- zbiorów. nie wybierana do władz tych organizacji. trum powstało w ramach projektu współ- Zadbała nie tylko o modernizację bi- Współpracuje ze wszystkimi organizacja- finansowanego ze środków Unii Europej- blioteki oraz procesów bibliotecznych, ale mi społecznymi w swojej gminie. Jej kon- skiej z Europejskiego Funduszu Rozwo- także o nowoczesne wyposażenie i wdra- sekwencja, takt, umiejętność pozyskiwa- ju Regionalnego w ramach Regionalnego żanie nowych technologii. Biblioteka po- nia zwolenników, zarówno w pracy zawo- Programu Operacyjnego Województwa zyskała 37 komputerów w ramach projek- dowej jak i społecznej, przekonał do misji Podkarpackiego na lata 2007-2013. CEE tu „Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowe- bibliotekarstwa publicznego zarówno czy- Puszcza Sandomierska wchodzi w skład mu na terenie Gminy Cmolas” ze środków telników, współpracowników, jak i władze Gminnej Biblioteki Publicznej w Cmolasie. EFRR, Działanie Innowacyjna Gospodarka samorządowe gminy. Jest niekwestionowa- Jej dużym osiągnięciem w minionym 2007-2013. nym liderem w środowisku. roku jest przygotowanie biblioteki do wy- 6 Nr 3 (222) - Marzec 2014 Gminne spotkanie KGW W dniu 13 lutego br., w Remizie OSP w Nowej Wsi, odbyło się gminne spotkanie przedstawicielek Kół Gospodyń Wiejskich. W spotkaniu wzięły udział przedstawicielki z 11 sołectw w tym: Panie z KGW Widełka, Kupno, Kolbuszowa Górna, Kolbuszowa Dolna, Zarębki, Świerczów, Przedbórz, Huta Przedborska, Buko- wiec, Werynia. Obecnością swoją zaszczycili nas Poseł na Sejm RP Zbigniew Chmielowiec, Radna Sejmiku Województwa Pod- karpackiego Ewa Draus oraz Burmistrz Kolbuszowej Jan Zuba. Zaproszona Pani Halina Kiwak, pracująca w ZOZ Kolbuszo- wa, uświetniła spotkanie swoim wystąpieniem na temat udziela- nia pierwszej pomocy, natomiast Pani Ewa Draus opowiedziała o możliwościach dotyczących pozyskiwania środków unijnych w przyszłych latach programowania. Panie spędziły miłe popołudnie na rozmowach na temat spraw związanych z bieżącą działalnością KGW. KGW z Nowej Wsi dziękuje miłym gościom za przybycie Magdalena Hałdaś i spędzenie wspólnego popołudnia.

Szansa na oszczędności w zakupie gazu

W środę 4 marca br. w Urzędzie Miejskim w Kolbuszowej odbyło się spotkanie przedstawicieli gmin i instytucji z terenu powiatu kolbuszowskiego zainteresowanych możliwością obni- żenia rachunków za gaz w budynkach użyteczności publicznej. Gmina Kolbuszowa podjęła próbę zorganizowania grupy za- kupowej, zainteresowanej optymalizacją kosztów zakupu gazu. Im większa grupa odbiorców przyłączy się do przedsięwzięcia tym większe można otrzymać upusty w cenach gazu, kupowane- go w drodze przetargu nieograniczonego. Z podobnych rozwiązań korzysta już wielu poważnych od- biorców gazu w Polsce. Jako pierwszy z możliwości optymaliza- Przedstawiciele gmin i instytucji z zainteresowaniem cji kosztów zakupu energii skorzystał samorząd Poznania. wysłuchali prelegentów KLUBOWICZE DKK POLECAJĄ Agata Kołakowska w swojej książce Autorka „Wszystko co minęło” Aga- ogromne emocje, skłaniając słuchaczy do „Wszystko co minęło” opowiada nam histo- ta Kołakowska zabiera nas w świat Justyny. zmiany ich życia. rię Justyny, kobiety, która porzuca swoje do- Ciepły bezpieczny dom, miłość ojca pach- Czasami wydaje się nam, że problemy, tychczasowe życie, pełne rozczarowań i bo- nącego kawą, przyjaźń i marzenia. Nagle z którymi się borykamy są tak ogromne, że lesnych zdrad, i zaczyna wszystko od nowa. wszystko zaczyna się sypać jak stara budow- nie damy rady sobie z nimi poradzić. A co Receptą na spokojną egzystencję ma być la. Zostaje ból zdrady, niezrozumienia, pyta- ma powiedzieć młody człowiek, który nie mur obojętności, jakim chce odgrodzić się nia „dlaczego?”. ma rąk, ani nóg? A on mówi: „wiem, że inni od ludzi, by nikt jej nie zranił. Czy cienie przeszłości pozwolą zbudo- mają gorzej”. I absolutnie się nie załamuje, Ale czy można uciec od przeszłości, któ- wać szczęśliwą, poukładaną przyszłość? Czy dzięki swojej sile woli, pracy, nadziei osią- ra prędzej czy później zapuka do drzwi? Czy uda się rozegrać nowe życie jak partię sza- ga wiele, bo przecież prowadzi swoją firmę, można definitywnie zrezygnować z przyjaźni, chów? podróżuje z wykładami, ma wielu przyja- miłości, by uchronić się przed kolejnym roz- To też czasem nasz świat, mój i Twój czy- ciół, serfuje, prowadzi swój program w ra- czarowaniem? Czy zmiana mieszkania, pra- telniku! dio, założył także rodzinę. W książce opowia- cy, numeru telefonu wystarczy by uciec przed (W. Cz.) da swoją historię od chwili urodzin, opisuje sobą? skąd czerpie tyle siły, ale najważniejsze jest W postaci Justyny oraz jej znajomych „Bez rąk, bez nóg, bez ograniczeń!” to jego przesłanie: „Jeśli mnie się udało odna- czytelnik może odnaleźć siebie. Problemy, opowieść o sile człowieka, która drzemie leźć szczęście, to dlaczego nie ma się udać z którymi borykają się bohaterowie są tak- w jego sercu. Napisał ją Nick Vujicic - trzy- także nam?” że naszymi problemami. Agata Kołakowska dziestolatek serbskiego pochodzenia, uro- Ta książka to lektura obowiązkowa. próbuje je z nami rozwiązać. dzony w Australii, a obecnie mieszkający Polecam. Powieść „Wszystko co minęło” moż- w Stanach Zjednoczonych. Autor cierpi na (K.W.) na potraktować jak swego rodzaju terapię – rzadką chorobę - fokomelię czyli wrodzo- przez różnorodne postawy jej bohaterów po- ny brak kończyn. Od kilku lat podróżuje po maga poznać siebie, umacnia poczucie wła- świecie i przemawia do tysięcy ludzi wszyst- snej wartości i wiarę w drugiego człowieka. kich ras, narodowości, o różnym statusie (E.S.) społecznym. Swoimi przemowami budzi Nr 3 (222) - Marzec 2014 7 Gmina Kolbuszowa nominowana do certyfikatu Rzetelny Samorząd 2015

Gmina Kolbuszowa została nomino- Zrzeszenia Handlu Przemysłu i Usług. Ce- działania. Nagroda specjalna Lider Pol- wana do certyfikatu Rzetelny Samorząd lem Programu jest kreowanie i umacnianie skiej Gospodarki powstała, aby wskazy- 2015 oraz do nagrody specjalnej Lider etycznych norm oraz standardów jakości. wać i budować rozpoznawalność polskich Polskiej Gospodarki 2015. Projekt Rzetelni już od 5 lat wyróżnia marek oraz osób, które swoją działalno- Decyzję o nominacji Gminy Kol- podmioty kierujące się etyką, profesjonali- ścią inspirują innych. buszowa podjął Zarząd Mazowieckiego zmem oraz rzetelnością na każdym etapie 8 Nr 3 (222) - Marzec 2014 Nr 3 (222) - Marzec 2014 9

Litania dziękczynna za Ks. Infułata Józefa Sondeja, Człowieka Niezwykłego i Niezłomnego w setną rocznicę Jego urodzin Panie Boże, Ty znasz zasługi ks. Józefa najpełniej. Dziękujemy za wszystkie sprawowane Msze święte, Ty masz je szczegółowo spisane w swojej Księdze Życia. za wszystkie święte sakramenty, których nam od Ciebie udziela. Ty każdy odruch ludzkiego serca, Dziękujemy Ci, Wszechmogący i Wszechmiłosierny, każde drgnienie umysłu i każdy gest działania za Jego długie i w dobro bogate życie, utrwalasz na wieczność. które Mu wyznaczyłeś w czasach bardzo ciężkich. Ale Ks. Infułat Józef to Człowiek na miarę tych czasów. Panie, Ty wszystko wiesz. Dzięki za Jego patriotyzm gorący, którego i nas stale uczy. Ale nam, ludziom, potrzebne jest przypominanie, Dzięki Ci, Panie, za siłę Jego ducha, którą Go obdarzasz. potrzebne są nam wzorce osobowe, które do Ciebie prowadzą: Specjalne podziękowanie pragnę Ci złożyć, Boże, do Miłości, do Dobra, do Piękna, do Prawdy. od naszej rodzinnej wioski Mazury, za tego Kapłana. Są dla nas — światłem w ciemnościach, Mazurzanom Ks. Józef służy nieustannie magnesem, który nas z Dobrem spina. nie tylko przykładem oraz zapałem, ale także radami i inicjatywą dobrych spraw wspólnotowych. Dałeś nam, Panie, piękny Wzorzec Zgodnie ze swoją charyzmą bywa mediatorem w osobie Kapłana Józefa Sondeja. w kwestiach spornych i trudnych, Wysłuchaj ułomnych słów wdzięczności za to, opiekunem i mecenasem prac wykonywanych, za Twoje dary dla Niego, a tym samym dla nas: do których zachęca, które otacza troską, dopinguje, dogląda. Dzięki Ci, Panie Jezu, za powołanie kapłańskie dla Józefa Jesteśmy Mu winni wdzięczność, Panie, za to, i za dary potrzebne, by mógł dobrze je spełniać. że nas pobudza do pracy dla potomnych Dzięki za Jego szlachetne człowieczeństwo, i dla upamiętnienia życia i zasług naszych przodków. za piękne cechy charakteru, którymiś Go tak hojnie obdarzył, a które On nieustannie wytrwale rozwija. Nie do policzenia po ludzku są dary Boże dla ks. Józefa Dzięki, o Panie, za Jego żywą, wrażliwą inteligencję, i Jego dla Kościoła zasługi – i dla nas, każdego, za dar gorliwości i żarliwości życia oraz działania a nasza wdzięczność za słaba, by mu wynagrodzić. — Obyśmy i my byli gorący, nie letni. Ale Ty, Panie, miej Go nieustannie w Swej szczególnej trosce, Dziękujemy Ci, Jezu Chryste, za Jego dar słowa, obdarzaj Go dobrym zdrowiem w dalszych latach życia, którym nas oświeca, rozgrzewa, zachęca. wszelkimi łaskami i szczęściem z Twojej miłości płynącym. Kazań tego Kapłana się słucha z otwartą na oścież duszą. A Matka Boża i patron Jego św. Józef Dziękujemy za Jego wytrwałość i siłę do służby w konfesjonale. niech Mu zawsze będą tarczą specjalną, „To charyzmatyczny spowiednik” — mówią penitenci. Kyrie eleison, Chryste Eleison. (Zofia Korzeńska) Słowa wspomnień

Przed rokiem – z okazji setnej rocznicy urodzin Ks. Infułata Jó- zefa Sondeja – wręczyłam Mu wiersz-laurkę pt. Litania dziękczynna. Myślę, że treść tej elegii nie straciła na aktualności i dziś, kiedy prze- żywamy żal po śmierci śp. Księdza Infułata Józefa. Przeżywszy 101 lat, został On wezwany przez Stwórcę do wieczności. Głośne echo tego odejścia rozeszło się nie tylko po na- szym regionie, lecz po całej Polsce. Boleśnie odczuwamy brak tego Wielkiego Człowieka, który do ostatnich chwil swego życia uczył nas miłości do Boga, do Ojczyzny, do ludzi i mądrej miłości – do sa- mych siebie. Rozważamy wspomnienia po Nim i dziękujemy Panu Bogu za dar wspaniałego Jego życia. Ze wzruszeniem wspominamy też Jego ostatni pobyt 18.10.2014r. w Powiatowej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Kolbuszowej na promocji książki pt. Z dawnych lat, kiedy to śp. Ks. Inf. Józef Sondej wygłosił przemówienie, nakazujące nam kochać – dla zachowania naszej tożsamości – ziemię ojczystą, trwać w wierze, rozwijać kul- turę, pielęgnować tradycję rodzinnych stron oraz cenić, poznawać i utrwalać zanikającą mowę przodków, tudzież dawną kulturę na- szych lasowiackich wsi. Zanosimy prośbę do Boga, aby przyjął Ks. Infułata Józefa do swej chwały, a Drogiego Zmarłego prosimy o wstawiennictwo do Pana za ukochaną naszą Ojczyzną i za nami. (Zofia Korzeńska Ks. Infułat Józef Sondej w konfesjonale w Korczowiskach – jak mnie nazywał Ks. Józef – krewniaczka) 10 Nr 3 (222) - Marzec 2014 Burmistrz Kolbuszowej informuje

Wyciąg z ogłoszenia Burmistrza Kolbuszowej o przetargu ustnym nieograniczonym na oddanie w użytkowanie wieczyste na okres 99 lat niezabudowanej nieruchomości gruntowej, położonej w Kolbuszowej przy ulicy Topolowej, oznaczonej nr ew. działki 73/42, o pow. 0.2623 ha, objętej KW TB1K/00002360/8.

- Cena wywoławcza działki 73/42 wynosi 114 992,00 zł (netto) - Wadium wynosi - 22 984,40 zł

Sprzedaż przedmiotowej nieruchomości opodatkowana jest podatkiem VAT w wysokości 23%.

Przetarg odbędzie się w Urzędzie Miejskim w Kolbuszowej przy ul. Obr. Pokoju 21, w sali Nr 1, w dniu 10 kwietnia 2015 r., o godzinie 11-tej.

Warunkiem przystąpienia do przetargu przez osoby fizyczne i prawne jest wpłacenie wadium w pieniądzu do dnia 03.04.2015 r. na konto bankowe Urzędu Nr 20 9180 0008 2001 0001 7792 0001 w BS Kolbuszowa (data wpływu na konto). Ogłoszenie o przetargu podano na stronach internetowych: www.kolbuszowa.bip.gmina.pl, www.kolbuszowa.pl, jak również wy- wieszono na tablicy ogłoszeń Urzędu Miejskiego przy ulicy Obrońców Pokoju 21.

Szczegółowe informacje o przetargu i jego przedmiocie można uzyskać w Urzędzie Miejskim w Kolbuszowej, w pokoju nr 15, codziennie w godzinach 8.00 - 15.00 oraz telefonicznie pod nr /17/ 22-71-333. Burmistrz Kolbuszowej Jan Zuba

Wyciąg z ogłoszenia Burmistrza Kolbuszowej o II publicznym przetargu ustnym nieograniczonym na sprzedaż zabudowanej nieruchomości gruntowej położonej w Kolbuszowej przy ulicy Narutowicza, własności Gminy Kolbuszowa, oznaczonej nr ew. działki 830, o pow. 0.0671 ha, objętej KW TB1K/00020614/6.

- Cena wywoławcza wynosi 330 000,00 zł (brutto) - Wadium wynosi – 66 000,00 zł

Sprzedaż przedmiotowej nieruchomości jest zwolniona z podatku VAT.

Przetarg odbędzie się w Urzędzie Miejskim w Kolbuszowej przy ul. Obr. Pokoju 21, w sali Nr 1, w dniu 17 kwietnia 2015 r,. o godzinie 11-tej.

Warunkiem przystąpienia do przetargu przez osoby fizyczne i prawne jest wpłacenie wadium w pieniądzu do dnia 13.04.2015 r. na konto bankowe Urzędu Nr 20 9180 0008 2001 0001 7792 0001 w BS Kolbuszowa (data wpływu na konto). Ogłoszenie o przetargu podano na stronach internetowych: www.kolbuszowa.bip.gmina.pl, www.kolbuszowa.pl, jak również wy- wieszono na tablicy ogłoszeń Urzędu Miejskiego przy ulicy Obrońców Pokoju 21.

Szczegółowe informacje o przetargu i jego przedmiocie można uzyskać w Urzędzie Miejskim w Kolbuszowej, w pokoju nr 15, codziennie w godzinach 8.00 - 15.00 oraz telefonicznie pod nr /17/ 22-71-333.

Burmistrz Kolbuszowej Jan Zuba

Wyrazy głębokiego współczucia Rodzinie zmarłego inż. Jana Kubas pracownika UM w Kolbuszowej

składają Burmistrz Kolbuszowej oraz pracownicy Urzędu Miejskiego w Kolbuszowej Nr 3 (222) - Marzec 2014 11 „Szukać prawdy, kochać piękno, chcieć dobra, czynić najlepsze – to zadanie i cel człowieka”

Podczas minionego roku Parafialny Zespół „Caritas” w Kolbuszowej koncen- trował się głównie na pomocy rodzinom potrzebującym i wielodzietnym, oso- bom samotnym, chorym i uzależnionym. Zmieniliśmy miejsce Jadłodajni, w której od poniedziałku do piątku każdy potrze- bujący mieszkaniec naszej gminy może skorzystać z ciepłego posiłku. Dodatko- wo w okresie świąt Bożego Narodzenia i świąt Wielkanocnych, na uroczystych spotkaniach w Jadłodajni, potrzebujący otrzymywali paczki żywnościowe. Osoby najbardziej potrzebujące znaj- dują się pod całoroczną opieką „Caritas”, udzielaną im w formie talonów żywno- ściowych, dopłat do leków oraz zapomóg Ks. Proboszcz Lucjan Szumierz składa życzenia świąteczne Podopiecznym okolicznościowych. Opieką i pomocą ob- jęto także kilkoro uczniów z rodzin potrze- zacji naszych zadań: łecznej i Świetlicy Profilaktyczno- bujących, opłacając im obiady w szkol- • wszystkim parafianom, którzy na -Wychowawczej. nych stołówkach oraz dopłacając im do środowej nowennie składają ofiarę wypoczynku letniego i zimowego. (w ciągu roku zebrano niemal 18 000 Chcę również podziękować kole- Na rozpoczęcie roku szkolnego kilko- złotych), dzięki tym datkom możemy żankom: Z. Sudoł, H. Serafin, M. Krogu- ro dzieci wyposażono w plecaki i przybo- w formie talonów pomagać potrzebu- lec, J. Jadach, K. Łagowskiej, K. Sochac- ry szkolne. „Caritas” w Kolbuszowej nie jącym, kiej, H. Golis, A. Chrząstek, B. Olszówka zapomina też o dzieciach ze świetlicy Pro- • „Intermarche” – które corocznie z oka- i D. Krogulec za całoroczną pracę w Ze- filaktyczno-Wychowawczej, Szkoły Spe- zji Świąt Bożego Narodzenia przeka- spole. cjalnej i Dziecięcego Oddziału Szpitalne- zuje sumę 3500 zł na „Caritas”, Opiekunem i koordynatorem naszej go. • Państwu Forysiom, właścicielom Za- działalności jest ks. Proboszcz Lucjan Nasz Zespół włącza do swojej pra- kładu Usługowo-Produkcyjnego, za Szumierz, któremu za poświęcony czas cy charytatywnej Szkolne Koła „Caritas”. przekazanie przyborów szkolnych i życzliwość Zespół „Caritas” składa ser- Młodzieżowi wolontariusze uczestniczy- i produktów żywnościowych, deczne podziękowania. li w sprzedaży chlebków wielkanocnych • Piekarniom Magda, Stobierski i Spół- i organizacji Wigilii na Rynku w Kolbu- dzielni Zaopatrzenia i Zbytu w Kolbu- Jeszcze raz wszystkim za czynienie szowej. szowej za przekazane pieczywo, dobra „Bóg zapłać”. Podsumowując rok pracy chcemy • Sklepom „Gdowik”, „Orzech” za wyrazić najszczersze podziękowania tym, życzliwość i współpracę, Ewa Wójcicka- którzy czynili dobro pomagając przy reali- • Urzędowi Miejskiemu, Opiece Spo- przewodnicząca „Caritas”

Uczennica „Jedynki” laureatką ogólnopolskiego konkursu „ Ja Cię kocham, a Ty pisz” Uczennica Gimnazjum nr 1 im. 11 Listopada w Kolbuszowej, Patrycja Gielarowska, została laureatką ogólnopolskiego VIII Konkursu Twórczości Miłosnej „Ja Cię kocham, a Ty pisz” im. Mariusza Kargula, który został zorganizowany przez Krasnostawski Dom Kultury. Odniosła ogromny sukces – otrzymała główną nagrodę w kategorii młodzieży do 18 roku życia w ogólnopolskim konkursie!

