Centaurea Amaena Boiss. & Balansa'nin Autekolojisi Ve
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
i Yüksek Lisans Tezi Lisans Yüksek T.C. Bayram ATASAGUN B ATASAGUN Bayram ERCİYES ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİYOLOJİ ANABİLİM DALI CENTAUREA AMAENA BOISS. & BALANSA’NIN AUTEKOLOJİSİ VE KORUMA BİYOLOJİSİ İ YOLOJ Hazırlayan Bayram ATASAGUN İ ANAB Danışman İLİ Prof. Dr. Ahmet AKSOY M DALI 2012 M DALI Yüksek Lisans Tezi Temmuz 2012 KAYSERİ ii i T.C. ERCİYES ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİYOLOJİ ANABİLİM DALI CENTAUREA AMAENA BOISS. & BALANSA’NIN AUTEKOLOJİSİ VE KORUMA BİYOLOJİSİ (Yüksek Lisans Tezi) Hazırlayan Bayram ATASAGUN Danışman Prof. Dr. Ahmet AKSOY Bu çalışma; Erciyes Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından FBY-11-3678 kodlu proje ile desteklenmiştir. Temmuz 2012 KAYSERİ ii Bu çalışmadaki tüm bilgilerin, akademik ve etik kurallara uygun bir şekilde elde edildiğini beyan ederim. Aynı zamanda bu kural ve davranışların gerektirdiği gibi, bu çalışmanın özünde olmayan tüm materyal ve sonuçları tam olarak aktardığımı ve referans gösterdiğimi belirtirim. Bayram ATASAGUN iii “Centaurea amaena Boiss. & Balansa’nın Autekolojisi ve Koruma Biyolojisi” adlı Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Lisansüstü Tez Önerisi ve Tez Yazma Yönergesi’ne uygun olarak hazırlanmıştır. Tezi Hazırlayan Danışman Bayram ATASAGUN Prof. Dr. Ahmet AKSOY Biyoloji ABD Başkanı Prof. Dr. Ahmet AKSOY iv v TEŞEKKÜR Yüksek lisans eğitimim süresince engin bilgi ve tecrübeleriyle bana yol gösteren, desteğini hiçbir zaman benden esirgemeyen, danışman hocam sayın Prof. Dr. Ahmet AKSOY’a en içten teşekkürlerimi sunarım. Çalışmalarım sırasında böceklerin tayininde yardımcı olan Prof. Dr. Aydın TUNÇBİLEK’e, kromozom çalışmaları için Doç. Dr. Esra MARTİN’e, dağılış haritaları için Arş. Gör. Ahmet Emin KARKINLI’ya, toprak analizlerinde yardımcı olan Arş. Gör. Oğuzhan UZUN’a teşekkür ederim. Laboratuvar imkanlarını kullanmama olanak sağlayan önceki danışman hocam Prof. Dr. Mustafa KÜÇÜKÖDÜK’e, Doç. Dr. Tuna UYSAL’a, her zaman yardımlarını gördüğüm Arş. Gör. Dr. Evren YILDIZTUGAY, Arş. Gör. Dr. Ahmet UYSAL ve Öğretim Görevlisi Ömer Faruk ÇOLAK’a teşekkürü bir borç bilirim. Arazi çalışmalarımda yardımlarını esirgemeyen arkadaşlarım, Arş. Gör. Ahmet CEYLAN’a, Arş. Gör. Fatih Doğan KOCA’ya, Arş. Gör. Musa KAR’a ve İsmail Bayram GÜLLÜ’ye teşekkür ederim. Ayrıca bu çalışmanın gerçekleşmesinde maddi destek sağlayan Erciyes Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeler Birimi (BAP)’ne teşekkürlerimi sunarım. Her zaman yanımda olan, çalışmam süresince maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen aileme, özellikle sabır, anlayış ve desteklerinden ötürü nişanlıma sonsuz teşekkürlerimi sunarım. vi CENTAUREA AMAENA BOISS. & BALANSA’NIN AUTEKOLOJİSİ VE KORUMA BİYOLOJİSİ Bayram ATASAGUN Erciyes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Temmuz 2012 Danışman: Prof. Dr. Ahmet AKSOY ÖZET Endemik bir bitki türü olan Centaurea amaena Boiss. & Balansa, kritik yok olma tehlikesi altında olup sadece Kayseri’de bulunmaktadır. Bu çalışma ile, türün populasyon yapısı ve genişliği, dar yayılışının nedenleri, ekolojik istekleri, tozlaşma mekanizması ve üreme biyolojisine ait özellikler belirlenmiş, koruma kapsamında uygulama çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Ayrıca türün morfolojik, anatomik, palinolojik ve karyolojik özellikleri de belirlenmiştir. Kayıtlarda tek lokaliteden bilinen C. amaena’nın bulunduğu lokaliteden yaklaşık 15 km uzaklıkta ikinci bir lokalitesi daha saptanmıştır. İki lokalite birlikte yaklaşık 0.55 km2’lik bir alan oluşturmaktadır ve birey sayısı yaklaşık 5672 olarak hesaplanmıştır. Populasyon çalışmalarından elde edilen veriler ve IUCN kriterlerine göre türün tehlike kategorisi CR B2ab(i,iii) olarak güncellenmiştir. Polen taneleri simetrik, izopolar, trikolporat ve polen şekli prolat-sferoidal olarak belirlenmiştir. Türün somatik kromozom sayısı 2n=18 tepit edilmiş, poliploidi (2n=4x=36) olan hücrelere de rastlanmıştır. Üreme biyolojisi çalışmaları sonucunda türün kendine döllek (autogam) olduğu tespit edilmiştir. Tohum çimlenmesi üzerine üç farklı bitki büyüme düzenleyicisinin (gibberellik asit, kinetin, indol - 3 - asetik asit) etkisi araştırılmış ve en yüksek çimlenme oranına gibberellik asit uygulamasında rastlanmıştır. Türün genellikle kayalık yamaçlarda, kayaların ve taşların arasına tutunarak geliştiği tespit edilmiştir. Alana en yakın yerden alınan toprak örneklerinin hafif asitli, organik madde içeriği yüksek, kumlu-tınlı bünyeye sahip olduğu belirlenmiştir. Koruma uygulamaları çerçevesinde, tür gurbette (ex-situ) ve yerinde (in-situ) yaşatılmaya çalışılmış fakat başarılı olunamamıştır. Türü tehdit eden başlıca faktörlerin antropojenik kaynaklı (yapılaşma, otlatma, turizm) olduğu belirlenmiş ve türün korunması kapsamında çeşitli stratejiler geliştirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Centaurea amaena, endemik, Kayseri, koruma biyolojisi, autekoloji. vii THE AUTECOLOGY AND CONSERVATION BIOLOGY OF CENTAUREA AMAENA BOISS. & BALANSA Erciyes University, Graduate School of Natural and Applied Sciences M.Sc. Thesis, July 2012 Supervisor: Prof. Dr. Ahmet AKSOY ABSTRACT An endemic plant species, Centaurea amaena Boiss. & Balansa is in a critical danger of extinction and is only found in the province of Kayseri. With this study, the population pattern of the species and its extension, the reasons for its narrow range, its ecological demands, its pollination mechanism and reproductive biology have been identified, and practical works have been carried out for protection. Moreover, the morphological, anatomical, palynological and karyological features of the species have been determined. A second locality was detected about 15 kilometers from C. amaena known in the records from one locality. Two localities together cover an area of around 0.55 square kilometer, and the number of individuals was calculated to be 5672. According to the data obtained from the studies on the population and the criteria by IUCN, the danger category of the species has been updated as CR B2ab(i,iii). Polen grains were described as symmetric, isopolar and tricolporate, and the shape of the pollen was determined to be prolate-spheroidal. The somatic chromosomal number was determined to be 2n=18, and cells that were polyploidy (2n=4x=36) were encountered. As a result of the studies into reproductive biology, the species was determined to be autogamous. The effect of three different hormones (gibberellic acid, kinetin, indol - 3 - acetic acid) on the germination of the seeds has been researched, and the highest germination rate was achieved with gibberellic acid. It was established that the species typically flourish, taking roots on rocky slopes, between rocks and stones. The soil samples taken from the nearest places were found to be slightly acidic, rich in organic matter, and sandy-loamy. Within the framework of practices for protection, efforts were made to make the species live ex-situ and in-situ, but the result was failure. The main factor threatening the species were identified to be anthropogenic-related (construction, grazing, tourism), and several strategies have been developed for the purpose of protecting it. Keywords: Centaurea amaena, endemic, Kayseri, conservation biology, autecology. viii İÇİNDEKİLER CENTAUREA AMAENA BOISS. & BALANSA’NIN AUTEKOLOJİSİ VE KORUMA BİYOLOJİSİ Sayfa BİLİMSEL ETİĞE UYGUNLUK ................................................................................. ii YÖNERGEYE UYGUNLUK SAYFASI ..................................................................... iii KABUL VE ONAY SAYFASI ....................................Hata! Yer işareti tanımlanmamış. TEŞEKKÜR ................................................................................................................. v ÖZET .......................................................................................................................... vi ABSTRACT ............................................................................................................... vii İÇİNDEKİLER .......................................................................................................... viii TABLOLAR LİSTESİ ............................................................................................... xiii ŞEKİLLER LİSTESİ .................................................................................................. xv GİRİŞ .......................................................................................................................... 1 1. BÖLÜM GENEL BİLGİLER 1.1. Koruma Biyolojisi ................................................................................................ 7 1.2. Familya ve Cinsin Genel Özellikleri .................................................................... 9 1.2.1. Asteraceae (Compositae) Familyasının Genel Özellikleri ............................ 9 1.2.2. Centaurea L. Cinsinin Özellikleri ............................................................... 10 1.3. Literatür Çalışması ............................................................................................ 11 ix 2. BÖLÜM ÇALIŞMA BÖLGESİNİN TANIMI 2.1. Bölgenin Coğrafik Konumu ............................................................................... 26 2.2. Bölgenin Jeolojik Yapısı..................................................................................... 27 2.3. Bölgenin Toprak Yapısı ..................................................................................... 29 2.4. Bölgenin İklim Özellikleri .................................................................................. 31 2.4.1. Sıcaklık Değerleri .......................................................................................