Nadesłano 1200 prac od 400 auto- oryginalny sposób: zaśpiewała je Pauli- dzialna” obejmuje 3 utwory liryczne za- rów. W jury znaleźli się: Danuta Maka- na Dąbrowska, wystąpiła również dr Ewa tytułowane: Zimą też można kochać, Za- ruk (Chełmska Grupa Literacka „Lubelska Dunaj-Kozakow, która mówiła na temat chód słońca i zapach bzu, Lato najlepiej 36”, Pismo Literacko-Artystyczne „Ege- poezji miłosnej. mi smakuje. Zdecydowanie wyróżnia je ria”, wydawnictwo „TAWA”), Agnieszka Tuż przed momentem wręczenia na- sposób obrazowania stanów emocjonal- Wyłupek (absolwentka filologii polskiej gród pani Danuta Makaruk przeczytała nych poprzez odwołania do zmian zacho- UMCS, poetka ), Zbigniew Dmitroca (po- protokół konkursu, w którym przedstawio- dzących w przyrodzie. Pierwszoosobowy eta, bajkopisarz, tłumacz, satyryk i drama- no przebieg pracy jury i dokładną analizę podmiot liryczny, zakochany lub zakocha- turg). nagrodzonych utworów. Jak oznajmiło na, przywołuje kolejne pory roku i towa- Uroczystość rozdania nagród odby- jury, wiersze napisane przez Patrycję zo- rzyszące im zjawiska, by metaforycznie ła się 13 lutego 2015 r. w Domu Kultury stały wybrane jednomyślnie. oddać wyjątkowość chwil towarzyszą- w Krasnymstawie. Przedstawiono prace Oto fragment uzasadnienia: „Zestaw cych narodzinom, dojrzewaniu i kresowi nagrodzone w ubiegłych latach w bardzo nadesłany przez autora o godle „Niewi- idyllicznej miłości w ciszy domowego ko- 12 Nr 3 (222) - Marzec 2014

minka. W tym świecie uczucie współgra z naturalnym porządkiem świata, stając się jego harmonijnym dopełnieniem. Mie- ści się ono pomiędzy „niewypowiedziany- mi zdaniami”, wirującymi płatkami śnie- gu, „zapachem bzu i czerwienią maków”. Wszystko uporządkowane, bliskie odbior- cy, który doświadczył szczęścia w miłości. Język pozbawiony wymyślnej metaforyki i wyszukanych porównań jest komunika- tywny, logicznie i przejrzyście porządkuje przestrzeń realną i metafizyczną, doświad- czaną różnymi zmysłami przez zakocha- nych”. Patrycja otrzymała nagrodę główną: 500 zł, dyplom, książki i piernik w kształ- cie wielkiego czerwonego serca. Gratulu- jemy! M. i P.

Patrycja Gielarowska, laureatka konkursu odbiera gratulacje i nagrody

Dzień otwarty w Zespole Szkół nr 1 „Dobra Szkoła, dobry wybór” to motto tegorocznego dnia otwartego, który 7 marca 2015 r. odbył się w Zespole Szkół nr 1 w Kolbuszowej.

Wszystkie chętne 5 i 6 latki, które przy- były wraz z rodzicami tego dnia do naszej szkoły, otrzymały specjalne karty, z który- mi wędrowały po przygotowanych przy- stankach pełnych niespodzianek i zbierały pieczątki. Zdobywanie pieczątek okazało się dużą atrakcja dla przyszłych uczniów i bardzo skrupulatnie były przez nich gro- madzone. Największą liczbę przystanków stanowiły te, które wspierają wszechstron- Maluchy na pierwszej lekcji Wychowania Fizycznego ny rozwój dziecka, połączony z aktywno- ścią ruchową, teatralną, muzyczną. Sporą atrakcją okazały się także zajęcia ze świa- ta robotyki i politechnika dziecięca, która na chwilę przeniosła uczestników zajęć w magiczny świat wielobarwnych, tajem- niczych pokazów. Po odwiedzeniu wszystkich miejsc, które znajdowały się na karcie udziału i zebraniu pieczątek można było wziąć udział w największej frajdzie tego dnia, którą był powietrzny zamek i ogromna zjeżdżalnia, które cieszyły się niekończą- cym zainteresowaniem. Impreza bardzo podobała się rodzi- com i przyszłym uczniom, co potwierdzi- ły liczne zapisy do przyszłych klas pierw- Magiczne, wielobarwne i tajemnicze pokazy przyszłych chemików szych i zerówki. Zespół Szkól nr 1 w Kolbuszowej Nr 3 (222) - Marzec 2014 13 14 Nr 3 (222) - Marzec 2014

Z PRAC RADY POWIATU Komisja Bezpieczeństwa i Porządku Stanisław Kopeć i Henryk Wojdyło to radni, którzy będą reprezentować Radę Powiatu Kolbuszowskiego w pracach Komisji Bezpieczeństwa i Porządku Publicznego.

Zadaniem tej komisji jest m.in. oce- się również osoby delegowane przez Ko- Tematyka na zagrożeń porządku publicznego i bez- mendanta Powiatowego Policji w Kolbu- W 2014 roku komisja zajmowała się pieczeństwa obywateli na terenie powia- szowej, osoby powołane przez Starostę m.in. stanem zabezpieczenia Sanitarno – tu kolbuszowskiego, a także opiniowanie Kolbuszowskiego, a także prokurator de- Epidemiologicznego w placówkach zbio- pracy policji i innych powiatowych służb, legowany przez Prokuratora Okręgowego rowego wypoczynku dzieci i młodzieży, inspekcji i straży oraz jednostek organiza- w Tarnobrzegu. Ponadto w posiedzeniach oceną zagrożenia pożarowego i innych cyjnych wykonujących na terenie powia- komisji uczestniczy, z głosem doradczym, miejscowych zagrożeń oraz bezpieczeń- tu zadania z zakresu porządku publicz- Komendant Powiatowy Państwowej Stra- stwem i organizacją imprez sportowych nego i bezpieczeństwa obywateli. Komi- ży Pożarnej w Kolbuszowej. i rekreacyjnych na terenach poszczegól- sji przewodniczy Józef Kardyś, starosta nych gmin powiatu kolbuszowskiego. kolbuszowski. W jej składzie znajdują bż Najlepszy wynik w województwie Umiejętne gospodarowanie budżetem sprawiło, że Powiat Kolbuszowski osiągnął najlepszy wynik budżetowy za 2013 rok w województwie podkarpackim. Co więcej, dzięki zachowaniu finansowej dyscypliny w trudnym dla samorządów okresie, udało się znacznie zmniejszyć zadłużenie Powiatu.

Regionalna Izba Obrachunkowa tuje Józef Kardyś, starosta kolbuszowski. 9 kilometrów, dofinansowanie do zakupu w Rzeszowie opublikowała najświeższe – Ponadto wypracowana nadwyżka po- karetki dla SP ZOZ w Kolbuszowej, budo- wyniki finansowe powiatów za 2013 rok. zwoliła nam na znaczne zmniejszenie za- wę windy przystosowanej do korzystania Z obliczeń RIO wynika, że Powiat Kol- dłużenia – dodaje. przez osoby niepełnosprawne przy Przy- buszowski osiągnął bardzo dobry wynik chodni Rejonowej Nr 1 czy zakup sprzę- budżetowy, co sprawiło, że znalazł się na Zrealizowane zadania tu spełniającego najwyższe standardy do 1. miejscu w województwie podkarpac- Dodatni wynik budżetowy nie spo- przeprowadzania urologicznych zabiegów kim. Gdy inne powiaty rok 2013 zamknę- wodował nadmiernych oszczędności po- endoskopowych. Ponadto, w 2013 roku, ły na minusie, Powiat Kolbuszowski miał śród wydatków inwestycyjnych, które po- oddane zostało do użytku Regionalne Cen- 5,7 mln zł na plusie. Wynik ten jest niewąt- zwoliły na realizację wielu zadań. Wśród trum Transferu Nowoczesnych Technolo- pliwie powodem do zadowolenia. – Przy nich wymienić można: przebudowę mo- gii Wytwarzania oraz Kolbuszowski Inku- małym potencjale uzyskiwania dochodów stu w Zarębkach, remont drogi powiato- bator Przedsiębiorczości. przez Powiat, nam udało się osiągnąć naj- wej Majdan Królewski – Kopcie – Lipni- Barbara Żarkowska lepszy wynik w województwie – komen- ca – Raniżów na odcinku liczącym prawie Nowy profil w kolbuszowskim liceum Oferta edukacyjna kolbuszowskiego Liceum Ogólnokształcącym poszerzyła się o nowy kierunek kształcenia. Klasa sportowo – mundurowa, bo o niej mowa, ma ruszyć z początkiem nowego roku szkolnego.

Do tej pory w Liceum Ogólnokształ- cącym w Kolbuszowej kształcenie od- bywało się na czterech profilach: poli- technicznym, medycznym, przyrodniczo – turystycznym oraz humanistyczno – lin- gwistycznym. Kierunki te dawały absol- wentom gimnazjów dość spory wachlarz wyboru. Umożliwiały rozwój i umysłom ścisłym i miłośnikom literatury, lingwi- stom, ale także pasjonatom przyrody czy osobom marzącym o zawodzie lekarza.

Pomysł od gimnazjalistów Jak się jednak okazuje młodzieży bra- kowało jeszcze profilu, na którym mogliby rozwijać się sportowo, ale również zdoby- wać wiedzę niezbędną do dostania się na uczelnie mundurowe. – Pomysł utworze- nia dodatkowej klasy o profilu sportowo – mundurowym wyszedł od samych gim- Klasa sportowo – mundurowa to nowy profil, jaki został utworzony w kolbuszowskim nazjalistów – mówi Dariusz Fus, dyrektor Liceum Ogólnokształcącym. Fot. B. Żarkowska Nr 3 (222) - Marzec 2014 15

Liceum Ogólnokształcącego w Kolbuszo- durowe, np. do Wyższej Oficerskiej Szko- ści fizycznie, wyniki matur z wymienio- wej. - To właśnie ankiety, przeprowadzone ły Pożarnictwa, uczelni wojskowych czy nych wyżej przedmiotów. Na jednej uczel- wśród uczniów klas trzecich na terenie ca- policyjnych – tłumaczy dyrektor Dariusz ni wymagana jest na przykład rozszerzona łego powiatu kolbuszowskiego pokazały, Fus. - W ramach klasy sportowo – mun- matura z chemii i fizyki, na innej z mate- że młodzi ludzie chcą rozwijać się w tym durowej dostępne będą dwie specjalizacje: matyki i języka angielskiego. Oprócz tego kierunku. Dlatego też zdecydowaliśmy się piłka siatkowa oraz piłka ręczna, choć, je- uczniowie będą mieć zwiększoną liczbę uruchomić dodatkowy profil – tłumaczy śli wśród uczniów pojawi się większe za- godzin wychowania fizycznego. Klasa dyrektor Dariusz Fus. – Oczywiście klasa interesowanie piłką koszykową lub pił- o nowym profilu będzie również umożli- ruszy, gdy będą chętni. Wstępne deklara- ką nożną, również i te propozycje będą wiać bardzo dobre przygotowanie spraw- cje już się pojawiły, jak będzie zobaczymy rozpatrywane – dodaje dyrektor. Ponadto nościowe i merytoryczne tym, którzy będę za kilka miesięcy – dodaje dyrektor Fus. uczniowie będą mogli wybrać spośród pię- chcieli dostać się na Akademię Wychowa- ciu przedmiotów dwa, które będą zdawać nia Fizycznego, na kierunek „rehabilita- Wymarzone uczelnie na maturze na poziomie rozszerzonym. cja”. - Chcemy stwarzać naszej młodzieży Nowa klasa o profilu sportowo – mun- Do wyboru będą mieć: matematykę, fizy- jak najlepsze warunki do tego, aby dostała durowym ma przede wszystkim przygoto- kę, chemię, biologię oraz język angielski. się na wymarzone uczelnie – podsumowu- wać uczniów do kontynuowania nauki na Przedmioty te, jak wyjaśnia dyrektor li- je dyrektor Dariusz Fus. uczelniach mundurowych. – Tam nie bę- ceum, nie są przypadkowe. Uczelnie mun- Barbara Żarkowska dzie mundurów. To będzie klasa przygoto- durowe bowiem podczas rekrutacji biorą wująca do dostania się na uczelnie mun- pod uwagę, oprócz doskonałej sprawno- Rozmowa o Funduszach Europejskich Z inicjatywy posła Zbigniewa Chmielowca, w Starostwie Powiatowym w Kolbuszowej, zorganizowane zostało spotkanie przedstawicieli samorządów z Adamem Hamryszczakiem – Dyrektorem Departamentu Zarządzania Regionalnym Programem Operacyjnym w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Podkarpackiego.

Głównym tematem spotkania były Fundusze Europejskie, jakie można pozy- skać z nowego unijnego budżetu na lata 2014-2020. Dotychczas przyznane środki przyczyniły się znacznie do rozwoju re- gionu, jednak przed nami kolejne rozda- nie europejskich środków. - Polska nadal, podobnie jak w perspektywie 2007-2013, będzie największym beneficjentem pomo- cy unijnej – informuje Tomasz Sanecki z Głównego Punktu Informacyjnego Fun- duszy Europejskich w Urzędzie Marszał- kowskim Województwa Podkarpackiego. - W skali kraju do 2020 roku otrzymamy 82,5 mld euro - dodaje.

Na edukację i technologie Informacje na temat nowego Pro- gramu Regionalnego przedstawił Adam Hamryszczak – Dyrektor Departamen- Spotkanie w Starostwie Powiatowym w Kolbuszowej. Fot. A. Stec tu Zarządzania Regionalnym Progra- mem Operacyjnym w Urzędzie Marszał- kowskim Województwa Podkarpackiego. Informacja w prezentacji Gdzie szukać informacji na temat Celem głównym RPO WP 2014-2020 jest Jednostki samorządu terytorialnego, Funduszy Europejskich? wzmocnienie i efektywne wykorzystanie ale także przedsiębiorcy, organizacje poza- Między innymi w Sieci Punktów gospodarczych i społecznych potencja- rządowe czy uczelnie, będą mogły korzy- w województwie podkarpackim. Główny łów regionu dla zrównoważonego i inte- stać również z krajowych programów ope- Punkt Informacyjny znajduje się w Rze- ligentnego rozwoju województwa. - Na racyjnych. Dzięki prezentacji, przygoto- szowie, przy Al. Ł. Cieplińskiego. Punkty jego realizację otrzymamy ponad 2 mld wanej przez Sieć Punktów Informacyjnych Informacyjne udzielają nieodpłatnie odpo- euro. Pieniądze będą przeznaczone przede Funduszy Europejskich w województwie wiedzi na pytania dotyczące możliwości wszystkim na wspieranie przedsiębior- podkarpackim, uczestnicy konwentu po- uzyskania dofinansowania oraz rozlicza- czości, edukacji, zatrudnienia i włączenia znali również możliwości, jakie oferują nia projektów w ramach Funduszy Euro- społecznego, technologii informacyjno- takie programy jak: Polska Wschodnia, pejskich. Udostępniają bezpłatne publi- -komunikacyjnych, infrastruktury ochro- Infrastruktura i Środowisko czy Program kacje, organizują spotkania informacyjne, ny środowiska, energetyki oraz transportu Rozwoju Obszarów Wiejskich. wykłady otwarte i warsztaty poświęcone – informował na spotkaniu dyrektor Adam funduszom europejskim w Polsce. Hamryszczak. Opr. B. Żarkowska 16 Nr 3 (222) - Marzec 2014 Wkrótce remont drogi powiatowej Powiat Kolbuszowski otrzymał pieniądze na remont drogi powiatowej Lipnica – Dzikowiec – Widełka. W sumie na wspomnianym trakcie zostanie położona nowa nawierzchnia na długości około czterech kilometrów.

Remont drogi powiatowej Lipnica – Dzikowiec – Widełka prowadzony będzie na dwóch odcinkach. Jeden z nich obej- mie odcinek żwirowy między Dzikowcem a Kłapówką. Tam nowa nawierzchnia as- faltowa zostanie położona na długości 948 metrów. Remont drugiego odcinka dro- gi powiatowej będzie znacznie dłuższy i obejmie 2 km 750 m nawierzchni. Do- kładniej jest to trakt prowadzący z Kła- pówki do Widełki.

Tegoroczna inwestycja W sumie odbudowa dwóch odcinków Remont dwóch odcinków drogi powiatowej ma zostać zrealizowany w tym roku. Fot. drogi powiatowej kosztować będzie 700 B. Żarkowska tys. zł, z czego 560 tys. zł stanowi prome- sa powodziowa, przekazana przez Woje- wodę Podkarpackiego władzom Powiatu uzupełnia Powiat Kolbuszowski z własne- B. Żarkowska Kolbuszowskiego. Resztę, tj. 140 tys. zł, go budżetu. Są pieniądze na tereny inwestycyjne Powiat Kolbuszowski otrzymał ponad milion złotych na uzbrojenie terenów inwestycyjnych, znajdujących się przy Specjalnej Strefie Ekonomicznej w Kolbuszowej. Dofinansowanie pochodzi z Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007 – 2013. Zadanie realizowane będzie w partnerstwie z gminą Kolbuszowa.

W sumie cała inwestycja ma koszto- średnim sąsiedztwie kolbuszowskiej Pod- cych się przy kolbuszowskiej podstrefie, wać prawie 1,5 miliona złotych. Dofinan- strefy Specjalnej Strefy Ekonomicznej mają przede wszystkim na celu rozwój sowanie z Regionalnego Programu Opera- EURO Park – Mielec. Zakres prowadzo- przedsiębiorczości na naszym terenie, a co cyjnego wynosi 1 mln 181 tys. zł, pozo- nych prac obejmie m.in.: przebudowę ulic: za tym idzie tworzenie nowych miejsc pra- stałą część wykłada Powiat Kolbuszowski Leśnej i Żytniej, oświetlenie terenu oraz cy. oraz gmina Kolbuszowa. W wyniku reali- wykonanie kanalizacji deszczowej i sani- Barbara Żarkowska zacji tego zadania uzbrojonych zostanie tarnej. Ponadto, na potrzeby tychże tere- około 7 hektarów terenów inwestycyjnych nów inwestycyjnych, powstanie hydrofo- stanowiących własność Powiatu Kolbu- rownia strefowa. szowskiego. Rozwój przedsiębiorczości Osoba do kontaktu: Barbara Żarkowska Co będzie? Planowo zadanie ma zostać zrealizo- Wydział Promocji i Kultury Powiatu Dokładniej prace polegać będą na wane w tym roku. Starania władz Powia- Kolbuszowskiego tel. (17) 74 45 730 uzbrojeniu terenów inwestycyjnych przy tu Kolbuszowskiego dotyczące uzbraja- e-mail: [email protected] ulicy Leśnej i Żytniej, leżących w bezpo- nia terenów inwestycyjnych, znajdują-

Wyrazy głębokiego współczucia Pani Barbarze Dudzińskiej P.o. Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego Pani Marii Narowskiej w Kolbuszowej Pracownicy Starostwa Powiatowego w Kolbuszowej wyrazy głębokiego współczucia z powodu śmierci z powodu śmierci

OJCA TEŚCIA

składają: składają: Starosta i Zarząd Powiatu, Starosta i Zarząd Powiatu, Przewodniczący Rady, Radni Powiatu Przewodniczący Rady, Radni Powiatu Kolbuszowskiego Kolbuszowskiego oraz Pracownicy Starostwa Powiatowego oraz pracownicy Starostwa Powiatowego w Kolbuszowej w Kolbuszowej Nr 3 (222) - Marzec 2014 17

Kulinaria

Tradycja wielkanocnego stołu Każde święta i uroczystości rodzinne są okazją do połasuchowania. Najbardziej jednak smakują nam wielkanocne przysmaki - i te tradycyjne rodzinne, i te nowe, których jednak podstawę stanowią potrawy i wypieki naszych babci. Wielkanoc to czas delektowania się wyjątkowymi specjałami przygotowywanymi w domu. W większości bowiem panie domu, gospodynie przygotowują i podają sprawdzone, ulubione przez domowników i gości potrawy i wypieki.

Podczas uroczystych rodzinnych i to- nym oleju lub sklarowanym maśle. Uło- warzyskich spotkań świątecznych, roz- żyć w żaroodpornym naczyniu, obłożyć poczynających się wielkanocnym śniada- przekrojonymi cebulami (można cebulki niem, które w pierwszy dzień świąt bywa przytwierdzić do mięsa drewnianymi wy- Janina Olszowy zarazem obiadem, obok tradycyjnych kałaczkami), polać pozostałym na patelni świątecznych dań, wędlin, sałatek, ciast, tłuszczem, szczelnie przykryć, wstawić do nie może zabraknąć jajka, które od najdaw- piekarnika nagrzanego do 180 °C i piec go masła, 1 łyżka rozgniecionego wałkiem niejszych czasów uważane jest za symbol aż mięso będzie miękkie, a cebula się zru- lub w moździerzu pieprzu, 1 gałka muszka- życia, miłości, płodności i siły. Wierzono mieni. tołowa, imbir, sól. w jego życiodajne, oczyszczające, uzdra- Schab pokroić w plastry, obłożyć cebulą, Do garnka włożyć w całości filety drobio- wiające właściwości. Stąd na wielkanoc- można też polać niewielką ilością tłuszczu we, pokrojoną w mniejsze kawałki wo- nym stole jest najważniejsze, bo to nim z pieczenia. łowinę, boczek oraz mięso wieprzowe. dzielimy się, składając sobie wzajemnie Podawać z ziemniakami lub kluskami ślą- Dodać przyprawy korzenne, zalać wrzą- życzenia, rozpoczynające śniadanie wiel- skimi i z surówką lub sałatką z czerwonej cą wodą (ok. 3 szklanki) i gotować pod kanocne. A im więcej jest jajek w świą- kapusty albo z buraczkami. przykryciem na małym ogniu aż woło- tecznych potrawach i wypiekach, tym po- wina będzie miękka. Bułki zalać ciepłą dobno życzenia prędzej i w pełni się speł- Znakomity pieczony boczek wodą (można mlekiem) i odstawić. Mięk- niają. Stąd chyba do dań i wielkanocnych 2 kg świeżego chudego boczku, 4 łyżki octu kie mięsa wyjąć z sosu, osączyć, lekko ciast nasze prababcie, babcie nie żałowa- balsamicznego, 10 łyżek soku jabłkowego. schłodzić i zemleć dwukrotnie. Wątróbkę ły jaj. Wszystkie rodzaje wypieków: baby, Marynata: 4 łyżki oleju, 3 łyżki płynnego oczyścić i włożyć na 2-3 min. do gorące- serowce, serniki, paschy, mazurki, swo- miodu, 2 cebule starte na tarce o dużych go wywaru z mięsa, następnie odcedzić ją lekkość, puszystość i wykwintny smak oczkach, 2-3 ząbki czosnku lub 1 łyżka i razem z odciśniętą bułką i zeszkloną na zawdzięczają jajkom. Co prawda dziś już czosnku sproszkowanego, 1 łyżka starte- maśle cebulą zemleć. Obie zmielone masy nie przyrządza się ciast z kopy jaj, ale i tak go świeżego imbiru lub łyżeczka mielone- wymieszać i wyrabiać, dodając roztrzepa- potrawy i wypieki są równie smacznie, go, 2 łyżeczki mielonego pieprzu i papryki, ne jajka, pieprz, startą gałkę muszkatoło- a przy tym na pewno zdrowe. 1 łyżeczka soli, szczypta chili, zmielony liść wą, imbir i sól do smaku. Przygotowaną Zatem, w Wielkanoc, w to wiosenne laurowy. masę pasztetową przełożyć do keksówek święto nowego życia i radości, życzę sło- Boczek umyć, osuszyć, natrzeć zwilżoną lub jednorazowych form aluminiowych. necznej pogody, zarazem pogody ducha octem balsamicznym dłonią. Owinąć folią Formy powinny być wypełnione najwyżej i samych smaczności na wielkanocnym i włożyć do lodówki. Czosnek przecisnąć do 2/3 ich wysokości. Pasztet piec w tem- stole, doprawionych tajemną mieszanką przez praskę, dodać pozostałe składniki peraturze 200 °C ok. 1 godziny. Na wierz- babcinych wspomnień, czułością naszych marynaty i starannie wymieszać. Natrzeć chu masy pasztetowej można ułożyć krat- mam i radością wszystkich bliskich. boczek marynatą, przełożyć do foliowe- kę z pasków słoninki, ale to już według Dla każdego wszystkiego najlepszego. go woreczka lub owinąć folią spożywczą uznania. Wystudzony pasztet pokroić i po- Wesołego Alleluja! i odstawić w chłodne miejsce na 24 go- dawać z ostrymi sosami i z marynatami dziny. Po tym czasie wyjąć z folii, ułożyć z warzyw i grzybów. Parzony, pieczony schab z ziołami w żaroodpornym naczyniu, podlać sokiem 2 kg schabu z kością, 10 cebul szalotek, po jabłkowym i piec około 2 godz. w tempe- Babka czekoladowo-orzechowa ponczo- 1 kopiatej łyżeczce majeranku, tymianku, raturze 150 °C, kilkakrotnie obracając bo- wana estragonu, bazylii, kilka goździków, pieprz, czek i podlewając sosem z dna naczynia. 1 szklanka mąki tortowej, 15 dag orzechów sól, 2 łyżki oleju lub sklarowanego masła. Pod koniec pieczenia zostawić jeszcze 15 włoskich lub laskowych, 5 jajek, pół kost- Mięso oddzielić od kości. W rondlu zago- min. w temperaturze 200 °C do zrumienie- ki masła, 3/4 szklanki cukru, 1 tabliczka tować 2 szklanki wody z dodatkiem ziół nia. gorzkiej czekolady, 1 opakowanie cukru i soli. Do wrzątku włożyć schab i połama- waniliowego, 2 łyżeczki proszku do piecze- ne na części kości od schabu. Gotować na Wielkanocny pasztet – przepis naszych nia, 1 łyżka masła do wysmarowania for- małym ogniu około 15 min. Po tym cza- babć my, 1łyżka mąki ziemniaczanej do oprósze- sie zdjąć z ognia, szczelnie rondel przy- 3 piersi gęsie lub 1 pierś indyka, 1/2 kg wo- nia formy. kryć i odstawić, aby mięso powoli wysty- łowiny z łopatki, 1/2 kg łopatki wieprzo- Poncz: pół szklanki gorącej wody, 3 ły- gło w wywarze. Obrać cebule, przekroić wej, 1/2 kg świeżego boczku lub podgar- żeczki kawy rozpuszczalnej, 1/4 szklanki wzdłuż na połówki, w część połówek wbić dla, 1/2 kg wątróbki cielęcej lub z drobiu, rumu lub amaretto. po jednym goździku. Wystudzony schab 5 jajek, 3 cebule, 3 czerstwe bułki (najle- Mąkę wymieszać z proszkiem do piecze- osuszyć, obficie oprószyć pieprzem i zru- piej kajzerki), 3 liście laurowe, 5-6 ziare- nia, dodać miękkie masło, cukier, cukier mienić ze wszystkich stron na rozgrza- nek ziela angielskiego, 10 dag sklarowane- waniliowy, wbić jajka i wszystkie skład- 18 Nr 3 (222) - Marzec 2014

niki zmiksować, następnie dodać startą na żych oczkach. Dodać rozbełtane z cukrem płatków do posypania, 1 łyżka masła do dużych oczkach czekoladę oraz drobno jajka i kilka kropli olejku migdałowego. smarowania. posiekane orzechy, wymieszać ciasto. For- Wszystkie składniki szybko zagnieść na Przygotować ciasto drożdżowe tradycyj- mę wysmarować masłem, oprószyć mąką gładkie ciasto, które zawinąć w folię spo- nie na rozczynie. Kiedy podrośnie, dodać ziemniaczaną. Wyłożyć do formy ciasto żywczą lub pergamin i wstawić do lodówki pozostałą mąkę, jajka, cukier, roztopione i wstawić do piekarnika nagrzanego do na 1 godz. Po tym czasie ciasto rozwałko- letnie masło i wyrabiać ciasto ręką. Pod 170 °C. Piec około 45-50 min. wać na placek i przełożyć na blaszkę wy- koniec wyrabiania dodać rodzynki, żura- Przygotować poncz – kawę rozpuścić we łożoną papierem do pieczenia. Wstawić do winę, pokrojone morele oraz śliwki i orze- wrzątku, odstawić do ostygnięcia, a na- piekarnika nagrzanego do 200 °C i upiec chy. Wymieszane ciasto przełożyć na wy- stępnie wlać alkohol. Jeszcze ciepłe ciasto na złoty kolor (ok. 20-25 min.). Upieczone łożoną papierem do pieczenia blachę i od- wyjąć z formy, ponakłuwać patykiem do ciasto wyjąć z piekarnika, ostudzić. Baka- stawić do wyrośnięcia. Następnie ciasto szaszłyków i nasączyć ponczem. Odstawić lie skropić alkoholem (amaretto, wiśniów- delikatnie posmarować rozmąconym jaj- do wystudzenia. Babkę polukrować i po- ką lub czystą wódką). kiem i posypać uprzednio obranymi ze sypać posiekanymi orzechami. Do rondelka wsypać cukier, dodać wrzą- skórki i posiekanymi migdałami (albo go- cą wodę i masło, podgrzewać na małym towymi płatkami migdałowymi). Wstawić Drożdżowa babka lukrowana z orze- ogniu mieszając. Kiedy składniki się po- do piekarnika nagrzanego do temp. 200- chami łączą dodać kakao i jeszcze przez chwilę 210 °C i piec około 30 min. Gotowy go- 35 dag mąki pszennej tortowej, pół szklan- podgrzewać i mieszać. Jeżeli polewa jest rący placek posmarować masłem, a gdy ki mleka, 3 dag drożdży, 10 dag masła, zbyt gęsta, dodać 1-2 łyżki gorącej wody. ostygnie, obsypać cukrem pudrem wymie- 3-4 jajka, 5 łyżek cukru, 20 dag mielonych Część polewy rozsmarować na upieczo- szanym z cukrem waniliowym. orzechów włoskich (migdałów lub pista- nym cieście, rozłożyć rozdrobnione baka- cji), tłuszcz i mąka ziemniaczana do wy- lie i polać pozostałą polewą. Udekorować Serowiec z ziemniakami smarowania i oprószenia formy. mazurek obranymi migdałami. 80 dag półtłustego sera, 25 dag syp- Mąkę przesiać do miski, dodać pokruszo- kich ziemniaków, 6 jaj, 3/4 kostki masła, ne drożdże, letnie mleko i dwie łyżki cu- Wielkanocny sernik migdałowy z brzo- 1 i 3/4 szklanki cukru, skórka otarta z 1 cy- kru, lekko przemieszać i odstawić w cie- skwiniami tryny (względnie olejek cytrynowy), pół płe miejsce na 20 min. Następnie dodać do 30 dag mąki tortowej, 10 dag cukru pu- szklanki rodzynek, 1 łyżka posiekanej sma- zaczynu rozbełtane z pozostałym cukrem dru, 2 żółtka, 1 całe jajko, 1 kostka masła, żonej skórki pomarańczowej, 1 łyżka bułki jajka oraz rozpuszczone letnie masło. Za- 5 dag zmielonych migdałów, 1 łyżeczka tartej przesianej (z bagietki, kajzerki), ma- gnieść gładkie ciasto (można też składni- proszku do pieczenia. sło i tarta bułka lub mąka ziemniaczana do ki wymieszać mikserem na wolnych ob- Masa serowa: 1 kg sera twarogowego tłu- oprószenia tortownicy. rotach). Następnie ciasto przykryć lnianą stego, 10 jaj, 30 dag cukru, 5 dag masła, Tortownicę o średnicy 29 cm wysmarować ściereczką i odstawić w ciepłe miejsce na 1 puszka brzoskwiń, 1 budyń waniliowy lub masłem i oprószyć mąką ziemniaczaną lub około 30 min. do wyrośnięcia. Podrośnięte śmietankowy, 1 cukier waniliowy. bułką tartą. Obrane ziemniaki ugotować ciasto podzielić na dwie części, do jednej Z podanych wyżej składników zagnieść w lekko osolonej wodzie, odcedzić, do- dodać mielone orzechy i dokładnie wyro- ciasto i odstawić na 1 godz. do lodówki. kładnie odparować i ostudzić. Ser i ziem- bić. Z obu części ciasta uformować dwa Podzielić ciasto na pół. Połowę rozwałko- niaki zemleć w maszynce z gęstym sit- wałki, które należy skręcić, tworząc war- wać i przełożyć do formy, wstawić do pie- kiem. Masło utrzeć (zmiksować) z cukrem kocz. Przełożyć do wysmarowanej i opró- karnika nagrzanego do 200 °C i piec aż do i żółtkami na puszystą masę. Białka ubić szonej mąką ziemniaczaną formy na bab- zrumienienia. na sztywną pianę. Do masy serowej dodać kę z kominkiem i odstawić do ponowne- Przygotować masę serową. Zmielony ser wszystkie składniki, wymieszać delikatnie go podrośnięcia ciasta na około 15-20 min. utrzeć z cukrem, 3 jajkami i cukrem wa- z pianą z białek. Ciasto wyłożyć do tor- Wstawić do piekarnika nagrzanego do 180 niliowym. W dalszym ciągu ucierając townicy i wstawić do piekarnika nagrzane- °C i piec około 50 min. Upieczoną babkę (można miksować) dodawać po 1 żółtku, go do 180 °C, piec ok. 40 min. Sprawdzić zostawić na chwilę w piekarniku, po tym następnie dodać rozpuszczone masło i bu- patyczkiem, czy środek sernika jest suchy. czasie wyjąć z formy i polukrować lub po- dyń, a na końcu pianę ubitą na sztywno Gotowe ciasto wyjąć z piekarnika, ostu- smarować polewą czekoladową. z 7 białek. Masę serową delikatnie wy- dzić. Można posmarować lukrem lub po- mieszać z pianą i pokrojonymi (uprzednio lewą czekoladową albo oprószyć cukrem Mazurek z bakaliami z czekoladową po- odsączonymi) w kostkę brzoskwiniami. pudrem. lewą Z pozostałego ciasta, cienko rozwałkowa- Ten sernik zawsze się udaje i utrzymuje 30 dag mąki krupczatki, 10 dag mąki nego, pokroić paski, z których ułożyć krat- wilgotną świeżość. pszennej tortowej, 12 dag cukru pudru, kę. Sernik piec ok. 50 min. w temperatu- 3 jajka, 1 łyżeczka proszku do pieczenia, rze 200 °C. Ostudzić i oprószyć cukrem Babka na maślance, z migdałami 1 kostka masła, olejek migdałowy oraz 15 pudrem i posypać migdałami w płatkach. 1 i 1/3 szklanki mąki pszennej, pół szklan- szt. suszonych moreli, pół szklanki suszo- ki cukru, 1 opakowanie cukru waniliowego, nej żurawiny, 5 szt. suszonych śliwek (wę- Mazurek drożdżowy na bogato 3/4 kostki masła, 5 dag zmielonych mig- gierka kalifornijska), pół szklanki posieka- 2 szklanki mąki tortowej, pół szklanki mle- dałów, pół szklanki maślanki, 1 łyżeczka nych orzechów włoskich, 10 dag migdałów, ka, 7 dag drożdży, 3 jajka, pół kostki ma- proszku do pieczenia, szczypta soli, lukier 1 kieliszek amaretto. sła, 3 łyżki cukru, otarta skórka z 1 cytry- i płatki migdałowe do dekoracji. Polewa czekoladowa: pół kostki masła, ny, szczypta soli, 1 szklanka rodzynek, po Przygotować formę do babki, wysma- 2 łyżki ciemnego kakao, 4 łyżki wody, 4 łyż- pół szklanki suszonych pokrojonych moreli, rować masłem i posypać bułką tartą lub ki cukru. śliwek, żurawiny, 1 szklanka posiekanych mąką ziemniaczaną. Masło rozpuścić, cu- Mąkę krupczatkę wymieszać z mąką tor- orzechów włoskich lub laskowych, cukier kier wymieszać z żółtkami, mąkę wymie- tową i proszkiem do pieczenia. Schłodzo- waniliowy, cukier puder do posypania, szać z proszkiem do pieczenia i zmielo- ne masło zetrzeć do mąki na tarce o du- 1 jajko do posmarowania, 5 dag migdałów nymi migdałami. Do mąki dodać maślan- Nr 3 (222) - Marzec 2014 19

kę, masło, żółtka z cukrem, szczyptą soli mienienia. Budyń i mąkę ziemniaczaną i wszystkie składniki utrzeć w makutrze Sernik gotowany na pieczonym biszkop- wymieszać z mlekiem i odstawić. Masło lub zmiksować. Dodać ubite na sztywno cie lub gotowych biszkoptach, lub na ko- roztopić na małym ogniu, dodać pozosta- białka i delikatnie ciasto wymieszać. Prze- kosowym spodzie łe składniki masy serowej i podgrzewać, łożyć do przygotowanej formy na bab- Masa serowa: 1 kg trzykrotnie zmielone- mieszając do uzyskania jednolitej masy. kę. Wstawić do piekarnika nagrzanego do go sera, 1 kostka masła, 5 jaj, 2 szklanki Mleko wymieszane z budyniem i mąka 180 °C i piec około pół godz. Sprawdzić cukru pudru, 1 opakowanie budyniu śmie- ziemniaczaną wlać do masy serowej i cały patyczkiem czy środek ciasta jest suchy. tankowego, 2-3 łyżki mąki ziemniaczanej, czas mieszając podgrzewać prawie do za- Wyjąć z piekarnika, wyłożyć z formy do 5 łyżek zimnego mleka, aromat według gotowania aż zgęstnieje. Gorącą masę góry dnem. Polać lukrem cytrynowym lub upodobania wlać do przygotowanej tortownicy (z bisz- o smaku migdałowym i posypać płatkami Przygotować biszkopt lub biszkopty. koptem (biszkoptami) lub spodem koko- migdałowymi. sowym) i odstawić do całkowitego osty- Lukier cytrynowy – 4 kopiate łyżki cukru Kokosowy spód pod gotowany sernik gnięcia. Tak przygotowany sernik można pudru, 2-3 łyżki wrzącej wody i sok z cy- Pół kostki masła, 1/4 szklanki cukru, 20 zalać tężejącą galaretką, polukrować lub tryny. dag wiórków kokosowych, 2 jajka. posmarować polewą czekoladową i posy- Lukier migdałowy – 4 łyżki cukru pudru, Tortownicę wysmarować tłuszczem, po- pać wiórkami kokosowymi. 2-3 łyżki wrzącej wody, 1 łyżka likieru sypać mąką ziemniaczaną. Masło roztopić, amaretto lub olejek migdałowy. cukier wymieszać z jajkami, dodać wiórka Opr. Janina Olszowy Wszystkie składniki wymieszać (jeżeli lu- kokosowe, wymieszać i wylać na dno tor- kier jest za gęsty, dodać wody, jeżeli za townicy. Wstawić do piekarnika nagrzane- rzadki – cukru) i polać lukrem babkę. go do 200 °C i piec ok. 15 minut do zru-

Historia O rodaku z Nowego Dzikowca! W moich badaniach genealogicznych nad dziejami i rodami byłych kolonistów z Nowego Dzikowca (Wildenthal) natknąłem się na nazwisko Wyrzykowski. Jeden z tej rodziny na początku XIX w. – zapewne za zarobione pieniądze jako rzemieślnik (fachowiec) przy budowie budynków dworskich i kościoła w Dzikowcu – wykupił łan pola dworskiego już u władz austriackich w Nisku (królewszczyzny), gdyż dawna siedziba w Sandomierzu po 1815 r. weszła w skład zaboru rosyjskiego. Tutaj się osiedliła i zapuściła swoje „korzenie” rodzina Wyrzykowskich.

Przy zbieraniu informacji o kolbu- 1889 r. w Dzikowcu, powiat Kolbuszo- szowskich legionistach nawiązałem in- wa. W latach 1901 – 1908 był uczniem ternetowy kontakt z Panią Małgorzatą Cesarsko-Królewskiego I Gimnazjum Marian Piórek Wyrzykowską, która tak napisała: w Rzeszowie. Egzamin maturalny zdał Miło mi przeczytać artykuł o legio- 2 czerwca 1908 r. Po uzyskaniu świa- nistach z powiatu kolbuszowskiego. Mój dectwa dojrzałości podjął studia w Ce- nowany na Węgrzech. Po wojnie, zde- Dziadek, Jan Wyrzykowski, pochodził sarsko-Królewskiej Akademii Rolniczej mobilizowany stopniu podporucznika, z Dzikowca i był legionistą. Został in- w Wiedniu. W latach 1912 – 1914 nale- podjął pracę w administracji rolniczej. ternowany na Węgrzech. Pracował jako żał do drużyn sokolich. 1 września 1914 W Brodnicy zatrudniony został w Urzę- komisarz ziemski w Grudziądzu na Po- r. wstąpił ochotniczo do Legionów Pol- dzie Ziemskim w charakterze komisa- morzu. Brał udział w Kampanii Wrze- skich. Służył jako szeregowiec w od- rza. W 1930 r. przeniesiony został do śniowej, w bitwie pod Bzurą. Następ- dziale sztabowym 2 Pułku Piechoty, a od Okręgowego Urzędu Ziemskiego w Gru- nie dostał się do Oflagu w Arsnwalden czerwca 1915 r. – w II Batalionie 4 Puł- dziądzu, gdzie pracował na stanowisku (Choszczno), a później do Oflagu w Bor- ku Piechoty. Awansował do stopnia plu- asesora aż do przejścia na emeryturę ne Sulinowo. Dziadek zmarł 31.12.1945 r. tonowego. W 1917 r. (23.04. – 26.05) w 1932 r. 9 X 1933 r. decyzją Prezydenta i jest pochowany na cmentarzu w Brod- uczęszczał na kurs oficerów taborowych. RP został odznaczony „za pracę w dzie- nicy. Dziadek Jan skończył liceum kla- Rozkazem Dowództwa Polskiego Kor- le odzyskania niepodległości” Krzyżem syczne w Rzeszowie, a następnie studia pusu Posiłkowego z 14 września 1917 Niepodległości. 31 sierpnia 1919 r. zo- rolnicze w Wiedniu. Studiował również r. mianowany został zastępcą dowódcy stał zmobilizowany i otrzymał przydział w Uniwersytecie Jagiellońskim (Wydział taborów w 4 Pułku Piechoty. Służył na- wojenny na stanowisko dowódcy kolum- Polityczno-Prawny). Dziadek Jan Wy- stępnie w 4 oddziale uzupełnień w tym ny taborów nr 862. Brał czynny udział rzykowski posiada kilka odznaczeń i dy- Korpusie aż do jego rozwiązania 16 lu- w wojnie w 1919 r.”. plomów za walkę o odzyskanie niepodle- tego 1918 r. Podczas działań wojennych Mój pradziadek był spokrewniony, głości przez Polskę od Marszałka Józefa brał czynny udział w licznych bitwach ale z rodziną austriacką (koloniści nie- Piłsudskiego. Pozdrawiam Pana i życzę i potyczkach, m.in. pod Sołotwiną, Nad- mieccy). Prababcia nazywała się z domu miłych oraz spokojnych Świąt. wórną, Mołotkowem, Zieloną, Pasiecz- Margaret Harsche. Dziadek Jan ożenił ną, Majdanem Borzechowskim, Bratni- się w Brodnicy z Ireną Urszulą z Ro- Biogram kiem, Hulewiczami, Nową Rudą, Sipo- mockich Szczawińską, herbu Prawdzic. „Jan Wyrzykowski by synem rolnika wiczami. Był dwukrotnie ranny. Został Babcia Irena posiadała majątek ziem- Adama i Zofii z d. Ozga, ur. 18 stycznia później – od 16 lutego 1918 r. – inter- ski Ostrów, koło Księtego. Majątek ten 20 Nr 3 (222) - Marzec 2014

dostała od swojej Mamy Kazimiery, któ- rej Rodzina posiadała ogromny majątek ziemski Księte. Informacja na ten temat jest zawarta w Internecie. Musiałabym zasięgnąć informacji w księgach ko- ścielnych, czy rodzina mieszkała cały czas w Dzikowcu, czy też migrowała z te- renów lwowskich lub innych. Mam kontakt z Rodziną Wyrzykow- skich z całego świata, która mianuje się herbem Ślepowron, Lubicz. Wyrzykow- scy jest to nazwisko szlacheckie. Jestem z wykształcenia historykiem, archiwistą i interesuję się również genealogią oraz heraldyką. Poznałam w Gdańsku też kil- ka rodzin Wyrzykowskich, ale z innych regionów Polski. Jest bardzo dużo publi- kacji na ten temat rodzimych historyków i heraldyków. Mój chrzestny również pochodził z rodziny austriackiej o nazwisku Straub. Kuzynka Dziadka Jana, Zofia, mieszka w New York. Posiadam metrykę Dziad- ka Jana i występują tam cenne zapiski dla historyka, ale dalszej linii genealo- gicznej nie posiadam, więc trudno mi stwierdzić, jakie jeszcze osoby pochodzą z mojej Rodziny. Ze strony Babci Ireny Szczawińskiej posiadam całe drzewo ge- nealogiczne herbu Prawdzic i Ślepow- ron. Mam nadzieję, że uda się ustalić całą historię mojego rodu. Dziadek Jan był bardzo mądrym, szlachetnym, skromnym i uczciwym człowiekiem o wysokim morale. Będąc w Oflagu wspierał psychicznie swoich oficerów, którzy chcieli rzucać się na druty podłączone pod prąd. Nie wytrzy- Krzyż Niepodległości. „za pracę w dziele odzyskania niepodległości” mywali psychicznie niewoli. Dziadek Jan zajmował się repoloni- zacją Pomorza. Zgodnie z polityką Mar- majątku ziemskiego (za dużo hektarów). się na zabawie studenckiej we Wrocła- szałka Józefa Piłsudskiego wysiedlano Wiem od Taty, że został zaszczepiony wiu i piastowali kierownicze stanowiska, niemieckich rolników z Pomorza i prze- przez Szwedzki Czerwony Krzyż przeciw chociaż zawsze byli bezpartyjni. Mama kazywano ziemię polskim rolnikom. Za tyfusowi, a miał prawdopodobnie choro- całe szczęście żyje, ale bardzo przeżyli- tę działalność miał zginąć w Krwawej bę nowotworową, więc organizm już nie śmy śmierć Taty, który chorował na no- Niedzieli w Bydgoszczy, ale na Dworcu wytrzymał. Dziadek dostawał żołd od wotwór prostaty.” w Toruniu zauważył Dziadka Jana nie- Niemców. Był tłumaczem, gdyż dosko- Po 1944 r. moja rodzina (Piórek) miecki nauczyciel, któremu Dziadek po- nale znał niemiecki (studia w Wiedniu). mieszkała w Nowym Dzikowcu w są- magał załatwiać pewne sprawy przed Uczył swoich oficerów w wojsku - nie- siedztwie rodziny Straubów, wcześniej wojną, i uratował Dziadkowi życie. Te mieckiego. Wiem, że mało co nie zginął rodzina o nazwisku Harsche. Przypomi- informacje posiadam z opowieści moje- w Oflagu, kiedy wyzwalano Oflag. Dzia- nam sobie z lat dziecięcych jak najstarsi go Taty, ŚP. Stanisława Wyrzykowskiego dek się nagle schylił i uniknął śmierci od mieszkańcy mówili o Janie Wyrzykow- (lekarza weterynarii), oraz Siostry Taty, strzału. skim, który się wykształcił na UJ w Kra- Janiny Meyer, z domu Wyrzykowskiej. Drugi mój Dziadek, Stanisław Go- kowie, zajmował wysokie stanowiska Dziadek nie był pewien, czy zostanie po- net z Krosna, walczył pod Monte Cassi- pracując przed wybuchem drugiej wojny traktowany jak polityczny więzień, czy no. Był deportowany na Syberię. Babcia światowej na Pomorzu. też oficer. Ludwika z Ruckich Gonet działała w Ar- Marian Piórek mii Krajowej i była bardzo wszechstron- Ciocia Janina Meyer pisze pamiętnik nie wykształconą nauczycielką. W czasie na temat wspomnień wojennych. Wiem, wojny uratowała całą wieś przed pacy- że Dziadek po powrocie z wojny, w lutym fikacją. Mieszkali wówczas w Olesku 1945 r., był bardzo schorowany i zmarł koło Lwowa. Mama moja, Anna Wyrzy- w Brodnicy 31.XII.1945 r. Bardzo ciężko kowska z domu Gonet, jest mgr ekonomii się rozchorował, tym bardziej dowiadu- i ukończyła studia w Akademii Ekono- jąc się o zagrabieniu przez komunistów micznej we Wrocławiu. Rodzice poznali Nr 3 (222) - Marzec 2014 21 Nazwy lipnickiego lasu

Na północ od Lipnicy rozciąga się powierzchnia to 44 ary. Drugi był znacz- duży kompleks leśny, który w dawnych do- nie większy, gdyż zajmował obszar 1,81 ha kumentach różnie był określany. Nazywano i znajdował się w pododdziale nr 39. Wy- go puszczą, lasem, borem. Stary trakt droż- mienione są również dwa ługi o nazwie ny, biegnący do Przyszowa, dzielił go na Głęboczek. Jeden z nich był bardzo nie- dwie części. Ta położona na zachód od tego wielki, gdyż jego obszar to tylko 10 arów. traktu nosiła nazwę Mazowieckiego Boru. Drugi był prawie dwa razy większy, obej- Ma ona bardzo dawną metrykę. Można do- mował teren 18 arów. Niewielki był także mniemywać, że jest pozostałością szesna- ług o nazwie Sabów, bo jego powierzchnia stowiecznego mazurskiego osadnictwa na nieznacznie przekraczała 1,5 ha. Ale już tym terenie. Nie są jednak znane dokumen- kolejne ługi, odnotowane w dokumentach Wojciech Mroczka ty, które mogłyby jednoznacznie potwier- z 1932 r., były dość znacznych rozmiarów. dzić taką tezę. Ale na pewno wiemy, że już Ług o nazwie Zielona Smuga rozpościerał w XVIII w. ta część lipnickiego lasu tak się na powierzchni 6,26 ha. Jeszcze więk- co doceniły ówczesne władze nadleśnictwa właśnie była nazywana, bo świadczą o tym szy był ten określany nazwą Studzieniec, Kolbuszowa z nadleśniczym Władysławem zapisy z 1787 r., zamieszczone w Metry- który zajmował obszar 8,1774 ha. Orlewskim na czele - pani Celina Dudzik ce Józefińskiej, która jest przechowywa- Znacznie większe rozmiary miał tzw. została odznaczona Srebrnym Krzyżem Za- na w Centralnym Państwowym Historycz- Buczek, położony na południowy wschód sługi. nym Archiwum Ukrainy we Lwowie. Dru- od leśnictwa. Opisuje go w swoich wspo- Najwięcej tych bagiennych terenów ga część omawianego lasu, położona na mnieniach Bogusława z Łobaszewskich, było we wschodniej i południowo-wschod- wschód od drogi biegnącej do Przyszowa, żona leśniczego, inż. Jerzego Ilgnera, który niej części lipnickiego lasu. Potwierdza to nosiła nazwę Sojów Bór i została również w latach 1940-1942 i 1944-1945 zarządzał również opis dotyczący mapy Miega z lat odnotowana w Metryce Józefińskiej. Na- lipnickim lasem. Tereny Buczka w tym 1779-1782, gdzie odnotowano, że las od zwy Mazowiecki i Sojów Bór bardzo długo trudnym wojennym czasie były dla niej Kopci w kierunku Lipnicy ma mocne piasz- były w użyciu. Są wymienione nie tylko na miejscem, do którego odbywała spacery czyste podłoże, ale ten w pobliżu Woli Ra- dziewiętnastowiecznych mapach katastral- wraz ze swym małym synkiem. Tak o tych niżowskiej ma wiele zabagnionych miejsc. nych, ale i na planach urządzania lasu po- swoich leśnych wędrówkach pisze: „W le- Tereny lipnickiego lasu to nie tylko chodzących z XX w. Dzisiaj niewielu jest cie chodziliśmy głęboko w las, leśnymi bagna i moczary. Nie brakowało również takich co o nich pamięta. Znają je tylko ci, dróżkami. Były tam moczary, a na wiosnę niewielkich wzniesień. Nic więc dziwne- którzy interesują się historią naszego regio- tworzyły się małe stawy, na których siada- go, że niektóre jego nazwy to podkreśla- nu i niektórzy leśnicy. ły przelotne dzikie kaczki. Teren moczarów ją. Te pagórkowate tereny zostały okre- Bardzo starą metrykę ma również ko- nazywał się „Buczek”. Stała tam ambona ślone takimi nazwami jak: Góry Podwol- lejna nazwa związana z lipnickim lasem. myśliwska, wtedy już nie używana. Lubi- skie, Wronie Góry, Górki Ziółkowskiego, Otóż przy opisie granic wsi Lipnica, spo- łam wdrapać się na nią i patrzeć na rozle- Majorowe Góry, Piecowa Górka, Wielkie rządzonym w 1787 r., mamy odnotowany głe łąki i trzęsawiska. W ogóle wszędzie Góry, Wzniesienie, Wydmy. Są to na ogół las o nazwie Wronie Góry. Opisując granicę było pięknie.” Teren Buczka już 1932 r. był piaszczyste wzgórza, na których dominu- między wsiami Wola Raniżowska i Lipnica planowany do odwodnienia i zasadzenia ją drzewostany sosnowe. Nazwa Piecowa zapisano, że linia graniczna dochodziła do na nim lasu. Zamierzeń tych nie udało się Górka wskazuje na to, że w tej części lasu lasu zwanego Sojów Bór i z kolei na pół- jednak jeszcze przez wiele lat zrealizować. zapewne kiedyś były piece, w których wy- noc od lasu zwanego Wronie Góry zmienia- Z zasadzeniem lasu na Buczku poradziła palano węgiel drzewny, produkowano smo- ła kierunek na zachodni. Nazwa ta, mimo sobie dopiero pani Celina Dudzik, która łę i dziegieć. Przemawia za tym i to, że są- upływu kolejnych wieków, zachowała się funkcję leśniczego leśnictwa Lipnica pełni- siadujący z tym miejscem las był nazywany do dzisiejszych czasów i jest nadal w po- ła w latach 1954- 1989. Zasadzenie lasu na Baraczyskiem, co by wskazywało, że były wszechnym użyciu. Znana jest wielu miesz- Buczku było wtedy nie lada osiągnięciem, tam jakieś prymitywne budowle, zwane ba- kańcom Lipnicy, jak również tym zamiesz- kałych w okolicznych wioskach. W dawnym lipnickim borze nie bra- kowało miejsc trudnych do przejścia, peł- nych trzęsawisk, bagien, mokradeł, zaro- słych różnego rodzaju roślinnością. Tereny takie pospolicie zwane były ługami. Wiele takich bagiennych części lipnickiego boru ma swoje nazwy. Oto wykaz tych leśnych mokradeł zwanych ługami: Biały Ług, Bu- czek, Głęboczek, Kępiacz, Sabów Ług, Studzieniec, Szeroki Ług, Zielona Smuga. Dzięki opisom lipnickiego lasu, pochodzą- cym z 1932 r., wiemy jaki obszar zajmowa- ły niektóre z tych ługów. Wymienione są dwa ługi o nazwie Kępiacz. Ten mniejszy z nich, według ówczesnego podziału lasu, Droga przez lipnicki las w kierunku Majdanu Królewskiego znajdował się w pododdziale nr 35, a jego 22 Nr 3 (222) - Marzec 2014 rakami, gdzie przebywali robotnicy zajmu- logia jest różnie tłumaczona. Piskornice to lesie począwszy od lat 40. XIX w. aż do jący się tymi przemysłami leśnymi. Rów- dawny ług, a więc teren podmokły, gdzie czasów I wojny światowej, potwierdzają nież kolejne nazwy części lipnickiego lasu nie brakowało wodnych mulistych stawów, jednoznacznie mapy katastralne z XIX w., takie jak: Ceberkówka, Piece, Szałas za w których było mnóstwo ryb zwanych pi- zapisy w aktach metrykalnych oraz zacho- tym przemawiają. O tym, że w lipnickim skorzami. Z upływem kolejnych stuleci wane arkusze posiadłości gruntowej Jana lesie funkcjonowały kiedyś przemysły le- teren ten przestał być ługiem, a wyrósł na Paska Błotnickiego. Jeszcze w 1908 r. pola śne, świadczą nie tylko nazwy poszczegól- nim sosnowy bór; służył też jako pastwisko. uprawne tego folwarku to ponad 77 ha, nych jego części, ale przede wszystkim za- Jego nazwa przypomina jednak o wcze- było również ponad 20 ha łąk i 60 ha pa- pisy w lustracjach z czasów I Rzeczypospo- śniejszych uwarunkowaniach przyrodni- stwisk. Ale w 1919 r. ról było już tylko oko- litej. W lustracji w 1744 r. odnotowano, że czych jakie tu panowały. Również nazwa ło 14 ha, łąk niecałe 6 ha, a pastwisk 25 ha. w lasach należących do Lipnicy mieszkali Brzycholina przemawia za tym, że nada- Na dawnych folwarcznych rolach, łąkach, ci, którzy zajmowali się produkcją mazi, no ją obszarowi, gdzie grunt był podmokły. pastwiskach zasadzono las. Ci co pamię- dziegciu, wypalaniem węgla. Byli oni okre- Bawolina to dzisiaj las, ale kiedyś były tu tali, gdzie kiedyś były łany żyta, nazywali ślani wówczas mianem Kopeć. Oddawali również pola i pastwiska, gdzie wypasano wyrosły tam las Żytniskami, a teren, gdzie do lipnickiego dworu 20 garnców dziegciu bydło, w tym i woły. Trudno udzielić jed- dawniej wysiewano rzepę, nazywano Rze- i płacili łącznie 253 zł i 16 gr. tak zwane- noznacznej odpowiedzi na pytanie - dla- piskami. Dziś w zasadzie nazw tych nikt już go piecowego. Tak więc nazwy lasu: Piece, czego uroczysko znajdujące się w połu- nie używa, ale jeszcze nie tak dawno posłu- Piecowa Górka, Cebrkówka, Baraczyska, dniowo wschodniej części lipnickiego lasu giwali się nimi starzy mieszkańcy Lipnicy, Szałas to echa dawnej działalności lipnic- nazwano Mogiły? Nie wiemy także, kto, Kopci, Wilczej Woli. kich maziarzy, smolarzy, węglarzy. kiedy i z jakiego powodu nazwał kolejne Siedziba leśnictwa Lipnica była okre- Lipnicki las nie był wolny od poża- uroczyska Stomorgi i Oborzysko. Można ślana nazwą Wątok. Kiedy w 1833 r. Józef rów. Dawniej zdarzały się dużo częściej twierdzić, że Mogiły to prastare miejsce Błotnicki zakupił od austriackiego skarbu niż obecnie. Potwierdzają to między inny- pochówku, Oborzysko to teren po dawnych lipnickie lasy i na Wątoku pobudował fol- mi zapisy pochodzące z 1932 r. Znajdziemy oborach, a Stomorgi to obszar lasu o po- wark, zadbał i o to, by od swojego imienia w nich informacje, że kilka miejsc w lipnic- wierzchni 100 mórg. Ale czy takie uprosz- nadać mu nazwę Józefów. Nadal jednak kim lesie było wówczas określone nazwą czone odpowiedzi mają jakikolwiek sens. okoliczna ludność posługiwała się dawną Spalenisko. Niektóre z tych spalenisk były Chyba nie. Być może kiedyś doczekamy się nazwą Wątok, ale w dokumentach tworzo- dość znacznych rozmiarów, bo obejmowa- wszechstronnego, naukowego wyjaśnienia nych tak przez administrację państwową, ły obszar kilkunastu hektarów. Tylko jedno pochodzenia tych nazw. jak i kościelną, odnotowywano nazwę Józe- z nich utrwaliło się na stałe w nazwie lasu. Przez kilka dziesięcioleci XX w. pew- fów. Czasami możemy tylko spotkać zapisy Nazwą „Spalone” było przez niektórych ne części lipnickiego lasu były określa- wymieniające obydwie nazwy: Józefów vel nazywane uroczysko położone na wschód ne również takimi nazwami jak Żytniska Wątok. od lasu zwanego Wronie Góry. oraz Rzepiska. Skąd te nazwy? Były one Inne nazwy poszczególnych części lip- śladami po dawnym folwarku, którego za- nickiego lasu to: Bawolina, Brzycholina, budowania znajdowały się tam, gdzie dzi- Mogiły, Oborzysko, Piskornice, Stomorgi. siaj jest siedziba leśnictwa Lipnica. A to, Są to dość tajemnicze nazwy i ich etymo- że taki folwark funkcjonował w lipnickim Wota dały Stefanię Choć twierdzenie, iż wszystko na tym świecie ma swoją historię, jest truizmem, miło przekonać się, że wciąż działa. Na przykład w Widełce…

Obok wiaduktu kolejowego wznosi datorem i kapliczki, i krzyża. Kiedy bez- się murowana, obszerna kapliczka przy- skutecznie wyczekiwał narodzin dziecka, drożna. Natomiast za ogrodzeniem domu, postanowił poprosić Boga o łaskę rodzi- położonego w bliskim sąsiedztwie fry- cielstwa dla siebie i swojej żony: wzniósł muśnie zaprojektowanego nowego przy- najpierw budowlę przy drodze, niewiele stanku PKP, stoi osadzony na kamiennym później ustawił na własnym gruncie, przed postumencie krzyż. Z pozoru nic w tych domem, drugie wotum, osadzone na bryle obiektach nadzwyczajnego: kapliczkę za- granitu. liczyć można do polskiej klasyki – mało Ziszczenia marzeń nie wypatrywał to w kraju takich przydrożnych sakraliów? długo: wkrótce po poświęceniu obydwu – krzyż natomiast znakomicie wpisuje się budowli żona obwieściła mu radosną no- w lasowiacką tradycję. Kawał granitu, po- winę, a po odpowiednim czasie doczekał zostawionego przez lodowiec, z grubsza się córki, ochrzczonej następnie Stefania. obrobiony, i potraktowany jako postument Czy wieś uznała jej narodziny za cud – nie dla żeliwnego symbolu męki Chrystusa. wiadomo. Wiadomo tyle, że fundator do Jeśli jednak zainteresować się do- końca życia wierzył, iż powiększenie ro- głębniej, obie budowle mają coś wspólne- dziny zawdzięcza wotom, na jakie się wy- go, i to coś zawiera romantyczny ładunek. kosztował… Wiele zdradza napis na okrągłej tabliczce, umieszczonej na krzyżu: widnieje tam na- (wald) zwisko Kazimierza Buczka oraz data 1873. Krzyż wotywny. Fot. autor. Ów mieszkaniec Widełki był bowiem fun- Nr 3 (222) - Marzec 2014 23 WIELKANOCNE TRADYCJE I ZWYCZAJE MIESZKAŃCÓW DOMATKOWA

Wielkanoc jest najważniejszym i najbardziej radosnym świętem wszystkich Chrześcijan, obchodzonym na pamiątkę Zmartwychwstania Jezusa. To święta, w czasie których „puka” On do każdego z nas, niosąc radość dla duszy i sumienia. Czasem, nie bezpodstawnie, nazywa się je wiosennymi, gdyż od zawsze kojarzą się z nowym życiem, radością i nadzieją.

Najważniejszym wydarzeniem tych ścioła gospodarz obchodził chałupę i ude- wielu innych czynności. świąt jest Triduum Paschalne, którego rzał palmą w każdy węgieł, aby w ten spo- W kościołach przygotowywano ciem- istotą jest celebracja męki, śmierci i zmar- sób zapewnić domowi spokój i dobrobyt. nicę i przystrajano grób Chrystusa. Nato- twychwstania Chrystusa. Po wniesieniu palmy do izby, bazie wy- miast w domach w tym dniu gospodynie Święta Wielkanocne skierowane są skubywano i połykano. Ta poświęcona ku- piekły w dawnych czasach bułki, kołacze, w stronę duchową człowieka, nawiązują leczka, w dawnych wierzeniach ludu pusz- baby, a w obecnych czasach pieką mazur- do dawnych wierzeń i zwyczajów kształ- czańskiego, chroniła przed bólem gardła. ki, serniki, paschy i babki. towanych przez wieki. Przesycone są za- W czasie burzy, ustawiona koło komina, Dawniej baby miały kształt zwoju tu- dumą nad wartością życia i jego celem. miała bronić dom przed piorunem. A kie- reckiego i były wypiekane do „święconki” Z Wielkanocą związane są liczne, niezwy- dy bydło wyganiano po raz pierwszy po na Wielkanoc. Zaprawiano je szafranem kle barwne zwyczaje i obrzędy religijne zimie na pastwisko, każdą krowę uderzano i pieczono w formach glinianych lub garn- i ludowe. palmą po grzbiecie. Niektórzy gospodarze kach. Obecnie świąteczne babki pieczemy W kulturze polskiej szczególne miej- okadzali chore zwierzęta palmami. w okrągłych foremkach blaszanych. sce zajmują dwa okresy liturgiczne zwią- Niedziela Palmowa, zwana Kwietną W Wielkim Tygodniu odbywało się zane ze Świętami Wielkanocnymi. Są to lub Wierzbną, zapowiadała, że już niedłu- malowanie jaj. Dawniej stosowano barw- Wielki Post i Okres Wielkanocny. go nadejdzie Wielkanoc. W czasie Wiel- niki naturalne: brąz dawały łupiny cebuli, Wielki 40 dniowy Post rozpoczyna kiego Tygodnia, a szczególnie Triduum niebieski kwiaty bratka i bławatka, zielony Środa Popielcowa, która jest wstępem do Paschalnego, Kościół wyrażał smutek z młodego żyta, czerwony - robaczki zwa- Świąt Wielkiej Nocy i oznacza ilość dni, z męczeńskiej śmierci Jezusa. W tym cza- ne czerwcami, różowy – buraki. Obecnie w których Pan Jezus przebywał na pustyni sie obowiązywała specjalna liturgia. do kolorowania jaj wykorzystuje się coraz kuszony przez diabła. Środa Popielcowa Zwyczaje, tradycje i obrzędy tego częściej barwniki syntetyczne. jest pierwszym dniem Wielkiego Postu. okresu były i są wyjątkowe. W dawnych W Wielki Piątek nie celebruje się Mieszkańcy Domatkowa uczestniczą czasach w Wielki Tydzień mieszkańcy mszy świętej. Wierni uczestniczą w ad- w tym dniu w kościelnym obrzędzie po- Domatkowa i przyległych wiosek dużo oracji Krzyża, modląc się i przeprasza- sypywania głów popiołem, gdzie ka- czasu poświęcali na porządki przedświą- jąc ukrzyżowanego Jezusa za popełnione płan mówi nad każdym: „Prochem jesteś teczne, takie jak: bielenie chałup, sprząta- grzechy. Na klęczkach całują jego przebity i w proch się obrócisz.” nie obejścia wokół budynków, tak miesz- bok, ręce i nogi. Niegdyś w Wielkim Poście zacho- kalnych, jak i gospodarczych. Jeździli na W Wielką Sobotę w kościele panuje wywano szczególne umiarkowanie w je- jarmarki przedświąteczne do Kolbuszo- cisza. Odbywa się święcenie ognia, wody dzeniu i piciu. Jedzono trzy razy dziennie, wej, Sędziszowa, gdzie kupowano kołatki i pokarmów. Pokarmy święci się w ko- a tylko raz do syta. Pokarmem były ziem- dla chłopców, baranki, gwiżdżące kogutki szyczku z wikliny, do którego wkłada się niaki, żur kiszony w glinianych garnkach, oraz robione kwiaty z bibuły do strojenia po troszkę tych potraw, które będą znaj- kasza jaglana beż żadnego tłuszczu, hrecz- obrazów. dowały się na Wielkanocnym stole. Są to: ka, serwatka, kapusta, śledzie oraz chleb. W Wielką Środę używano w koście- jaja, sól, chleb, wędliny, ser, chrzan, bab- W czasie Wielkiego Postu osoby starsze le klekotek i kołatek, które przetrwały do ka świąteczna. Koszyczek ze święcon- jadły w piątki raz dziennie, a noszone chwili obecnej. Palono ogniska - zazwy- ką przykrywano białą, ręcznie haftowana stroje, a szczególnie chustki, były koloru czaj było ich siedem, tyle ile dni ma ty- serwetką i przyozdabiano gałązkami mirtu, ciemnego1. dzień. Żarzące się głownie zanoszono do barwinka lub bukszpanu. Nie zapomina- Oto przysłowia zasłyszane od sędzi- domów i rozpalano od nich paleniska, aby no o baranku i ręcznie wykonanych pisan- wych mieszkańców Domatkowa na czas strzegły domowego ogniska. kach. Wielkiego Postu: W Wielki Czwartek nie biły dzwony Dawniej święcenie pokarmów od- Na Albina (1) rzadka mina, bo się post kościelne – rolę tą przejęły kołatki. W ten bywało się w gospodarstwach chłop- zaczyna. dzień w domach nie rozpalano ognia. skich. W Domatkowie u Stefanii i Ro- Gdy w Wielki Piątek deszcz kropi, ra- W nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki mana Świątków, a w późniejszym czasie dujcie się chłopi. Piątek, w tych dawnych czasach, dokony- w kaplicy u Marii i Wojciecha Kowalskich. Termin Świąt Wielkiej Nocy jest ru- wano oczyszczenia. Kąpano się w rzekach, W Brzezówce u Janiny i Stanisława chomy. Przypada w marcu, a niekiedy potokach, modlono się i wierzono, że Jemiołów. W Woli Domatkowskiej u Juli w kwietniu. Zależy to od pierwszej nie- w ten sposób człowiek oczyści się z grze- i Józefa Rakoczych, a później u Stefanii dzieli po pierwszej wiosennej pełni księ- chu. Mycek. Po scaleniu tych wsi i wybudowa- życa. Szczególnym dniem w swojej wymo- niu Kościoła w Domatkowie święcenie po- W Niedzielę Palmową katolicy święcą wie jest Wielki Piątek. Jest to dzień, w któ- karmów odbywa się w Kościele pw. Miło- palmy w kościele na pamiątkę tryumfalne- rym wspomina się mękę i śmierć Jezusa sierdzia Bożego w Domatkowie. go wjazdu Chrystusa do Jeruzalem. Daw- na krzyżu. Wiernych obowiązywał i obo- Do dziś przetrwał zwyczaj obchodze- niej robiono je z leszczyny, jałowca i wi- wiązuje ścisły post. Kiedyś zatrzymywano nia domu ze święconą wodą i skrapianie kliny, a obecnie z kolorowych kwiatów, zegary, zasłaniano lustra, nie czesano wło- czterech jego rogów. Miało to chronić ten suszonych zbóż i ziół. Po powrocie z ko- sów, nie rąbano drewna i nie wykonywano dom od wichrów, wody i ognia. 24 Nr 3 (222) - Marzec 2014

Ze Świętami Wielkiej Nocy związany ki. Do barszczu wkładano jajko, kiełbasę W odległych czasach kościoły, domy, jest zwyczaj pełnienia warty przy Grobie własnego wyrobu, chrzan i chleb. Skorup- chaty, podwórza ubierano drzewkami Pańskim. W kościele w Domatkowie peł- ki z jaj rozrzucano po polach, aby zboża brzozy, jesionu lub świerku. Przystraja- nią ją zuchy i harcerze ze Szkoły Podsta- dobrze rosły. no obejścia, mocowano gałązki z drzew wowej w Domatkowie i Bukowcu, straża- Poniedziałek Wielkanocny to dru- u drzwi wejściowych domu i budynków cy z OSP w Domatkowie i Bukowcu oraz gi dzień świąt, tzw. lany poniedziałek gospodarczych, zatykano za święte obrazy służba Maryjna. lub śmigus-dyngus. Powszechnym był na ścianach. Podłogi i ziemię wysypywa- Wielka Niedziela rozpoczyna się uro- wówczas zwyczaj oblewania się wodą. no tatarakami. Przejścia wykładano wstę- czystą rezurekcją. W procesji z Najświęt- Młodzież wykorzystywała wszelkie moż- gami tataraku. Ozdabiano tak również ka- szym Sakramentem idzie kapłan, który liwe środki, aby zlać wodą upatrzoną oso- pliczki i przydrożne krzyże. trzykrotnie okrąża kościół. Mszy tej tra- bę. Dawniej korzystano z cebrów, garn- W obecnych czasach dawniej kulty- dycyjnie towarzyszy bicie w dzwony, trzy ków i drewnianych szpryc (podobnych wowane zwyczaje Zielonych Świąt zani- strzały, które są wyrazem hołdu dla Chry- do strzykawek). Lano się zimną, lodowa- kają, ale rozwijają się wciąż nowe. Są bo- stusa Zmartwychwstałego. tą wodą ze studni, stawu lub koryta, któ- gatsze w liturgii kościelnej. Nowym zwy- Po mszy świętej rodzina zasiada przy re służyło do pojenia zwierząt. Złapaną czajem jest wieszanie zielonego wianusz- stole nakrytym białym obrusem do śnia- dziewczynę czy chłopca wrzucano do sta- ka wykonanego z barwinka na drzwiach dania wielkanocnego. Obyczaj dawny wu. Maria Ziółkowska pisze, że nazywa- domu oraz wystrojenie domu kwiatami i obecny nakazuje, aby na stole stawiać ba- no te wielkanocne oblewanki „igraszkami z zielonymi gałązkami. ranka i koszyczek ze święconką. Zarówno świętego Lejka”2. Dzisiaj zwyczaj wydaje u biedaków, jak i magnatów, spożywanie się „odchodzić do lamusa”. Opracowała Janina Sito na podsta- święconego zaczynano od jajka. Przed zło- Po Wielkiej Niedzieli obchodzony jest wie przygotowywanej do druku publikacji żeniem życzeń były pozdrowienia słowa- Tydzień Miłosierdzia Bożego, który w Do- własnego autorstwa, zatytułowanej „Do- mi: „Chrystus Zmartwychwstał” i odpo- matkowie kończy się odpustem parafial- matków – nasza mała ojczyzna”, 2015r. wiadano: „Prawdziwie Zmartwychwstał”. nym w kościele pw. Miłosierdzia Bożego. Po pozdrowieniach następowały życzenia. Zielone Świątki, czyli Uroczystość 1 - M. Ziółkowska, Szczodry wieczór szczodry W Domatkowie i przysiółkach podsta- Zesłania Ducha Świętego, kończy Okres dzień: obrzędy, zwyczaje, zabawy, Warszawa wowym daniem był barszcz biały, ugoto- Wielkanocny. Związana jest z ziemią, kul- 1989, s. 253. wany na wywarze z wędzonki lub szyn- tem zielonej gałęzi i płodności. 2 - M. Ziółkowska, Szczodry wieczór…, s. 49. Radziecko-fińska wojna zimowa 1939-40 roku w dokumentach i wspomnieniach Tematem artykułu jest mało znana dla szerokiego ogółu sprawa wojny radziecko-fińskiej tzw. wojny zimowej. Wojna zimowa obejmowała przełom lat 1939-40, trwała niespełna 3,5 miesiąca (nie mylić z tzw. wojną kontynuacyjną1 między tymi państwami w latach 1941-44, już po agresji Niemiec na Związek Radziecki). Artykuł jest oparty na materiałach źródłowych, publikowanych w Rosji, następnie tłumaczonych na język polski2. Autorka wykorzystała m.in. materiały dotyczące działań stricte wojennych z tego okresu oraz wspomnienia ówczesnego ministra spraw zagranicznych Finlandii, Väinö Tannera3, wydane w formie książki, pt. Wojna zimowa. Pertraktacje dyplomatyczne Związku Radzieckiego i Finlandii 1939-1940, wydana w Stanach Zjednoczonych, opublikowana w Rosji w 2003 roku.

Väinö Tanner w swojej książce mówi co niewątpliwie podwyższa wartość źró- nie światowej, był traktowany przez ZSRR o przyczynach, które doprowadziły Fin- dłową tych wspomnień. jako wymuszona rezygnacja z części natu- landię i Związek Radziecki do konfronta- Cofnijmy się do historii. Do 1917 ralnego terytorium Rosji. Tak też zapew- cji w listopadzie 1939 roku, ukazuje meto- roku Finlandia była częścią Rosji Carskiej ne dzisiaj Rosjanie rozumują, jeśli chodzi dy radzieckiej procedury dyplomatycznej jako Wielkie Księstwo Finlandii. Po I woj- o Ukrainę. i kulisy międzynarodowej „kuchni poli- nie światowej Finlandia uzyskała niepod- Pomimo ustaleń protokołów do pak- tycznej”. ległość, a jej polityka zagraniczna obrała tu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia Tłumaczone pozycje zawierają ob- kierunek proniemiecki4. Przed II wojną 1939 roku i określenia stref swoich wpły- szerne załączniki z zasobów Archiwum światową Finlandia ogłosiła neutralność. wów, Stalin przezornie liczył się z możli- Wojskowego Finlandii i Rosyjskiego Pań- Po wojnie zimowej, straty terytorialne po- wością uderzenia Niemiec na Leningrad stwowego Archiwum Wojskowego, m.in. niesione w jej wyniku oraz nadzieja na ich z terytorium Finlandii i państw bałtyc- fińskie odezwy do żołnierzy radzieckich odzyskanie z powrotem spowodowały, że kich. oraz wspomnienia bezpośrednich uczest- Finlandia w 1941 roku porzuciła politykę Wschodnia granica fińsko-radziecka ników walk, nierzadko 17-letnich chłop- neutralności i stała się sojusznikiem Nie- przebiegała bowiem 32 km od rosyjskiego ców, czerwonoarmistów z ochotniczych miec po ich agresji na ZSRR, prowadząc Leningradu (dzisiejszy Petersburg). I wła- batalionów narciarzy, walczących z „bia- z Rosją tzw. wojnę kontynuacyjną. śnie problem przesunięcia tej granicy sta- łymi” Finami „za ojczyznę i za Stalina”. Należy dodać, że Finlandia i państwa nowił główny argument Rosjan w nego- Autor wspomnień mówi o trzech po- bałtyckie były częścią Rosji przez więcej cjacjach z Finami i w rezultacie doprowa- dróżach fińskich dyplomatów do Moskwy niż cztery pokolenia i dla ZSRR natural- dził do wojny. i ich tajnych pertraktacjach w celu uzgod- ne było traktowanie tych krajów jako czę- I tak: 12 października 1939 roku nienia szeregu spornych dla obu stron pro- ści Rosji lub jako zależnych od niej pro- ZSRR zwrócił się do Finlandii, aby prze- blemów. Przytacza stenogramy rozmów wincji. Fakt, że państwa te, podobnie jak sunęła granicę fińsko-radziecką o 25 km negocjacyjnych z udziałem Józefa Stalina, Polska, uzyskały niepodległość po I woj- tak, aby odległość Leningradu od grani- Nr 3 (222) - Marzec 2014 25

cy z Finlandią wynosiła ok. 60 km. Rosja- zwycięstwa nad Finami. Finowie mogli ny w Moskwie traktat pokojowy. 13 mar- nie argumentowali: „Na uzbrojeniu Armii przeciwstawić około 250 tys. żołnierzy8. ca 1940 roku zakończyły się walki. Na Czerwonej już były działa, strzelające na Rozpoczęło się bombardowanie przez mocy traktatu granica radziecko-fińska odległość od pięćdziesięciu do sześćdzie- lotnictwo radzieckie fińskiej stolicy, Hel- została przesunięta o 150 km od Lenin- sięciu kilometrów; w pełni możliwe, że sinek i wielu innych miast. Zniszcze- gradu. Finlandia utraciła 35 tys. km² swe- Finlandia zdobędzie takie działa i Lenin- nia i straty wśród ludności cywilnej były go terytorium12, m.in. Przesmyk Karelski grad mógłby znaleźć się w granicach ich wówczas ogromne. Finowie skutecznie z Wyborgiem, szereg wysp w Zatoce Fiń- osiągalności”. W zamian za powyższe bronili się, małymi oddziałami przemiesz- skiej, północny brzeg jeziora Ładoga, Ka- ustępstwa ZSRR proponował Finlandii ol- czali się na nartach, atakowali z zasadzek, relię Wschodnią oraz część Półwyspu Ry- brzymie obszary w Karelii”. skutecznie wspomagani przez snajperów, backiego. Związek Radziecki dostawał Przesunięcie granicy było dla Finów tzw. „kukułki” (z których wielu było w cy- w dzierżawę na 30 lat półwysep Hanko równoznaczne z koniecznością opuszcze- wilu traperami i myśliwymi)9. z prawem utworzenia na nim bazy wojen- nia przez nich potężnych obronnych forty- Należy wspomnieć o bardzo ciężkich no-morskiej, która zakrywałaby wejście fikacji, tzw. linii Mannerheima, które znaj- warunkach atmosferycznych panujących do Zatoki Fińskiej i podejście morskie do dowały się na tym terenie5. w czasie tej wojny. Nierzadko walki to- Leningradu. Rozpoczęły się tajne dyplomatyczne czono przy 40°C i więcej mrozie (niska Należy dodać, że wojna z Finlandią negocjacje między obu krajami. temperatura była raczej sprzymierzeńcem sławy zwycięzcy nie przyniosła. Niepo- Jak oceniał powstałą sytuację dowód- Finów, przyzwyczajonych do takich wa- wodzenia wojsk radzieckich zachwiały ca armii fińskiej, marszałek Carl Manner- runków)10. w jakimś to stopniu ogólną opinię państw heim? Armia Czerwona była praktycznie nie- zachodnich odnośnie zdolności bojowej Marszałek miał nadzieję, że uda się przygotowana na wojnę w warunkach zi- Armii Czerwonej. Niewątpliwie miało to znaleźć rozwiązanie i uniknąć wojny. Pod- mowych i leśnych. Była uzależniona od znaczący wpływ na decyzję Hitlera o na- dawał pod rozwagę przesunięcie granicy, transportu samochodowego, który wyma- paści na ZSRR w dniu 21 czerwca 1941 mówiąc: „Jeśli Rosja zadowoli się gra- gał sporych ilości paliwa i części zamien- roku. nicą na 70 kilometrów od Leningradu, to nych, gdyż bardzo często pojazdy musiały Źródła różnie podają wielkość strat wojskowi mogą opracować kontr propo- mieć włączone silniki przez całą dobę, aby w ludziach. Według źródeł fińskich stra- zycje” (miał na myśli zamianę twierdzy paliwo w nich nie zamarzło. Wszystko to ty ludzkie Finlandii wyniosły 48 243 lu- na półwyspie Hanko, której cesji domagał i słabo przejezdne fińskie leśne drogi kom- dzi13, zaś dane radzieckie podają, że Armia się Stalin, na twierdzę na półwyspie Ino). plikowały szybkie przemieszczanie się Czerwona straciła 126 875 żołnierzy14. Przyznawał, że „potężnie uzbrojone wiel- wojsk radzieckich. Tak więc mimo prze- Pomimo utraty sporej części swoje- kie państwa mają prawo zgłaszać uzasad- wagi liczebnej wojskom radzieckim długi go terytorium, Finlandia zachowała jed- nione żądania odnośnie korekcji linii gra- czas nie udawało się przełamać linii Man- nak swoją niepodległość, co udało się, jak nicy”. nerheima. to historia wkrótce pokazała, niewielu Zdaniem marszałka Mannerheima, Całą zimę, do 12 marca 1940 roku z państw, będących wówczas w radziec- Finlandia „nawet teoretycznie nie mogła trwały zaciekłe walki, pozycje przecho- kiej strefie wpływów. Szacunek dla Finów, prowadzić wojny, bowiem amunicji star- dziły często z rąk do rąk. Końcowe, głów- a zarazem zdumienie budził czas trwania czyłoby najdłużej na dwa tygodnie działań ne natarcie czerwonoarmistów już pod do- walk, ponad trzy miesiące, z czego przez wojennych, uzbrojenie armii było niedo- wództwem generała Siemiona Timoszenki dwa miesiące Finowie byli w znaczącej stateczne i przestarzałe”, (…) obowiąz- rozpoczęło się 4 marca 1940 roku w po- przewadze. kowo powinniście dojść do porozumienia. bliżu Viipuri11. Czerwonoarmiści sforso- Należy również wspomnieć o stosun- Armia nie jest w stanie walczyć” – stwier- wali Zatokę Fińską po lodzie. Fińskie stra- ku państw zachodnich do negocjacji po- dził. ty w ciągu tych 2 tygodni walki wyniosły przedzających wojnę zimową. Przez półtora miesiąca trwały pertrak- 5200 żołnierzy. Liczba ta pokazuje, z jaką Niemiecki poseł, graf Schulenburg tacje, które nie doprowadziły do ugody. zaciętością bronili się Finowie. Nawet Ro- w rozmowach dyplomatycznych ze Szwe- Wówczas. 26 listopada 1939 roku ar- sjanie, uczestnicy walk, pomimo, że to dami wyraził opinię, że „Finlandia przyj- tyleria Armii Czerwonej dokonała prowo- ich przeciwnik, w swoich wspomnieniach mie radzieckie żądania, ponieważ to nie kacji, tj. ostrzelała Mainilę6 – przygranicz- podkreślają wielką waleczność Finów. wchodzi w sprzeczność z neutralnością ną rosyjską wioskę, twierdząc, że to artyle- Pomimo potępienia agresji przez Finlandii”. Niemieccy dyplomaci zastana- ria fińska dokonała tego ostrzału, w wyni- państwa zachodnie i wykluczenia ZSRR wiali się nawet, czy aby rząd szwedzki nie ku którego życie straciło kilku radzieckich z Ligi Narodów, Finlandia nie otrzyma- będzie starał się wytłumaczyć Finlandii, pograniczników. Wówczas Stalin katego- ła znaczącej pomocy z zewnątrz (pań- aby przyjęła te warunki. rycznie zażądał przesunięcia granicy, aby stwa skandynawskie ogłosiły neutralność Interesujący jest również wywiad, jaki w przyszłości uniknąć takich incydentów. w konflikcie, nie godząc się na ewentualny przeprowadził w Berlinie, w październiku Finowie odmówili, negując swój udział tranzyt sił alianckich). Finlandia nie miała 1939 roku dziennikarz szwedzki Sven He- w ostrzale. Wówczas Wiaczesław Moło- innego wyjścia, jak ustąpić żądaniom po- din z Hermannem Göringiem i Adolfem tow w trakcie negocjacji z Finami, wypo- tężnego sąsiada. Wówczas Finlandia liczy- Hitlerem. Göring wypowiedział wówczas wiedział ponure słowa: „My, cywile, nie ła niespełna 4 miliony ludności, Związek następującą opinię o możliwym przebiegu możemy się posunąć dalej w tej sprawie; Radziecki - 170 milionów. wojny:15 teraz swoje słowo powinni wypowiedzieć W obliczu narastającej groźby inter- „Jeśli wojna będzie próbą sił, w której wojskowi”. Tak też się stało. wencji brytyjsko-francuskiej, a także oba- stawką będzie życie i wolność, boję się, 30 listopada 1939 roku Armia Czer- wy Stalina, że Niemcy dołączą do ewen- że los neutralnych państw będzie smutny. wona przekroczyła granicę na Przesmyku tualnej koalicji antyradzieckiej, władze Wskutek niekorzystnego położenia geo- Karelskim siłami ok. 760 tys. żołnierzy7 ZSRR zdecydowały się na zakończenie graficznego Holandii i Belgii, ich dni będą pod dowództwem marszałka Klimenta konfliktu. policzone. Los małych krajów bałtyckich Woroszyłowa i spodziewała się łatwego 12 marca 1940 roku został podpisa- także niepewny. Finlandia zostanie przy- 26 Nr 3 (222) - Marzec 2014

łączona do Rosji, która również zajmie dził wzdłuż waszego wybrzeża, nie mieli- mają zapewnione komfortowe, bezpiecz- Rumunię. Jugosławia zostanie podzielo- byśmy najmniejszego powodu, aby podno- ne warunki przetrwania. Väinö Tanner na. Sytuacja Turcji, nieokreślona, ponie- sić ten problem”. w swoich wspomnieniach mimochodem waż Stalin, podobnie jak wszyscy jego po- „Pytacie, jaki kraj mógłby napaść na zauważa, że w czasie, gdy trwały zinten- przednicy, chcą otrzymać Dardanele”. nas: Anglia czy Niemcy? Obecnie mamy syfikowane bombardowania ludności cy- W rozmowie z Hitlerem, Hedin poznał dobre stosunki z Niemcami, ale na tym wilnej, w tym Helsinek, żony dyplomatów jego punkt widzenia. Hitler stwierdził: świecie wszystko może się zmienić”. zastanawiały się, jaki kapelusz włożyć na „W moim przekonaniu, ani Finlandia, ani „Pytacie, po co nam potrzebne Koj- kolejny raut, z wyśmienitą kuchnią i alko- Szwecja nie powinna obawiać się tego, że wisto18? Powiem wam, po co. Zapytałem holem, odbywający się w chronionych od rozgorzeje poważny konflikt między Ro- Ribbentropa, po co Niemcy rozpoczęły bomb rządowych pomieszczeniach. sją i Finlandią. Ja w to wierzę, ponieważ wojnę z Polską. Ten odpowiedział: „Po- Zaś na front podążali tysiącami zmo- żądania Rosji w stosunku do Finlandii, na winniśmy przesunąć polską granicę dalej bilizowani młodzi chłopcy, ochotnicy ile mi wiadomo, są zupełnie rozsądne”. od Berlina”. (Stalin): „Przed wojną odle- z obu stron. Dodał przy tym: „Ja nie odczuwam głość z Poznania do Berlina wynosiła oko- Ich wojenne przeżycia przywołu- dużego szacunku dla was, państw północ- ło dwustu kilometrów. Obecnie granica je wspomnienie jednego z nich, młodego nych. Od tej pory, gdy doszedłem do wła- jest przesunięta o trzysta kilometrów na czerwonoarmisty z ochotniczego batalio- dzy, gazety Szwecji, Norwegii i Finlandii wschód19”. nu narciarzy22: starały się prześcigać wzajemnie w obra- „Chcemy, aby odległość od Leningra- żaniu mnie i moich wysiłków. Nie mam du do linii granicy mogła mieć siedemdzie- KUROCZKIN MICHAIŁ JEGORO- powodów do posiadania przyjacielskich siąt kilometrów. Takie są nasze minimalne WICZ - żołnierz Armii Czerwonej, 17 uczuć do krajów, których prasa pozwala wymagania i nie powinniście myśleć, że je samodzielny batalion narciarzy, 9 Armia, sobie na obrażanie mnie. Co zaś tyczy się zmniejszymy. My nie możemy przesunąć kierunek Riebolsk i Uhtin Finlandii, to biorąc pod uwagę, że Niemcy Leningradu, dlatego linia granicy powin- 5 stycznia 1940 roku mnie i mojego to- w 1918 roku udzieliły Finlandii pomocy na zostać przesunięta. Prosimy o 2700 km2 warzysza Daniłę Atłanowa zmobilizowali wysyłając korpus ekspedycyjny generała i proponujemy w zamian powyżej 5500 na wojnę fińską. Batalion marszowy był Golca, to moglibyśmy liczyć na większą km2 . Jakie państwo zachowuje się w ten formowany na stacji kolejowej Arck w Ta- wdzięczność i szacunek niż obecnie”. sposób? Takiego państwa nie ma”. marskiej Autonomicznej SRR i został skie- We wspomnieniach Väinö Tannera Dalsza rozmowa między dyplomatą rowany w stronę Leningradu. Do miejsca uwagę przyciągają te rozmowy z przedsta- fińskim, Paasikiwi20, a Stalinem wygląda przeznaczenia eszelon odprowadzali poli- wicielami Związku Radzieckiego, w któ- tak (fragmenty): truki (politruk – ros. politiczeskij rukowo- rych udział bierze sam Stalin. Do dziś pa- P a a s i k i w i. Granica, którą ma na my- ditiel - kierownik polityczny), prowadzący nuje przekonanie, że dyplomacja rosyjska śli wasze dowództwo wojskowe, jest cał- z żołnierzami Armii Czerwonej rozmowy należy do jednej z najlepszych na świecie, kowicie niemożliwa z powodu względów o sytuacji na froncie, przemilczając nie- chłodna, wyważona i konsekwentna. ekonomicznych. powodzenia i straty naszych wojsk. Pod Czytając stenogramy z tych spotkań S t a l i n. Żołnierze nigdy nie wychodzą Leningradem zatrzymaliśmy się. Mówili, zwraca uwagę jasność wypowiedzi Sta- z założeń ekonomicznych. że teraz własnym marszem pójdziemy na lina, udawany brak zainteresowania tym, P a a s i k i w i. Przekazanie w dzierżawę Przesmyk Karelski. Jednak nadszedł nowy co wokół niego się dzieje i jednocześnie półwyspu Hanko i odstąpienie terenów na rozkaz i eszelon ruszył na północ Koleją celne riposty. Panuje opinia, że był osobą Przesmyku Karelskim to wyjątkowo trud- Kirowską. o wielkiej inteligencji. Wstawał wcześnie ne problemy. Wyładowaliśmy się na stacji Koczko- rano, dużo palił, był przyzwyczajony pra- S t a l i n. W gruncie rzeczy to nie takie ma. Stąd na samochodach dostaliśmy się cować długo po północy, i wówczas zwy- straszne. Popatrzcie na działania Hitlera. do fińskiej granicy, gdzie rozlokowaliśmy kle przyjmował delegatów zagranicznych, Granica w rejonie Poznania przechodziła, się ziemiankach, w jakiejś-to zamieszkałej którzy, mimo zmęczenia, musieli poddać jego zdaniem, zbyt blisko od Berlina, i on miejscowości. Tutaj miał miejsce nieprzy- się „zwyczajom innego świata”. odsunął ją na trzysta kilometrów. jemny incydent. Jeden żołnierz rąbał do W trakcie jednego ze spotkań Stalin P a a s i k i w i . My chcemy prowadzić łaźni drzewo, i możliwe, specjalnie, a być nie omieszkał zarzucić Finom braku doce- życie w pokoju, pozostając z boku wszyst- może, z nieostrożności, odrąbał sobie dwa niania tego, że „to dopiero rząd radziecki kich konfliktów. palce u lewej ręki. Sprawa została przeka- uznał niepodległość Finlandii. O tym nie S t a l i n . To jest niemożliwością. zana do trybunału rewolucyjnego. Żołnie- pomyślał ani rząd carski, ani nawet Rząd P a a s i k i w i . W jaki sposób wasze pro- rza ukarali najwyższą karą – rozstrzelanie Tymczasowy16. Ale rząd radziecki wyma- pozycje są zgodne z pana znakomitym ha- (już znajdując się na froncie, dowiedzieli- ga gwarancji bezpieczeństwa dla swoje- słem: «Ani jednego wierszka21 cudzej zie- śmy się, że rozstrzelanie zamieniono na 10 go własnego kraju. W tym planie Zatoka mi nie chcemy, ale i piędzi swojej ziemi lat wiezienia). Na następny dzień nas włą- Fińska ma bardzo duże znaczenie. Dlate- nie oddamy». czyli do składu 17 ochotniczego batalionu go strona radziecka naciska na przekaza- S t a l i n . Powiem wam. W Polsce myśmy narciarzy, który w następnych bojach po- nie półwyspu Hanko. Jeśli to ma znaczenie nie zabierali obcego terytorium. A teraz niósł znaczne straty23. dla Finlandii, to można przyjąć każdą for- mowa jest tylko o zamianie. Przechodząc przez granicę, w głąb mę prawną tego przekazania: dzierżawę, fińskiego terytorium zajętego przez na- sprzedaż lub zamianę”. Śledząc dramatyczne momenty tej sze wojska, zatrzymaliśmy się na odcinku Twierdził, że „Nikt z nas nie jest win- „małej wojny” nie można uniknąć me- obrony 17 batalionu. W przedzie byli Fi- ny temu, że okoliczności położenia geo- lancholijnych myśli. Mianowicie, każda nowie i nasza okrążona dywizja24. Do nas, graficznego są takie, jakie są. My powin- wojna przynosi niewysłowione cierpienia szeregowych żołnierzy Armii Czerwonej niśmy mieć możliwość zastopowania wej- i nieodwracalne straty zwykłym ludziom, dochodziły słuchy, że w okrążeniu znajdu- ścia do Zatoki Fińskiej. Jeśliby farwater17 nie członkom rządu państw, które prowa- ją się dwa pułki strzeleckie. Próby prze- prowadzący do Leningradu nie przecho- dzą wojnę. Przedstawiciele rządzących rwania blokady były nieskuteczne, ponie- Nr 3 (222) - Marzec 2014 27

waż bliskość pułków w stosunku do obrony braci, szeregowym, przebywać w tej zie- straszny potok przesuwał się w stronę na- fińskiej stanowiła przeszkodę dla wykona- miance kategorycznie było zabronione. szej Ojczyzny w nadziei na życie. nia większych uderzeń artyleryjskich czy Ale młodzież, nie patrząc na zakaz, przy- bombowych). zwyczaiła się tam ogrzewać. Jakoś tak raz Niekorzystne dla Finlandii skutki obu Zaczęło się życie wojenne w kraju su- wrócił stamtąd znajomy żołnierz. Ogrzany, wojen, zimowej i kontynuacyjnej wyko- rowym, śnieżnym i mroźnym. Wkrótce na- zadowolony, mówi do mnie: pójdź, po ci- rzystały niektóre kręgi, które zarzuciły po sza rota otrzymała rozkaz przeprowadzić chutku ogrzej się, ale miej na uwadze, że wojnie rządzącym zdradę interesów naro- rozpoznanie bojem. W ciągu dnia bez ja- tam jest starszy komisarz batalionu, jemu dowych. Z tego powodu, autor przywoła- kiegokolwiek przygotowania, poszliśmy do w oczy nie wchodź, zastrzeli. I tak wyszło, nych wspomnień, Väinö Tanner, ówczesny natarcia i wpadliśmy pod zabójczy ogień że tak się zdarzyło, że przy samym wej- minister spraw zagranicznych, który pro- snajperów i ogień miotaczy min, lecą- ściu do ziemianki natknąłem się na tego wadził kluczowe negocjacje z Rosjanami cy krętym torem, który Finowie do końca złego komisarza! On wyrwał z kabury pi- oraz premier (następnie prezydent) kraju celnie prowadzili. Zalegliśmy na śniegu. stolet i twardo rzucił: „Dokąd, zastrzelę Risto Ryti27, zostali w 1946 roku skazani Dowódcy plutonów i starszyna z roty ba- jak psa!”. Oto i tak ogrzałem się. Tyle lat na kilkuletnie więzienie. talionu (starszyna - wyższy stopień młod- przeszło, a pistoletu komisarza zapomnieć Należy nadmienić, że w wyniku poko- szej kadry oficerskiej), posiadający do- do tej pory nie mogę... . ju paryskiego z dnia 10 lutego 1947 roku, świadczenie z walk na Chasanie25 i Chał- Do linii obrony naszego batalionu, dla Finlandia jako państwo sprzymierzone chin-Goł26, zginęli. Zaczęło się ściemniać, podwiezienia amunicji i żywności, prowa- z Niemcami w czasie II wojny światowej, otrzymaliśmy rozkaz odstąpienia. Pod dziła jedyna droga. Dla jej ochrony został utraciła dalszą część terytorium na rzecz przykryciem nocy wróciliśmy, przytasz- wydzielony oddział żołnierzy. Pewnego ZSRR i musiała ponieść znaczne koszty czyliśmy rannych, zabici pozostali na pla- razu nocą wartownikowi wydało się, że do reparacji na jego rzecz28. cu boju. Po tym wyjściu, część żołnierzy drogi podkradają się Finowie. Wystrzelił dr n. hum. Grażyna Bołcun z batalionu przenieśli do innych jednostek z karabinu. Inni żołnierze także rozpoczę- - Stalowa Wola i pododdziałów. Powstało niewiarygodnie li bezładną strzelaninę. Wybuchła panika ciężkie położenie. Obrona batalionu zosta- i wszyscy pobiegli w stronę batalionu. Do- Przypisy: ła skrajnie osłabiona. wódca oddziału próbował ich zatrzymać, 1 Wojna kontynuacyjna między Finlandią Każdego dnia z natarciem piecho- i dwaj bracia, żołnierze z jednego oddzia- a ZSRR toczyła się w okresie od 25 czerw- ty, w oddziałach, wychodziliśmy na zwiad łu, zakłuli go sztyletami. ca 1941 roku do 19 września 1944 roku. bojowy, wysunięty na 200-300 metrów Z linii obrony zostali ściągnięci do Cztery dni po ataku Niemiec na Związek w stronę przeciwnika. Maskujących fartu- roty żołnierze Armii Czerwonej i skierowa- Radziecki dotychczas neutralna Finlandia chów dla wszystkich nie starczało, zasypy- ni w kierunku odgłosów strzelaniny. Wte- wypowiedziała wojnę ZSRR, mając za- waliśmy się śniegiem, na czapki narzuca- dy wyjaśniło się, że żadnego ataku prze- miar odzyskać utracone wiosną 1940 roku, liśmy białą chustę albo szmatę i leżeliśmy ciwnika nie ma, a jest ciężkie wojskowe po wojnie zimowej, fińskie tereny - stąd w śnieżnej zaspie, tylko jeden szpic od ka- przestępstwo – zabójstwo dowódcy. I oto nazwa wojna kontynuacyjna. rabinu sterczał. Zamarzaliśmy, i tracili- tego dnia zostało przeprowadzone śledz- 2 Autorka artykułu jest tłumaczem przysię- śmy poczucie rzeczywistości, ale nie wsta- two i odbyła się narada trybunału rewo- głym j. rosyjskiego, posiada doktorat z hi- niesz i nie pójdziesz, przecież znajdujesz lucyjnego. Na obu braci wydano wyrok storii wojskowości. się w ukryciu. Z napięcia zaczynało się rozstrzelania. Wyrok wykonano przed sze- 3 Väinö Tanner – fiński polityk. W la- majaczyć, patrzysz na jodełeczkę, pokrytą regiem. tach 1926-1927 był premierem Finlandii. śniegiem, a wydaje się, że to idzie człowiek Rankiem 13 marca nam ogłoszono, że W 1939 roku, w trakcie wojny radziecko- w maskującym fartuchu, nakładasz palec dziś o godz. 12 w dzień wojna zakończy -fińskiej objął stanowisko ministra spraw na przycisk spustu, ale ręce to jakieś nie się, ale do tego czasu trzeba koniecznie zagranicznych. Po wojnie fińsko-radziec- swoje, nie słuchają, zamarzły. W bojowym prowadzić wzmocniony ogień. Na froncie kiej (wojna kontynuacyjna) 1941-44, Väi- zwiadzie czuliśmy się skazanymi na śmierć. zakipiało, strzelanie zwiększyło się dzie- nö Tanner został postawiony przed sądem Wielu żołnierzy poodmrażało się, niektórzy sięciokrotnie, wszystko grzmiało. A o godz. jako odpowiedzialny za skutki wojny zamarzali na śmierć. Wytrzymywali tylko 12 wszystko jak gdyby urwało się. Jeszcze zimowej 1939/40 oraz przystąpienie Fin- silni duchem. Wracaliśmy ze zwiadu ledwo przez minutę rozlegały się pojedyncze wy- landii do wojny przeciw ZSRR po stronie żywi. Umundurowanie było sztywne jak strzały, żołnierze odstrzeliwali ostatnie na- Niemiec w 1941 roku i w lutym 1946 roku kołek, walonek z nóg nie zwalisz, przymar- boje, włożone do magazynków karabinów, został skazany na 5 i pół roku wiezienia. zły, szynela także nie ściągniesz, wszystko a potem front stał się głuchy, zamarł. Zro- Po wyjściu z więzienia, będąc liderem Par- przekształciło się w lodowy pancerz. biło się strasznie. Kilku dowódców z bata- tii Socjaldemokratycznej Finlandii, która Panie, jak wspomnisz o fińskiej wojnie, lionu, schowawszy pod odzieżą pistolety, miała silne poparcie USA, z jej ramienia to nawet teraz, po 50 latach, mróz po cie- wyszło na spotkanie z Finami. Nam został znalazł się w USA. Zmarł w 1966 roku. le przechodzi. Przecież dwa miesiące, 60 wydany rozkaz: „Być w pogotowiu”. Ale 4 Związki niemiecko-fińskie były dość silne, dni, bez jednego łyka ciepłego powietrza! spotkanie obeszło się bez niespodzianek. a zostały zapoczątkowane pomocą nie- Stoisz, bywało, na warcie i bijesz rękami W tym że dniu na miejscu bojów roz- miecką w czasie wojny domowej przeciw i nogami – rozgrzewasz się, lub wykopu- poczęło się zbieranie trupów. My zbiera- komunistom w 1918 roku. Niemcy udzie- jesz spod śniegu mech, aby obłożyć się nim liśmy swoich, Finowie swoich. Góra za- liły wówczas Finlandii pomocy wysyłając lub stanąć na nim. O śnie zapomnieliśmy, bitych rosła na naszych oczach. Okropnie korpus ekspedycyjny generała Golca oraz oczy na sekundę zamkniesz, i wydaje się, było patrzeć na tę masę zmasakrowanych, szkoliły strzelców fińskich. że już śpisz. rozerwanych ciał. A obok przechodzili wy- 5 Fortyfikacje Mannerheima tzw. linia Man- Za naszymi okopami w głębi linii chodzący z okrążenia żołnierze. Oberwani, nerheima - umocnienia i bunkry fińskie obrony znajdowała się ziemianka, która obrośnięci w brody, wlekący się z wyczer- zbudowane w latach 1929-39, ciągnące się była przeznaczona dla kadry oficerskiej, pania, niektórych z nich prowadzili pod na długości 100 km od Zatoki Fińskiej do łącznościowców i medyków. Ale naszej ręce, wieźli na przyczepkach. I cały ten jeziora Ładoga. Nazwa fortyfikacji pocho- 28 Nr 3 (222) - Marzec 2014

dzi od nazwiska fińskiego marszałka Carla tys. km2. 17 farwater – tor wodny dla statków przez Gustafa Mannerheima, wcześniej generała 13 Według źródeł fińskich straty ludzkie Fin- trudne pod względem nawigacyjnym ob- Armii Imperium Rosyjskiego. landii w wojnie 1939-40 wyniosły 48 243 szary wodne, oznakowany, wytyczony bo- 6 Chodzi o ostrzał strefy nadgranicznej w re- ludzi zabitych i 43 tysiące rannych [w]: Za jami. jonie wsi Mainila, na ówczesnej granicy rubieżami, 1989, nr 48, s. 18. Inne źródło: 18 Kojwisto – nazwa późniejsza miasta Pri- radziecko-fińskiej dokonany jakoby przez Armia fińska w wojnie zimowej straciła 95 morsk w Rosji. stronę fińską. Według dzisiejszych danych tysięcy zabitych i 45 tysięcy rannych [w]: 19 Stalin przywołuje ustalenia protokołu do była to prowokacja, zorganizowana przez Dziennik Historyczno-Wojskowy, 1993, nr paktu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia radzieckie służby specjalne, w celu dania 4, s. 7 – oba artykuły [w]: Rosja i ZSRR 1939 roku. pretekstu do wojny. w wojnach XX wieku. Straty Sił Zbroj- 20 Paasikiwi Juho Kusti (1870-1956) – pre- 7 Etatowa liczebność wojsk Armii Czerwo- nych, pod red. G. F. Kriwoszejewa, Mo- mier Finlandii w 1918 r. i w latach 1944- nej w wojnie zimowej wynosiła 916 613 skwa, 2001, s. 148. 1946, prezydent od 1946 roku. Po II ludzi [w]: Rosja i ZSRR w wojnach XX 14 Końcowa liczba strat wśród czerwono- wojnie światowej pomagał normalizować wieku. Badania statystyczne, pod red. G. F. armistów w wojnie radziecko-fińskiej tj. radziecko-fińskie stosunki. Kriwoszejewa, Moskwa 2001, s. 16. liczba wszystkich zabitych, zaginionych 21 wierszok – stara rosyjska miara długości 8 Według źródeł rosyjskich: Finowie mogli bez wieści i zmarłych z powodu ran i cho- równa 4,4 cm. przeciwstawić około 600 tys. żołnierzy rób, uwzględnionych w imiennych spisach, 22 Wspomnienia weteranów wojny radziec- razem z przeszkoloną rezerwą [w]: Rosja to 126 875 ludzi [w]: Rosja i ZSRR w woj- ko-fińskiej spisane w latach 1989-1993. i ZSRR w wojnach XX wieku. Badania nach XX wieku. Straty Sił Zbrojnych, pod Wspomnienia znajdują się w prywatnym statystyczne, pod red. G. F. Kriwoszejewa, red. G. F. Kriwoszejewa, Moskwa, 2001, s. archiwum W. N. Stiepakowa, autora „Woj- Moskwa 2001, s. 184. 184. ny radziecko-fińskiej 1939-1940”, Sankt- 9 Kukułkami nazywano fińskich strzelców 15 Szwedzki dziennikarz Sven Hedin jest -Petersburg 2003, s. 539-640. wyborowych, snajperów, co wynikało autorem książki pt. „Chory dziennikarz 23 Bardziej szczegółowo o historii utworze- z zajmowania przez nich pozycji w ko- w Berlinie”, opublikowanej w 1949 roku. nia i początkowym etapie działań bojo- narach drzew. Najbardziej znany to Simo Opisał w niej swoje spotkanie w Berlinie wych 17 samodzielnego batalionu nar- Höyhä ps. biała śmierć, najskuteczniejszy z Hermannem Göringiem w dniu 15 paź- ciarzy, patrz: Szyłow P., Wtedy nie było snajper w historii wojen, zastrzelił 705 dziernika 1939 roku i z Adolfem Hitlerem mody na nagradzanie (publikacja W. N. Rosjan w trakcie wojny zimowej. Zmarł w dniu 16 października 1939 roku. Stiepakowa), Rodina 1995, Nr 12. w 2002 roku w wieku 97 lat. 16 Rząd Tymczasowy Rosji został utworzo- 24 Miał na myśli 54 dywizję strzelecką, okrą- 10 Motyw wojen radziecko-fińskich lat 1939- ny w wyniku rewolucji lutowej w dniu 15 żoną przez wojska fińskie w rejonie Kuh- 40 i 1941-44 porusza rosyjski film pt. „Ku- marca 1917 roku, następnie obalony przez monijemi. kułka” (Кукушка) w reżyserii Aleksandra bolszewików w czasie rewolucji paździer- 25 Japońsko-radzieckie walki graniczne na je- Rogożkina (2002 r.), kilkakrotnie emito- nikowej rozpoczętej 7 listopada 1917 roku. ziorem Chasan w Mandżurii miały miejsce wany w polskiej telewizji. Początkowo kierowany przez księcia Gie- w okresie od 29 lipca do 11 sierpnia 1938 11 Wiipuri – miasto Wyborg w dzisiejszej Ro- orgija Lwowa, następnie przez Aleksandra roku. sji, w obwodzie petersburskim. Kiereńskiego. Posiadał uprawnienia usta- 26 Zwycięska bitwa Armii Czerwonej (do- 12 Obszar Finlandii w 1939 roku liczył 383 wodawcze. wódca Gieorgij Żukow) nad rzeką Chał- chin-Goł (Mandżuria) stoczona 20 sierpnia 1939 roku z wojskami japońskimi (Armia Kwantuńska). 27 Risto Ryti – premier, następnie prezydent Finlandii w latach 1939-1944. W 1946 roku obwiniony za skutki wojny zimowej 1939-40 oraz przystąpienie do wojny kon- tynuacyjnej w 1941 roku po stronie Nie- miec został skazany na 10 lat więzienia. 28 Wojna zakończyła się pokojem podpi- sanym 10 lutego 1947 roku w Paryżu, gdzie alianci podpisali traktaty pokojo- we z państwami, które podczas II wojny światowej współpracowały z Niemcami tj. Włochy, Finlandia, Austria, Rumunia, Bułgaria i Węgry. M.in. w tym traktacie ustalono granice tych państw i nałożo- no na nie reparacje wojenne, głównie na rzecz ZSRR. W odniesieniu do Finlandii traktat potwierdził radzieckie zdobycze terytorialne z wojny zimowej z 1940 roku, ponadto Finlandia utraciła na rzecz ZSRR kolejne tereny, tj. port Petsamo i południo- wo-wschodnią Karelię oraz zgodziła się na dzierżawę przez Rosjan bazy wojskowej Granice na Przesmyku Karelskim przed wybuchem wojny (dolna linia) i po jej na półwyspie Porkkala na 50 lat i zapłatę zakończeniu (górna linia) odszkodowań wojennych (300 milionów dolarów). Nr 3 (222) - Marzec 2014 29 Religia Święty Michale Archaniele broń nas… Od środy popielcowej w Kościele roz- Nawiedzenie figury rozpoczęło się w pią- począł się Wielki Post, a wraz z nim re- tek 20 lutego podczas wieczornej Mszy kolekcje parafialne dla naszej wspólnoty świętej, której przewodniczył Ks. Dzie- w Kolbuszowej. W tym roku wielkopost- kan dekanatu Kolbuszowa – Wschód, ks. nym ćwiczeniom duchowym przewodził Kazimierz Osak. Po uroczystym wpro- ojciec Janusz Zachajko ze zgromadzenia wadzeniu figura została powitana przez Księży Michaelitów. Był to dla parafii przedstawicieli poszczególnych stanów: i wszystkich gości szczególny czas, to dni przez dzieci - Magdalenę Blicharz (któ- mocy i łaski. Oprócz licznych konferen- ra napisała na tę okazję okolicznościo- cji i nabożeństw pasyjnych, czas ten był wy wiersz), przez młodzież - Grzegorza wypełniony uzdrowieniem duszy i ciała Czepiela z Zespołu Szkół Technicznych, Ks. Lucjan Szumierz oraz wyzwoleniem z nałogów. Chętni mo- a także dorosłych - przez Przewodniczą- gli przyjąć szkaplerz Św. Michała. Bardzo cego Rady Parafialnej doktora Mieczysła- ważnym wydarzeniem podczas tego czasu wa Maziarza. Zwieńczeniem powitań było Cała wspólnota z wiarą i radością była także peregrynacja figury św. Micha- słowo wprowadzające i zachęta do modli- przeżywała czas nawiedzenia i rekolek- ła Archanioła, do której przygotowywał twy wygłoszona przez ks. Proboszcza Lu- cji, podczas których miało miejsce błogo- naszą wspólnotę ojciec rekolekcjonista. cjana Szumierza. sławieństwo osób starszych, chorych oraz dzieci. Za wstawiennictwem św. Micha- ła Archanioła proszono także o uratowa- nie rodzin zagrożonych rozpadem i upad- kiem moralnym. Bardzo ważnym wyda- rzeniem tych rekolekcji była także modli- twa o uzdrowienie, podczas, której wierni przedstawiali Panu Bogu swoje potrzeby i uwielbiali Boga za wielkie rzeczy jakich dokonał w ich życiu . Figura została poże- gnana w niedzielę 22 lutego po wieczornej Mszy świętej. Idea peregrynacji figury po naszym kraju narodziła się w Zgromadzeniu św. Michała Archanioła, popularnie zwanym michalitami. Chcieli oni, aby w ramach przygotowań do 100-lecia zgromadzenia odwiedziła ona wszystkie polskie parafie, w których pracują michalici. O to, aby fi- gura nawiedziła ich wspólnoty, poprosiły także inne parafie, stąd od kwietnia ubie- głego roku nieustannie gości ona w kolej- nych miejscowościach. Oryginał figury św. Michała Archanioła z groty objawień na wzgó- rzach Gargano jest dziełem włoskiego rzeźbiarza Andrea Sansovino. Została ona umieszczona w tym miejscu w 1507 r. Ma 130 cm wysokości, a wykonano ją w białym marmurze z Carrary. Przedsta- wia Księcia wojsk niebieskich w stroju le- gionisty rzymskiego, pod którego stopami leży pokonany szatan, przedstawiony pod postacią potwora o twarzy małpy. Na przestrzeni wieków w grocie na wzgórzach Gargano czterokrotnie miały miejsce objawienia św. Michała Archa- nioła. Po raz pierwszy ukazał się on bi- skupowi tamtejszej diecezji w 490 r. mó- wiąc, że jest to miejsce jemu poświęcone, w którym przebaczane będą ludzkie grze- chy. Drugie objawienie datowane jest na rok 492, a kolejne na rok następny. Archa- 30 Nr 3 (222) - Marzec 2014 nioł oznajmił wtedy biskupowi, po próbie poświęcenia groty, że sam już ją poświę- cił razem ze swoimi aniołami. Kiedy bi- skup wraz z innymi wiernymi udał się do tego miejsca, zastali tam kamienny ołtarz, a nad nim krzyż. Odtąd grota św. Archa- nioła na Monte Gargano nosi tytuł Nie- biańskiej Bazyliki, bowiem jest jedyną na świecie świątynią, która nie została nigdy poświęcona ludzką ręką. Ostatni raz św. Michał ukazał się tam innemu biskupowi w 1656 r., kiedy ten pro- sił go o ochronę przed panującą wówczas we Włoszech epidemią dżumy. Archanioł polecił mu poświęcić kamyki pochodzą- ce z groty, na których ma być wyżłobiony znak krzyża i dwie litery M.A. (Michał Ar- chanioł). Według słów Archanioła ktokol- wiek będzie posiadał i ze czcią przecho- wywał taki kamyk, uchroni się od choroby. Nie tylko miasto, ale wszyscy ci, którzy posiadali poświęcone kamyki, w krótkim czasie zostali uwolnieni od zarazy. Jak wspominają parafianie zarówno rekolekcje wielkopostne jaki i czas pe- regrynacji był okresem ogromnej łaski i mocy Boga. Zaznaczają także że wspól- nota parafialna była 3 razy w sanktuarium św. Michała na Gargano, zaś w planach jest kolejny wyjazd do tego miejsca jako wotum wdzięczności za otrzymane łaski. Ks. Lucjan Szumierz Nr 3 (222) - Marzec 2014 31

Zdrowie Co się dzieje w systemie ochrony zdrowia. Ostatnie dziesięciolecia to nieustanne zmiany w funkcjonowaniu systemu ochrony zdrowia w Polsce. Zacznijmy od tego, że 20 lat temu nazywaliśmy się służbą zdrowia i jej zorganizowanie było chwalone w całej podzielonej wówczas Europie. Dla części decydentów, jak też pracowników, bycie służbą to dyshonor - więc jesteśmy ochroną zdrowia. Zmiany w funkcjonowaniu ochrony zdrowia pojawiają się co chwila, a ich efekty zarówno pacjenci, jak też lekarze i pielęgniarki doświadczają codziennie.

Najlepiej jednak widać to na obiek- lekarzy. Pacjenci coraz częściej leczą tywnych ocenach. Taką oceną jest po- się sami, Internetem - „doktor Google”, Dr n. med. Jarosław Ragan dawany corocznie Europejski Konsu- oraz sięgają do metod niekonwencjo- mencki Indeks Zdrowia - czyli najważ- nalnych. Powoduje to często opóźnie- widzi jego objawy, ich nasilenie i reak- niejszy w Europie ranking systemów nie leczenia chorób, zwłaszcza chorób cję na leczenie. Niestety, pod względem ochrony zdrowia na naszym kontynen- nowotworowych. finansowym ich praca jest mocno nie- cie. Niestety za rok 2013 Polska skla- Do tego dochodzi coraz częstsze doceniona. Większość pacjentów, gdy syfikowana jest na 6 miejscu od końca, żądanie pacjentów, aby lekarze doko- dowie się, ze ciężka praca w oddziale wyprzedzając Litwę, Serbię, Czarnogó- nywali cudów na miarę diagnozy i le- przynosi 2 tys. zł miesięcznie twier- rę, Rumunię oraz Bośnię i Hercegowinę. czenia doktora House’a. Niestety praw- dzi, że za tę płacę oni by nie pracowali. A przed nami jest Albania. Dla informa- dziwa medycyna nie wyleczy każdego, Niestety w skali kraju w chwili obec- cji podam, że na pierwszych miejscach jesteśmy śmiertelni i śmiercią kończy nej trudno liczyć na poprawę tej sytu- znajdują się: Holandia, Szwajcaria, się nasze życie. Lekarz może postawić acji i dlatego za 10 lat może być ogrom- Norwegia, Finlandia i Dania. Niestety diagnozę (czasem szybko, czasem nie- ny problem z funkcjonowaniem szpitali przepaść pomiędzy nami a czołówką co stety trwa to tygodnie), może włączyć i przychodni ze względu na brak pielę- roku rośnie. Do złej organizacji ochro- leczenie, aby wesprzeć walkę organi- gniarek. ny zdrowia dołącza się emigracja leka- zmu z chorobą, a gdy dla pacjenta nie Wszystkie te przemyślenia przela- rzy (od 2014 roku niestety znowu ilość ma ratunku, to naszym zadaniem jest łem na papier, abyśmy w chwili spo- wyjeżdżających lekarzy zwiększa się) - ulga choremu w cierpieniu. Ze śmier- kojniejszej - może taka będzie w cza- jest ona spowodowana nie tylko wzglę- cią lekarz nie wygra, lecz przez podanie sie zbliżających się Świąt Wielkanoc- dami finansowymi, ale często chęcią leków uśmierzających ból, przez obec- nych - zastanowili się nad tym, jak bar- pracy i szkolenia się w tzw. „normal- ność i danie nadziei, że te ostatnie chwi- dzo przez te dwie dekady zmieniliśmy nych warunkach”, czyli bez pośpiechu, le nie będą gehenną pomagamy chorym. się (lekarze, pacjenci), czego naprawdę dokładnie i w przewidywalnych warun- Ważne jest też przekonanie rodziny, aby od siebie oczekujemy, jak możemy so- kach funkcjonowania. Średnia wieku w tych ostatnich chwilach byli przy bie nawzajem w tych trudnych czasach lekarzy w wielu specjalizacjach prze- chorym. pomóc. kracza 50 rok życia, miejsc do specja- Należy podkreślić jeszcze jeden lizacji jest ciągle za mało. Polska jest aspekt sytuacji w ochronie zdrowia. Za- Z okazji Świąt Zmartwychwstania również na szarym końcu pod wzglę- czyna brakować w skali kraju pielęgnia- Pańskiego życzę: dem ilości lekarzy przypadających na rek. Ten niedobór zaczyna się od coraz pacjentom - wizyt lekarskich tylko 10 000 mieszkańców, a województwo mniejszej ilości chętnych do tego cięż- profilaktycznych, mniejszych kolejek podkarpackie na przedostatnim miej- kiego zawodu. Drugi problem jest to, że do lekarzy, skutecznego leczenia i em- scu w Polsce. Wszystkich nas przytła- po skończonych studiach (innej formy patii ze strony pracowników ochrony cza ilość wydawanych zarządzeń, prze- zdobycia zawodu pielęgniarki już nie zdrowia, pisów, które muszą być spełnione aby ma) część wykształconych pielęgnia- pielęgniarkom - godziwej płacy za szpital i przychodnie mogły działać. rek wyjeżdża z kraju - w większości swoją pracę, Coraz więcej czasu pochłania wypełnie- gazet są ogłoszenia oferujące atrakcyj- kolegom lekarzom - odpoczynku nie wszystkich papierów, historii choro- ną pracę za granicą. W Anglii Polki są i czasu dla swoich bliskich, wyrozu- by, formularzy, zgody na badania i za- rozchwytywane i cenione za sumien- miałości ze strony pacjentów, dobrych biegi - a czasu na zbadanie pacjenta, na ność, pracowitość i serce dla pacjen- decyzji w leczeniu chorych. rozmowę z nim jest coraz mniej. tów. U nas niestety zawód pielęgniar- Coraz trudniejsze są też relacje le- ki j i jej ciężka praca jest niedoceniana, dr n. med. Jarosław Ragan karz - pacjent, gdyż w obecnym syste- zarówno przez pacjentów, jak i nieste- mie lekarz to świadczeniodawca, a pa- ty przez część lekarzy. Pielęgniarka jest cjent to świadczeniobiorca. Jeszcze gor- partnerem dla lekarza w zespole leczą- sze jest to, że lekarz nie leczy pacjenta cym pacjenta, czy to w szpitalu, czy to tylko wykonuje procedurę, za którą pła- w przychodni. W dzisiejszych czasach ci NFZ. Tak daleko posunięte odhuma- pielęgniarka jest w pełni świadoma pro- nizowanie relacji lekarz - pacjent powo- wadzonego procesu leczniczego. To duje narastanie nieufności pacjentów do pielęgniarka jest częściej z pacjentem, 32 Nr 3 (222) - Marzec 2014

Sport IV Turniej Futsalu Firm i Instytucji W dniu 7 marca br., w Hali Sportowej Liceum Ogólnokształcącego im. Janka Bytnara w Kolbuszowej, odbył się kolejny IV Turniej Futsalu Firm i Instytucji SOTER CUP 2015. Coroczna formuła turnieju na stałe wpisuje się w kalendarz wydarzeń naszego regionu.

Turniej uświetnił mini recital Rafała Brzozowskiego, który był gościem spe- cjalnym. I tym razem, jak co roku, dopi- sała wysoka frekwencja i zainteresowanie wydarzeniem. Organizatorzy stanęli na wysokości zadania, zapewniając publicz- ności dobrą zabawę. Atrakcją tegorocz- nego turnieju był udział drużyny AKTO- RÓW sceny Polskiej, w składzie której wystąpili: Przemysław Cypriański, Piotr Świerczewski, Radosław Majdan, Jaro- sław Jakimowicz, Michał Chorosiński, Grzegorz Staszewski, Grzegorz Jędrze- jewski i Radosław Korczak. W turnieju uczestniczyło 16 drużyn z regionu Podkarpacia: GMINA Kolbu- ORZECH Kolbuszowa, WIENERBER- 4 miejsce - PSB MRÓWKA Kolbuszowa szowa, KSIĘŻA Diecezji Rzeszowskiej, GER Ceramika Budowlana Kolbuszowa, DELTA Skowroński & Skowroński Kol- EDEN NET GROUP Kolbuszowa, WA- Organizatorzy turnieju SOTERGRO- buszowa, URZĄD MARSZAŁKOWSKI LOR Kolbuszowa. UP i Gmina Kolbuszowa, wraz z Honoro- Rzeszów, SOTERGROUP Kolbuszowa, Po ostrej rywalizacji wyłoniona zosta- wym Patronem - Marszałkiem Wojewódz- PSB MRÓWKA Kolbuszowa, ASSECO ła czołówka najlepszych czterech drużyn twa Podkarpackiego, serdecznie dziękują Rzeszów, UNIWERYSTET Rzeszow- turnieju: wszystkim uczestnikom za udział w spor- ski, KOLTEX Kolbuszowa, POLICJAN- 1 miejsce - ZPOW ORZECH Kolbuszowa towej rywalizacji. CI z Komendy Powiatowej w Kolbuszo- 2 miejsce - AUTO SERWIS Kolbuszowa wej, AUTO SERWIS Kolbuszowa, ZPOW 3 miejsce - SOTERGROUP Kolbuszowa

Złoty i Brązowy Medal Mistrzostw Polski dla zawodników z Widełki W dniach 29.02 - 01.03.2015 r. w Kępnie (woj. Wielkopolskie) rozgrywane były Mistrzostwa Polski Województw Drużyn Mieszanych w kategorii Młodzik Młodszy i Junior Młodszy. W składzie reprezentacji Województwa Podkarpackiego w obu kategoriach znaleźli się zawodnicy Startu Widełka, w młodszej Szymon Maciąg, w starszej Paweł Kopański i Konrad Płoch.

Szymek nie do pokonania tacji. Szymon został wystawiony prze- wszystkich grach mieszanych z Jessicą Ten dobrze zapowiadający się zawod- ciwko innym reprezentacjom we wszyst- Orzechowicz (UKS Mix Team Tarnowiec). nik Startu był podporą młodszej reprezen- kich grach pojedynczych chłopców i we W całym turnieju nie przegrał żadnej gry, a co ciekawe wszystkie wygrał w dwóch setach. Jego pewna gra miała znaczący wpływ na zdobycie złotego medalu.

Świetny występ Pawła Kopańskiego Bardzo dobrze zaprezentował się ko- lejny zawodnik Startu Widełka, Paweł Ko- pański, w wyższej kategorii Junior Młod- szy. Paweł wystawiony został do gier po- jedynczych i podwójnych. W tej pierwszej nie stracił ani jednego punktu, natomiast w grze podwójnej, wraz z Patrykiem Kop- ciem (MKS Stal Nowa Dęba), zaliczył je- den przegrany pojedynek. Świetna gra obu podkarpackich dru- żyn doprowadziła do wywalczenia tak wy- sokiego wyniku. DZIĘKUJEMY Zwycięska drużyna Piotr Surowiec Nr 3 (222) - Marzec 2014 33 Świętowanie z Nordic Walking

Kolbuszowski Klub Nordic Walking systematycznie zachęca mieszkańców Kolbuszowej i okolic do aktywnego świętowania w gronie sportowców. Dlatego po raz kolejny zostały zorganizowane marsze z kijkami.

Pierwszy z nich odbył się 15 lutego 2015 r. z okazji Walentynek, a drugi 8 mar- ca, w Dzień Kobiet. Miejscem spotkania i rozpoczęcia każdego z nich był kolbu- szowski rynek. Nie tylko panie świętowa- ły z nami. Wśród nas znalazło się także kilku panów. Aby rozgrzać mięśnie przed marszem i zachęcić do wysiłku, instrukto- rzy poprowadzili intensywną rozgrzewkę. Wspaniałą atmosferę zapewniły niespo- dzianki w postaci konkursu kto pierwszy nadmucha czerwony balonik w kształ- cie serca. Nagrodą był lizak, oczywiście Aktywne świętowanie przy pięknej pogodzie w kształcie serca. Nadmuchane balony były dodatkową ozdobą maszerujących padku Marszu Walentynkowego i sala Sto- maszerujących. Słowa podziękowania i sprawiły, że i widać nas było z daleka, warzyszenia NIL – w dniu 8 marca. kierujemy także do Prezesa i pracowni- i słychać, gdy baloniki z hukiem pękały. W każdym z tych miejsc czekała kawa, ków Fundacji na Rzecz Kultury Fizycznej Tylko wtajemniczeni wiedzieli którę- herbata i ciasteczko. Każda z pań otrzyma- i Sportu oraz Kierownikowi Stowarzysze- dy będą wiodły trasy marszy i gdzie bę- ła w prezencie kolorowego, wiosennego nia na Rzecz Rozwoju Powiatu Kolbu- dzie ich zakończenie. Dla wielu pań była kwiatuszka wraz z życzeniami. Teraz nad- szowskiego. to jedna, wielka niespodzianka. Walentyn- szedł czas na miłe rozmowy, żarty i wspól- Po raz kolejny utwierdziliśmy się ki czy Dzień Kobiet to wyjątkowy czas dla ne oglądanie filmu pt. „Nigdy nie mów ni- w przekonaniu, że warto organizować ta- każdej z nas, dlatego tym bardziej czuły- gdy”. kie imprezy, aby wspólnie świętować oraz śmy się wyróżnione, krocząc pod opieką Mamy nadzieję, że każdy maszerują- mile i zdrowo spędzać czas. Ponownie za- Straży Miejskiej, która bezpiecznie eskor- cy poczuł się wyjątkowo w tym pięknym chęcamy i zapraszamy na spotkania z kij- towała maszerujących. dniu, czego potwierdzeniem był dobry hu- kami w każdy wtorek o godz. 1800 na sta- Z uśmiechem na twarzy, raźnym kro- mor i nieustający uśmiech. dion oraz w niedzielę o 830 na Białkówkę. kiem przemierzałyśmy kolejne uliczki na- Chcielibyśmy podziękować wszyst- szego miasteczka aż dotarliśmy do… miej- kim uczestnikom spotkań oraz Straży Serdecznie Dziękujemy i Zapraszamy sca zakończenia, a był to Stadion w przy- Miejskiej, która zadbała o bezpieczeństwo KKNW ZAWODY, ZAWODY, ZAWODY Wiosenne zmagania z „zimowymi” zapasami

To hasło przyświeca organizatorom I kolbuszowskich zawodów w nordic wal- king, które odbędą się 12 kwietnia 2015 roku na stadionie sportowym w Kolbu- szowej. Regulamin zawodów i szczegółowe informacje znajdują się na stronie Kolbu- szowskiego Klubu Nordic Walking oraz plakatach. Zachęcamy i zapraszamy wszyst- kich dorosłych chodzących z kijkami do uczestnictwa w zawodach. KKNW

Nadmuchiwane czerwone balony dodawały radości 34 Nr 3 (222) - Marzec 2014

Znani absolwenci ZST Pasja, która trwa… Z Ewą Koń, absolwentką Zespołu Szkół Technicznych w Kolbuszowej rozmawia Barbara Żarkowska

Na początek powiedz kilka słów o sobie. - Mam 22 lata. Jestem absolwentką Zespo- łu Szkół Technicznych w Kolbuszowej, gdzie kształciłam się na profilu fryzjer- skim.

Dlaczego zdecydowałaś się zostać fry- zjerką? Co Cię do tego skłoniło i co spo- wodowało, że wybrałaś ten kierunek właśnie w ZST w Kolbuszowej? - Fryzjerstwo zawsze było moją pasją. Od dzieciństwa chciałam zostać fryzjerką, dlatego zdecydowałam się na szkołę o profilu fryzjerskim. Gdy kończyłam naukę w gimnazjum okazało się, że w Zespole Szkół Technicznych w Kolbuszowej utwo- rzony został profil fryzjerstwa, złożyłam Ewa Koń jest laureatką prestiżowych konkursów. podanie i tak rozpoczęła się moja przygo- da z fryzjerstwem. Od kiedy pracujesz w swoim zawodzie? We fryzjerstwie odniosłaś już kilka Przygotowanie do zawodu zdobyłaś - Od 2011 roku. Pracę rozpoczęłam zaraz sukcesów, otrzymałaś wyróżnienie w w Zespole Szkół Technicznych w Kol- po ukończeniu nauki w szkole. Najpierw Pierwszych Mistrzostwach Fryzjerstwa buszowej. Jak wspominasz swój okres pracowałam w Akademii Fryzjerstwa w Uczniów Szkół Fryzjerskich, zdobyłaś kształcenia w ZST? Rzeszowie, a obecnie prowadzę własne drugie miejsce w konkursie MATRIX - Szkołę ukończyłam w 2011 roku, od tej Studio Fryzur. Talent, którego celem było odkrycie nie- pory dużo się zmieniło. Teraz uczniowie zwykłych osobowości i zdolności fry- mają większe możliwości zdobywania Jak to się stało, że zdecydowałaś się na zjerskich. To duże osiągnięcia. nie tylko wiedzy teoretycznej, ale przede założenie własnej działalności gospodar- - Uczestnictwo w konkursach to wielkie wszystkim umiejętności praktycznych, czej? przeżycie, dające dużo pewności siebie. dzięki utworzeniu profesjonalnej pracow- - Posiadanie własnego salonu zawsze było To nie tylko okazja rywalizacji, ale rów- ni fryzjerskiej i jej doposażeniu. Ponadto, moim marzeniem. Szczerze mówiąc nie nież możliwość pokazania swojej pomy- obecnie w Zespole Szkół Technicznych myślałam, że tak szybko się na to zdecy- słowości, poszerzenia własnych umiejęt- organizowane są konkursy z zakresu fry- duję. Jednak przekonała mnie do tego ro- ności i doświadczenia zawodowego. My- zjerstwa oraz szkolenia wyjazdowe, więc dzina, znajomi oraz oczywiście moi klien- ślę, że będę jeszcze miała okazję spróbo- uważam, że szkoła oferuje uczniom coraz ci. Posiadając już własną bazę klientek wać sił w tego typu konkursach. więcej. Daje możliwość rozwijania się i gwarantowało mi to dobry, bezstresowy poszerzania swoich umiejętności. start. Czy na swoim koncie masz jeszcze inne nagrody lub wyróżnienia? - Zdobyłam jeszcze Nagrodę Publiczności w Pierwszych Mistrzostwach Fryzjerstwa Uczniów Szkół Fryzjerskich.

Na koniec powiedz, gdzie można Cię znaleźć i jakie usługi masz w swojej ofercie, może jakieś nowości? - Mój salon znajduje się przy ul. 11 Listo- pada 11 w Kolbuszowej. Oferuje pełny wachlarz usług fryzjerskich w oparciu o profesjonalne kosmetyki. Specjalnością jest strzyżenie, koloryzacja oraz fryzury okolicznościowe. Z nowości mogę zapro- ponować zabiegi regeneracyjne, odbudo- wujące strukturę włosa, zabieg keratyno- wego prostowania oraz strzyżenie gorący- mi nożyczkami.

Ewa pracę w swoim wyuczonym zawodzie rozpoczęła zaraz po ukończeniu szkoły. Spotkanie z dr Grażyną Bołcun w ramach Dyskusyjnego Klubu „Historyka”

Nawiedzenie Figury Św. Michała Archanioła

W numerze wykorzystano następujące zdjęcia dostpne na licencji Creative Commons: Autor: Praktyczny Przewodnik - https://www.flickr.com/photos/praktyczny_przewodnik/7047495699 - strona 1 Autor: Joyoflife - https://www.flickr.com/photos/joyoflife/445894449 -strona 2 Autor: Roovuu - https://www.flickr.com/photos/roovuu/13914756026 - strona 2 Autor: Vangral - https://www.flickr.com/photos/vangral/13948672804 - strona 3 Księgarnia Pegaz poleca

Rocznik Kolbuszowski 14 (2014)